ERGEN PSKOLOJS Prof Dr Mustafa Kyl Ondokuz Mays

ERGEN PSİKOLOJİSİ Prof. Dr. Mustafa Köylü Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi mkoylu@omu. edu. tr

ELE ALINACAK KONULAR ERGENLİKLE İLGİLİ BAZI SÖZLER ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ERGENLİK DÖNEMİNİN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ

GENÇLİKLE İLGİLİ BAZI SÖZLER “Gençlik bilse, yaşlılık yapabilse. ” Fransız Atasözü “Gençlikte günler kısa, yıllar uzun; yaşlılıkta ise günler uzun, yıllar kısadır. ” Panin “Ben 14 yaşındayken babam o kadar cahildi ki, yanımda olmasına dayanamazdım. Ama 21’ime geldiğimde, öyle çok şey biliyordu ki, bu 7 yılda bu kadar şeyi nasıl öğrendiğine şaştım da kaldım. ” Mark Twain

GENÇLİKLE İLGİLİ BAZI SÖZLER “Bugünün gençleri öyle sorumsuz ve vurdumduymazlar ki, yarın ülke yönetimini üstleneceklerini düşündükçe umutsuzluğa kapılıyorum. Bize ağır başlı olmayı, büyüklerimize saygılı davranmayı öğretmişlerdi. Şimdiki gençler ise, ne kural tanıyor, ne beklemesini biliyorlar. Üstelik duygusuz ve düşüncesiz davranıyorlar. ” Hesiod, MÖ. 8. Asır “Bugünün gençleri lüks ve gösteriş düşkünü, saygısız, başkaldıran, geveze ve obur yaratıklardır. ” Sokrates

ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Kız çocukları 11 -12 yaşlarında; erkekler ise 13 -15 yaşlarında ergenliğe girerler. Ergenlik her çocukta ayrı yaşlarda başlayabilir. Bununla birlikte genel olarak kızlar erkeklerden 1 -2 yıl önce ergenliğe girer, büyüme ve cinsel olgunlaşmalarını da 1 -2 yıl erken tamamlarlar.

ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Ergenlik biyolojik açıdan hızlı büyüme ve gelişmenin olduğu, cinsel özelliklerin öne çıktığı bir dönemdir. Büyüme tüm bedende değişik hızla gerçekleşir. Önce ayaklar ve eller büyür. Yüzde, önce çene ve burun büyür. Kızlarda kalçalar, erkeklerde ise omuzlar genişler. Büyüme 11 -16 yaşlarında hızlanır, daha sonra yavaşlayarak 18 -20 yaşına kadar sürer.

ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Beslenme, iklim şartları ve hastalıklar, büyümeyi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir. Genellikle ergenlik ve gençlik çağı en sağlıklı yaşam dönemidir. Çocukluk dönemi hastalıkları geride kalırken, yetişkinlik dönemi hastalıkları ise çok uzaktır. Ergenliğe özgü denebilecek tek hastalık ergenlik sivilceleridir. Ölümler ise daha çok trafik kazaları ve intiharlardır.

ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ CİNSEL GELİŞİM Ergenlik dönemindeki en önemli gelişmelerden biri, hatta birinci derecedeki gelişme, cinsel gelişmedir. Cinsel gelişme pek çok ergende bir tedirginlik ve bocalama yaratır. Burada önemli olan genç kız ve erkeklere cinsellik hakkında doğru bilgi vermektir. Doğru olan da, annelerin kızlara, babaların ise erkeklere bilgi vermesidir.

ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ZİHİNSEL GELİŞİM Ergenlik döneminde zihin ve düşünce hayatı gerek derinlik ve gerekse genişlik yönünden büyük bir kapasite kazanır. Bireyin zeka gelişiminde ailesi ile yetiştiği ortam arasında sıkı bir ilişki vardır. Zeka gelişiminde kalıtımsal özellikler kadar, ailenin sosyo -ekonomik durumu da oldukça önemlidir. Kullanılmayan kasların körelip, çalıştırılan kasların güçlenmesi gibi, zeka da sürekli işleme ve eğitimle gelişir.

