ESNEK ALIMA BMLER VE UYGULAMA SORUNLARI TRKYE ODALAR

ESNEK ÇALIŞMA BİÇİMLERİ VE UYGULAMA SORUNLARI TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ AHMET ŞAĞAR TOBB BAŞKANLIK ÖZEL MÜŞAVİRİ

Ulusal İstihdam Stratejisinde esnek çalışma konusunda öne çıkan tespitler: -Türkiye’de işgücü piyasasının katılığı OECD tarafından yayınlanan İstihdam Koruma Endeksi 2008 yılı verilerine göre 40 ülke arasında ülkemiz istihdam koruma mevzuatı açısında en katı mevzuata sahip ülkedir. -İşgücü maliyetleri Aynı endeksin kıdem tazminatına ilişkin verileri de ülkemizin kıdem tazminatı açısından Portekiz’le birlikte en yüksek ödeme zorunluluğu olan ülke olduğunu göstermektedir. -İş yapma kolaylığı Dünya Bankasının 2010 yılı İş Yapma Kolaylığı Raporunda Türkiye işçi istihdamı kriterleri açısından 183 ülke arasında 145. sıradadır.

Esnek Çalışma İhtiyacını ortaya çıkaran etkenler 1 -Üretim tekniklerindeki değişim -üretimde ölçek küçüklüğü, -talebin üretimi yönlendirmesi, -teknolojideki gelişmeler, -küresel rekabet. Standart istihdam yanında esnek çalışma gerekliliği İşletmeler ve çalışanlar farklı hukuki ilişkiler kurmaya ve yeni istihdam türlerini uygulamaya yöneltmiştir.

2 -Esneklik- güvenceli esneklik Esneklik: İşgücü piyasalarında İşin organizasyonunda Çalışma ilişkilerinde Güvence: İstihdam güvencesi Sosyal Güvenliğin geliştirilmesi

Esnek çalışma standart veya klasik istihdamın, ortadan kaldırılması veya esnek istihdama dönüştürülmesi demek değildir. Klasik istihdam, asli istihdam biçimi olarak daima mevcut olacaktır. Ülkemizde esnek çalışma aslında son derece yaygındır. Ama mevzuatımızdaki eksiklikler yada katılıklar nedeni ile kayıtlara tam olarak yansımamaktadır. Esnek çalışma mevzuatının iyileştirilmesi ile bu kapsamda çalışanların hak ve yükümlülükleri yasal düzenlemeye kavuşacaktır.

Esnek Çalışma Biçimleri 1 -Mevzuatımızda düzenlenmiş olanlar • Kısmi süreli çalışma • Belirli süreli çalışma • Çağrı üzerine çalışma • Alt işverenlik • Geçici iş ilişkisi 2 -Düzenlenmemiş olanlar • Özel istihdam büroları aracılığı ile geçici süreli çalışma • Evden çalışma • Uzaktan çalışma • İş paylaşımı • Esnek zaman modeli

Özel istihdam büroları aracılığı ile geçici süreli çalışma Bu konuya ilişkin olarak 2009 yılında TBMM’de kabul edilen 5920 sayılı Kanun ile İş Kanununa «Mesleki anlamda geçici iş ilişkisi» başlıklı bir madde eklenmesi öngörülmüştür. Ancak bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı Makamı tarafından AB Yönergesi ile uyuşmadığı gerekçesi ile TBMM’ye bir kez daha görüşülmesi talebiyle geri gönderilmiştir. TBMM’de bu madde ilgili Kanundan çıkarılmıştır.

Özel istihdam büroları aracılığı ile geçici süreli çalışma Konu 2010 yılı başında TBMM’ye sunulan Torba Kanun tasarısında yer almış, ancak ilgili madde Plan ve Bütçe komisyonu tarafından metinden çıkarılmıştır.

Özel istihdam büroları aracılığı ile geçici süreli çalışma 2015 yılı başında Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması amacıyla hazırlanan Kanun Tasarısı ile tekrar gündeme getirilmiştir. Bu tasarı TBMM’de 4 tali ve Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İlişkiler Komisyonunda görüşülerek kabul edilmiştir. Tasarı ile İş Kanununa «Özel istihdam bürosu aracılığıyla geçici iş ilişkisi» başlıklı madde eklenmektedir.

