ETM FAKLTES OKUL NCES ETM ANABLM DALI OK

EĞİTİM FAKÜLTESİ OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI OKÖ 302 - ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ II Öğr. Gör. Şerife ŞAHİN - Öğr. Gör. Dr. Melda KILIÇ

Hafta-6 Okul Öncesi Eğitimde; 1. Analoji 2. Kavram Haritaları 3. Zihin Haritaları

ANALOJİ (BENZETİM) YÖNTEMİ

ANALOJİ YÖNTEMİ Analoji, bilinmeyen bir olayı bilinen bir olayın koşullarında düşünerek, iki olay arasında karşılaştırma yaparak ve ilişkiler kurarak, bilinmeyen olayı anlama sürecidir.

ANALOJİ YÖNTEMİ

ANALOJİ YÖNTEMİ • Analojiler bilimsel fikir ve kavramların öğrenilmesi ve geliştirilmesinde önemli rol oynamaktadırlar. • Analoji, önemli bir öğrenme ve öğretme yöntemidir.

ANALOJİ YÖNTEMİ

ANALOJİ YÖNTEMİNİN YARARLARI 1 - Fiziksel bilgileri değişik bakış açısıyla açık bir biçimde öğretir. Öğrenimi destekler, yardımcı olur. 2 - Öğrenenlerin ilgisini çekerek motive eder. 3 -Kavram gelişimini sağlayarak problem çözme becerisini geliştirir. 4 -Çocukların geçmişte edindikleri bilgileri hatırlamalarını kolaylaştırır. 5 -Çocukların diğerleriyle etkileşimde bulunmasını sağlayarak farklı düşünme sistemlerini görmelerini sağlar. 6 - Analojiler, kesin bilgiye ulaşmayı sağlarlar. 7 - Konuların özetlerini kolayca anlaşılabilir biçimde çıkarır.

ANALOJİ YÖNTEMİ 1 -Basit analojiler: Doğrudan bir şeyin diğer bir şeye benzetilmesidir. Örneğin kalbin pompaya, sinir sisteminin telefon kablolarına benzetilmesi gibi.

ANALOJİ YÖNTEMİ • 2 -Hikaye tarzında analojiler: Bir olayın açıklamasının bir başka olaya benzetilerek yapılmasıdır.

Hikaye tarzında analoji • Örneğin vücudumuzun kendini mikroplardan nasıl koruduğu analojik bilgi kullanılarak açıklanabilir. Vücudumuz bir kale gibi düşünülebilir. Mikroplar da kaleye girmeye saldıran düşmanlara benzetilebilir. Nasıl ki düşmanlar kalenin açık olan yerlerinden girmeye çalışırlarsa, mikroplar da insan vücuduna ağızdan, gözlerden, kulaklardan, burundan ve açık yaralar, çizik veya kesiklerden girmeye çalışırlar. Ancak kalenin kapı, pencere gibi açık olan yerlerinde bulunan demir parmaklıklar gibi, insanların da gözlerinde kirpikler, burunda ve kulaklarda tüyler vardır.

Hikaye tarzında analoji • Bu tüyler ve kirpikler tıpkı demir parmaklıklar gibi işlev görerek mikropların vücuda girmesini engellerler. Tükürük de kalenin kapısından dökülen yağlar gibi kaygandır ve pek çok mikrobu öldürebilir. İnsan derisi de kale duvarı gibidir ve mikropların girmesini engeller. Tıpkı kalenin hasar gören duvarından düşmanların girmeye çalıştığı gibi, deride çizik, kesik veya açık yara olduğunda, mikroplar da buralardan vücuda girmeye çalışırlar. Kaleyi koruyan askerler olduğu gibi, vücudumuzu koruyan akyuvarlar vardır. Askerlerin düşmanları yok etmeye çalıştığı gibi, akyuvarlar da mikropları yok etmeye çalışırlar.

