ETM FAKLTES MATEMATK VE FEN BLMLER ETM BLM

EĞİTİM FAKÜLTESİ MATEMATİK VE FEN BİLİMLERİ EĞİTİMİ BÖLÜMÜ FEN BİLGİSİ EĞİTİMİ ABD FBÖ 314 -Özel Öğretim Yöntemleri I PROF. DR. SÜLEYMAN YAMAN

Yöntemler FBÖ 314 -Özel Öğretim Yöntemleri I Hafta-10

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Yöntem; bir sorunu çözmek, bir deneyi sonuçlandırmak, bir konuyu öğrenmek veya öğretmek gibi amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yola denir. Yöntem, amaca sağlıklı ve başarılı bir şekilde ulaşmak için seçilen en kısa yol ve işlemlerdir.

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİNİN SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK ÖZELLİKLER 1. Ulaşılacak hedefler 2. Öğrencinin gelişim seviyesi 3. Öğretmenin yöntemleri uygulama konusundaki becerisi 4. Süre 5. Maliyet 6. İçeriğin yapısı 7. Sınıf mevcudu 8. Sınıfın yapısı 9. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyi

GELENEKSEL VE ÇAĞDAŞ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

SIK KULLANILAN ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ • • • Anlatım Yöntemi Soru -Cevap Yöntemi Tartışma Yöntemi Gezi-Gözlem İnceleme Yöntemi Laboratuvar Yöntemi Gösteri (Demonstrasyon) Yöntemi Problem Çözme Yöntemi Proje Yöntemi Rol Oynama (Drama) Yöntemi Örnek Olay Yöntemi

ANLATIM YÖNTEMİ Anlatım yöntemi, tartışılan konuların belli bir sıra ve düzene göre konuşma yoluyla açıklamasına denir. Anlatım yöntemi, öğrencileri harekete geçirmeksizin anlatılan konunun sürekli konuşmalarla açıklanmasından ibarettir. Bu durum, ilköğretimin ilk sınıflarında uygulama yönünden bazı güçlüklere yol açar. Buna rağmen bu yöntemin bazı konuların öğretiminde zorunlu olarak kullanılması gerekir. Çünkü öğrencinin zihninde henüz yer etmemiş bir bilginin ona öğretilme çabası söz konusudur.

Anlatım Yönteminin Kullanılmasında Uyulacak Rehber İlkeler • Öğretmenin konuyu çok iyi bilmesi, nelerin önce, nelerin sonra anlatılması gerektiğini iyi hesaplanması gerekir. • Anlatımda kullanılan dil, konuyu ve etkinlikleri açık bir biçimde öğrenciye ulaştıracak nitelikte olmalıdır. • Fikirleri daha iyi açıklayabilmek için konuşma sırasında öğrencilere bazı eşya, resim, şema, grafik, levha gibi araç ve malzemeler gösterilmelidir

Anlatım Yönteminin Kullanılmasında Uyulacak Rehber İlkeler • Anlatımda yeterli sayıda ve nitelikte örneğe yer verilmeli, örnekler gerçekçi olmalıdır. Öğrencilerin örnek vermesine imkân sağlanmalı, her iki durumda da aşırılıktan kaçınılmalıdır. • Anlatımda bilinenden başlanıp, bilinmeyen olgu ve olaylara geçilmeli ve yargılama yoluyla yeni gerçekler üretilmelidir. • Sorular yoluyla öğrencilerin öğrenme durumları belirlenmeli, buna göre öğrenmeler pekiştirilmeli veya gerekli düzeltmeler ve ek açıklamalar yapılmalıdır.

Anlatım Yönteminin Kullanılmasında Uyulacak Rehber İlkeler • Bu yöntemi kullanan öğretmen sürekli olarak 7 -8 dakikadan fazla konuşmamalıdır. İlkokul 1. , 2. ve 3. sınıflarda 2 -3 dakika, 4. ve 5. sınıflarda 4 -5 dakika, ortaokul ve liselerde 5 -6, üniversitelerde 7 -8 dakika sürekli konuşabilir; çünkü öğrencinin dikkati uzun süre konuşmalarda çabucak dağılabilir. • Konuşma sırasında öğrencilerin kısa notlar alması sağlanmalıdır. Not tutan öğrencilerin, derse olan ilgisi canlı tutulmaktadır.

