Ergenlik sorunlarna yaklam Prof Dr Behiye Alyanak ocuk
Ergenlik sorunlarına yaklaşım Prof. Dr. Behiye Alyanak Çocuk ve Aile Rehberliği Derneği www. careder. org Bakırköy RAM-24. 12. 19
Ruhsal/psikolojik/psikiyatrik yaklaşımda; Biyolojik Sosyal Kültürel Çevresel Tinsel …. . varlık kategorilerini de ele alabilmeliyiz!
Ruhsal danışmanlık gereksinimi; • Genel popülasyonda %15 • Hospitalize pediyatrik popülasyonda % 60
• Aileler çocukların yaşadıkları sorunlarla nasıl baş edeceklerini bilememekte • Çocukları strese sokmamak adına çocuklarının taşıması gereken yaşamın doğal yüklerini kendileri taşıyarak çocuklarını güçsüz bırakmakta • Süreçte, kendi sorumluluğunu taşıyamayan, sabırsız, şımartılmış çocuklar haline gelebilmektedirler • Ergenlik döneminde, ergen kendi yetersizlikleriyle yüzleşmekte zorlanmakta, omnipotent fantezilere kapılmakta, gerçekçi zeminde alışkanlıklar edinerek sağlıklı yapılanma başarılamamakta
Ergenlik: Çocukluktan yetişkinliğe bir köprü dönem Kayıplarla başetme-çocukluğun kaybı İkincil bağımsızlaşma-bireyleşme dönemi Ülküsel benlik, inanç, değerler ve kimlik oluşumu Omnipotans (tüm güçlülük) fantezisi Ailenin yerini akran grubu alır Cinsel dürtüler harekete geçer Yaşam boyu etkin alışkanlıklar edinilir
Ergenlik dönemi • Ergenlik köprüsünde, çocuk ve yetişkin özellikleri dönem yaşanır • İkincil bireyleşme dönemindedir, bireysel kimlik ve sosyal kimlik algısı gelişmektedir • Cinsel dürtü baskınları, mastürbasyon fantezileri yaşanır, cinsel kimlik algısı gelişmektedir • Soyutta düşünme, ülküsel benlik gelişir • Psikolojik olarak çoğunlukla olgunlaşma yetersizdir • Bedenine aşırı değer atfeder • Kendini yenilmez, ölümsüz hissedebilir
Psikolojik/psikiyatrik tanı Stigmatizasyon algısı ile çalışılmalı! Komorbidite yüksek!
Çocukta gelişimsel, kronik hastalık, ailenin sağlıklı çocuğunu kaybı olarak bir yas süreci içinde yaşanır
Yas süreci evreleri • • • İnkar Kızgınlık Hesaplaşma (suçlama/suçlanma) Depresyon Kabul (Kübler-Ross E. 1969)
Aile dışı sosyal çevre Genetik risk EBEVEYNİN YETERLİLİĞİ Ebeveynin çocuk Yetiştirme becerisi Ebeveynin semptomatolojisi Bağlanma özelliği Eşler arası çatışma Çocuğun psikolojik işlevleri ve Mizacı Sosyal ilişkileri Çocuğun kişiliği Çocuğun/ergenin hastalığa uyum sorunu (Cummings, Davies, Campbell, 2000)
İletişimde temel ilkeler Mükemmel olmayı bekleme, suçlamadan hataları konuş Olumlu, olumsuz duyguların ifade edilmesi için dinle ‘Bu durum seni üzmüş’ Olumlu davranışları gör, göster ‘Bunu ne güzel yapmışsın’ Ergenin yapmak istediği şeyleri, hayallerini öğren Yapabileceklerini yapmasını, sınırlarını keşfetmesini destekle Yeni beceriler ve yeni alışkanlıklar edinmesini destekle
Yetişkin olma yolunda, çocukluğumuzu kaybedebiliriz. Sen kaybettiğin çocukluğunun yasını nasıl tutuyor, acısını nasıl yaşıyor olabilir misin? Senin çocukluğun öldüyse, ne zaman, nasıl ölmüştür? Senin kararlarını kendi başına alabileceğine aileni inandırabilecek, onlara gösterebileceğin cesur, yapıcı, anlamlı hangi davranışların olabilir? Hayatında kendini feda etmeye değecek neler var olabilir? Neleri gerçekleştirmek için çaba sarf etmeye değer?