ANALOJİ YÖNTEMİ • 3 -Oyunlaştırılmış analojiler: Olaylar oyunlaştırılır. Örneğin bitkilerin fotosentez olayı insanların yemek yapma olayına benzetilerek oyunlaştırılır.

ANALOJİ YÖNTEMİ • 4 - Resimle Yapılan Analojiler: Açıklanması gereken olay resimlerle ifade edilmektedir. Bu tür analojilerde görsel hafıza da işin içine girmektedir.

ANALOJİNİN UYGULAMA MODELLERİ 1 - Analoji ile Öğretme Modeli (TWA) 2 - Köprü Kuran Analojiler 3 - Yapı Planlama Teorisi

1 - Analoji ile Öğretme Modeli (Teaching with analogies. TWA) • Fen kavramlarının öğretiminde en çok kullanılan modeldir. • Bu modelde amaç, kaynak kavramdaki özelliklerin, hedef kavrama transfer edilmesidir. • Damarlar kirli kanı tekrar kalbe taşırken, su boruları kirlenen suyu yeniden su deposuna taşımazlar. )

1 - Analoji ile Öğretme Modeli (Teaching with analogies. TWA) 1 - Hedef kavram belirtilir. (Örnek: Büyük Kan Dolaşımı) 2 - Kaynak kavram hedef kavrama göre düzenlenir. (Örnek: Şehir Su Şebekesi) 3 - Kaynak kavram ile hedef kavram arasındaki benzer özellikler belirlenir. (Örnek: Damar ve Su Borusu) 4 - Benzer özellikler karşılaştırılır. 5 - Analojinin bozulduğu yer veya yerler varsa belirlenir (Örnek: -Damar daha esnek bir yapıya sahipken, su borusu serttir. Damarlar kirli kanı tekrar kalbe taşırken, su boruları kirlenen suyu yeniden su deposuna taşımazlar. ) 6 - Sonuç çizilir.

ÖRNEK

2 - Köprü Kuran Analojiler • Bu model kavram kargaşalarının önüne geçebilmek için ortaya konmuştur. • Bu yaklaşıma göre analoji kullanımının iki önemli nedeni vardır: Birincisi, öğrenciler kaynak kavramı tam anlamıyla anlamamaktadırlar, ikincisi istenilen analojiyi kuramamaktadırlar.

2 - Köprü Kuran Analojiler • Bu iki nedenden yola çıkarak kaynak kavram "çapa", kaynak kavram ile hedef kavram arasında kurulan analojiye ise "köprü durumları" adını vermişlerdir. • Yayın üzerine bastıran el "çapa", ortadaki şekil "köprü durumları", son şekil ise "hedef olmaktadır.

2 - Köprü Kuran Analojiler • Etki-tepki kuvveti; eğer bir A cismi B cismine bir F kuvveti uygularsa, B cismi de A cismine F'nin büyüklüğüne eşit fakat zıt yönlü -F kuvveti uygular, şeklinde tanımlanabilir. • Etki-tepki kuvvetini açıklamak için çizilen analojiyi kullanan bir öğretmen, yayın üzerine bastırdığımızda başka bir deyişle kuvvet uyguladığımızda, yayın da bizim elimize ters yönde bir kuvvet uyguladığını ve bizim bu kuvveti hissedebileceğimizi belirtir. Buradan yola çıkarak, masa üzerindeki kitabın masaya bir kuvvet uyguladığını ve masanın da kitaba karşı ters yönde bir kuvvet uyguladığını ifade eder. Böylece öğrenciler masanın, üzerindeki kitaba nasıl tepki uyguladığını yayın üzerine bastıran el sembolünden yararlanarak anlamaktadırlar.