Anlatım Yönteminin Yararları • Anlatım yönteminin yararlı yanları doğrudan öğretmenle ilgilidir. Bu yöntem öğretmenin becerisi ile etkili hale gelir. • Anlatım yöntemi yeni bir konunun ortaya atılmasında oldukça yararlı bir şekilde kullanılabilir. Özellikle yeni konunun önceki konularla bir bağlantısı olmadığı durumlarda etkili olur. • Çok miktarda doğru bilginin kısa zamanda verilebilmesini sağlayan bir yöntemdir. • Zaman, emek ve masraftan tasarruf sağlar.

Anlatım Yönteminin Yararları • Telkin yapmaya, bazı duygu ve düşünceleri vermeye uygundur. • Soyut kavramları vermeye uygundur. • Bilgileri kalabalık gruplara iletmek için yararlıdır. • Oturumda sürpriz bir bilgi ile karşılaşmayacağı için öğretmene güven duygusu verir. • Konuşma ile yapılacak bir açıklama, öğrenme etkinlikleri sırasında öğrencilerin karşılaşacakları güçlüklerin giderilmesini sağlar.

Anlatım Yönteminin Sınırlılıkları • Bu yöntem, öğrencilerin çok yönlü olarak tanınması halinde başarı sağlayabilir. • Öğretmen, bir ders kitabında kolaylıkla bulunabilecek bilgileri ele alıyorsa zaman kaybına neden olur. Anlatılan konular, kitabın tekrarı olmamalıdır. Kitaba yeni ve farklılıklar katmalıdır. • Bu yöntemin uygulanmasında konunun öğrenciler için ilgi çekici hale getirilmesi gereklidir.

Anlatım Yönteminin Sınırlılıkları • Bu yöntemle öğretim, yalnızca söylenen sözel sembollere dayalı olacağından, öğrenmenin fazla etkili ve kalıcı olması beklenemez. • Öğretim sırasında öğrencilere soru sorma izni verilmediğinde geri dönütü ortadan kaldırır. Bu durum eksik iletişime neden olur. • Anlatım yönteminde duyuşsal ve psiko-motor öğrenme çok ender oluşur. • Bu yöntemle öğretilen bilgilerin pratikte uygulanması güçtür.

SORU-CEVAP YÖNTEMİ Soru-cevap yöntemi, sınıf etkinliklerinde sorulması ve cevap verilmesi yoluyla tartışmanın yürütüldüğü bir öğretim tekniğidir. Soru-cevap yöntemi; belirlenmiş bir öğrenme konusu ile ilgili olarak; öğrenci veya öğretmenin, sınıfta sorular sorup, bunların öğrenciler tarafından cevaplandırılması esasına dayanan öğretim şeklidir.

Soru sorma haritası

Soru sorma stratejisi

Öğretmen soru çeşitleri 1. Öğretim Soruları: Bu sorular, öğretmenin, öğretim süreci içinde bilgileri kazandırma amacıyla öğrencilerine yönlendirdiği sorulardır. Bu sorular, genellikle dönem başında veya dönem içinde öğrencilere yöneltilir. Dönem başında (diagnostic) sorulan sorular, öğrencilerin yeni başlanacak bir konuya hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek için sorulur. Dönem içinde (formative) ise öğrencilerin işlenen konu veya ünitelerle ilgili bilgi eksikliklerini veya kavram yanılgılarını belirleyerek gidermek amacı için yöneltilir.

