EPOKI W MUZYCE STAROYTNO Wyksztacaj si dwa odrbne

EPOKI W MUZYCE

STAROŻYTNOŚĆ Wykształcają się dwa odrębne nurty: sacrum - dotyczyła sfery religijnej i związana była z kultem, obrzędami, uroczystościami o charakterze religijnym. Dostęp do niej mieli kapłani oraz najważniejsi dostojnicy w państwie. profanum - dotyczyła sfery świeckiej, czyli życia codziennego, odzwierciedlała ludzkie smutki i radości. Inspiracją była również przyroda. Większość muzyki opierano na rytmie, który był jej najważniejszym elementem i od niego zależał kształt i charakter danego utworu czy pieśni. Ważnym rodzajem twórczości był taniec, który wiązał się ze śpiewem z towarzyszeniem instrumentów perkusyjnych takich jak: bębny, kołatki czy grzechotki. Pierwszą ważną techniką, jaka wykształciła się w starożytności była heterofonia. Była to technika polifoniczna, która polegała na równoczesnym wykonywaniu melodii oraz dodatkowo jej warianty wykonywane były przez różne głosy. W Mezopotamii używano harfy kołowej i parabolicznej, instrumentów perkusyjnych, a także lir i lutni.

W starożytnym Rzymie muzyka miała charakter ściśle użytkowy i służyła przyjemności słuchaczy. Muzycy, mimo że nie byli kapłanami, posiadali bardzo wysoki status społeczny. Muzyka towarzyszyła ludziom na igrzyskach, widowiskach, obrzędach i przyjęciach. Nastąpił tak wielki rozwój muzyki ludowej, że przedstawiciele konkretnych zawodów posiadali własne pieśni. Rozwinęła się również muzyka wojskowa, zwłaszcza poprzez udoskonalenie instrumentów dętych blaszanych. W działaniach wojskowych używano głównie trąb i rogów. Istniały także specjalne zwroty melodyczne, które zarezerwowane były głównie do obrzędów wojskowych.

W Egipcie oraz w innych państwach starożytnych ważną rolę odgrywała muzyka religijna. Gra na instrumencie sistrum związana była z kultem bogini Hathor. Bardzo żywiołowej muzyce towarzyszył taniec, który często przybierał skomplikowane, akrobatyczne formy. Do najważniejszych instrumentów zaliczyć można: liry, harfy, instrumenty strunowe oraz dęte (oboje, flety, blaszane trąby wojskowe). Do głównych elementów egipskich ceremonii należał śpiew w formie lamentu lub recytacji. Społeczność egipska muzykowała dla przyjemności. Śpiewano również akompaniując trzcinowym. na prostych instrumentach np. flecie

W starożytnej Grecji instrumenty muzyczne towarzyszyły takim formom jak: pean, elegia i oda. Śpiew podlegał miarom rytmicznym zaczerpniętym z poezji. Stałe schematy rytmiczne nazywane były nomoi i według nich recytowane były pieśni. Nastąpił również rozwój muzyki wokalnej, który ściśle uzależniony jest od dramatu oraz wiąże się z funkcją zawodowego poety-śpiewaka. Typowe instrumenty, charakterystyczne dla muzyki greckiej to: kithara – wyglądem zbliżona do liry oraz aulos – poprzednik dzisiejszego oboju. Grecy dokonali dużych postępów w zakresie teorii muzyki. Wprowadzili notację muzyczną, która obejmowała notację instrumentalną (wykorzystującą litery alfabetu fenickiego) oraz wokalną (posługującą się alfabetem jońskim). Określono też skale muzyczne i tetrachordy, które różniły się od siebie budową. Muzyka staje się także niezbędnym składnikiem dramatu starogreckiego. Inną jej funkcją jest towarzyszenie religii – przykładem są hymny ku czci Apollina.

ŚREDNIOWIECZE To w przybliżeniu okres od roku 476 do końca XIV wieku. Muzyka w tym czasie z reguły powstawała anonimowo, zgodnie z przeświadczeniem o małości człowieka i wielkości Boga. Muzyka średniowiecza wyrażała nastrój powagi, skupienia i modlitwy, wyrażany śpiewem. Poprzez muzykę człowiek łączył się z Bogiem. Klasztory, kościoły i katedry stały się ośrodkami kultury muzycznej.

