Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk Uit Integraal sociaal werk

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk Uit: Integraal sociaal werk

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Ervaringsdeskundigheid…. Wie of wat is het? Waarom is het interessant voor ISW? Wat zijn verschillende rollen en functies voor ervaringsdeskundigen? Hoe zit het met ervaringsdeskundigheid in het onderwijs? Een aantal filmfragmenten pagina 2

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Ervaringsdeskundigheid is…. Ervaring hebben met een bepaalde kwetsbaarheid of kwetsbare situatie – bijv. psychische of fysieke beperking, dakloosheid, criminaliteit, seksueel fysiek of emotioneel geweld, verslaving of armoede – daardoor vaak ook ervaring met hulp- of dienstverlening Grip gekregen hebben op de kwetsbaarheid of kwetsbare positie, enige afstand hebben kunnen nemen van de bijkomende ingewikkeldheden, en die leren hanteren. Kunnen reflecteren op je eigen, individuele ervaringen en deze kunnen vergeleken met ervaringen van anderen die in een soortgelijke situatie zitten (collectieve ervaringen). Deze collectieve ervaringen, aangevuld met informatie uit andere bronnen zoals literatuur, op verschillende manieren kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld in het sociaal werk voor het trainen van hulp- en dienstverleners, coachen van cliënten, of voor het doen van beleids- of praktijkgericht onderzoek. pagina 3

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Waarom interessant voor ISW? Omdat ISW’ers: ondersteuning bieden door contact te maken met de leef- en belevingswereld van de mensen voor (en met) wie zij werken; de regie niet overnemen, maar vooral ondersteunen bij het verzamelen van eigen krachten; zich niet alleen richten op individuen, maar ook op de omgeving en sociale netwerken; pagina 4 Hierbij beseffen ISW’ers dat ervaringskennis – van ervaringsdeskundigen en cliënten/klanten maar ook van henzelf – kan helpen om deze leef- en belevingswereld van binnenuit te leren kennen.

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Verschillende rollen: Aantal voorbeelden: tolk: het perspectief en de leefwereld van cliënten te verduidelijken en om een pleidooi voor de belangen van cliënten te voeren; brugfunctie: de kloof dichten tussen cliënten en reguliere hulpverleners; ondersteunende functie: voor cliënten bij hun problemen en bij het versterken van hun eigen kracht; kritische functie: een kritische houding aannemen ten opzichte van de reguliere hulpverlening en maatschappelijke instanties; bondgenoot: de cliënt te ondersteunen door naast hem te gaan staan en hem te verdedigen op het moment dat de zorg de autonomie en zelfbeschikking van de cliënt bedreigt; oprichter en aanjager: eigen organisatie oprichten bv een belangenorganisatie of groepen voor lotgenotencontact. pagina 5

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Functies ervaringsdeskundige medewerkers ondersteuner van cliënten trainer van sociaal werkers voorlichter voor gemeenteambtenaren gastdocent voor studenten vraagbaak voor bijvoorbeeld cliënten, sociaal werkers en beleidsmakers vormgever van beleid bijv. over bejegening onderzoek doen vanuit het perspectief van cliënten Ook steeds vaker in reguliere functies in het sociaal werk, zoals: pagina 6 groepswerker, woonbegeleider, activiteitenbegeleider, of als manager of directeur.

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Voordelen Er is een aantal voordelen bij het inzetten van ervaringsdeskundigen, bijvoorbeeld: voor de ervaringsdeskundigen zelf: een betaalde baan vergroot economische zelfstandigheid en bevordert maatschappelijke participatie; voor de cliënt: contact met een ervaringsdeskundige kan empowerend werken en kan een voorbeeldfunctie hebben en de ervaringsdeskundige kan rolmodel zijn; voor het team en de organisatie: de aanwezigheid van ervaringsdeskundigen kan zorgen voor een andere attitude ten opzichte van cliënten. Daarnaast kan het de wij-zij kloof tussen hulpverleners en cliënten verkleinen. pagina 7

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Dilemma’s De inzet van ervaringsdeskundigen blijkt niet altijd even gemakkelijk te verlopen in de praktijk. Dilemma’s zijn bijvoorbeeld: ervaringsdeskundigen hebben soms een dubbele pet op: (voormalig) cliënt en (sociaal) werker. Dat kan onduidelijkheid en rolverwarring veroorzaken voor alle betrokkenen; het gevaar bestaat dat ervaringsdeskundigen teveel ‘echte hulpverleners’ worden met professionele afstand en dat ze onvoldoende voeling houden met de belevingswereld van cliënten; het kan zijn dat sommige niet-ervaringsdeskundige teamleden moeite hebben met gelijkwaardige acceptatie van ervaringsdeskundigen. pagina 8

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Basisprincipes Een aantal belangrijke principes vormen de basis vormen van de inzet van ervaringsdeskundigheid, onder andere: 1) de wederzijdse ondersteuningsfilosofie 2) ervaringskennis als kennisbron 3) de ‘herstel’-visie Deze principes gaan niet uit van problemen als iets negatiefs, maar als een bron van kracht en kennis. 9