Öğretim sorularının çeşitleri; • Yapıcı Sorular: Öğretmenlerin, öğrencilerin zihinlerinde yapıcı bir gelişim temin etmek için sorduğu sorulardır. • Analitik Sorular: Öğretmenin, bazı konuların içeriğine giren bütün ve birleşik haldeki fikirlerin veya hükümlerin çözümlenmesine yönelik olarak yönlendirdiği sorulardır. • Sentez Sorular: Öğrencilerin analitik etkinlikler sonucu elde ettikleri parçalar halindeki düşünceleri ve sonuçları birleştirmeye yönelik sorulardır. Özellikle sorunun cevabında, kural, kanun, ilke gibi bilgilerin ortaya çıkarılması gerekiyorsa, bu soru türüne girer. • Tartışma Soruları: Öğrencilerin çeşitli öğrenme süreçlerinde kazandıkları bilgileri veya becerileri, tartışma ile tekrarlatarak daha iyi öğretmek ve benimsetmek amacı için hazırlanan sorulardır.

2. Değerlendirme Soruları: Bu tür sorular, öğretim etkinlikleri sonucunda öğrencilerin tüm kazandıklarını değerlendirmek amacıyla düzenlenmiş sorulardır. Bu tür sorularla yapılan değerlendirmeler, summative (düzey belirleyici) amaçlı sorular olarak da bilinir. Soru-cevap yönteminde sorulardan belirli amaçlarla yararlanılır. Soruların amacı, öğretilenleri kontrol etmek veya öğrencilerin zihinlerinde daha önceden var olan bilgilerin neler olduğunu tespit etmek olabilir

Soru-cevap Yönteminin Kullanılmasında Uyulacak Rehber İlkeler • Sorular, bir kelime ile veya “evet”, “hayır”, “doğru”, “yanlış” şeklinde cevaplandırılacak biçimde olmamalıdır. • Sorular öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun olmalıdır. • İyi bir soru öğrencinin anlayacağı bir dille ifade edilmeli; soru açık, basit ve anlaşılır olmalıdır. • Soru, öğrencileri düşünmeye, yapıcı-yaratıcı zihin etkinliklerine yönlendirmeli, onların geçmiş deneyimlerinden ve yaşantılarından faydalanmasına imkân hazırlamalıdır.

Soru-cevap Yönteminin Kullanılmasında Uyulacak Rehber İlkeler • Farklı düşünce veya fikirleri ortaya çıkarmak için farklı sorular sorulmalıdır. Fakat bir defada birkaç düşünceye veya fikre ait birkaç soru, bir soru zincirlemesi şeklinde sorulmamalıdır. • Sorular ezbere bilgiyi yoklamamalıdır. • Sınıftaki bütün öğrencilere bireysel olarak sorulması gerekiyorsa, sorular oturma sırası, numara sırası gibi belli bir düzene göre değil, rastgele sorulmalıdır. • Soruyla ilgili cevabın dışına çıkanların sözü hemen kesilmemeli; gerekirse sözünü bitirmesi beklenerek, konuşması bittikten sonra düzeltme yapılmalıdır.

Soru-cevap Yönteminin Yararları • İyi hazırlanmış sorular öğrenicileri güdüleyerek, öğretim konusuyla öğrenci arasında güçlü bir bağ kurmayı sağlar. Yani öğrencilerin derse ve konuya karşı dikkat ve ilgilerini artırır ve derse daha istekle katılmalarını sağlar. • Sorular öğretimde tekrar ve pekiştirmeyi sağlar. Öğretmen yeni bir konuya başlamadan, bir önceki konuyu sorularla tekrarlatabilir. Böylece öğrenme pekiştirilmiş olur. • Grup çalışmasına katılan öğrenciler soru-cevap yöntemi ile bilgi toplama ve yorumlama yeteneklerini geliştirirler.

Soru-cevap Yönteminin Yararları • Öğrencilerin sordukları sorular, öğretmenin öğrencilerinin seviyesini anlamasını ve öğretimi bu seviyeye göre ayarlamasına yardımcı olur. • İçe dönük öğrencilerin sosyalleşmesine katkıda bulunur. • Bir sorunun yanlış cevaplandırılması halinde, doğru bilginin sınıfça öğrenilmesine yardımcı olur. • Öğretim etkinliklerinin ve öğrencilerin başarısının ölçülmesini ve değerlendirilmesini sağlar.