2 - Köprü Kuran Analojiler • Yılmaz, Eryılmaz ve Geban’a (2002) göre bilimsel bir kavramı tek başına tam anlamıyla açıklayabilecek benzetmelerin bulunmasının zor olduğu durumlarda, birbiriyle alakalı birçok benzetmeden yararlanmak daha faydalı olabilmektedir. • Bu bağlamda köprü kuran analojiler; birden fazla benzetmeden yararlanmak ve Brown ve Clement’in (1989) de belirttiği gibi genellikle öğrencilerde var olan kavram yanılgılarını değiştirmek için kullanılabilmektedirler.

3 - Yapı Planlama Teorisi – Bir alanda uygulananların bir başka alanda da uygulanabileceği ilişkisel bir yapı düşüncesinden yola çıkar. – Örneğin, bir atomun yapısı güneş sisteminin yapısına, elektriğin akışı suyun akışına benzerdir. Güneş sistemi ve suyun akışı bilindik alanlardır. Atom yapısı ile elektrik ise bilinmeyen alanlardır.

3 - Yapı Planlama Teorisi • Yapı Planlama Teorisi'nde analojinin oluşturulması iki aşamada gerçekleşir.

3 - Yapı Planlama Teorisi • Birincisi, nesneler arasındaki ilişki kaynaktan (güneş sistemi) hedefe (atomun yapısı) doğru çizilir. Nesnelerin kendine ait özellikleri dikkate alınmaz. Çekirdeğin güneş gibi sıcak, sarı olması beklenemez. • İkincisi, çizilen analojideki özellikler neden-sonuç ilişkisi içerisinde ifade edilir. Gezegenler, güneş etrafında savrulmadan dönmektedirler. Çünkü, güneş ile gezegenler arasında kütle çekim kuvveti vardır.

3 - Yapı Planlama Teorisi • Atom, çekirdek ve elektronların bulunduğu kısımdan oluşur. • Çekirdekte proton ve nötron bulunurken, elektronlar çekirdekten belirli uzaklıktaki yörüngelerde bulunurlar. Elektronlar (- ) elektrik yüklü, protonlar (+) elektrik yüklü, nötronlar ise yüksüzdür. Elektronlar da, tıpkı gezegenlerin güneş etrafında savrulmadan döndükleri gibi, çekirdek etrafında savrulmadan dönerler. Güneş ile gezegenler arasındaki kütle çekim kuvveti gibi, çekirdekteki protonlar ile elektronlar arasında da bir çekim kuvveti vardır. Bilindiği gibi zıt elektrik yükleri birbirlerini çekerler. • Elektron ve protonların yükleri de zıt olduğundan, elektronlar çekirdek etrafında yörüngelerinden ayrılmadan dönerler.

3 - Yapı Planlama Teorisi • Örneği verilen analoji, çekirdek ile elektronlar arasında, güneş ile gezegenler arasındaki gibi bir ilişki olduğunu göstermektedir. • Yapı planlama teorisi elektronları «yörüngede dönme» özellikleri ile gezegenlere benzetmiştir.

ÇOCUKLARLA ANALOJİLER OLUŞTURMA • Öğrenenlerin yeni bilgiyi daha iyi anlayabilmeleri için kendilerinin de analojik bilgi üretmeleri gereklidir. Böylece çocuk öğrenme sürecinde aktif hale gelerek hem yaratıcı düşünme yeterlilikleri geliştirebilir hem de öğrenme daha ilgi çekici, etkili ve kolay olabilir.

ÇOCUKLARLA ANALOJİLER OLUŞTURMA • Önemli olan benzetmelerin öğretmen veya başka biri tarafından çocuğa doğrudan sunulmamasıdır. Çocuk kendi benzetmelerini kendisi yaratmakta ve açıklamasını bunlara dayanarak yapmaya çalışmaktadır.

ÇOCUKLARLA ANALOJİLER OLUŞTURMA • Analojik bilgi üretme süreci, bilinmeyen olayın benzetileceği olay (kaynak) hakkında çocukların az da olsa bilgi sahibi olmalarını, bu iki olay arasındaki benzer özellikleri görmelerini, olaylar arasında ilişki kurabilmelerini ve bu ilişki ağını zihinlerinde canlandırmalarını gerektirmektedir.