Özel istihdam büroları aracılığı ile geçici süreli çalışma ihtiyacı olan alanlar - Standart istihdam şeklinin cari olduğu iletmelerde ; bir işçinin askerlik veya doğum gibi nedenlerle iş görme edimini yerine getiremediği durumlarda bu süre zarfında, - mevsimlik işlerde TOBB olarak bu tür istihdamı imkan veren yasal düzenlemenin yapılması gerektiğini her fırsatta ifade ettik.

Uzaktan Çalışma Bilgisayar teknolojisi, internet ve haberleşme ağlarındaki gelişim ile mobil telefon kullanımının yaygınlaşması uzaktan çalışma modelini ortaya çıkarmıştır. Bu gelişmeler işçinin işverenin belirlediği mal ve hizmeti işyeri dışında üretmesine imkan vermektedir. Her geçen gün yaygınlaşarak kullanılmaktadır.

Uzaktan Çalışma Uzaktan çalışma konusuna yönelik yasal düzenleme 2014 yılı sonunda TBMM’ye sunulan Kanun Tasarısında yer almıştır. İlgili Meclis komisyonlarında görüşülerek kabul edilmiştir. Ancak Tasarının Meclis Genel Kurulunda görüşülmesi sırasında metinden çıkarılmıştır. .

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 1. Farkındalık artırma ve bilgilendirme çalışmaları yapılmalıdır. KOBİ’ler başta olmak üzere bütün işletmeler , İş Kanunundaki esnek çalışma biçimleri konusunda bilgilendirilmelidir.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. Mevzuatımızda yer alan düzenlemeler sosyal tarafların katılımı ile yürütülecek çalışmalarla iyileştirilmelidir.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 1. Kısa Çalışma 4447 sayılı Kanunda yer alan kısa çalışma süresi 3 aydan 6 aya çıkarılmalı, kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları hafifletilmelidir. Bu kapsamda 120 gün sürekli çalışmış olma koşulu ile son 3 yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödeme şartlarında iyileştirme yapılabilir.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 2. Fazla Çalışma Fazla çalışma karşılığında serbest zaman kullanılabilmesinin sadece işçinin isteğine bırakılmaması ve fazla çalışmalar için toplu iş sözleşmesi ile işçinin peşin muvafakatinin alınmasına imkan tanınması konuları değerlendirilerek bu konularda esneklik sağlanmalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 2. Fazla Çalışma, Az tehlikeli işyerlerinde fazla çalışma üst sınırı yükseltilmelidir. Azami 11 saatlik günlük, 270 saatlik yıllık sınırlamalar tekstil, hazır giyim, deri yan sanayi vb. emek yoğun ve ihracat odaklı sektörlerde talep değişikliklerini karşılamada yetersiz kalmaktadır. Fazla çalışmadaki yıllık 270 saatlik süre az tehlikeli işyerlerinde 400 saate çıkarılmalı ve gece çalışmasında sınır 20. 00’dan 22: 00’a alınmalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 3. Denkleştirme Süreleri İş Kanununda iki aylık, toplu iş sözleşmeleri ile uzatılması durumunda dört aylık denkleştirme süresi öngörülmüştür. Bu süreler sektörel ve mevsimlik talep değişikliklerini karşılayamadığından 6 ve 12 ay olarak uzatılmalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 4. Telafi Çalışması Cumartesi günleri dahil olmak üzere tatil dönemlerinde telafi çalışması, çalışılmayan sürenin 2 ay yerine 1 yılda telafi edilebilmesi ve kriz dönemlerinde kapasitenin düşürülmesi durumlarında telafi çalışması yapılabilmesine imkan verecek düzenlemeler yapılmalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 5. Geçici İş İlişkisi İş Kanununda düzenlenen geçici iş sözleşmeleri çok sınırlı bir uygulamaya sahiptir. Bu nedenle mesleki faaliyet olarak geçici iş ilişkisinin İş Kanununda düzenlenmesi gerekir.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 6. Belirli Süreli İş Sözleşmesi Belirli süreli iş sözleşmelerine ilişkin düzenlemeler yeniden ele alınmalıdır. Kadınları ve gençlerin istihdama girişini kolaylaştıran belirli süreli iş sözleşmesinin ilk kez akdedilmesinde aranan objektif neden koşulu aranmamalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 7. Çağrı Üzerine Çalışma Kanunda düzenlenmiş bulunan; hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılacak ve çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanacak ve dolayısıyla primleri de tahakkuk edecektir.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 7. Çağrı Üzerine Çalışma Çağrı üzerine çalışma yöntemine ilişkin düzenlemeler bu çalışma yöntemine başvurulmasını engelleyici nitelikte olduğundan mevcut düzenlemelerin gözden geçirilmesinde yarar vardır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 8. Yıllık ücretli izinlerin daha kısa sürelere bölünebilmesine imkan verecek düzenlemeler yapılmalıdır. Yıllık izinlerin kullanma şekli toplu iş sözleşmeleri ile serbestçe belirlenebilmeli toplu iş sözleşmesi olmayan iş yerlerinde ise bir bölümü 6 günden az olmamak üzere 3 yerine 5’e bölünebilmelidir.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 9. Alt işverenlik Kanunda ve yönetmelikte yer alan aşırı kısıtlayıcı şartlar yeniden düzenlenmelidir. Asıl- alt işveren ilişkisini neredeyse her durumda muvazaalı hale getiren yasal düzenleme uygulamada önemli sorunlara yol açtığından alt işveren ilişkisinin kurulmasında esneklik sağlayacak şekilde koşulların ayrı aranacağı bir düzenleme yapılmalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 9. (devam) - Kanunda yer alan tanım genel olarak muhafaza edilmeli, ancak tanımda yer alan «işletmenin gereği» , «işin gereği» ve «teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler « şeklinde yer alan 3 unsur arasında «veya» kelimesi kullanılarak bu 3 unsurun ayrı aranılması sağlanmalıdır. Yardımcı işler açısından sınırlama olmamalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 9. (devam) - Kanunda özellikle asıl işin bir bölümünün alt işverene verilmesine getirilen sınırlama ile asıl işveren işçilerinin alt işveren tarafından çalıştırılamaması ve daha önce asıl işverene ait işyerinde çalıştırılan kişi ile alt işveren ilişkisinin kurulamamasının önündeki engeller kaldırılmalıdır.