ERGENLİK DÖNEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ZİHİNSEL GELİŞİM Zeka ergenlik çağına kadar dik bir eğri boyunca hızla gelişir, 15 -16 yaşlarında doruğa ulaşır, ondan sonra da yatık bir eğri izleyerek 20 yaşına kadar yavaş bir gelişme gösterir. Genellikle 15 -16 yaşından sonra “temel zeka yeteneği” pek değişime uğramaz. Zeka ile kişilik arasında önemli bir ilişki vardır. Zeki gencin kendine güveni ve benlik saygısı daha güçlüdür. Bununla birlikte zeka, ruhsal sağlığın bir güvencesi değildir. Özellikle üstün zeka ve yetenekli insanlar arasında ruhsal uyumsuzluklar ve dengesizlikler çıkabilir.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Ergenlik döneminde cinsel uyanışla birlikte, yeni ruhsal tepkiler ve davranışlar belirmeye başlar. Dengeli ve uyumlu ilkokul çağı gider, yerine oldukça tedirgin, kuruntulu, güç beğenen ve çabuk tepki gösteren bir ergen gelir.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Ergenlik döneminin en önemli özelliklerinden birisi de sakarlıktır. Bunun iki nedeni vardır: Birincisi, ergenin hızlı büyümesi ve uzamasıyla kaslarının eşgüdümü sağlayamaması, ikincisi ise, ergenin utangaçlığıdır. Ergenlik dönemi tam anlamıyla bir duygular dönemidir. Bu dönemde duyguları çabuk iniş-çıkış gösterir. Çabuk sevinir, çabuk üzülür, birden sinirlenir, olur olmaz her şeyi sorun yapar. Derslerine ilgisi azalır, çalışma düzeni bozulur. Bencilleşir, istekleri artar, konan yasakları saçma, kendisine tanınan hakları yetersiz bulur.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Ana babasıyla sık çatışmaya girer. “Artık bana karışamazsınız ben çocuk değilim” der. Dağınık ve savruk olur, girip çıkıp sürekli bir şeyler yer. İlgileri artar, gel geç hevesleri çoğalır. Gürültülü müziğe bayılır, Süse ve giyime düşkünlük gösterir. Odasına kapanıp, kendi başına kalmak ister. Telefon tutkusu başlar, arkadaşlarıyla konuşma süresi gereğinden fazla uzar. Evde oturmak işkence gibi gelir. Yaşıtlarının davranışlarını, giyim kuşam ve beğenilerini benimser.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Gençlik çağında olumlu gelişmeler de yaşanır. Gencin düşünme yeteneğinde önemli bir sıçrama olur. Soyut kavramları daha iyi anlar ve kullanır. İlgi alanı genişler ve çeşitlilik kazanır. Toplumsal olaylara ilgisi artar. Duygu ve düşüncelerini inançla savunur. Haksızlıklara karşı acımasız bir tutum takınır.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Kısacası ergenlik dönemi oldukça fırtınalı bir dönemdir, zira o dönem adı üstünde bir “delikanlılık” dönemidir. Ergenlik döneminde fırtınadan ziyade, uysallıktan endişe etmek gerekir. Zira aşırı uysal, ana-baba sözünden çıkmayan, hiç tepki göstermeyen, duygusal dalgalanma göstermeyen bir genç, uyumsuzluklarını geleceğe saklıyor demektir. “Ergenlikte, normallik anormalliktir. ”

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Ergenlik dönemini kişilik ve benliğin oluştuğu bir dönemdir. Kişiliğin çekirdekleri yaşamın ilk yıllarında atılır, 6. yaşta ana çizgileri belirir, ancak son biçimini alması gençlik çağının sonuna doğru olur. Kişilik çizgileri uzun sürede biçimlendiği için kolay değişmez. “Can çıkar, huy çıkmaz” atasözü de bu gerçeği yansıtır. Ergenlik dönemindeki en önemli hususlardan birisi de “benlik saygısı”dır. Ergenin benlik saygısını, yetiştiği aile ortamı, ana-baba, eğitim düzeyi, meslekleri ve ekonomik durumları gibi pek çok faktör etkiler.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Ergenlik dönemi bir bocalama dönemidir. Ancak bu bocalama bir hastalık değil, olağan bir bunalımdır. Gençlik bunalımı, gencin kendi kimliğini bulma arayışıdır. Kimlik kargaşası olarak kimi gençler, sosyal ilişkilerde başarısızlık, yalnızlık, uygun olmayan rast gele kişilerle arkadaşlık etmek, çalışmamak, irade bozukluğu ve amaçsızlık gibi özellikler sergileyebilir.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Kimlik karmaşasından bir çıkış yolu da ters ve olumsuz kimlik geliştirmektir. “Madem ben sizin istediğiniz gibi olamıyorum, öyleyse istemediğiniz gibi olacağım. ” 16 -17 yaşlarından sonra ergenlik döneminin sonları yaşanır. Bu dönem artık gencin kendisiyle ve çevresiyle bir denge döneminin yaşandığı yıllardır. Çağın sonuna doğru benlik kavramı netleşir, benliğine saygısı artar.

