Etik TIP ET Deontoloji Biyomedikal Etik Prof Dr
Etik, TIP ETİĞİ, Deontoloji, Biyomedikal Etik Prof. Dr. Serap Şahinoğlu Tıp Tarihi ve Etik A D
İçerik: 4 Etik 4 Tıp etiği 4 Deontoloji, 4 Biyoetik 4 Biyomedikal etik 4 Tıp etiğinde sorun kümeleri 4 Etik yaklaşımlar
Etik Nedir? İnsanın tutum ve davranışlarının iyi ya da kötü yönünden temellendirilmesidir.
ETİK Etik, Yunanca ethos sözcüğünden gelmektedir. Ø“Ahlak kuramı”, “teorik ahlak”, “değerler felsefesi” diye adlandırılan bir terimdir. Øİyonyalı filozoflardan bu yana “iyi” ve “doğru” kavramlarının ne olduğunu, mutlak iyi, mutlak doğru olup olmadığını ve bunlara ulaşıp ulaşılamayacağını araştıran zihinsel bir çabadır.
ETİĞİN SORDUĞU SORULAR Etik, ahlaki değerlerle ilgili sorulara yanıt arar. Bu sorular: SORULARI; Øİyi ve kötü nedir? Nasıl olanaklıdır? ØDoğru ve yanlış nedir? Nasıl olanaklıdır? ØEvrensel ve mutlak bir iyiden ya da kötüden söz edilebilir mi? Øİnsan aklı iyiyi ve kötüyü bilebilir mi? Bilebilirse nasıl?
Etik ve Ahlak (Ethics ve Morals) Türkçe'deki ahlak sözcüğü geniş bir anlam yüküne sahip. Çoğu Batıdilinde "moral" ve "etik" olarak iki ayrı sözcükle ifade edilen her iki farklı anlamı, yalnız "ahlak" sözcüğü ile karşılamaya çalışmaktayız. Geniş kapsamlı bir tek sözcük yerine, dilimize girmiş karşılıklarını ayrı kullanmak, şimdilik daha doğru görünmektedir. 10/31/2021
Deontoloji, tıbbi deontoloji 4 Ödev ve yükümlülükler 4 Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, 1928 4 Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, 1960 4 Nufüs Planlaması Hk. Kanun, 1983 4. . .
Etik; Doğru davranışın bütün insan toplulukları için aynı olduğunu, yani tek ve mutlak bir “doğru” olduğunu savunur. Ahlakı bazı ilkelere bağlar ve bu ilkelerin evrensel olduğunu kabul eder.
4 Tıp/ sağlık alanındaki tutum ve davranışların iyi ya da kötü yönünden değerlendirilmesi, 4 Karşılan “yeni tıbbi uygulamalar sırasında hekim davranışına uygun norm üretilmesi”, 4 Var olan tıp mevzuatının eleştirel açıdan tartışılması etkinliğidir.
4 V. R. Potter, Biyoetik: Geleceğe Uzanan Köprü, 1971.
Biyoetik 4 Biyolojik bilimler ve tıp da içinde olmak üzere bütün insan etkinliklerinde ortaya çıkan değer sorunlarının ele alındığı alan 4 Ego (insan) merkezli yaklaşım yerine “ekomerkezlilik” (canlılık) 4 Tıp etiği, iletişim etiği, yönetim etiği, çevre etiği… 10/31/2021 12
Hekim davranışının kökenleri 4 Tıp etiği 4 Tıbbi deontoloji 4 Biyomedikal etik, biyoetik 4 Yasal süreçler, hukuk 4 Tıbbın değerler atmosferi 4 Etiket kurallar 4. . .
Tıp etiği: dün… bugün… yarın 4 İlk hekimlik uygulamaları… yaşamak 4 M. Ö. 2000 İmhotep… hekim andı 4 1803 Thomas Percival tıp etiği 4 1834, Jeremy Bentham deontoloji 4 Etik bildirgeler: helsinki, malta, bali 4 Etik kurullar
Tıp Etiğinin Konu Alanı 4 Hekim- Hasta İlişkileri 4 Araştırma-Yayın Etiği, 4 Etik Kurullar 4 Gen-etik 4 Tıp ve İnsan Hakları 4 Organ Aktarımları 4 Ötanazi, Canlandırma uygulamayınız 10/31/2021 komutları (“DNR Order” ları) 16
Tıp Etiğinde Sorun Kümeleri 4 Sorunun ortaya çıkış zamanına göre 4 Sorunun yaşandığı kişi/alana göre: çocuk, kadın, yaşlı, klinik, temel bilimler 4 Sorunun ortaya çıkış nedenine göre: bilimsel teknik gelişmeler, sınırlı kaynaklar, kültür/bakış açısı, ekonomi, politika
Etik sorunun ortaya çıkış zamanına göre 1 - Geçmişte var olan ve günümüze kadar gelen etik sorunlar 2 - Geçmişte var olan ancak çeşitli nedenlerle farklılaşan etik sorunlar 3 - Günümüzde ortaya çıkan yeni sorunlar
1 - Geçmişte var olan etik sorunlar 4 Hasta Mahremiyeti 4 Ötenazi 4 Öjeni kavramı ve ilgili uygulamalar 4 Kürtaj 4…
2 - Farklılaşan etik sorunlar 4 Hasta sırrı, gizlilik 4 Yaşam ve ölüm kavramlarının tanımındaki değişim nedeniyle 4 Gebeliğin sonlandırılmasıyla ilgili 4 Hekimlerin ölüm cezalarına katılımı ilg 4 …. .