Soru-cevap Yönteminin Sınırlılıkları • Etkili hazırlanmamış sorular, öğrencilerin ayrıntılı düşünmelerine ve sebep- sonuç ilişkisini kurmalarına engel olur. • Derste sürekli sorulması ve cevap istenmesi öğretimi sıkıcı hale getirir. • Bir ders süresince gereğinden fazla bu yöntem kullanıldığında, öğrencilere çok sorulacağından, derse karşı bıkkınlık meydana getirir. • Algılama düzeyi düşük olan öğrencilerin bazı soru ve cevapları anlamaları, tartışmaları ve takip etmeleri güçleşir.

Soru-cevap Yönteminin Sınırlılıkları • Soru sorma, detaylı bilgi ve zihinsel beceri ile deneyimi gerektirdiğinden, bu yöntem herkes tarafından etkili kullanılamayabilir. • Sorulara gerektiği biçimde cevap veremeyen öğrencilerin kendilerine güvenleri azalır. • Bu yöntem, diğer yöntem ve tekniklerle desteklenemezse konunun anlaşılmasında güçlükler meydana gelir. • Öğretmenin, öğrencilerden sık yanlış cevaplar alması, uyguladığı öğretim etkinliklerinin yetersiz olduğu düşüncesine kapılmasına neden olur. • Çok sorulması öğrencilerin yarışmacı tipler haline gelmelerine neden olur.

TARTIŞMA YÖNTEMİ İki veya daha fazla kişinin, bir konuyu açıklığa kavuşturmak için görüş ve düşüncelerini, karşılıklı konuşmalar şeklinde, ifade etmelerine tartışma denir. Bir başka tanıma göre; tartışma, herhangi bir grubun bir başkanın yönetimi altında ve belirli bir düzen içinde, grubu ilgilendiren sorunlar üzerinde ve belirli bir amaca dönük karşılıklı görüşmeler yapmalarıdır.

Tartışma Türleri • Serbest tartışma: Bu tartışma biçimi, öğrenci sayısı az olan sınıflarda daha yararlı olur. Bu uygulamalarda öğretmen bazı ders konularını serbest tartışma biçiminde işleyebilir. • Küme çalışması: Kalabalık sınıflarda serbest tartışma zor olacağından, sınıftaki öğrenciler küçük gruplara ayrılır. Her gruba birer tane başkan seçilir. Gruplar birer komisyon veya serbest tartışma grubu gibi çalışırlar.

• Fısıltı-vızıltı grupları: Birkaç dakika gibi kısa bir zaman dilimi için oluşturulmuş tartışma gruplarıdır. Sınıfın özel olarak tartışma ortamı için düzenlenmesine gerek yoktur. Öğrenciler belirli sayıda gruplar oluştururlar ve belli konular üzerinde herkes grup sayısı kadar konuşma yapar. "Vızıltı 33" üç kişilik bir gruptur ve grup üyeleri üçer dakika konuşur; "Vızıltı 44" ise dört kişilik bir gruptur ve üyeler dörder dakika konuşur. • Komisyon: Bir konunun küçük bir öğrenci grubu tarafından derinliğine incelenerek sözlü veya yazılı bir rapor halinde sınıfta sunulması için komisyon veya komite meydana getirilir. Bu komisyon konu hakkında bilgi toplayarak sınıf karşısında sunumlarını yapar.

• Seminer: Bir grubun belirli bir konuda ön çalışmalar yapıp bunu bir dinleyici kitlesinin önünde tartışma yöntemi ile sunmasına denir. Üniversite veya yüksek okullarda bazı dersler seminer biçiminde düzenlenir. • Münazara: İki grubun, dinleyiciler ile jüri önünde bir konuyu ele alarak iki karşı tezi savunmasına denir. Münazaranın amacı, grupların kendi görüşlerini doğru, diğer grup veya grupların görüşlerini yanlış göstermektir. Dinleyiciler alkışlarla tartışmanın akışını etkilemeye çalışır. Ayrıca tartışmacıları çeşitli yönlerden değerlendirmeye ve kazanan tarafı açıklamaya yetkili bir jüri oluşturulur.