Sen her şeyi yapacak güçte bir kahraman olsaydın ne yapmak isterdin? Hayatında neleri değiştirmek isterdin? Bazı insanlar dünyaya bir amaç için geldiklerine, bu amaç doğrultusunda yaşamaları gerektiğine inanırlar. Senin böyle bir inancın var mı? Ailen sence arkadaşlarınla görüşmeni yeterince destekliyor mu? Neden öyle olabilir? Senin yaşındaki gençlerin cinsellikle ilgili bazı düşünceleri olur. Kadın olmak, erkek olmakla ilgili, cinselliğin nasıl yaşandığı ile ilgili kafa karışıklıkları olabilir. Sen bu konularda kafa karışıklığı yaşıyor musun?
Değer-lendirme • Değerlendirmede, meraklı ilgiyle, sorunları, güçlükleri konuşurken; değerleri, kaynakları, güçleri de ortaya çıkarmaya çalışmalıdır
Yaşadığımız dünyada… • Akıl ruhun düşmanı gibi • Eğitimli sektörde benlik katı ve aşırı uyarılmış bir durumda • Kişi kendisiyle bağlantısını kaybediyor, zihinler dağınık içsel bütünlük arayışı yok! • Diğeriyle yarışma halinde, ‘Konforlu’ bir yaşamla meşgul Shulman H. Living at the edge of chaos: Complex systems in culture and psyche, 1997
Yaşadığımız dünyada… • Agresif kapitalizm, narsistik değerler sistemine yol açmıştır • Çocuklarda davranışsal-duygusal sorunlar günden güne artmakta • Psikotropik ilaç reçetelerinde UK’de 1994 -2004 arasında %7000 artış • Neredeyse insan, ‘otistik insan’ olmaya doğru evrilmektedir! Timimi S. The Mc. Donaldization of Childhood: Children’s Mental Health in Neo-liberal Market Cultures. Transcultural Psychiatry 47: 686, 2010
Ayrıca biz… • Sultan olmak iddiasındayız, ötekini kullaştırarak! • ‘Etraftan ne derler? ’ ile çok meşgulüz • Yıkıcı kardeş rekabeti içindeyiz • İçiçe , ayrışmamış benlik kütlesi etkisiyle birbirimizi aşağıya çekiyoruz, yeterince bireyselleşemiyoruz • Duygularımızı, farklı düşüncemizi açıkça yaşayamıyoruz, yeteneğimizi özgür yaratıcılığa dönüştüremiyoruz • Farklılığı tehdit olarak algılıyoruz. Belki de farklılık, isyanı, isyan yıkımı getirecek korkusu içindeyiz!