3 - Yeni sorunlar 4 Yeni/farklılaşan kavramlar, sağlık, insan hak 4 Hasta hakları 4 Yardımcı üreme teknikleri 4 Organ ve doku transplantasyonu 4 Genetik araştırmalar 4 Prenatal tanı 4 Kök hücre çalışmaları 4 Araştırma ve yayın etiği 4 Aile içi şiddet 4 Kızlık zarı incelemesi
TIP ETİĞİNİN AMACI v. Tıp uygulamaları sırasında ve ondan dolayı ortaya çıkan etik sorunları tanımak, kavramak, çözümlemek ve çözüm yolları üretmek amacındadır. v. Tıp etiği soruları açık uçlu olduğundan kesin cevaplar elde etmekten çok güvenilir, tutarlı ve haklı çıkarılabilir değerlendirmelerle uygulanabilir önerilere ulaşmaktır.
• Etik sorunun fark edilmesi • Etik sorunun tanımlanması • Duruma ilişkin verilerin toplanması ve söz konusu olan değerlerin saptanması • Eylem seçeneklerinin değerlendirilmesi • Belirli bir eylemde karar kılınması . Gerektiğinde danışmanlık alınması 23
Etik Kurullar Etik sorunun fark edilmesi Yol gösterilmesi
Etik İlkeler 4 4 Zarar vermemek Yarar sağlamak Özerkliğe saygı Adalet 4 4 4 Sır saklama Tıbbi bakım Güvenilirlik Dürüstlük Doğruluk. . . İlkeci Etik
Etik Yaklaşımlar 4 Erdem Etiği (Davranışın değerlendirilmesi) 4 Ödev Etiği (Kant’ın ödev ahlakı) 4 Sonuçsalcı Etik (Telojik etik) 4 İlkeci Etik 4 Feminist Etik 4 Anlatısal Etik
Erdem ahlakı ( 4 Sonuçsalcı değildir. 4 Önemli olan insanların erdemli kabul edilen davranışları (dürüstlük, adalet, doğruluk, yardımseverlik, sadakat, sözünü tutmak, fedakarlık, başkalarına saygı vs. ) sergilemeleridir. – Bu davranışların sonunda kişinin kendisine ya da topluma fayda ya da zarar gelmesi önemli değildir. Aristoteles • Örn: yanan bir evde mahsur kalan bir çocuğu kurtarmanın çok riskli olduğunu bile yangına dalıp çocuğu kurtarmadan kendiside yanan bir kişi sonunda faydalı bir eylem yapmamıştır. Üstelik bir yerine iki kişi ölmüştür ancak bu eylem toplum tarafından erdemli bir davranış olarak yüceltilir.
Kant’ın ödev ahlakı (Deontoloji/sonuçsalcı olmayan/ Moral haklar yaklaşımı) Deon-toloji 4 Görevler, yükümlülükler ve ilkelere odaklanmak. 4 Kararların “sonucunun iyi” olmasından ziyade karardaki “niyetin doğru” olmasını savunur. 4 Doğru kararı verme işi belli başlı soyut evrensel ilkelere dayandırılır. Davranışımız herkesin uyabileceği evrensel bir ilke olabilir mi? Kant 1724 -1804 Alman
Kant’ın ödev ahlakı 4 Evrensel doğrular vardır. Ve bunlar zaman ve şartlara göre değişmez, iş ahlakı göreceli olamaz. 4 Bazı şeyler sonuçları ne olursa olsun “kötü” eylemlerdir: – Örn: Yalan söylemek, öldürmek, tecavüz etmek, işkence etmek, soykırım yapmak vs.
Sonuçsalcılık (Teleoloji) 4 Deontolojik yaklaşımın karşıtıdır. 4 Bir eylem kendi başına iyi veya kötü değildir. O eylemi iyi veya kötü yapan eylemin sonuçlarıdır. – Örn: bir insana acı vermek eğer acı verici eylem tedaviyle sonuçlanıyorsa iyi, yaralanmayla sonuçlanıyorsa kötüdür.
Sonuçsalcılığın türleri A. Faydacılık (Utilitarianism) eğer sonuçlar herkesin veya çoğunluğun faydasınaysa B. Başkalarını düşünme (Altruism): eğer sonuçlar diğer kişilerin faydasınaysa; C. Egoizm (Egoism): eğer sonuçlar bireyin kendisine fayda sağlıyorsa
2. Sonuçsalcılık A. Faydacılık 4 Faydacı yaklaşıma göre; daha büyük bir kötülükten kaçınmak için daha az kötü olan şeyler hoş görülebilir. • Örn. Kanser hastası yalan söylemek 4 Bir şeyin iyiliğine karar verirken o eylemin sonucunda ortaya çıkacak iyiliğin kötülüğe oranına bakılır.
İlkeci Etik 4 Tom L. Beauchamp ve James F. Childress 4 Vaka temelli bir yaklaşım 4 Liberal anlayış – Özerklik, aydınlatılmış onam – Helsinki bildirgesi, denek hakları… – Hasta hakları
Feminist Etik, Feminist Biyomedikal Etik – Toplumsal cinsiyet (gender) – Özellikle, kadın ve üreme sağlığı ile ilgili konular Cinsiyet ayrımcılığı Farklılık Bakım Eşitlik 4
Bütün güzel ilkeler yol gösteren deniz fenerlerine benzerler ve ancak limanın yolunu bilenlerin işine yararlar. yol 10/31/2021 Arda, Bilim Etiği, Sağlık Bilimleri Enst. 35
Etik, TIP ETİĞİ, Deontoloji, Biyomedikal Etik Prof. Dr. Serap Şahinoğlu Tıp Tarihi ve Etik A D
- Slides: 36