ETM FAKLTES ZEL ETM BLM ZEL ETM RETMENLK
EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖZEL EĞİTİM BÖLÜMÜ ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENLİK UYGULAMASI Öğretim Görevlisi Ömer KÜÇÜKÖNER
Sunum planı v v v v • • • İşitme nedir İşitme fizyolojisi İşitmenin değerlendirilmesi İşitme kayıplarını sınıflandırılması İşitme kayıplarının derecelendirilmesi İşitme kayıpları tedavisi/rehabilitasyon -Medikal -Cerrahi –Amplifikasyon işitme cihazları Kulak arkası işitme C. Kulak içi/kanal içi işitme C. Koklear implant Beyinsapı implant Kemik yolu implant
İŞİTME • Ses enerjisinin kulağın çeşitli bölümlerinde değişikliklere uğradıktan sonra aksiyon potansiyelleri halinde beyne iletilmesi ve burada sentez edilerek algılanmasına İŞİTME denir. • İşitme kaybı: İşitme hassasiyetindeki azalma, sesleri algılamakta güçlük çekme, işitme kaybı olarak tanımlanmaktadır. Sesin aurikulaya ulas masından is itsel kortekste yorumlanmasına kadar geçtiği yoldaki herhangi bir bozukluk is itme kaybına neden olabilir.
KULAK ANATOMİSİ Çevredeki sesleri duymamızı ve dengemizi sağlamamızda görev alan organımız olan kulak : v DIŞ KULAK v ORTA KULAK v İÇ KULAK olarak incelenir. http: //pacoregon. com/hearing/how-we-hear/
DIŞ KULAK: Auricula v Dış kulak kanalı (external auditory canal) dan oluşur. v https: //www. osha. gov/dts/osta/otm/noise/health_effects/physiology. html
ORTA KULAK https : //www. osha. gov/dts/osta/otm/noise/health_effects/physiology. html
ORTA KULAK Orta kulak timpanik membran(kulak zarı)la Dış kulaktan ayrılır. ORTA KULAK : v malleus v incus v stapes kemikçik zinciri ve v eustachıan tube (östaki tüpü) içeren kısımdır.
Orta Kulak Telafi Mekanizmaları 1) Kulak zarı ile stapes tabanı arasındaki alan farkı (20: 1) => 20 log (20/1) = +26 d. B SPL 2) Malleus-Incus Kaldıraç Mekanizması (1. 3: 1) => 20 log(1. 3/1) = +2 d. B SPL 3) Kulak zarının şekli ile basınç artışı => 20 log(2/1) = +6 d. B SPL
İç Kulak https: //www. osha. gov/dts/osta/otm/noise/health_effects/physiology. html
Kokleanın görevleri * Birincisi, iletimdir. Yani akustik enerjinin korti organındaki tüy hücrelerine kadar taşınmasıdır. * İkincisi, dönüşümdür. Korti organındaki tüy hücrelerinin gelen mekanik iletim dalgasını kimyasal veya elektriksel gerilimlere dönüştürüp işitme sinirine iletmesidir. * Bu dönüşüm sesin perdesi, tını, faz ayrımı şiddeti gibi fiziksel özelliklerin kaybolmayacağı şekildedir.
Sentral İşitsel Sistem
Dış Kulak İç Kulak Orta Kulak
PATOLOJİSİNİN YERLEŞTİĞİ YERE GÖRE İŞTME KAYIP TİPLERİ PATOLOJİSİNİN YERLEŞTİĞİ YERE GÖRE 1. İletim Tipi İşitme Kaybı 2. Sensorinöral Tip İşitme Kaybı 3. Mikst Tip İşitme Kaybı 4. Fonksiyonel (Nonorganik-Psikojenik) Tip İşitme Kaybı 5. Santral (Merkezi) Tip İşitme Kaybı
odyogram
İşitme kayıp derecelendirmesi -10 -15 d. B HL normal 16 -25 d. B HL Çok hafif derecede İK 26 -40 d. B HL Hafif derecede İK 41 -55 d. B HL Orta derecede İK 56 -70 d. B HL Orta-İleri derecede İK 71 -90 d. B HL İleri derecede İK 91 d. B HL ve üstü Çok ileri derecede İK Clark, J. G. (1981). Uses and abuses of hearing loss classification. Asha, 23, 493– 500
İŞİTME KAYBININ TELAFİ EDİLEBİLEN ÖZELLİKLERİ 1 -İşitme duyarlılığındaki azalma, işitme cihazı ile sesin amplifikasyonunun sağlanması yolu ile, 2 -İşitmenin farklı frekanslarda farklı seviyelerde olması, amplifikasyonda değişik frekanslarda farklı kazançlar uygulanması ile, 3 -Dinamik aralığın azalması, kompressif amplifikasyonla , 4 -Binaural işitmede bozulma, binaural cihazlama ile telafi edilebilir.