ERGENLİK DÖNEMİ PSİKOLOJİSİ Ergenlik dönemi kişilik gelişiminde anne ve baba modeli son derece önemlidir. Baba, “baba karikatürü” denebilecek kadar silik şahsiyetli olmamalıdır. Zira “Kız anadan öğrenir bohça düzmeyi, oğlan babadan öğrenir koyun yüzmeyi. ” Çocuğun en önemli ruhsal ihtiyacı sevgi iken, ergen ve genç için anlayış, güven, özgürlük ve bağımsızlıktır. Çocukluk çağının getirdiği olumlu ve olumsuz tüm birikimler, gençlik çağının uyumuna ya da uyumsuzluğuna etki eder.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ Ergenlik döneminde üç çevre çok önemlidir. ANNE-BABA ARKADAŞLAR OKUL

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ARKADAŞLIK En sağlıklı ailenin bile çocuğuna veremeyeceği tek şey arkadaşlıktır. Ergenlik döneminde arkadaşlık, bebekler için anne sütü kadar önemlidir. Arkadaşlık kurabilmek ve sürdürebilmek başlı başına bir başarı, ruh sağlının da bir ölçütüdür. Ergenlik çağı evden kopma ve topluma açılma çağıdır.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ARKADAŞLIK Evinde anlaşılmadığını, değer verilmediğini, çocuk gözüyle bakıldığını düşünen ergen için arkadaş grubu, bir kurtuluş sığınağıdır. Doğru veya yanlış, en yoğun cinsel eğitimin verildiği yer arkadaş kümeleridir. Önderlik ve liderlik nitelikleri ilkönce arkadaş topluluklarında ortaya çıkar. Arkadaşlarca aranmak, beğenilmek ve benimsenmek, kendine güven ve benlik saygısının önemli bir şartıdır.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ARKADAŞLIK Genel bir kural olarak, gencin ailesiyle çatışması büyüdüğü oranda, arkadaş kümesinin olumsuz etkilerine kapılma ihtimali de artar. Ailede dengesizlik, geçimsizlik, kargaşa ve baskı arttıkça, gençlerin arkadaş kümesi yerine, çete oluşturma ihtimali artar.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ANNE-BABA Ergenlere çocuk muamelesi yapmamak gerekir. Zira ergenler, ana babaları tarafından çocuk yerine konmaktan, baskıcı ve katı tutumlarından, anlayışsızlıktan ve hoşgörüsüzlükten, güvensizlikten, çok karışılmaktan ve çok sıkılmaktan yakınırlar. Eş dost yanında saygılı, uslu, akıllı davranırken, anne babasına karşı ters ve aksi davranabilirler.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ANNE-BABA Özellikle arkadaş seçimine karışılması ya da arkadaş ilişkisinin koparılması ergeni çileden çıkarır. Zira ona göre, onu en iyi anlayan anne-babası değil, arkadaşlarıdır. Genç sırf karşı çıkmak için karşı çıkabilir. Bunun en güzel örneğini şu öyküde bulabiliriz: “Gencin biri bir mağazaya girer ve bir gömlek seçer. Parasını ödeyip giderken satıcıya sorar: ‘Annem babam beğenirse, geri getirebilir miyim? ”

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ ANNE-BABA Ergenlik dönemi sorunlarının temelinde olumsuz aile ilişkileri gelmektedir. İlk yaşlarında uzun bir babasızlık dönemi yaşamış olan kişinin benliğini ve cinsel kimliğini kazanması güç olabilir. Babasız bir çocukluk dönemi, eşcinselliğe neden olabileceği gibi, suç işleme oranlarının artmasına da neden olabilir. Baba modeli açısından erkek çocuklar kız çocuklardan daha çok olumsuz yönde etkilenirler. Burada önemli olan ergenin aile yapısının niteliğidir.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ OKUL Gençler için okul, hem eğitim ve öğretim yeri, hem de arkadaş ve öğretmenlerle yeni ve değişik ilişkiler kurulan toplumsal bir ortamdır. Gençler bu çağda ana babalarını beğenmedikleri gibi öğretmenlerini de beğenmezler. Ya olduklarından daha iyi bulur, ya da olduklarından daha olumsuz olarak değerlendirirler.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ OKUL Öğretmenlerin gençlere yaklaşımı ılımlı olmalı, ancak belli bir kararlılık ve tutarlılık göstermelidir. Gençlerin ruhsal durumunu tanıyabilmeli, gençleri en olumsuz yanlarıyla değil, iyi özellikleriyle benimseyebilmeli ve onlarla birlikte olmaktan zevk almalıdır. Hoşgörülü, sempatik, neşeli ve arkadaş canlı olmalıdır. Bilgili olmalı, öğrencilerle tek ilgilenmeli, öğrencilerin görüşlerini dinlemeli, disiplinde tutarlı olmalı ve öğrenciler arasında her hangi bir ayrım yapmamalıdır. Diğer taraftan sinirli, alaycı, ters, katı tutum, haksız ceza ve azar, çok öğüt verme, korkutma gibi tutum ve davranışlara sahip olmamalıdır.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÇEVRE FAKTÖRÜ OKUL Genel bir kural olarak okulda disiplin sıkılaştıkça, gençlerin tepkisi de sertleşir. Aşırı baskı nerede olursa olsun, öğrencide kişilik gelişmesini aksatır, işbirliği ve toplu çalışma azmini kırar, yaratıcılığı engeller. Buna karşılık gevşek bir disiplin de kargaşa ve düzensizliğe neden olur.

ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM Ergenlerle başarılı iletişim için bazı şartlar vardır. Her şeyden önce mutlu ve huzurlu bir aile ortamı inşa etmek gerekir. Huzurlu ve mutlu bir ailenin 7 temel özelliği vardır. Sadaakat Zaman Birlikteliği İletişim Takdir ve Teşvik Etme Rol Performansları Manevi Ortam Kriz ve stresle başa çıkma

ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM Sadaakat: Aile birliğine önem verme ve aileyi bir bütün olarak kabul etme duygu ve düşüncesidir. Zaman Birlikteliği: Zamanı mümkün olduğunca aile bireyleriyle birlikte geçirmedir. İletişim: Aile fertleri arasında açık ve etkili iletişim şeklinin mevcut olmasıdır. Takdir ve Teşvik Etme: Aile fertlerinin birbirlerine karşı olumlu duygu ve düşünce ile hareket etmeleri, olumlu yönlerini görme, takdir etme ve iyilikleri teşvik etmeleridir. Rol performansları: Aile üyelerinin her birinin üzerine düşen rolleri gereğince yerine getirmesidir. Manevi ortam: Allah’a iman, ahlaki davranış, dini yaşantı, ümit ve iyimserlik duyguları, doğruluk, sadakat, şuurluluk, erdemlik ve öz saygınlık gibi güzel hasletlerin ev ortamında yaşanması ve hakim kılınmasıdır. Kriz ve stresle başa çıkma: Aile yaşamındaki olumsuz durumlara, olumlu bakabilecek noktaları bulma ve onlar üzerine odaklaşmak.

ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM İkinci olarak, gençlerle iletişim kurabilmek için iletişim ağını alt üst eden davranışlardan ve ifadelerden kaçınmak gerekir. Bunun için de; Gencin tepkileri ve çelişkili davranışları karşısında soğukkanlı kalmak gerekir. Aşırı tepki karşısında ergen, ya siner ya da karşı saldırıya geçer. Gençlik çağında dayak tehlikeli ve geri tepen bir silahtır, aile ilişkilerinde onarılması zor yararlar açar. Gençle baba arasındaki sürtüşmede, babanın yenik düşüp, saygınlığını yitirmesi, babaoğul ilişkilerinde düşünülebilecek en acı bir durumdur.

ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM Eleştiriler gencin kişiliğine değil, beğenilmeyen söz ve davranışlarına yöneltilmelidir. Gencin yanlışları karşısında alaycı, iğneleyici ve umut kırıcı söz ve davranışlardan kaçınmak gerekir. Ana babalar sırası geldiğinde kesin tutum almaktan çekinmemelidirler, ancak yürütemeyecekleri bir tutum veya kararı da almamalıdırlar. Gençlere “bezdirme yöntemi”ni kullanmaya fırsat verilmemelidir. Gence uzun öğütler verilmemeli, ancak konuşmak istediği zaman ona kulak verilmelidir. Gençlerin karşısında iyi birer öğütçü yerine iyi bir dinleyici olunmalıdır

ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM Arkadaşlarıyla gezmesine ve eğlenmesine makul ölçülerde izin verilmelidir. Kullanmayı bildiği oranda özgürlük tanınacağını bilmelidir. Giyim kuşam, saç ve sakal gibi ayrıntılar üzerinde gençle sürtüşmeye girilmemelidir. Bu tür gereksiz tartışmalara girmek, ana babanın genç üstündeki otoritesini tüketir.

