ESKEHR TEPEBAI REHBERLK ARATIRMA MERKEZ Dijital Ebebeyinlik Ebebeyinler

ESKİŞEHİR TEPEBAŞI REHBERLİK ARAŞTIRMA MERKEZİ Dijital Ebebeyinlik

Ebebeyinler; çocukların fiziksel, duygusal, zihinsel gelişimlerinde etkili olan ilk ve en önemli öğretmenleridir. Çocukların 21. Yüzyıl insanı olabilmesi, ebebeyinlerinin dijital çağa uyum sağlamalarına bağlıdır.

1990’lı yıllarda bilgisayarın toplum hayatına yaygın şekilde girmesiyle, Çocuklarının eğitimlerine faydası olacağı düşüncesiyle, Pek çok ebebeyin otomobil fiyatına çocukları için bilgisayar satın almışlardır.

90’lardan itibaren, ülkemizdeki ebebeyinlerin çocuklarını dijitalleşen çağa hazırlamak için yaptığı en önemli girişim, eve bilgisayar almak, olmuştur.

Eve bilgisayar almanın temel amacı, çocukların bilgisayarı üretken amaçlarla kullanmasıdır.

Bir süre sonra, eve çocuklarının dijital çağa uyumu için bilgisayar alan ebebeyinlerin iki nedenle bu girişimlerinden dolayı kaygılandıkları gözlemlenmiştir. I. bilgisayarın üretken amaçlarla kullanılmaması, II. Ebebeyinlerin hızla gelişen dijital çağın en önemli aracı bilgisayardan anlamamaları.

Çocuklar ve ebebeyinleri arasında yaşanan sorunların anlaşılması, yaşananlara kavramsal açıdan yaklaşmayı gerektiriyor. Alan yazında, çocuklar “dijital yerli” bireylerken, Ebebeyinler “dijital göçmen” olarak tanımlanıyor.

Ebebeyinlerin dijital araçların kullanımında üretkenliğin sağlanamadığını düşünmeleri ve Dijital araçların kullanımına dair kendielrin geride kalmış hissetmelerinin önüne geçmenin yolu ise, dijital ebebeyinlik rollerine sahip olmaları.

Dijital Yerli Dijital araçların kullanım yetkinliğinegöre, bireylerin bu yetkinliğini tanımlayan kavramlar ortaya çıkmıştır. “Dijital Yerli” kavramı, teknolojik çağın içine doğan bireyleri tanımlamak için ilk defa Prensy tarafından kullanılmıştır.

“Dijital Yerli” olmanın kreiterleri; Teknolojiye erişim, Yaş, Dijital okur yazarlık, deneyim. ; olarak belirlenmiştir.

“Dijital Yerli” bireylerin bazı özellikleri şu şekildedir; İnternete daima bağlıdırlar. Gerek gerçek dünyada gerekse sanal dünyalarda pek çok arkadaşları vardır. Yalnızca arkadaşlık ilişkileri değil, bilgi ile olan ilişkileri de ailelerinkinden farklıdır. Kendilerini ifade ediş biçimleri, son derece yaratıcı ve ailelerinin onların yaşındayken başvurmuş olduğu ifade yöntemlerinden çok farklıdır. Bilginin kolayca biçimlendirebilecekleri bir şey olduğunu düşünürler. Onlara göre bilgi, denetleyebilecekleri, farklı ve ilginç biçimler verebilecekleri bir oluşumdur.

Bir yazılımın nasıl kullanılacağını, hızlı bir biçimde öğrenirler. Gerçek dünyayla paralel giden sanal dünyalar yaratabilirler. En yeni sürüm bilgisayar programlarını etkin şekilde kullanabilirler. Hayatlarını sürdürmek için gerekli tüm bilgileri, bağlı bulundukları sanal ortamdan alabileceklerine sonsuz güvenirler. Haberleri farklı yöntemlerle okurlar.

Geleneksel hıza göre aniden harekete geçme. Tek görev yerine çoklu görev yapma. Düz metin yerine grafikleri tercih etme. Adım adım erişim yerine rasgele erişimi tercih etme. Tek başına olma yerine bağlantılı olma.

Pasif olma yerine aktif olma. Sabırlı olma yerine ödül beklentisi içinde olma. Gerçek yerine hayali olanı tercih etme. Teknolojiyi düşman olarak görme yerine arkadaş olarak görme.