İŞİTME REHABİLİTASYON ALGORİTMASI Yenidoğan işitme taraması KBB Muayenesii Odyolojik Değerlendirme İşitme Kaybı Tanısı Uygun amplifikasyon seçimi Amplifikasyon Takip
Yenidoğan İşitme Taramasının Hedefleri ØHer yenidoğanın işitme taramasını ilk 1 ay içinde yapmak Øİşitme kaybının tanısının ilk 3 ay içinde koymak, uygun cihazı önermek ØRehabilitasyonuna en erken dönemde( 6. aydan önce )başlamak Ø Yenidoğanların ileri dönemlerinde konuşma ve dil gelişimi ve psikolojik ve sosyal açıdan normal birey haline gelmesini sağlamaktır
OAE ile Tarama ve Anatomi İç kulak ses Dış kulak Orta kulak
Otomatik işitsel beyin sapı cevapları (O-ABR) Kulaklıklarla kulak kanalına iletilen ses dış kulak, orta kulak, iç kulağı geçerek işitme sinirine, oradan da beyine iletilir. İç kulak ses Dış kulak Orta kulak
ERKEN TANININ ÖNEMİ • Bebek ve çocuklarda zaman çok değerlidir • İşiten sadece kulak değil aynı zamanda beyindir. • Konuşma ve lisan kazanımı, yaşayarak öğrenilen dinamik bir süreçtir ve özellikle yaşamın ilk üç yılı beyin plastisitesi açısından kritik önem taşımaktadır. • Beynin deneyim ve tecrübelerle yeni bir bilgiyi öğrenmesi en hızlı bu dönemde olur.
KBB MUAYENESİ (OTOSKOPİK MUAYENE) • Odyolojik değerlendirme öncesi dış kulak yolunda serümen, buşon, yabancı cisim olmamalıdır. • Dış kulak yolunun darlığı, kulak zarı perforasyonu veya otite bağlı akıntı ve benzeri durumlar belirtilmelidir.
Odyolojik Değerlendirme A. Öykü Alma (anamnez) B. Davranışsal Testler(subj. ) 1 -Davranış Gözlem Odyometrisi 2 -Görsel Pekiştireç Odyometrisi 3 -Şartlandırılmış Oyun Odyometrisi C. Elektrofizyolojik Testler(obj. ) 1 -İmmitansmetrik Değerlendirme 2 -Otoakustik Emisyon (OAE) 3 -Beyinsapı İşitsel Cevap (ABR)
İşitme kaybı olup olmadığını anlamak için Yumuşak bir sesin geldiği yöne ilk çağırışta bakmıyorsa v Çevredeki seslere karşı tepki göstermiyorsa v İlk çağrıya cevap vermiyorsa v Sesin nereden geldiğini bulamıyorsa v Kendi yaşıtlarına göre konuşması geri kalmışsa v Televizyonu normal sesle dinlemiyorsa ve sürekli televizyonun yakınına gidiyorsa v Anlamada ve kelime kullanmada sürekli bir gelişim göstermiyorsa v
İşitme kayıplı çocuklarda dil ve konuşma gelişimini etkileyen faktörler • İşitme kaybı tipi • İşitme kaybının derecesi • İşitme kaybını oluş yaşı • İşitme kaybının tanılandığı yaş • İşitme cihazının kullanılmaya başladığı yaş
İşitme cihaz çeşitleri
Kulak Arkası İşitme Cihazları
Kulak. Arkasıİşitme Cihazları • Kulak arkası işitme cihazları, hafif dereceden, • Çok ileri derecede işitme kaybına kadar geniş bir yelpazede uygulama alanina sahiptir. • Kazanç özellikleri birbirinden farklılık gösteren onlarca türü mevcuttur.