ERGENLERLE ETKİLİ İLETİŞİM Ergene, çocuk olarak değil, kendi başına bir kişi olarak değer verilmeli, kendi kanatlarıyla uçmasına imkan tanınmalı ve bağımsızlık çabaları desteklenmelidir. Azarlamak, mahkûm etmek, bağırmak, nutuk çekmek, hükmetmek, emir vermek, uyarmak, eleştirmek, terslemek, kızmak, muhatap almamak ve duyarsız davranmak iletişimi koparan unsurlardır. Empati yapılmalıdır. Herhangi bir durumu veya olayı, kendi gözümüzle değil, gencin gözüyle görmeye ve ona göre davranmaya çalışmalıyız.

ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ Dinî şuurun uyandığı dönem Bu dönemde zihinsel gelişim kadar, duygu hassasiyeti ve kapasitesi de zirveye ulaşır. Bu bakımdan asıl anlaşılan ve kavranılan bir dinî hayat, 12 -13 yaşlarında görülmeye başlar. Dinî şuurun uyanışıyla birlikte, çocukluk döneminde derinine nüfuz edilmeden, tam anlamıyla kavranılmadan oluşmuş olan dinî inancın yerini, ergenlikte şuurlu bir dinî inanç almaya başlar.

ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ Dini şüphe ve çatışmaların yaşanabildiği bir dönemdir: Dinle ilgili sorular ve şüpheler, ergenlik döneminde yaygın olarak görülür. 17– 18 yaşlarına doğru şüpheler yavaş yatışır.

ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ Tevbe ve dine dönüş olaylarının sıklıkla yaşandığı bir dönemdir. 12 yaş civarında buluğun başlamasıyla birlikte çevrenin telkinlerine karşı büyük bir duyarlılık belirir ve dine dönüş olayları da bu yaşlarda görülmeye başlar. Dine dönüş olaylarının doruk noktasına ulaştığı yaşlar 12, 16 ve 19 yaşlarıdır. Gençlik dönemi din eğitimi, dinin ruhuna ve gencin gelişim özelliklerine uygun bir şekilde verilmeli, asla baskı ve zorlama yoluna gidilmemelidir.

ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ Ergenlik dönemi ibadetlerle ilgili bazı anekdotlar: … “Namaz kılmamam tepkilere yol açınca inatlaştım. En çok tepkiyi de ergenlik dönemine girerken ağabeyimden gördüm. Artık namaz kılmam gerektiğini biliyordum, ancak “sırf tepkiler sonucu namaz kılıyor” derler diye yine kılmadım. Evde kimse olmadığı zaman gizli kılıyordum. Bu şekilde namaz alışkanlık haline geldi ve artık birilerinin yanında da kılabiliyordum. Ancak keşke namazı böyle öğrenmeseydim, keşke Allah’ı sevdirerek namazı öğretselerdi. ”

ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ “Ben bir zamanlar namaz kılmıyordum. Namaz kılmıyorum diye babam beni hortumla döver ve banyoya hapsederdi. Buna rağmen kılmazdım. Beni zorla sabah namazına kaldırırdı. Kalkmadığımda üzerime soğuk su dökerdi. Ben de kalkar abdest alıyormuş gibi musluğun suyunu biraz boşa akıtırdım. Ondan sonra seccadenin üzerinde biraz otururdum. Arada bir secde eder gibi yatardım. O zaman 10– 11 yaşlarındaydım. Şimdi ise 18 yaşındayım ve hala namaz kılmıyorum. Bunun için beni çok dövdü, bana çok laf söyledi, ağır hakaretler etti. Bunun yerine bana sarılıp, beni bir kerecik öpseydi, namaz kılmam için benimle konuşsaydı, beni namaza teşvik etseydi kılardım. Vallahi de kılardım billahi de kılardım. ”

ERGENLİK DÖNEMİ DİN EĞİTİMİ “… Çocukken annem beni sabah namazına kaldırırdı, ben kalkamayınca da ısrar etmez; fakat sabah olunca, benimle konuşurdu. ‘Ben senin iyiliğinden başka bir şey istemem’ demesi kalbimi her zaman sızlatırdı. Ben de ona ertesi gün kalkacağıma dair söz verirdim. Onda hissettiğim o masumane tavır beni çok etkilerdi. Fazla ısrarcı olmayan, ama bir o kadar derinlere nüfuz eden sözleri bugün benim beş vakit namazımı düzgün olarak kılmama neden olmuştur. ”

TEŞEKKÜRLER