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 9. (devam) - İş müfettişlerinin muvazaa kararı vermelerine ilişkin düzenleme , yargının yetki alanına girdiği ve kuvvetler ayrılığına aykırı düştüğünden yürürlükten kaldırılmalı, muvazaa tespiti mahkemelere bırakılmalıdır

Esnek çalışma biçimlerine yönelik öneriler: 2. 9. (devam) - Alt İşverenlik Yönetmeliğinde yer alan alt işverenlik müessesesini ortadan kaldırıcı düzenlemeler değiştirilmelidir.

SONUÇ OLARAK Artık dünyada, klasik çalışma ve iş sözleşmesi türlerinin yanında çağrı üzerine çalışma, kısmi süreli çalışma, iş paylaşımı, geçici iş ilişkisi, evde çalışma, tele çalışma gibi atipik iş sözleşmesi türleri yaygınlaşmakta; kayan iş süresi, telafi edici çalışma, yoğunlaştırılmış iş haftası, kısa çalışma gibi esnek çalışma süreleri uygulanmaktadır.

Ülkemizde bu esnek çalışma biçimlerine ilişkin mevzuatın bir kısmı çıkarılmıştır. Ancak bunların uygulamasında çeşitli sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu sıkıntıları çözecek düzenlemelere ihtiyaç vardır. Mevzuatımıza girmemiş olan esnek çalışma biçimlerinin de mevzuatımıza girmesi gerekmektedir.

Bu süreçte; - işletmeleri rahatlatacak esnek çalışma biçimleri benimsenirken, esneklik ve güvence dengesi gözetilmeli, - politika önlemleri oluşturulurken ve uygulamalar yapılırken sosyal taraflar arasında diyalog ve işbirliği sağlanmalıdır.