Momentem przełomowym było wydanie Edyktu Mediolańskiego przez cesarza Konstantyna w roku 313, na mocy którego ogłosił on wolność wyznania chrześcijańskiego. W muzyce kościelnej nastąpił rozwój chorału gregoriańskiego, który powstał w 7 wieku n. e. , dzięki papieżowi Grzegorzowi. Jest to tradycyjny, jednogłosowy śpiew liturgiczny przeznaczony na cały rok kościelny, śpiewały go chóry mężczyzn i chłopców w kościołach, a także kobiety i mężczyźni ze zgromadzeń zakonnych w kaplicach. Jest to muzyka wykonywana podczas mszy oraz godzin kanonicznych. Podstawą kompozycji jest tekst, głównie z Pisma Świętego w języku łacińskim, z notacją neumatyczną (znaki w formie kropek (punctum) i kresek (virga) przedstawiające przybliżony przebieg melodii). Forma tych melodii z czasem zostaje rozbudowana i do śpiewów jednogłosowych zostają dodane fragmenty dwu lub trzygłosowe. Powstały nowe formy pieśni: jednogłosowa, motet, madrygał, ballada.

Ważnym dokonaniem było stworzenie systemu solmizacji. Solmizacja jest to system głosek stosowanych w nauce śpiewu, ułatwiająca odczytanie zapisu nutowego melodii. Została wprowadzona przez Guido z Arezzo w XI wieku, który ustanowił skalę sześciostopniową oznaczając poszczególne jej stopnie pierwszymi zgłoskami kolejnych wersów hymnu na cześć św. Jana. W wyniku rozwoju muzyki powstawały nowe jej formy. Dodawano krótkie komentarze – tropy – do śpiewanego tekstu, które były zazwyczaj próbą jego objaśniania i wstawkami wewnątrz poszczególnych części mszy. Sekwencje były tekstami znacznie dłuższymi, często rymowanymi, jako dodatek do alleluja; szybko przekształciły się w samodzielne utwory.

Oprócz muzyki kościelnej wyodrębniła się muzyka świecka, która podzieliła się na: MUZYKĘ LUDOWĄ – która towarzyszyła ludziom podczas zawierania związku małżeńskiego, wszelkiego rodzaju obrzędów inicjalnych, wprowadzających w dorosłość, towarzyszących przemianom pozycji społecznej. Szczególną oprawą muzyczną i bogatą obrzędowością cieszyła się w Polsce Noc Świętojańska, gdzie wykonywano muzykę instrumentalną, śpiewano i tańczono. Muzyka ta nie była zapisywana. MUZYKĘ DWORSKĄ – uświetniającą dworski ceremoniał (była zapisywana w różnych formach, informacje na jej temat czerpiemy z kronik, obrazów i rzeźb) oraz pieśni trubadurów i truwerów. Trubadurzy byli śpiewakami, którzy wędrowali by prezentować swoje utwory na dworach. Ich kompozycje pełne były fantazji i zmyślonych historii. Poruszali tematykę wypraw krzyżowych, ale także miłosną. Pieśni trubadurów były zazwyczaj utrzymane w formie ronda, ballady, madrygału, virelai i oparte na skalach modalnych.

Wykonywane przez głos solowy z towarzyszeniem instrumentalnym: lutni, fletu prostego, szałamai oraz innych instrumentów, w tym również perkusyjnych. Początek działalności trubadurów przypada na około 1100 r. MUZYKĘ WOJSKOWĄ I MYŚLIWSKĄ – marszowi wojsk niejednokrotnie towarzyszyło wybijanie rytmów na bębnach i różnego rodzaju instrumentach perkusyjnych. Muzycy wojskowi używali do grania takich instrumentów jak: kotły, talerze, bębny, tamburyny, różne instrumenty dęte blaszane i drewniane. Nie zachowały się jednak żadne zapisy tego rodzaju muzyki. Ważnym elementem życia dworskiego było organizowanie polowań, na których wykorzystywano muzykę jako sygnały: "na śmierć dzikiego zwierza", "hołd dla króla polowania" i inne, grane na rogach i różnego rodzaju trąbkach.