Kulak arkası işitme cihazı uygulamada kriterler • Bebek ve çocukta mutlaka kulak arkası İC tercih edilmelidir, • Işitme kaybı, kulak içi işitme cihazlarını kullanıma elverişli değilse (Yetişkin), • Konuşmayı ayırt etme skorları düşük ise, • Hastanın el-göz koordinasyonu iyi değilse, • Motor becerileri, kanaliçi işitme cihazını takıp-çıkarmaya uygun değil ise, • Hasta küçük obje ve pil tutma becerilerin sahip değil ise, • Kulak arkası İC tercih etmek avantajlı olacaktır.
Kulak arkası İşitme Cihazları
Kulakiçi İşitme Cihazları • Konkaya yerleşebilir (In The Ear) • Mikrofon kulak düzeyindedir • Hafif- ileri? işitme kaybı In The Ear (ITE)
Kanaliçi İC • Görünmemesi • Kepçenin avantajından yararlanılır • Kulak zarına çok yakın olması nedeniyle daha az amplifikasyon
Kemikyolu gözlük Tipi işitme cihazı • Kronik otit, • Kulak zarı problemleri, • Mikst tip işitme kayıplarında, kemikyolu işitme eşikleri 45 d. BHLve daha iyi olan hastalarda tercih edilebilir. • Hava kemik aralığı mevcuttur,
Cep tipi işitme cihazı • Mikrofonun kulak seviyesinde olmaması • Yöntayininin yapılamaması • Kordonun sık kopması • Elbise hışırtılarının mikrofona kaçak yapması • Günümüzde neredeyse hiç kullanılmamaktadır.
• FM sistem: • FM(freguency modulated)radyo dalgaları kullanılarak sesin kalitesi bozulmadan çocuğun genş bir alanda haraket etmesi mümkündür. • Öğretmen ya da ebeveyn mikrofon ve verici kullanır, çocuğa ise alıcı takılır ve sesler doğrudan çocuğun kulağına iletilir.
Koklear implant dış ve iç parçalardan oluşmaktadır • • • a) Dış Parçalar: Alıcı mikrofon Konuşma sinyal işlemcisi (Speech processor) Dış Anten b) İç (İmplante Edilen) Parçalar: İç Anten Alıcı-Uyarıcı (Receiver) Elektrot Demeti
Kokleanın (dış ve iç saçlı hücreler) bozulmasının işitme üzerindeki etkisi v Normal Corti organını v 3’lü DTH v tek sıralı ITH v DTH 1. sırası en çok etkilenenlerdir. v 2. ve 3. az hasar görülebilir v ITH'ler sağlamdır. v Klinik yansıması: hafif derecede işitme kaybı v Corti organının tamamen kaybolması v Klinik yansıması: orta veya ileri derecede işitme kaybı http: //www. cochlea. eu/eu/pathology/surditeneuro-sensorielles/ototoxicite v DTH’ler tamamen hasar görmüş v ITH'ler sağlamdır. v Klinik yansıması: hafif veya orta derecede işitme kaybı
ESR NRT
Çocuk kullanıcılarda koklear implantın başarısı • • • Cihazın günlük kullanılma süresi İşitme sinirinin durumu Eğitim durumu Ailenin programa katılımı ve uygun beklentileri İşitme kaybının süresi İmplantasyon yaşıyla ilişkilidir.
Erken yaşta implantın önemi • Bebek ve çocuklarda zaman çok değerlidir • İşiten sadece kulak değil aynı zamanda beyindir. • Konuşma ve lisan kazanımı, yaşayarak öğrenilen dinamik bir süreçtir ve özellikle yaşamın ilk üç yılı beyin plastisitesi açısından kritik önem taşımaktadır. • Beynin deneyim ve tecrübelerle yeni bir bilgiyi öğrenmesi en hızlı bu dönemde olur. • Duyu organlarından birinden gelen bilgi eksik ise beyin bu duyu organından sağlaması gereken yeni bilgiyi farklı bir duyu ile telafi etme yolunu seçer, bu durum crossmodal reorganization olarak tanımlanır.
