ETM BLMNE GR ETMN FELSEF TEMELLER FELSEFE NEDR

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ

FELSEFE NEDİR? Felsefe, kavramlar yaratmayı içeren bir disiplindir. Deleuze ve Guattari bu noktada şunları ifade etmektedir; ”…Filozof kavram dostudur, kavram üretme gücünü içinde taşır. Bu felsefenin basit bir kavram oluşturma, keşfetme, üretme sanatı olmadığını söylemek demektir; çünkü kavramlar ille de birtakım formlar, ürünler ya da keşifler değillerdir. Felsefenin amacı her zaman yeni kavramlar yaratmaktır”. Bu noktadan hareketle felsefenin salt kavramlar aracılığıyla elde edilen bilgi olduğu söylenebilir.

FELSEFENİN ALANLARI ONTOLOJİ EPİSTEMOLOJİ AKSİYOLOJİ (DEĞERLER SORUNU)

ONTOLOJİ Felsefenin, var olanla var olabilecekleri irdeleyen bir disiplin alanı olarak tanımlanmaktadır. Ontoloji, yaşamın değişen yanları bir kenara bırakıldığında, değişmeden kalan özgerçeklik nedir sorunuyla ilgilidir. Ontoloji, var olanı bütünsel bir anlayışla inceleyen, ne’liğini, yasal düzenliliklerini konu alan ve çözümlemeye çalışan bir felsefi disiplindir. Bu disiplin alanında gerçek, insan, ruh, varlık, yokluk, Tanrı nedir? İnsanın evrendeki yeri nedir? vb. sorulara yanıt verilmeye çalışılmaktadır.

EPİSTEMOLOJİ Felsefenin, bilgi sorunuyla ilgilenen alanıdır. Bu alanda bilginin ne olduğu, bilginin kaynağı, doğru, yanlış, bilinemez, mutlak ya da göreceli oluşu, türlerinin neler olduğu gibi sorulara yanıt aranmaktadır. Bilme, özne ile nesnesi arasında bir bağ kurmadır ve bu etkinlik sonucu da ortaya bilgi konur. Burada özne, insanı; nesne ise evrendeki her şeyi karşılamaktadır. Üzerinde durulan önemli bir nokta, bilginin belirleyicisinin özne mi, nesne mi, yoksa her ikisinin mi olduğu veya bunların dışında bilginin bir başka kaynaktan mı geldiğidir.

AKSİYOLOJİ (DEĞERLER SORUNU) Aksiyoloji, insanlar tarafından oluşturulan tüm değerleri kapsamaktadır. Değerler, insanlığın evrensel sorunlarından biri olup insanların iyi-kötü, doğruyanlış, güzel-çirkin vb. gibi tercihler yapmakta kullandıkları ölçütler olmakta, önem verileni ve tercih edileni ifade etmektedirler. Değerler, insanların eylemlerine yön veren düşünce sistemleridir. Aksiyoloji, değerlerin kaynağını, oluşumunu, değişip değişmeyeceğini, evrensel ya da göreceli, öznel ya da nesnel, bireysel ya da toplumsal oluşunu açıklamaya çalışırken değerlerde bir öncelik sıralaması olup olmadığını incelemektedir.

EĞİTİM VE FELSEFE İLİŞKİSİ Eğitim genel anlamda bireyin davranışlarına ve davranışlarını belirleyen süreçlere yönelen etkinliklerin tümünü kapsayan bir olgudur. Felsefe is kavramlar üretmedir. Eğitimin her alanında bizler (amaçlarda, içerikte, öğrenme-öğretme sürecinde, değerlendirmede) belirli kavramlarla düşünür ve kararlar veririz. Düşünce sürecimizde yer alan kavramların türü ve niteliği bizim bu alanlara ilişkin karar ve eylemlerimizi belirlemektedir. Örneğin, teori ve pratiğin bir arada olduğu öğretimin, sınıf içi eğitimin ötesine giden boyutlarıyla sınıf içi davranışlar ve olaylar üzerinde de etkisi vardır. Öğretmenlerin öğrencileriyle kuracakları ilişki, onların insan doğasına ilişkin kavramlarına dayanmaktadır. Dolayısıyla eğitimle ilgili insanların da eğitime ilişkin karar ve eylemlerini onların sahip oldukları kavramlar belirlemektedir. Felsefe ise bu kavramların üretim alanıdır.