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 1. Wederzijdse ondersteuningsfilosofie (peer support) Peer support: het delen van persoonlijke ervaringen vanuit het idee dat mensen met dezelfde ervaringen een rolmodel voor elkaar kunnen zijn. Ze kunnen elkaar ondersteunen in hun eigen leerproces en elkaar hoop bieden voor verbetering. Voorbeelden: - de ‘Alcoholics Anonymous’ (AA), een zelfhulpgroep voor mensen met een verslaving die bijeenkomt om elkaar te steunen in het herstelproces nadat men is afgekickt - jongeren die andere jongeren voorlichten, bijvoorbeeld over seksueel overdraagbare ziektes - alleenstaande vaders ondersteunen – nieuwe – alleenstaande vaders 10

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 2. Ervaringskennis als bron van kennis Ervaringskennis: kennis die gebaseerd is op ervaringen van mensen die leven met een bepaalde aandoening of kwetsbaarheid zoals een langdurige psychiatrische aandoening of ervaring met langdurige armoede. Deze kennis wordt actief gemaakt doordat de personen die het betreft erop reflecteren, hun ervaringen delen met situatiegenoten en aanvullen met kennis uit andere bronnen zoals literatuur. Ervaringskennis wordt in het sociaal werk steeds vaker erkend als belangrijke kennisbron naast wetenschappelijke en professionele kennis. 11

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 3. Herstelvisie • Afkomstig van de cliëntenbeweging uit de psychiatrie. • Herstellen is een persoonlijk proces van mensen met een bepaalde kwetsbaarheid of in een kwetsbare positie waarin zij de draad weer oppakken en hun leven nieuwe vorm en inhoud geven. • De herstelvisie gaat ervan uit dat heel goed mogelijk is gewaardeerde rollen in te nemen los van bepaalde kwetsbaarheden. Mensen hoeven niet helemaal genezen te zijn of de problemen helemaal verdwenen voordat zij mee kunnen doen in de maatschappij. 12

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Herstelondersteunend werken Mensen herstellen zelf, dat is niet iets wat een ander voor je kan doen maar het proces kan wel ondersteund worden. De sociale professional: • ondersteunt mensen bij het zoeken naar hun eigen weg, want er is geen pasklaar antwoord, iedereen is uniek; • is aanwezig en geïnteresseerd, en heeft de capaciteit om zijn hulp te kunnen afstemmen op de behoefte van de cliënt; • laat de cliënt in de regie. Hierbij zoekt de professional naar een balans tussen niet iets doen omdat je zo graag wilt helpen, maar ook niet de cliënt helemaal aan zijn lot overlaat laten; • faciliteert mensen door hen de ruimte te bieden om zelf aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld door lotgenoten bijeen te brengen, peer support mogelijk te maken, of activiteiten georganiseerd door cliënten verder op weg te helpen • Etc 13

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Studenten met ervaring • Groot deel van studenten van sociale opleidingen heeft zelf te maken met ingrijpende levenservaringen, zoals pesten, (eet)stoornissen, seksuele intimidatie, geweldervaringen, ervaringen met de hulpverlening of met ‘anders’ zijn; • En veel studenten kennen iemand in de nabije omgeving, bijvoorbeeld een ouder met een psychiatrische diagnose, een vriend of vriendin met een verslavingsprobleem of een broer of zus met een verstandelijke of zintuiglijke beperking (familie-ervaringsdeskundigen ook steeds meer actief) Dit soort ervaringen zijn niet altijd even makkelijk te delen door angst, schaamte, pijn, verdriet of geen behoefte hebben. 14

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Werken met eigen ervaringen in het onderwijs • Steeds meer hbo-opleidingen bieden programmaonderdelen over ervaringsdeskundigheid aan; • Wanneer je zowel je eigen ervaringen met die van groepsgenoten, ervaringsdeskundigen of later die van collega’s, kunt uitwisselen, zorgt dat ervoor dat deze ervaringskennis niet meer opgesloten is, maar dat jij en anderen hier van kunnen leren. 15

Ervaringsdeskundigheid in de beroepspraktijk, hoofdstuk 11 Filmfragmenten pagina 16 Sociaal uitzendbureau Team ED: http: //www. teamed. nl/index. php/video De film Ervaringskennis, over het werk van ervaringsdeskundigen in de praktijk: http: //www. hva. nl/akmi/over-het-kenniscentrum/nieuws/content/nieuwsberichten/2015/03/docu%E 2%80%98 ervaringskennis%E 2%80%99 -brengt-bijdrage-ervaringsdeskundigen-in-beeld. html Over de streep (www. uitzendinggemist. nl) (iedereen heeft ervaring maar is niet altijd makkelijk om te delen) Ervaringsdeskundige vrijwilligers: https: //www. youtube. com/watch? v=4 Fj. YEdm. Wv. Ok Je Eigen Stek (woonvoorziening in zelfbeheer): https: //www. youtube. com/watch? v=n. S-y. SRGNq. NQ

© Paulina Sedney | Boom uitgevers Amsterdam BV Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen is het toegestaan het werk met naamsvermelding te vertonen en te delen, mits het werk in de originele staat blijft en niet voor commerciële doeleinden wordt gebruikt. Het is niet toegestaan het werk te gebruiken als basis voor nieuw materiaal. pagina 17