• Açık Oturum: Biçim olarak panele benzeyen bu tartışma biçiminde, kişilerin daha önceden hazırlanmış bir sunuları yoktur. Tartışmacılar konu üzerinde birden fazla söz alarak konuşabilirler. • Panel: Belirli bir konudaki uzmanların, bir başkanın yöneticiliğinde ilgili konuyu derinliğine ele almasıdır. Eğer panelde ilgili alanın uzmanları yoksa panele katılanlar iyi bir ön hazırlık yaptıktan sonra, bir uzman bilgisi ile tartışma yapmalıdırlar. Panel tartışmaları 3 -5 kişilik küçük gruplardan oluşur.

• Zıt panel (Kollekyum): Belirlenen iki gruptan birinin soru soran, diğerinin ise cevap veren rollerini üstlenmesi ile yapılan tartışma biçimidir. Genellikle soru soran grup dinleyicilerden, cevap veren grup ise konusunda uzman olan kişilerden oluşur. Bu nedenle soru soran grubun daha önceden konu üzerinde iyi hazırlık yapması gerekir. Zıt panelde sınıfın yarısı soru soran, diğer yarısı ise cevap veren grubu oluşturmaktadır. • Konferans: Sanatsal, bilimsel, toplumsal ve eğitsel vb. konularda, çeşitli uzmanlarca açıklama yapmak, bilgi vermek amacıyla yapılan konuşma türüdür. Bazı konferansları bir forum izlediğinde konferans bu yönü ile tartışma biçimi olarak kabul edilmektedir.

• Sempozyum: Önceden belirlenen ve tartışmaya katılacaklara duyurulan bir konu üzerinde, konusunda uzman kişiler tarafından konunun değişik yönlerinin 10 -20 dakikalık sunumlarla büyük dinleyici kitlesine sunulmasıdır. Sempozyumlar genelde birden fazla oturumdan meydana gelir. Bir oturuma katılacak kişilerin sayısı 3 -6 arasında olabilir. • Forum: Forum, küçük bir uzman grubunun belli bir konuda geniş bir kitleye uzman bilgisi aktarması ve daha sonra da dinleyicilerden gelecek sorulara cevap vermesi şeklinde düzenlenir. • Beyin fırtınası: Belli problemleri çözmede herkesin buluş yapma gücünden faydalanmak için uygulanan bir tekniktir.

Münazara TEZ GRUBU ANTİ- TEZ • J Ü R İ 35

Panel başkan • • • Üye sayısı: 3 -5 kişiden oluşur. Belli bir konusu var, ancak bu konu üzerine farklı yaklaşımlar sergilenmesi gerekir. Amaç: Bir konuyu çeşitli yönleriyle ele alıp tartışmaktır. Öğrenci ilgi ve ihtiyaçlarına uygun olarak seçilmelidir. Ön hazırlık yapılır, sonra panel üyeleri görüşlerini sırayla açıklarlar, Konuşma süreleri eşittir, Tartışırlar ve buldukları verileri incelerler. Genellikle sohbet havası içinde geçer. Örnek : “HES’lerin Çevreye Etkileri” 36

Sempozyum konuşmacılar Bir konuşmacı grubu, dinleyici yada öğrenci topluluğu karşısında Bilimsel Ağırlıklı olan bir konuyu Değişik yönleriyle sundukları bir tekniktir. Üye sayısı : 3 -6 arasında Süre : Her konuşmacının 15 -20 dk. Üyeler arasında tartışma yoktur, Oturumun bitiminde dinleyicilerin sorularına cevap verilir. (Forum) izleyiciler 37

Panel ve Forum Panel Forum 38

Açık Oturum BAŞKAN 39

Zıt Panel S O R U G R U B U soru C E V A P cevap G R U B U

Kollekyum U Z M A N başkan K İ Ş İ L E R Soru soruluyor 1. Panel S O R U S O R A N 2. panel 41

Tartışma Yönteminin Kullanılmasında Uyulacak Rehber İlkeler • Tartışma önceden planlanmalıdır. • Tartışma, belirli bir hedefe yönelik, belirli bir düzende hazırlanan, sistemli bir konuşma olmalıdır. • Tartışmaya katılacak öğrenciler önceden konulara değişik kaynaklardan hazırlanmalı, çeşitli araştırma ve incelemeler yapmalıdırlar. • Tartışmayı ilk yıllarda ve sene başında öğretmenin yönetmesi yararlıdır. Öğrenciler tartışma konusunda gerekli beceriyi kazandıktan sonra tartışmanın yönetimi öğrencilere bırakılmalıdır.

