ETKL VE GZEL KONUMA Ders 9 Konu 9

ETKİLİ VE GÜZEL KONUŞMA Ders: 9 Konu: 9

Turgut Uyar’ın aşağıdaki şiirini, önce satırların dizilişinin mekanik tartımına önem vererek; sonra da, tartımı zedelemeyecek biçimde, sesi, anlama göre dalgalandırarak okuyun. SES PERDESI DENETIMI

Böyle bu sazlı bahçe neresi? Nasıl da içiyorum ölürcesine, Sahnede bir bezgin kadın, Bir gariplik vermiş sesine. O niçin şarkı söylüyor şimdi? Ben niye ağlıyorum? SES PERDESI DENETIMI

Şimdi, aşağıdaki tümceleri, ok işaretiyle gösterilen biçimde sesin perdesini değiştirerek, yani alçaltıp yükselterek okuyun. Bu arada ses perdesindeki değişimleri, tartıma; yani anlam ve öneme uydurmaya dikkat edin. SES PERDESI DENETIMI

Gelin ↑ buraya. Kaç ↓ para? O mu? ↑ Saçma. Çırpın ↓ ellerinizi. Tutabilirsiniz, ↑ ama dikkatli olun. Gezmek güzeldi, ↑ ama çok yoruldum. Yapılan saldırı planı, ↑ petrol yatakları yüzünden değiştirildi. Kuşkusu olan varsa, ↑ ki olduğunu sanıyorum! işte kanıtı. SES PERDESI DENETIMI

Aşağıdaki tümceleri, ok işaretlerinin ardından sesi yukarı ya da aşağı fırlatarak okuyun… SES PERDESI DENETIMI

Oldukça güzel ↑ bir manzara değil mi? İyiliğin ↓ ne demek olduğunu bilmez o. Her ↑ yolu denedim. Peki, ↓ buna ne diyorsun? Peki, ↑ buna ne diyorsun? Nasıl ↓ yaparsınız bunu? Nasıl ↑ yaparsınız bunu? O buna ↓ asla inanmaz. Buna asla ↑ izin vermem. SES PERDESI DENETIMI

Aşağıdaki tümceleri, içerdikleri coşkusal anlamları açığa çıkaracak bir ses perdesiyle okuyun. SES PERDESI DENETIMI

Yoruldum, umutsuzluğa kapıldım ve çok üzüldüm. O kadar heyecanlandım, o kadar heyecanlandım ki, anlatamam. Seni alçak seni! Bunun hesabını vereceksin. Bak hele! Seni burada göreceğimi hiç ummuyordum. Seni kaybedersem, dayanamam gibi geliyor bana. Tüm yaşamım boyunca kimseye bu kadar güvenmedim. SES PERDESI DENETIMI

Aman dikkat! Kamyon çıkabilir. Zavallı yavrucak çok acı çekiyor. Karşılama öylesine unutulmayacaktır. SES PERDESI DENETIMI görkemliydi ki, uzun süre

Ses yüksekliği denetimini sağlayabilmek için aşağıdaki alıştırmaları sırasıyla yapmanız gerekiyor. Aşağıdaki tümceleri bir solukta ve tümce sonlarında ses yoğunluğunu yitirmeden okuyun. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

“Ben gitmek istemiyorum. ” “Makinist daha yavaş sürmemizi istedi. ” “Uzun bir tümceyi bir çırpıda okuyabilmek için derin ve denetimli soluk almak gerekir. ” “Uygar kişi dağınıklık düzeni içinde düzenli olabilen, kendini aşırı tertiplilik içinde kurutmayan; ama gelişigüzellik içinde de boğulmayan insandır. ” SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

“Sinema, televizyon, dans, futbol maçı, sanat, bilim ve teknik adını taşıyan alacalı bulacalı musluklardan, bir takım bayıltıcı gülyağları akıtan bu dişli, insanların zaman çanaklarını doldurmaya yarıyor. ” SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Aşağıdaki tümcelerinse ilk bölümlerini olağan sesle, ikinci bölümlerini de sesinizin perdesini yükseltmeden, kuvvetli bir sesle okuyun. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