ÇOCUKLARLA ANALOJİLER OLUŞTURMA • Okulöncesi dönem çocuklarının bu becerileri gösterebilmeleri için öncelikle öğretmenlerin, okulöncesi eğitimde analoji tekniğinin kullanımına sıklıkla yer vermeleri ve çocukları analojik düşünme ile tanıştırmaları gerekmektedir.

ÇOCUKLARLA ANALOJİLER OLUŞTURMA • Analojiler dikkatli bir şekilde kullanamazlarsa, öğretimsel durumlarda şu problem türleri ortaya çıkabilmektedir: – Çocuklar analojiyi çok farklı şekilde alabilir ve öğretilmek istenenden farklı anlamlar çıkarabilir. – Çocuk sadece benzetmeyi hatırlayabilir ve çalışmanın içeriğini hatırlamayabilir. – Çocuklar, hedef içeriğe benzer sonuçlar oluşturmak için analojinin konuyla ilgili olmayan bir yönü üzerine odaklanabilirler.

ANALOJİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR • Hangi konuda, hangi analojinin kullanılacağı önceden tespit edilmeli ve ona göre planlama yapılmalıdır. • Öğrenciler, kendi analojilerini oluşturabilmeleri için yönlendirilmelidir.

ANALOJİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR • Analojilerin konuyla yakından ilişkili olmasına kavram yanılgısına yol açmamasına ve ön bilgilerle bağlantılı olmasına dikkat edilmelidir. • Kullanılan analojiler, öğrencinin bilişsel seviyesine uygun olmalıdır.

ANALOJİ’NİN SINIRLILIKLARI • Analojinin bozulduğu yerler varsa, bu durumda konu çocuk tarafından yanlış öğrenilebilmekte veya çocuk çelişkiye düşebilmektedir. • Çocuk sadece benzetmeyi hatırlayabilir ve çalışmanın içeriğini hatırlamayabilir. • Çocuklar analojiyi çok farklı şekilde anlayabilir ve öğretilmek istenenden farklı anlamlar çıkarabilir.

KAVRAM HARİTALARI

KAVRAM HARİTALARI • Konuyla ilgili kavramları ve alt kavramları göstererek, kavramların aralarındaki ilişkiyi hiyerarşik olarak ortaya koyan bir şemadır. • Kavram haritaları bilginin anlamlı şekilde düzenlenmesini sağlar. • Öğretimin her aşamasında ve her yaş grubuna kullanılabilen kavram haritaları, doğrudan öğretim aracı olarak kullanılabileceği gibi ölçme değerlendirme aracı olarak da kullanılabilir.

Kavram haritaları, bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlar

KAVRAM HARİTASI’NIN UYGULANMA AŞAMALARI 1. Konuyla ilgili kavramlar genelden özele doğru gruplanır. 2. Temel kavram en üste dikkat çekecek biçimde yazılır. 3. Alt kavramlar öncelik sırasına ve ilişkilerine göre daha küçük yazılır/resmi yapıştırılır. 4. Kavramlar arasındaki ilişkiler oklarla gösterilir.

KAVRAM HARİTASI TÜRLERİ 1)ÖRÜMCEK AĞI HARİTA 2) OLAY ZİNCİRİ 3) HİYERARŞİK HARİTA (Akış Şeması)

1)ÖRÜMCEK AĞI HARİTA • Bir ana kavram ve bu kavramın özelliklerini göstermek için kullanılır. • Bu haritalar merkezi bir fikir veya bir düşünce etrafında detaylı düşünmeyi sağlar. • Bir kavram ya da bir ifade yazdıktan sonra kavramın etrafına ilgili alt kavramlar, ilişkili ifadeler ya da ilgili örnekler yazılır.

• Bir kavram ya da bir ifade yazdıktan sonra kavramın etrafına ilgili alt kavramlar, ilişkili ifadeler ya da ilgili örnekler yazılır.