Neoliberal küreselleşme, 1990’lardan sonra. . • Gündelik hayatı kuşatan boşlukta, yalnızız • Böylesi yalnızlık ölümü bir can yoldaşına dönüştürebilir Berger J: Hoşbeş, ‘Buluşma yeri’. Metis yayınları, 2016
Eğer yaşamımızın nedenine sahipsek hemen her duruma katlanabiliriz (Nietzsche)
Kuantum ve tasavvuf • İnsan; frekansı 300 hz, elekromanyetik dalgadır • İnsan hem dalgadır, hem parçacık • Zaman hem ileriye gider hem gelecekten geriye; şimdide geçmiş ve gelecek bir aradadır • Gözleyen ve gözlenen birbirini etkiler • ‘Ben cinleri ve insanları benim için iş yapıp, değer üretmeleri dışında bir şey için yaratmadım’ (Zariyat suresi 56) • Güzel işler yapmak, güzel değerler üretmek. . Dinççağ A. 3’im’de, (ilim, bilim, deneyim) insan, Beyaz y. 2017
• Eğer herkes ve her grup şu anki kendi kapasitesiyle yaşadığı ve diğerleriyle paylaştığı şeylerle ortak bir gerçekliği oluşturma yolunda olduğu konusunda hem fikir olsa, bunun anlamı, yeryüzündeki herkes için anlamlı, huzurlu bir yaşamı var etmek olurdu. Francisco Varela (1945 -2001)
DBT ve diyalektik düşünce • Her bakış açısını zıttı ile bir arada düşünmek • Gerçeklik karşıt güçleri bir gerginlik içinde bir arada denge halinde bulundurur • Tez + Antitez= SENTEZ
Linehan, M. M. Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder. New York: Guilford Press; 1993. • BKB’ da duygu düzenleme güçlüğü (emotional dysregulation) esas patolojidir • Duygusal disregulasyon, kişilerarası, davranışsal, bilişsel, kendilik disregülasyonuna da neden olur • Negative afektivite, duygusal aşırı hassasiyet, impulsivite, mizaç zorluğu • Onaylayıcı olmayan çevre (invalidating environment), mükemmel aile (olumsuz duygu ifadesi tabudur), travma
DBT becerileri • Kabul becerileri (Acceptance skills) …mindfulness, distress tolerance • Değişim becerileri (Change skills) …emotion regulation, interpersonal effectiveness
Standart DBT Tedavi programı • • bireysel terapi + beceri eğitimi grubu + kriz durumunda telefon danışmanlığı + haftalık terapist konsultasyon toplantılarını kapsar (motivasyon artırılır, beceri kazandırılır, yaşamda kullanılır, çevre olumlu desteklenir)
Kendisi olmak/ Farkındalığa açıklık/ Yargısız farkındalık (mindfulness) • Kişinin kendisi olması, büyüme güçlerini özgürce (aşkınca) kullanması, yeniliğe açık duruşudur, yeniliği kendiliğe özümsemedir • Farkındalık, aktif ilgili oluştur, yönelmedir, yaklaşma, etkileşim içinde olma, temasın yükselen enerjisiyle dengelenme ve bütünleşmedir
Self destruksiyon ve intihar? • Hiçbir şeyin anlamı yok, yaşamak değersiz, ben kötüyüm • Ruhum acıyor, bu acıyı kesmek; kendimi keserek bu acıdan kurtulmak istiyorum • Yaşamla etkin baş edememe, çaresizlik deneyimi, Stresli, travmatik yaşam olaylarının etkisi • ‘İntihar ederim’ düşüncesi ile stres düşebilir, exposure’dan uzaklaşılabilir
Sonrasında… • Ne oldu? , ne olabilirdi? nin şoku vardır • Aile üyelerinin kendi paylarını sorguladığı kriz, değişim için bir fırsattır • Hala bir bütün olmanın, hayatta kalmış olmanın sevinci vardır
Olgularda… • Travmatik dağılma, desintegrasyon hali içinde • Dürtüsel-dissosiye davranış, peri travmatik dissosiyasyon, bir anda nasıl olduğunu bilmeden gerçekleşiyor • Ölme isteği ön planda olmayabiliyor • Yaşamla baş etme güçlüğü • Ebeveynler dissosiye, inkar içinde, • Aileler yüzleşmekten kaçınıyor, takibe gelmek istemiyor • İntihar girişimini izleyen ilk 1 yıl takip yapılmalı