“Siz buraya gelmeyin, lütfen çekilip gidin. ” “Eğer zafer bizim olursa, çok görkemli bir kutlama töreni düzenleyeceğiz. ” “Barışın korunmasından yanayım, ama her ne pahasına olursa olsun değil. ” Siz yerinizde kalın, ne olur beni dinleyin. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Sizler düşünüp, taşının, ben bu konuda kararımı vermiş bulunuyorum: Canımı dişime takıp çalışacağım. Aşırılıkların hepsine karşı değilim, ancak hiçbir zaman da ılımlılıktan ayrılmadım. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Şimdi de aynı tümcelerin ikinci öbeklerini, bu kez sesin yoğunluğunu artırıp perdesini yükselterek okuyun. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Seattle’in, 1854’te, kendisinden toprak satın almak isteyen Amerikan başkanına yazdığı mektuptan alınmış paragrafı ilk önce çok yavaş bir sesle, ikincisinde küçük bir odada olağan bir sesle, üçüncüsünde ise büyük bir salonda, kalabalık bir dinleyici kitlesi karşısındaymışçasına okuyun. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

“Gökyüzünü, toprağın sıcaklığını nasıl satın alabilirsiniz? Bunu anlamak bizler için çok güç. Bu toprakların her parçası halkım için kutsaldır. Çam ağaçlarının parıldayan iğneleri, vızıldayan böcekler, ak kumsallı kıyılar, karanlık ormanlar ve sabahları çayırları örten buğu, halkımın anılarının ve geçirdiği yüzlerce yıllık deneyiminin bir parçasıdır. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Ormanların, ağaçların damarlarında dolaşan su, atalarımın anılarını taşır. Biz buna inanırız. Beyazlar için durum böyle değildir. Bir beyaz ölüp, yıldızlar evrenine göçtüğü zaman, doğduğu toprakları unutur. Bizim ölülerimizse, doğduğu toprakları unutmaz. Çünkü Kızılderili, gerçek anasının toprak olduğunu bilir. ” SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Aynı paragrafı güçlü bir ses ve hızlı bir tempo ile sonra da yavaş bir tempo ile ve iki ayrı okuyuşta beliren etki ve yoğunluk ayrımlarına dikkat ederek okuyun. Yaşar Kemal’in “İnce Memed”inden alınan aşağıdaki paragrafı, önce sesinizin şiddetinde hiçbir değişikliğe meydan vermeden, daha sonra orta şiddetteki konuşma sesine özgü değişikliklerle okuyun. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

“Üstleri ağır kokulu mersin ağaçlarıyla kaplı tepeler geçildikten sonradır ki, kayalar birdenbire başlar. İnsan, birden ürker. Kayalarla birlikte çam ağaçları da başlar. Çamların birer billur pırıltısındaki sakızları buralarda toprağa sızar. İlk çamlar geçildikten sonra, gene düzlüklere varılır. Bu düzlükler boz topraktır. Verimsiz, kıraç… Buralardan Toros’un karlı dorukları yanındaymış, elini uzatırsan tutacakmışsın gibi gözükür. ” gözükür SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Aşağıdaki tümcelerin koyu harflerle yazılı öbeğini vurgulamaya çalışarak okuyun. Başkalarının ne düşündüğünü bilemem; bana gelince, son sözüm şu: ya özgürlük, ya ölüm! Hazırlığımızı yaptıktan sonra, bombalarımızı yağdıracağız, ne varsa yakıp yıkacağız. Tanrıların değirmeni yavaş öğütür, ama durmadan öğütür. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Alttaki tümceleri ise koyu harflerle yazılı sözcükleri önce vurgulamadan, sonra vurgulayarak okuyun. Son gülen iyi güler. Bence onun orada kalması olağanüstü bir şey. “Beyefendi” dedi, bir şey düşürdünüz. Herkesin düşüncesi kendine göredir. SES YÜKSEKLİĞİ DENETİMİ