2) OLAY ZİNCİRİ • Herhangi bir kavramın aşamalarını, bir işlemin basamaklarını, olay sırasını ve sonuçlarını açıklamak için kullanılır. • Birbirini ateşleyen olayların akışını ve akış esnasında bu olaylar arasındaki ilişkiyi gösterir.

3) HİYERARŞİK HARİTA (Akış Şeması) • Ana kavram ve alt kavramlar, öncelik sırasına göre genelden özele doğru yerleştirilir. • Ana ve alt kavramlar arasındaki oklara bu kavramlar arasındaki ilişkiler yazılır.

KAVRAM HARİTALARININ YARARLARI • Kavramların öğrenilmesini ve öğretilmesini kolaylaştırır. • Önceki bilgiyle yeni bilgiler arasında bağlantı kurmayı kolaylaştırır. • Bütünle parçalar arasındaki ilişkiyi görmeyi kolaylaştırır. • Anlamlı öğrenmeye katkı sağlar. • Bilgiyi görselleştirerek somutlaşmasını sağlar.

• Kavram yanılgılarının belirlenmesinde ve giderilmesine yardımcı olur. • Düşünmeyi ve aradaki bağlantıları görmeyi kolaylaştırır. • Ölçme ve değerlendirme aracı olarak kullanılabilir. • Dersin giriş, gelişme ve sonuç aşamalarında kullanılabilir. • Çok yönlü bir öğrenme aracı olması ekonomikliğini arttırır.

KAVRAM HARİTALARININ SINIRLILIKLARI • Konuya ve kavrama hakim olmadan hazırlandığında yanlış ve eksik öğrenmelere neden olabilir. • Öğretim sürecinde, öğrencilere hazırlatıldığında zaman kaybı ve sınıf yönetimini zorlaştırma gibi negatif durumlar söz konusu olabilir. • Her ders ve konuya uygun değildir.

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE KAVRAM HARİTALARININ KULLANIMI

ZİHİN HARİTALARI

ZİHİN HARİTALARI • Kelimeler ve düşünceleri birbirine bağlamak ve bunları bir anahtar kelime veya düşünce etrafında toplamak için kullanılan bir diyagramdır. • Düşünceleri oluşturmak, görselleştirmek, tasarlamak ve sınıflandırmak ile birlikte eğitim alanında organizasyon ve karar alma süreçlerinde kullanılır.

• Bilgiler arasındaki anlamsal ya da diğer bağlantıları gösteren ortası resimli bir diyağramdır. • Genellikle diyagramlar; resimler sözcükler ve çizgiler içerir.

ZİHİN HARİTASI UYGULAMA AŞAMALARI 1. Konunun belirlenmesi 2. Konuyla ilgili temel kavramın sayfanın ortasına yazılması 3. Temel kavramın yazıldı yerden bir dal çekilerek konuyla ilgili akla ilk gelen şeyin bu dal üzerine yazılması 4. Benzer şekilde akla gelen diğer bilgi ve düşüncelerin ayrı bir çizgi şeklinde gösterilmesi 5. Her bir dala özel düşüncelerin bu çizgiden çekilen başka dallar üzerine yazılması

ZİHİN HARİTALARI HANGİ AMAÇLA KULLANILIR • Kişisel (günlük/haftalık/aylık) planlamalarda • Beyin fırtınası ve yeni fikirler üretmek için • Ders çalışırken not almada • Problem için alternatif çözüm arayışında • Yeni fikirler üretmede

ZİHİN HARİTALARININ YARARLARI • Hızlı ve pratik bir şekilde not tutmaya katkı sağlar • Planlamayı kolaylaştırır • Konuyla ilgili önemli başlıkları belirlemeye katkı sağlar • Birbiriyle ilişkili kavram ve konuların görülerek birleştirmeyi sağlar. • Yaratıcı düşünmeye katkı sağlar.