Suisid girişimi ya da kendine zarar verici davranışı olan 5 ergenle DBT; haftalık bireysel terapi ve beceri eğitim grupları, 1 yıllık protokol, 6. ay • Bireysel terapide ‘Diyalektik Davranış Terapisi Günlüğü’ kullanılmakta • Terapötik etkinin doğal çevreye genelleştirilmesi hedeflenmekte • Ergenin annesiyle birlikte katıldığı beceri eğitim grubunda çevrenin yapılanması sağlanmakta • Terapi ekibi haftalık süpervizyonları • Terapi etkinliği yüksek
Suisid girişimi olan 8 ergenle Ekspresif sanat terapisi, haftada bir, iki saat, 12 hafta, • Katılımcılar olumlu/olumsuz duygularını, hareketle, oyunla, yaratıcı sanat çalışmaları yoluyla ifade etmeye kendi güçlü ve yaratıcı yönlerine bakmaya cesaretlendirildi • Her seans kısa bir yargısız farkındalık meditasyonuyla başlatıldı. Ev ödevi olarak; yazma, resim çalışması, gevşeme egzersizleri verildi • 4 -8. seanslarda derin zor duygular, korku, üzüntü, öfke, anlamsızlık, yalnızlık, bilinmezlik ile çalışılması rahatlama sağladı ve yalnızlık duygusu azaldı • Sanat terapisi ile ölüm teması çalışıldı • Psişenin gölge parçası araştırıldı • 8. seansdan itibaren sonlanma hazırlıkları yapıldı • Kaynağa yönelik ve çözüm odaklı aktiviteler son seanslarda yapıldı • 2 yıllık takipte suisid girişimini tekrarlayan olgu olmadı
Diyabet kampı Rüveyde Bundak ile 1993’den bu yana…
Diyabet kampı • Bir liyezon çalışması örneği (psikoeğitim ve aktivite programları) • Uzman doktorlar, hemşireler, diyet uzmanları, spor öğretmenleri, psikologlar, ve çocuk ergen ruh sağlığı uzmanı • 4 -5 ergen bir grup başkanı ile 24 saat birlikte • %20 grup başkanı tıp öğrencisi, diğerleri deneyimli diyabet hastaları
Lise öğrencilerinin %40. 6’sının akran zorbalığı yaşadığı, %9. 2’sinin zorba, %22’sinin kurban, %9. 4’ünün zorba-kurban olarak akran zorbalığı içerisinde bulunduğu Alikasifoglu. M, Erginoz E, Ercan O, Uysal O, Albayrak-Kaymak D. Bullying behaviours and psychosocial health: results from a cross-sectional survey among high school students in Istanbul, Turkey. Eur J Pediatr 2007; 166(12): 1253 -60.
Akran zorbalığı • Kendini korumakta güçlük yaşayan birine karşı bir veya daha fazla kişi tarafından yapılan kasıtlı, tekrarlayıcı, rahatsız edici, zarar verici olumsuz davranışlar olarak tanımlanmaktadır • Zorbalık sıklıkla daha güçlü olan ya da daha güçlü gibi algılanan bir kişi ya da grubun görece daha güçsüz olan ya da güçsüz gibi algılanan bir kişi ya da gruba karşı yaptığı saldırgan davranışlardır • Güç dengesizliği cinsiyet, yaş farkı, boy ve kilo farkı gibi fiziksel güç ile ilişkili olabileceği gibi sosyal statü, popüler olma, psikolojik üstünlük gibi fiziksel olmayan farklılıklarla da ilişkili olabilir • Zorbanın amacı kurbanı kontrol altına almak, korkuya neden olmak ve/veya kurbana zarar vermektir • En sıklıkla okulda ya da okul gidiş dönüş yolunda ve genellikle erişkinlerin olmadığı ortamlarda görülür
• Olweus(Norveç, Bergen)Akran zorbalığını önleme programı multidisipliner okul temelli bir müdahale programı • zorbalığın kurbanı olma %10’dan %3. 6’ya, zorbalık oranı %7. 6’dan %3. 6’ya düşmüştür • 2001 ve 2006 yılları arasında bu müdahale programının takip çalışmalarında bu etkinin sürdüğü bildirilmiştir
• Ki. Va- Finlandiya’da geliştirilen kurbanları desteklemek yerine olaya seyirci kalan çocukların farkındalığını, empati ve öz yeterliliğini arttırmayı hedefler, çok etkili programlardan biridir • Sheffield Anti-Bullying Projesi ve Sevilla Anti-Violencia Escolar (SAVE) programı zorbalığı ve kurban olmayı azaltan programlardır • No. Trap! adlı müdahale programında akranların eğitici olarak programa dahil edilmesi ve bu sayede zorbalıkla mücadele konusunda farkındalığın arttırılması amaçlanır
Sorular ve deneyim paylaşımı!
- Slides: 38