“Dijital Göçmenlik”, teknolojik araçların içine doğmayan, yaşamının bir döneminden itibaren dijital araçları kullanmaya başlayan bireyleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Günümüzün çocukları “Dijital Yerli”, ebebeyinlerinin ise bir kısmı “Dijital Göçmen” olaraktanımlanabilir.

“Dijital Bilgelik” ise, dijital göçmen bireylerin “Dijital Yerli” bireylerin yetkinliklerine sahip olması durumudur.

Bireylerin dijital yetkinliklerine göre kavramsallaştırılmasından sonra, Günümüz ebebeyinlerinin çocuklarını anlamalarının, gelişimlerine katkıda bulunmalarının, dijital çağın risklerindenkoruyabilmelerinin, “Dijital Göçmen” olarak lamadan, “Dijital Bilge” olma yolunda ilerlemelerine bağlı olduğunu söylemek zor değildir.

Çocuklarının gelişimlerine katkı sağlamak için alınan dijital araçların amacına uygun kullanılmadığını gören ebebeyinler, İlk çözüm olarak çocuklarının dijital araçları kullanmalarına sınır ya da yasak koymaktadırlar.

Yasak ve sınırlamalar, çocukların gelişimlerine ket vuran başarısız bir yöntemdir. Dijital çağa doğmuş çocukların gelişimlerine katkıda bulunmanın yolu, dijital ebebeyin olmaktan geçer.

Ebeveyn, çocuğun fiziksel ve ruhsal anlamda gelişmesinden birinci derecede sorumlu anne ve babadır. Dijital teknolojilerde meydana gelen gelişmeler, toplumlarda dönüşümlere yol açmakta, bu durum ebeveyn rollerindeki değişimleri de beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla çocukların dijital ortamlarda iyi oluşlarını sağlamak; dijital ortamların sunduğu fırsatlardan yararlanırken karşılaşabilecekleri tehditlerden korumak ebeveynlerin görev tanımları arasına eklenmiştir.

Dijital Ebebeyin Rollerine sahip olmak bu nedenle çocukların gelişimlerine önemli bir katkı sağlayacaktır.

DIJITAL EBEBEYIN ROLLERI I. Dijital Okur. Yazarlık Rolü Çağımızdaki okuryazarlığın geleneksel okuryazarlıktan farklı becerileri ve yeterlilikleri vardır. Bu beceri ve yeterliliklerden en önemlisi bireylerin dijital çağda yeni teknolojik gelişmelere uyum sağlamasıdır. Dijital çağda bireylerin hayatta kalma becerisi dijital okuryazarlık becerisi olarak ifade edilmiştir.

Dijital okuryazarlık; teknolojik araçları kullanabilme, internet ortamındaki kaynaklara erişebilme, doğru bilgileri değerlendirebilme ve bilgileri sentezleyerek yeni kaynaklar oluşturabilme, internet ortamında iletişim kurarak sosyalleşebilme becerisi ve yeterliliği olarak tanımlanabilir.

Teknolojiyi kullanan, güvenli ve yasal şekilde internet kullanan, internet ortamında alışveriş yapan ve haberleşen ebeveynlerin, dijital çağda doğmuş çocuklarına örnek teşkil etmesi önemlidir.

Dijital okuryazar ebebeyinler; Temel düzeyde teknoloji kullanma Teknoloji ile ilgili yaşanan sorunlara toleranslı olma, Yeni teknolojileri takip etme, Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gizlilik politikalarını bilme gibi özelliklere sahip olmalıdır.

II. Farkında Olma Rolü ev aktivitelerin en başında teknoloji kullanımı gelmektedir. Bu ev aktivitelerinde akıllı telefon, tablet ve bilgisayar gibi teknolojik araçlar kullanılmaktadır. Dijital teknolojilerin olanakların yanında riskleri de mevcuttur. Bu noktada ebeveynlere kilit görev ve sorumluluklar düşmektedir.

ebeveynlerin, dijital teknolojilerin çevrimiçi olanakları olduğu gibi çevrimiçi risklerinde farkında olması noktasında aşağıdaki özelliklere sahip olunmasının önemini belirtmiştir. Çevrimiçi risk ve tehditlerin farkında olma. Çocuğun internet ve teknoloji bağımlılığını fark etme. Tehlike sinyallerini çocuklardan önce hissetme. Çocuğun çevrimiçi ortamlarda yaptıklarından haberdar olma.