ZİHİN HARİTALARININ SINIRLILIKLARI • Açık uçlu olduğu için kavramların dağılmasına neden olabilir. • Kavramlar arasında ilişkiler doğru oluşturulmazsa yanlış öğrenmelere ve yanılgılara neden olabilir.

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ZİHİN HARİTALARININ KULLANIMI

ÖRNEK SORULAR

-İki boyutlu şemalardır. -Bağlantılar içerir. -Bir içeriğin öğreniminde, özetlenmesinde ve ölçülmesinde kullanılır. Bu özellikler aşağıdakilerden hangisini doğru olarak betimlemektedir? A) Vee Diyagramı B) Kavram Haritası C) Dallanmış Ağaç D) Yapılandırılmış Grid E) Bilgi Yaprağı

Eğitim ortamında analojilere sıklıkla yer veren bir öğretmenin aşağıda verilen hangi öğretim ilkelerini önemsediği söylenebilir? A) B) C) D) E) Somuttan soyuta – basitten karmaşığa Açıklık – aktüellik Kolaydan zora – somuttan soyuta Bütünlük – yakından Somuttan soyuta - bilinenden bilinmeyene

Eğitim ortamında analojilere sıklıkla yer veren bir öğretmenin aşağıda verilen hangi öğretim ilkelerini önemsediği söylenebilir? A) B) C) D) E) Somuttan soyuta – basitten karmaşığa Açıklık – aktüellik Kolaydan zora – somuttan soyuta Bütünlük – yakından Somuttan soyuta - bilinenden bilinmeyene

“Sosyal paylaşım sitelerinin toplum üzerindeki etkileri nelerdir? ” sorusunu tahtaya yazarak dersine başlayan bir öğretmen, öğrencilerinden konuyla ilgili akıllarına ilk geleni söylemelerini ister. Öğrencilerin ürettiği kısa cümleler ve kelimeleri, tahtaya yazdığı soru etrafına dairesel bir düzen içinde yazar. Daha sonra hep birlikte bu fikirleri değerlendirirler. Öğretmenin bu uygulaması, aşağıdakilerden hangisine ne uygun örnektir? A) Balık kılçığı B) Tanılayıcı dallanmış ağaç C) Kavram haritası D) Zihin haritası E) Anlam çözümleme

KAYNAKÇA • Aktaş Arnas, Y. ve Bilaloğlu , R. (2012). Okul Öncesinde Fen Eğitimi. Ankara: Vize. • Bilasa, P. (2015). Anasınıfında zihin haritasının öğretim amaçlı kullanımı. Journal of Research in Education and Society, 2(4), 49 -67. • Ekici, E. , Ekici, F. ve Aydın, F. (2007). Fen bilgisi derslerinde benzeşimlerin (analoji) kullanılabilirliğine ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri ve örnekleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 8, 1, 95 -113. • Günay Bilaloğlu, R. (2005). Erken çocukluk döneminde fen öğretiminde analoji tekniği. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 72 -77. • Güngör Seyhan, H. (2015). Okul öncesi fen eğitiminde analoji kullanımının önemi ve analoji örnekleri. Cumhuriyet International Journal of Education, 4(2), 15 -28. • Kaptan, F. (1998). Fen öğretiminde kavram haritası yönteminin kullanılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 95 -99. • Kesercioğlu, T. , Yılmaz, H. , Huyugüzel Çavaş, P. ve Çavaş, B. (2004). İlköğretim fen bilgisi öğretiminde analojilerin kullanımı: Örnek uygulamalar. Ege Eğitim Dergisi, 5, 3544. • Şahin, H. (2016). Okul öncesi fen eğitiminde analoji yöntemi ve analojinin okul öncesi eğitim programlarında yer alma düzeyi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6, 4861. • Zembat. R. (2018). Okul öncesinde özel öğretim yöntemleri. (6. basım). Ankara: Anı.