MUZYKĘ MIEJSKĄ – która uprawiana była przez ludność napływową, przenoszącą się ze wsi do miast. Nosiła znamiona muzyki ludowej, łączyła w sobie cechy chorału, muzyki dworskiej i elementy muzyki typowej dla wsi. Podstawowymi formami tego rodzaju muzyki były tańce i muzyka instrumentalna. Oprócz nich muzykę miejską uprawiali ludzie na stałe zamieszkujący obszary miejskie. Największy wkład w rozwój tego rodzaju muzyki mają żacy (uczniowie, studenci) i waganci (wędrowni muzycy). Najczęściej "miejski artysta" był poetą, muzykiem i kuglarzem, wędrującym z miasta do miasta, czasem tylko prowadzący osiadły tryb życia. Włączali się oni czynnie w życie miasta, do którego przybywali – w odbywające się tam jarmarki, odpusty, pielgrzymki. Potrafili śpiewać, tańczyć, akompaniowali swoim wyczynom na piszczałkach, fujarkach. Ich utwory nie były zapisywane. Inaczej w przypadku z twórczością żaków. W Polsce niezwykłą popularnością po dziś dzień cieszy się pieśń związana z obchodami juwenaliów w Krakowie: Breve regnum. Miasta były też ośrodkami rozwoju muzyki instrumentalnej. Najważniejszym jej przejawem były hejnały miejskie.

MUZYKA POLSKA W ŚREDNIOWIECZU Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa w Polsce powstały zakony. Średniowieczni mnisi byli ludźmi wykształconymi, posiadali rzadką wówczas umiejętność czytania i pisania, zajmowali się przepisywaniem ksiąg starożytnych oraz średniowiecznych, często zawierających nuty i teksty ówczesnych pieśni. Wraz z przybyciem mnichów na ziemie polskie dotarł także chorał gregoriański. Do najpopularniejszych utworów polskiego średniowiecza – poza "Bogurodzicą" – zalicza się hymn "Gaude Mater Polonia", powstały na bazie "Gaude Mater Ecclesia" napisanym na cześć św. Dominika. Polska wersja opiewa postać św. Stanisława. Cennym zabytkiem jest pieśń, której autorstwo przypisuje się bł. Władysławowi z Gielniowa – "Judasz Jezusa sprzedał" oraz pieśń maryjna – "O Najdroższy Kwiecie". W muzyce polskiej spotyka się szereg przeróbek repertuaru ogólnoeuropejskiego. Twórcy muzyki średniowiecznej przeważnie pozostają anonimowi, gdyż tworzą nie dla własnej chwały lecz na cześć Boga.

Polska muzyka średniowiecza pozostawiła takie zabytki muzyczne jak: Bogurodzica (XII/ XIII wiek), Historiographi aciem – hymn ku czci królewicza Kazimierza, Breve regnum – hymn żaków krakowskich, Cracovia civitas – hymn na cześć Krakowa, Chwała tobie gospodzinie – najstarszy utwór polski trzygłosowy. Gaude Mater Polonia Twórcami średniowiecznej muzyki polskiej byli: – Wincenty z Kielc, – Mikołaj z Radomia

RENESANS Za początek renesansu w muzyce można uznać rok 1400, po którym zaczęto stopniowo wprowadzać do twórczości nowe, nieznane w średniowieczu techniki kompozytorskie. Kulturę renesansu cechowało odkrycie greckich i rzymskich ideałów. W muzyce dominowała religijna, wokalna muzyka polifoniczna a cappella (chór bez instrumentów).