ÇEŞİTLİ FELSEFİ GÖRÜŞLER VE EĞİTİM İdealizm ve Eğitim Realizm ve Eğitim Natüralizm ve Eğitim Pragmatizm ve Eğitim Varoluşçuluk ve Eğitim

İDEALİZM VE EĞİTİM İdealizm, evreni açıklamada ruh, ahlak, zihin ve düşünce gibi kavramları temel alan bir düşüncedir. İdealizmin eğitime ilişkin kendine özgü görüş ve yaklaşımları vardır. İdealist bir eğitimin amacı, öğrencileri doğruyu aramaya teşvik etmektir. İdealist eğitim kişiyi iyi, doğru ve güzele yöneltmeyi amaçlar. İdealist eğiticiler insanın değerini çok yüksek görürler ve eğitimle bunun daha da yükseleceğine inanırlar. Onlara göre eğitimle uzun vadede insanda yüksek değerler oluşturulmalıdır. Eğitimde sağlam ve kültürlü bir kişilik geliştirmek çok önemlidir.

İdealist eğitimde öğretmen-öğrenci ilişkisinde en önemli merkezi rol öğretmenindir. J. Donald Buther, ”Eğitimde İdealizm” adlı eserinde iyi bir öğretmende bulunması gereken özellikler olarak şunları belirtmektedir: 1. Öğrenciler için kültürün ve gerçekliğin taşıyıcısı ve yansıtıcısı olmalıdır. 2. İnsan kişiliği konusunda uzman olmalıdır. 3. Öğrenme sürecini çok iyi bilmeli, bu yetisini coşkuyla ortaya koymalıdır. 4. Öğrencilerle arkadaş olmayı becerebilmelidir. 5. Öğrencilerde öğrenme isteği uyandırmalıdır. Öğretimin moral öneminin mükemmel insanlar yetiştirme hedefinde yoğunlaştığının bilincinde olmalıdır. 6. Her yeni nesildeki kültürel yeniden doğuşun öncüsü olmalıdır.

REALİZM VE EĞİTİM Realist felsefenin kurucusu, Platon’un öğrencisi olan Aristoteles’tir. Realizm, gerçekliğin nesnel bir düzeni olduğunu ve insanların bu gerçekliğin bilgisine ulaşma yetilerinin bulunduğunu ileri süren bir felsefe olarak tanımlanabilir. Çağdaş eğitim uygulamalarında realist felsefenin pek çok unsurunu bulmak mümkündür. Örneğin, birçok ders kitabında yer alan konular (fen, matematik, tarih, dil bilgisi) insanın gerçekliği nasıl dikkatlice organize ettiğini sistematik olarak açıkladığını göstermektedir.

Realizme göre, eğitimin amacı, en iyi, en mükemmel yetilerle donatarak insanı mutlu etmektir. Eğitim insanları bilgi alanları konusunda aydınlatırken, insanın en önemli yetisi ve gücü olan aklını da geliştirmelidir.

NATÜRALİZM VE EĞİTİM Natüralizm eğitimde özellikle şu düşünceleri temel almaktadır: 1. Eğitim hedefleri belirlenirken, evrensel düzenin bir parçası olan doğaya ve insan doğasına bakılmalıdır. 2. Doğayı anlamanın yolu duyumlardan geçer, duyum gerçekliğe ilişkin bilgimizin temelidir. 3. Doğadaki süreçler yavaş, derece-derece evrimsel olduğundan eğitimimizin de seyri yavaş olmalıdır.

Natüralist eğitimciler, bilginin bir otorite haline getirildiği eğitim anlayışına karşı çıkmışlardır. Natüralist eğitim anlayışında; öğretimde, doğal davranışlar sergileyen çocuk bilgiyi pasif bir şekilde alıp ezberlememeli, öğretimde çocuğun duygularını kullanarak çevreyle ilişkiye girmesi ve problem çözmesi sağlanmalıdır. Sonuç olarak: Çocukların öğretimi, kitaplar ve derslerde yer alan bilgileri kelimesine öğretmek, telkin etmek yerine, direk çevreyle kuracakları duyusal etkileşime dayandırılmalıdır.

PRAGMATİZM VE EĞİTİM Pragmatizme göre gerçeğin esası değişikliktir. Pragmatizm doğası gereği insancıldır. Her şeyin ölçüsü insandır. İnsanın ruhsal bir varlık olduğunu birçok pragmatist kabul etmez. İnsan için önemli olan onun kendi işine yarayandır.