CI ÖNEMİ • Zamanında rehabilite edilmeyen işitme sistemi nedeniyle beynin dil ve konuşma özelliklerini normal işiten kişilerle benzer öğrenmesi zorlaşır. koklear implant sonrası sesi duyabilse bile işitsel uyaranın beyindeki işitme merkezlerini aktive edemediği, yerine farklı beyin bölgelerinde aktivasyon gözlendiği ortaya konmuştur. • Yedi yaşından sonra normal işitenlerin dil ve konuşma özelliklerini yakalaması mümkün değildir. • Kısacası; işitme kaybında erken tanı ve erken implantla işitme kayıplı bireyler konuşma ve dil gelişimi, psikolojik ve sosyal gelişim özellikleriyle normal birey haline gelmesini sağlamaktır.
Erken amplifikasyon için neler gereklidir? v. Doğumdan hemen sonra işitme taraması (72 saat içinde ilk tarama uygulanır) v Tam odyolojik değerlendirme v. Amplifikasyon seçimi v. Rehabilitasyon v Takip
Cihaz uygulanması Ortalama iki saatlik bi zaman gerektirir. - Kulak kalımının alınması - İşitme cihazının programlanması - Ailenin bilgilendirilmesi - Ailenin yönlendirilmesi
Bebeklerde işitme cihazı temel seçim kriterleri • • Bilateral Programlanabilir Kulak arkası Teknik özellikleri(çift mikrofonlu) Volume kontrol kilidi, çocuk korumalı pil kapağı Dayanıklılık FM sistem uyumlu Diğer faktörler(ölçü, garanti, renk, maddiyat)
Kullanım problemleri Akustik feedback: - Bebeğin kulak kanalı büyüyene kadar deva edebilir. - Özellikle ilk bir yıl içerisinde sık kalıp yenileme gerekebilir. - İlk yılda en az 6 kez kalıp değişebilir.
Kullanım problemleri • Cihazı kulakta tutma problemi ( Başlangıçta pek problem olmaz. Fakat bebek 5 -6 aylık olduğu zaman yani elini kullanmaya başladığı zaman sorun yaşanabilir) • Emniyet kelepçesi • Esnek bantlar veya örgü şapkalar kullanılabilir. • Cihaz uygulamasını izleyen ilk günlerde işitme eğitimi için uzman kişiye yönlendirilir. • Aile sıkı iletişim kurulur. • Haftalık eğitim programı yapılır.
REHABİLİTASYON TAKİBİ • Davranım odyometrisi ve fonksiyonel kazanç ölçümü yapılır, aileden gelişim bilgileri alınır. • Eğer işitme cihazı yeterli değilse CI için değerlendirilir. • 3 yaşına dek 3 ay aralıklarla odyogram yapılması gereklidir. • 3 yaş sonrası 6 ay aralıklarla test uygundur.
• İşitme kayıplı çocukların konuşma ve lisan becerilerini etkileyen en önemli faktör işitme kaybının derecesi değil erken amplifikasyon ve erken özel eğitimdir
Erken yaşta tanı konulan ve erken yaşta. . . - Amplifikasyon - İşitsel eğitim - Konuşma-lisan terapisi - Aile desteği olan çocuklar daha geç yaşta teşhis edilip amplifikasyon sağlananlardan daha iyi progresyon gösterirler.
İşitme kayıplı çocuklarda dil ve konuşma gelişimini etkileyen faktörler • İşitme cihazının çocuğun kaybına uygunluğu ve ayarlanması • İşitme cihazının etkin kullanımı • İşitme cihazının yapılması kullanıldığı ortamlarda akustik düzelmelerin • Çocuğun zihinsel/ bilişsel durumu • Sunulan eğitim ve destek hizmetlerinin nitelik ve niceliği
Kısacası; Kısacası İşitme kaybında erken tanı ve erken rehabilitasyon ile işitme kayıplı bireyler dil ve konuşma gelişimi, psikolojik ve sosyal gelişim özellikleriyle normal birey haline gelmesini sağlamaktır.
Teşekkür ederim omer. kucukoner@omu. edu. tr.
- Slides: 54