• Söz alan konuşmacı, iyi bir başlangıç konuşması ile dikkatleri tartışmaya toplamalıdır. • Tartışmanın bireylerle değil, fikirlerle ve problemlerle ilgili olduğu hatırlatılmalıdır. • Tartışmanın yönetimi öğrencideyken, öğretmen bir grup üyesi gibi davranır. Fakat bu üyelik, öğretmenin rehberlik yapmasına engel olmamalıdır. • Öğrencilerin birbirlerinin fikirlerine hoşgörülü olmasına ve saygı göstermesine özen gösterilmelidir.

• Grubu oluşturan üyelerin her biri tartışmalara etkin bir biçimde katılmalıdır. Çünkü tartışmaya ne kadar çok konuşmacı katılırsa, tartışma o kadar başarılı sayılır. • Tartışma sürecinde tartışma konusunun belirli aralıklarla özetlenmesi, tartışmayı daha anlaşılır ve etkili duruma getirir. • Zamanın iyi kullanılmaması veya zamanın yetersizliğinden dolayı tartışılan konunun sonuca bağlanamaması durumunda tartışma özet yapılarak sonlandırılmalıdır. • Tartışmada varılan sonuç, belge ve görüşler, rapor olarak sunulmalıdır.

Tartışma Yönteminin Yararları • Tartışma, istenilen nitelikte uygulanırsa grup içinde ve gruplar arasında etkili bir iletişim kurulup sürdürülmesini sağlar. Böylece öğrencilerin iletişim yeteneği gelişir. • Tartışma süresince tartışanların ve dinleyicilerin ilgi ve dikkatleri her zaman konuya odaklı olur. • Öğrenciler, soru sorma, soruya hemen cevap verebilme ve toplum önünde konuşma becerilerini geliştirirler. • Bu yöntem, tartışmaya esas olan konuların modelini gösterme, film-slâyt ve tepegöz gibi ışıklı araçları kullanma ile farklı örnekler vermeye imkân sağladığından eğitim araçlarını rahatça kullanma fırsatı sağlar.

• Öğrencilere, gerçekleri görme, değerlendirme, yaratıcı düşünme ve eleştirel düşünme becerisi kazandırır. • Öğretmen, sınıf ortamından farklı bir ortamda olan öğrencilerin davranışlarını izleme, heyecanlarını ölçme, onların zihinsel ve psikolojik gelişmelerini tanıma açısından daha sağlıklı bir yargıya ulaşır. • Öğrencilere bildiklerini ve düşündüklerini toplumda açıkça söyleme ve savunma alışkanlığı kazandırır. • Öğrenciler düşüncelerini açıkça ortaya koyarlar. Ayrıca arkadaşlarının düşünce ve görüşlerini de öğrenirler. • Öğrencilerin konuyu çözümleme, kavrama ve yorumlama yeteneğini geliştirir.

Tartışma Yönteminin Sınırlılıkları • Tartışma yönteminin kullanılması zaman alıcıdır. Ayrıca ön hazırlık gerektirdiğinden, öğretmen ve öğrencilerin ders dışı zamanlarında ilgili konuya yönelik çalışma yapmalarını gerektirir. • Bazı öğrencilerin tartışmaya katılmak istememeleri, bu yönteminin uygulanmasında güçlük çıkartır. • Zaman az olduğunda ve öğrencilerin iyi hazırlanamamaları durumunda bazı tartışmalar sonuca bağlanamaz.

• Kalabalık sınıflarda uygulanması güçtür. • Grup üyelerinin bilgili, kültürlü ve yaşantılarının zengin olmasını gerektirir. • Sınıfın sessizliğini sağlama, tartışılan konuyu saptırmadan amaca doğru yöneltme ve zamanı ayarlama güçlüğü vardır. Bu gibi durumlarda öğretmenin sürece müdahale etmesi gerekir.