Pragmatizmin önde gelen düşünürlerinden Dewey’in eğitim felsefesini oluşturan temel unsurları şöyle sıralayabiliriz: 1. Öğrenen, yaşayan bir organizma, yaşamını sürdürmek için etki ve enerjiye sahip biyolojik ve sosyolojik bir fenomendir. 2. Öğrenen hem doğal hem de sosyal bir çevrede yaşar. 3. Kendine özgü davranışlarla hareket eden öğrenen birey çevreyle sürekli bir ilişki halindedir. 4. Çevreyle ilişkisinde birey ihtiyaçlarını karşılamak için uğraşırken problemlerle karşılaşır. 5. Bireyin problemlerini çözme sürecini öğrenmesi çevre içinde gerçekleşmektedir.

VAROLUŞÇULUK VE EĞİTİM Varoluşçuluk felsefesinde toplumun ya da insan toplulukları karşısında bireyin biricikliği ve özgürlüğü ön plana gelir, tüm insanlar var olma ve kendilerini tanımlama sorumluluğunu taşırlar. Varoluşçu felsefe, geleneksel felsefenin bilimsel problemleriyle uğraşma yerine, yaşamın sürekli problemleriyle, özellikle de ölümün kaçınılmazlığı, aşk sevinci, acı çekme, seçme gerçeği, özgürlük deneyimi, bireysel ilişkilerin verimi ya da verimsizliği konuları üzerinde durmaktadırlar.

Varoluşçuluğun önde gelen düşünürlerinden Van Cleve Morris’e göre insan için en uygun eğitim, kadın ve erkek kişilerde yaşadıkları dünyada biricik özne olduklarına ilişkin “Varoluşsal bir bilinç” oluşturan eğitimdir. Varoluşçu eğitim yüksek öğretimin ilk yıllarında başlamalı ve sonuna kadar sürmelidir.

EĞİTİM AKIMLARI İLERLEMECİLİK DAİMİCİLİK ESASİCİLİK YENİDEN İNŞACILIK POLİTEKNİK EĞİTİM VAROLUŞÇU EĞİTİM

İLERLEMECİLİK Temeli bireydir. İnsan aktif olarak yaptığını öğrenir. Öğrenciye problem çözme öğretilmelidir. n Okul yaşama hazırlık değil, yaşamın kendisi olmalıdır. Öğretmen rehberdir. Öğrenciye rekabete değil işbirliğine teşvik vardır. n

DAİMİCİLİK Eğitim hayatın bir kopyası değil ona hazırlıktır. Klasik eserlere dayalı eğitim vardır. Hem maddi hem manevi değerler kazandırılmalıdır. n Entellektüel eğitim ve üstün zekalı birey yetiştirmek önemlidir. Bireyi evrensel sorunları düşünmeye sevk eder. n

ESASİCİLİK n n n Öğrenmenin doğasında sıkı çalışma ve çoğu zaman zorlama vardır. Eğitimin ve öğretimin merkezinde öğrenciden çok öğretmen vardır. Eğitim sürecinin özünde konunun iyi öğrenilmesi vardır. Ezbere dayalı sistem kabul edilmiştir. Öğretmenin dediği kesin doğru bilgidir , tartışılamaz. Okuma , yazma, tarih ve fen derslerini önemser.

YENİDEN İNŞACILIK n Eğitim sosyal reform hareketlerinin gerçekleştirilmesi için bir araç olarak kullanılır. Öğretmen ve öğrenci topluma yol göstermelidir.

POLİTEKNİK EĞİTİM n İnsan çok yönlü yetiştirilmelidir. Eğitim üretime yönelik yürütülmelidir ve uygulamaya dayalı bir eğitim sistemi oluşturulmalıdır. Toplumsal değerler bireyden önce gelir.