III. Kontrol Rolü Alan yazında yapılan araştırmalar incelendiğinde dijital ebeveyn sahip olması gereken kontrol rolünün özellikleri aşağıdaki gibi belirtilmiştir. Çocukları çevrimiçi ortamlarda yalnız bırakmama, Çocukla birlikte kurallar belirleme (Akıllı cihaz kullanma süresi ve hangi çevrimiçi ortamları kullanabilme. ),

Koyulan kurallara, aile bireylerin eşit şekilde uyması, Çocuğun karşılaştığı veya rahatsız olduğu durumlar hakkında konuşup tartışılabilen güvenli bir aile ortamı sağlama, Güvenli yazılımlar kullanma, Çevrimiçi ortamdaki etkinliklere çocuk ile birlikte katılma (Dijital oyun oynama, sosyalleşme/ sosyal medya hesabı açarak onunla arkadaş olma vb. ).

IV. Etik Rolü Dijital Ebeveynlerin aşağıda belirtilen dijital ebeveynlik etik rolünün özelliklerine sahip olması gerekmektedir. Fikri mülkiyete saygılı olma (Bilginin kaynağını bilme ve belirtme). Erişilen bilginin doğruluğu (Bilginin doğruluğu/ güvenilirliği/ gerçekliğini araştırma). Erişilen bilginin kaynağına uygun davranma (Bilginin hak sahibi kişi veya kuruluşların isteği).

V. Yeniliklik Rolü Dijital çağın en önemli özelliklerinden birisi bilinen her şeyin kısa sürede değişmesi ve gelişmesidir. Bu devinimin içinde doğan, gelişen çocuklararehberlik edebilmek, onların riskli çevrimiçi usnurlardan korumak ancak yeniliklere ayak uydurmakla mümkün olacaktır.

Çağı kaçırmamanın yolu yenilikleri takip edip yeniliklere uyum sağlamaktan geçmektedir.

Ebebeyinlerin farkında olmadan çocuklarını dijital araçların olumsuz kullanımına yönlendirdiği de görülmektedir. Bu örtük yönlendirmeler dört başlık altında toplanabilir.

I. Olumsuz Model Olma Çocuğunuza aldığınız bilgisayarın ders amaçlı kullanımını beklerken, Siz elinizdeki telefonu oyun aracı olarak kullanırsanız, Beklentilerinizle gerçekler uyuşmayacaktır. Çocuğunuz söylediklerinizi değil, yaptıklarınızı örnek alacaktır.

II. Duygusal Emzik Çocuklarınızın kontrol edemediği duygularını teknolojik araçları eline tutuşturarak kontrol etmesini sağlamanız, Duygusal Emzik yöntemi olarak adlandırılmaktadır. Yemek yemekistemeyen çocuğunuzun eline tableti verip, dikkatini dağıtarak yemekyedirmek buna bir örnektir.

Böyle durumlarda, çocuğunuza dijital araçları yanlıştanıtmaktasınız. Ayrıca, çocuğunuzun duygularınıyönetmesi yerine geçici çözümler önermiş olmaktasınız.

III. Bakıcı olarak Kullanma Çocuğunuzun sizinle iletişim kurması, sohbet etmesi, zamangeçirmesini sağlamak yerine; Onu meşkl etmek için dijital araçlara yönlendiriyorsanız, Dijital araçları bakıcı olarak kullanıyorsunuz demektir.

Sizinle oyun oynamak isteyen çocuğunuza; “Şu an işim var, sen çizgi filmini izle. ” Derseniz, siz çocuğunuzla oyun oynamak istediğiniz zaman o da sizinle oyun oynamayı değil, Dijjital araçlarla oyun oynamayı, film izlemeyi tercih edecektir.

IV. Pekiştireç Verme Çocğunuza dijital araçları yanlış kullandığına dair söylevde bulunduktan sonra, Başkalarına “Bilgisayarda bizim kız çok iyi, benim yapamadıklarımı yapıyor. ” derseniz, Şikayet ettiğiniz davranışları pekiştirmiş olursunuz. Çocuk da sizin örtük olarak onun davranışlarını onayladığnızı düşünecektir.

Kaynakça Yaman, F. (2018) TÜRKİYE’DEKİ EBEVEYNLERİN DİJİTAL EBEVEYNLİK ÖZ YETERLİKLERİNİN İNCELENMESİ: Doktora Tezi. Şahin, Konaş, Z. (2020) DİJİTAL HİK YE GELİŞTİRME ETKİNLİKLERİNİN EBEVEYNLERİN DİJİTAL EBEVEYNLİK VE TEKNOLOJİ KULLANIM TUTUMLARINA: Yüksek Lisans Tezi.

Ziya Yalvaç