Sırada sesin niteliğini geliştirmek için yapmamız gereken alıştırmalar var. Bunlara başlarken, sesi oluşturan kimi organlarımızdaki tembelliği gidermek için küçük alıştırmalar tavsiye edelim: SESİN NİTELİĞİ

Kaslarınızda hiçbir gerginlik kalmayacak biçimde gevşemiş olarak sandalyeye oturduktan sonra; çenenizi, dişlerinizi zedelemeden, olabildiğince birbirine bastırarak gerin. Ardından dişlerinizi sıkın. Gerginliği hissedin ve yavaşça dişlerinizi ayırarak çenenizi gevşetin. Dilinizin ucuyla üst damağınıza olabildiğince bastırın. Dilinizdeki ve boğazınızdaki gerginliği hissedin ve bir süre sonra gevşeyin. SESİN NİTELİĞİ

Dilinizi, ağzınızın içinde hareketsiz ve gevşek bırakın. Sonra dilinizi alt dişlerinizin köküne bastırarak çenenizi aşağıya doğru itin. Dudaklarınızı birbirine sıkıca bastırın. Gerginliği hissedin ve yavaşça dudaklarınızı gevşetin. SESİN NİTELİĞİ

Alt çene kaslarınızı iyice gevşetip ağzınızı olabildiği kadar açarak, çenenizi gevşek bir halde aşağıya sarkıtın. Önce yavaş, sonra giderek artan bir hızla “bob” deyin. Gevşeyin ve soluğunuzun, dudaklarınızı itebildiği kadar ileri itmesini sağlayın… SESİN NİTELİĞİ

Yanak kaslarınızı gevşettikten sonra avurtlarınızı şişirebildiğiniz kadar şişirin. Yine, giderek hızlanarak “bob” deyin. “ha, ho, hu” hecelerini önce gırtlakta yüksek tını ile ardından gevşemiş gırtlak tınısı ile ve sesi ağız boşluğunda tınlatarak, beşer kez yineleyin. SESİN NİTELİĞİ

Tınıyı geliştirmek için: önce, sanki masanın üzerinde bozuk para sayıyormuşçasına, ardından, arızalı bir telefonda karşınızdakine telefon numaranızı bildiriyormuşçasına; sonra, bir topluluktaki insanları uzaktan, güçlükle sayıyormuşçasına ve ringdeki yere düşen boksörün başında sayıyormuş gibi ona kadar sayın. Sonra da aşağıdaki tümceleri tam tınılı ve olumlu bir tonla söyleyin. TINIYI GELIŞTIRME

Geldim, gördüm, yendim. Düşmanla karşılaştık ve hepsini esir aldık. İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı. Hey hey, yine de hey. Açın! Benim, ben, kral! Dalgalan, köpür ey derin, mavi okyanus. TINIYI GELIŞTIRME

Şimdi ise “bu küçük makine nasıl çalışır” tümcesini gırtlağı zorlayarak, burun sesi ile ve sesi ağızda tınlatarak fısıldayın. Sonra soluğunuzu tutarak, tonlu; yüksek tonda, burun sesiyle; gevşemiş kaslarla, rahat bir biçimde söyleyin. TINIYI GELIŞTIRME

Ahmet Cemal’in “Okumayı Göze Almak” adlı denemesinden alınan aşağıdaki paragrafı, önce, ancak küçük bir topluluğun anlamasına olanak verecek biçimde, fakat elinizden geldiğince hızlı; sonra da büyük bir topluluğa hitap edermişçesine yavaş okuyun. TINIYI GELIŞTIRME