VAROLUŞÇU EĞİTİM Varoluşçu felsefenin eğitime yansımasıdır. n Varoluşçu eğitim , insanın başarısızlık, çirkin-güzel gibi birbirine zıt kabul edilecek duygu ve düşünceye ait her şeyi abartmadan; fakat dürüstçe karşılayan yaşantılar geçirilmesinin taraftarıdır. n

KARŞILAŞTIRMA NOTLARI İLERLEMECİLİK (pragmatik felsefeye dayanır, aposterioridir) DAİMİCİLİK ( idealizm ve klasik realizm’e dayanır, aprioridir) ESASİCİLİK (idealizm ve realizm’e dayanır, apriori ve aposteriori özellikler göseriri) VAROLUŞÇULUK (aprioridir) 1)Eğitimin özüesası nedir? Doğal gelişmeyi sağlamak Akıl ile zihni geliştirmek Bilgi ve beceri kazandırmak Seçenek sunmak 2)Öğrencinin doğası nedir? Yaşayan organizmadır Rasyonel ve ruhsalzihinsel bir varlıktır Edindiği bilgi ve becerileri kullanan bir varlıktır Zeka ve duygu sahibi, eşsiz serbest seçim yapan, sorumlu bir varlıktır 3)Eğitimin ortamı ne olmalıdır? Yaşamın kendisi olmalıdır ki öğrenci yaşayarak öğrensin Eğitim, yaşamın aynen taklidi değildir. Çocuğun entelektüel potansiyelini geliştiren, geleceğe hazırlayan yapay bir ortam hazırlanmalıdır Öğrencilerin maddi ve sosyal dünyaya, gerçekte olduğu gibi kendilerini uyarladıkları bir ortam olmalıdır Serbest girişimi, yaratıcılığı ve bireyselliği teşvik eden, ne grup düşüncesine ne de normlarına uymayı teşvik etmeyen bir ortam olmalıdır 4)Eğitim, insanın gereksinimlerini nasıl karşılamalıdır? İnsanın gereksinimleri farklı olduğundan eğitim, öğrencinin bireysel farklılıklarını geliştirmeye yoğunlaşmalıdır İnsanın ayırt edici özelliği zekadır. Eğitim öğrencilerin entelektüel gelişimlerini karşılamaya yoğunlaşmalıdır Her insanın sahip olması gereken temel bilgi ve becerileri kazandırmalıdır Öğrencinin , yaşamın sonsuz sorunlarıyla sevginin acısı ve coşkusuyla, gerçeklikle, özgürlükle, ey lemlerin sonucuyla, ölümün kaçınılmazlığıyla karşıya getirecek bir arzuya gereksinimi EĞİTİM FELSEFELERİNİN KARŞILAŞTIRMALI BİR ÖZETİ

KARŞILAŞTIRMA NOTLARI İLERLEMECİLİK DAİMİCİLİK ESASİCİLİK VAROLUŞÇULUK 5)Eğitimin amacı ne olmalıdır? Gelişim, yaşamın tekrar inşa edilmesi olarak eğitimin temelini oluşturur. Bu nedenle eğitimin amacı açık uçlu olmalıdır Eğitim, kesin, evrensel, değişmez gerçekliği öğretmelidir Eğitimin amacı yeni gerçeklerin asimilasyonuna karşı öğrenciler için bir bilgi çerçevesi sağlamak olmalıdır Eğitimin amacı, öğrencilerin eşsiz olan bireyselliklerini geliştirmek olmalıdır 6)Okulun havası ne olmalıdır? Rekabetten çok işbirliğini geliştiren demokratik bir ortamda grup ruhunu sağlamalıdır Öğrencileri klasik eserlerle donatmalı, entelektüalizm ve yaratıcı düşünce atmosferinde bireyselliği geliştirmelidir Öğrencileri, kendisi hakkında gerçeklerin algısal incelemesiyle buluşturan yenilikçi teknikleri kapsayan zihinsel bir disiplin atmosferini muhafaza etmelidir Öğrencinin kendi gerçeğini bulmasına ve belli bir akıntıya kapılmadan görevini yerine getirmesini sağlayan otantik bir özgürlük sağlamalıdır 7)Okulun ilgi alanı ne olmalıdır? Çocuğun tüm gereksinim ve ilgilerini dikkate alan, onu bir bütün olarak ele alan bir eğitim verilmelidir İnsanın farklı kişilik ve zihniyle ilgilenmeli ve rasyonelliğin geliştirilmesine yoğunlaşmalıdır Dışarıdaki gerçek dünyayı anlamak için gerekli temel bilgiye ulaşması yönünde çocuğu eğitmelidir Çocuğun kendini gerçekleştirmesi yolunda ona yardım etmelidir 8)Uygun öğrenme nasıl olmalıdır? Öğrenme, çocuğu, pratik konulardan teorik ilkelere(somuttan soyuta) götüren problem çözme projelerinin yaşanmasıyla meydana gelir Öğrenme bazı temel metinler aracılığıyla, öğrencileri dünyanın sonsuzluklarıyla ve daha sonraki yaşantılarında uygulayacakları kuramsal ilkelerle tanışık hale getirdikçe Öğrenme, yoğun çabalarla, öngörülen ders konusunun öğrenci tarafından özümsenip konuya hakimiyeti sağlamak için oluşur Öğrenme, öğrencinin bireysel sorumluluklarını ve kişiliğinin muhtemel sonuçlarını tartarken alternatifler arasında özgürce seçim yapmasından oluşur

KARŞILAŞTIRM A NOTLARI İLERLEMECİLİK DAİMİCİLİK ESASİCİLİK VAROLUŞÇULUK 9)Öğretmenin rolü ne olmalıdır? Öğrencilere rehberlik edip öğütlerde bulunmalıdır. Çoc ukların kendi ilgi alanlarının, ne öğreneceklerini belirlemesi gerekir. Öğrenilecekleri ne otoriteler ne de ders kitaplarındaki konular belirlememelidir İnsanın evrensel ilgilerinin en iyi şekilde ifade edildiği literatürdeki büyükklasik eserlerin incelenmesi aracılığıyla öğrencileri entelektüel açıdan disipline etmelidir Sorumlu bir otorite olarak, yetişkin dünyasıyla çocuğun dünyası arasında bir arabulucu olmalıdır. Henüz olgunlaşmamış öğrenciler, yetişkinlerin doğasını ve taleplerini tek başlarına anlayamazlar Öğretmen, öğrencilere ilkeleri, değerleri ve gerçekleri sunmalı, ister kabul etsinler, isterse kabul etmesinler, kendileri için seçmeleri amacıyla bunları incelemeye teşvik etmelidir 10)Program neyi kapsamalıdır? Öğrencilere sosyal bilimler, empirik bilimler ve teknolojideki problem çözme faaliyetleriyle değişimi nasıl başarabileceklerin i öğretmeye yoğunlaşmalıdır Entelektüel ders ve konulara yoğunlaşmalı, dil, tarih, matematik, doğa bilimleri, sözel sanatlar ve felsefeyi içermelidir Zamanın testinden geçen edebiyat, tarih ve matematiğin sembol ve fikirlerini, fiziksel dünyanın bilimleriyle birleştiren konuları içermelidir Edebiyat, tarih, felsefe, fen, sanat, insan doğası arasındaki çatışmayı ortaya çıkarmaya yoğunlaşmalıdır 11)Tercih edilen öğretim yöntemi ne olmalıdır? Projeler, öğrencilerin problem çözme yaşantılarına Konferanslar, metinler ve tartışmalar, zekayı geliştirmek Bilgi ve becerileri öğretmek için gösteriler(dem ostrasyonlar) Benliği bulmak için tercih edilen yöntem, sokratik diyalogtartışma bilinmeyen gerçekleri keşfetme olmalıdır

FELSEFENİN EĞİTİME KATKILARI Eğitim sistemi kurulurken öncelik hedeflere verilmelidir, hedeflerin ne’liği konusunda bir karara varabilmek için felsefeye başvurmak zorunludur. Felsefeden elde edilen ölçütler takımı, eğitim sisteminin iç tatarlılık açısından değerlendirilmesinde kullanılabilir. Hedeflere, yeni hedefler katmada felsefe, etkili ve verimli bir şekilde işe koşulabilir.

Eğitim durumlarının düzenlenmesi ve işe koşulmasında da felsefeden yararlanılmalıdır. Sınama durumlarının düzenlenmesi ve denetlenmesinde de felsefe, ölçütler takımı olarak kullanılabilir. Temele alınan felsefeye göre, eğitim sisteminin işleyip işlemediğini, sınama durumlarının düzenlenip düzenlenmediğini denetlemede felsefeye başvurulmalıdır.

KAYNAKÇA EĞİTİM FELSEFESİ (Prof. Dr. Veysel Sönmez) EĞİTİM BİLİMİNE ĞİRİŞ (Prof. Dr. Mehmet Şişman) EĞİTBİLİMİNE GİRİŞ Editör Erdal Toprakçı