“Ülkemizde okumayı sevenler en kısa zamanda çoğalsın, özellikle gençlerimiz arasında okuma alışkanlığı köklü biçimde yerleşsin derken, belki de gözden kaçırdığımız önemli bir nokta var. Okur yetiştirme peşine düşerken, yetiştirmek istediklerimize okumaya bir kez alıştıktan sonra neleri göze almak zorunda olduklarını da iyice açıklamayı düşünüyor muyuz? ” TINIYI GELIŞTIRME

“Okur oldukları andan başlayarak, genelde sanılanın tersine soru işaretlerinin azalmayıp çoğalacağını, kitaplarda bulunacak her yanıtın başka sorulara kaynaklık edeceğini, dolayısıyla salt kesin yanıtlar bulmak için okuma eylemine girişmenin bir yanılsamadan başka bir şey olmayacağını anlatma yürekliliğini ya da bilincini gösterebiliyor muyuz? ” TINIYI GELIŞTIRME

Değişik tonlar çıkarma alışkanlığını kazanabilmek için “Evet” sözcüğünü, aşağıda belirtilen değişik anlamlarda söylemeye çalışın: TINIYI GELIŞTIRME

Ne istiyorsunuz? Dinliyorum, siz devam edin. Kaç kez söyleyeceğim? Anlatın hele, sonra ne oldu? Giriniz. Doğru, ama başka türlü de olabilir. Aşağı yukarı, öyle denebilir. Gelelim şimdi asıl soruna. TINIYI GELIŞTIRME

Şimdi de “Ne yapıyorsun? ” sorusunu, aşağıda belirtilen değişik karakterlere göre söylemeye çalışın: Sert bir komutan, yaşlı bir insan, korkmuş biri, cahil biri, sarhoş bir insan, utangaç biri, yılışıkça, sevecen, dedikoducu, eşini seven biri, bir serseri… TINIYI GELIŞTIRME

Şimdi aşağıdaki tümceleri, önce tekdüze bir tonla, sonra tümcelerin coşkusal içeriklerini dikkate alarak söyleyin. TINIYI GELIŞTIRME

Güzel bir gece. Ben bu yüzü nerede gördüğümü bir hatırlayabilsem. Bir daha söyleyin, ama söylerken de gülümseyin. Ne? İyi giyindiğini sanıyorsun öyle mi? Böyle bir iftirada bulunacak kadar alçalacağın hiç aklıma gelmezdi. Hep birlikte denize girip, eğleneceğiz. TINIYI GELIŞTIRME

Çok üzgünüm, bu geceki konser için bir tek bilet bile bulamadım. Bir daha yüzünü görmek istemiyorum, çekil yolumdan. Çok zeki bir çocuk değil mi? Üstelik daha beş yaşında bile değil. Çabalamanın hiçbir yararı yok; ben bittim, tükendim artık. Ömrümde bu kadar iyi birini tanımadım. Dikkat et! Direğe çarpacaksın. TINIYI GELIŞTIRME

Sahi mi? Onlarda mı geldi? Onsuz bu işin üstesinden gelemem. Yapmalı mıyım, yapmamalı mıyım? Hiç bilemiyorum. Öylesine güzel yemekler yedik ki, tadı hep damağımda kalacak. Ne güzel gözleri var. Seninle övünüyoruz, hepimizin yüzünü ağarttın. TINIYI GELIŞTIRME

GÜRZAP, C. Söz Söyleme Ve Diksiyon/Konuşan İnsan. Remzi Yayınevi. İstanbul 2019 ŞENBAY, N. Söz Ve Diksiyon Sanatı. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul 2012 ÜNSAL, F. , Şahin, H. 80 Yılın Sesi 1927’den 2007’ye Spikerlik. TRT Yayınları. Ankara 2007

“Türk Dili'nin Kendi Benliğine, Özündeki Güzellik Ve Zenginliğine Kavuşması İçin, Bütün Devlet Kurumlarımızın, Dikkatli, İlgili Olmasını İsteriz. ” Mustafa Kemal ATATÜRK…

İYİ HAFTALAR…