Podstawą polifonii jest równoczesne prowadzenie kilku różnorzędnych głosów wokalnych lub melodii instrumentalnych i wszystkie głosy są równie ważne. Zwiększenie ilości głosów do czterech i więcej, sprawiło, że popularność zdobywają takie formy jak: motet, msza i madrygał (świecka pieśń polifoniczna). Obok form wokalnych zaczęły pojawiać się formy instrumentalne pisane na lutnię i organy. Renesans wprowadził do muzyki nowy element – harmonię, czyli współbrzmienie dźwięków. Ustalone zostają zasady nowego systemu harmonicznego opartego na tercjowym budowaniu akordów (tercja – trzy). Najważniejszymi gatunkami muzyki liturgicznej były msze i motety (forma muzyczna, wokalna a cappella lub wokalnoinstrumentalna). Formy te wyraźnie zmieniały się na przestrzeni trwania epoki, ponieważ najważniejsi kompozytorzy sakralni coraz chętniej sięgali po dorobek muzyki świeckiej. Poza mszami i motetami popularne były także madrygały i laudy. Obowiązujące w średniowieczu łacińskie chorały gregoriańskie zaczęły odchodzić w niepamięć, a w ich miejsce zaczęły pojawiać się pieśni w językach narodowych.

Bardzo ważnym dla rozwoju muzyki był wynalazek druku Jana Gutenberga, dzięki któremu zapisy nutowe stały się bardziej dostępne, a koszty nabywania utworów – znacznie niższe. Kompozycje zapisywane były oddzielnie dla każdego instrumentu, ponieważ nikt nie używał pięciolinii. W tym samym okresie wielką sławę zaczęły zyskiwać rody rzemieślników – twórców instrumentów. Zmienia się również podejście do twórcy, już nie anonimowego, lecz będącego mistrzem. Okres renesansu zdominowały formy wokalne wielogłosowe. Utwory jednogłosowe zostały wyparte przez kompozycje, w których głosy wokalne były samodzielne i tworzyły skomplikowany polifoniczny układ dźwiękowy. Dlatego też muzyka renesansu określana jest mianem wieku polifonii wokalnej. Najpowszechniej spotykanymi utworami były madrygały, frottole, kanony, chansony, canzonetty, villanelle oraz pieśni z akompaniamentem lutni.

Pod koniec XV w. polifoniczna muzyka sakralna stała się bardziej złożona. Przyczynił się do tego w sposób szczególny m. in. Jan Ockeghem, który zasłynął jako twórca kanonów kontrapunktowych i menzuralnych. Był jednym z przedstawicieli tak zwanej szkoły flamandzkiej, której reprezentantom zawdzięczamy wielki rozkwit kunsztownej polifonii wokalnej. Do pozostałych wielkich „flamandczyków” zalicza się Jakuba Obrechta, Josquina des Presa i Mikołaja Gomberta. Największymi kompozytorami epoki renesansu byli Włosi: Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525– 1594) i Orlando di Lasso (1532– 1594), a w Polsce – Wacław z Szamotuł i Mikołaj Gomółka. Znakiem rozpoznawczym muzyki tego okresu było podporządkowywanie środków dźwiękowych tekstowi utworu w tak zwanej polichóralności (polegającej na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów a capella lub z towarzyszeniem zespołów instrumentalnych). Okres renesansu to nie tylko formy wokalne, ale także czysto instrumentalne.

Najpopularniejszym instrumentem była lutnia. Nowością były zupełnie autonomiczne formy utworów instrumentalnych: canzona, toccata, ricercar, fantazja. Powstało wiele nieznanych wcześniej instrumentów, a także ulepszono już istniejące. Instrumenty dzielono na: • dęte blaszane (trąbka suwakowa, kornet, trąbka) i drewniane (szałamaja, piszczałka, dudy, fletnia, flet poprzeczny oraz flet prosty), • smyczkowe - viola da gamba (sześciostrunowy instrument, pierwowzór wiolonczeli), lira, clàrsach (czyli harfa irlandzka), lira korbowa, cytra, lutnia, klawesyn, wirginał, • perkusyjne - tamburyn i drumla. Powrót do wzorców antycznych i klasycznych zaowocował powstaniem nowej formy muzycznej – opery (wywodziła się z antycznego dramatu starogreckiego). Pierwszym znanym utworem operowym są „Rozmowy duszy z ciałem” Cavalieriego z 1600 roku.

Za najważniejsze osiągniecie polskiej muzyki renesansowej uważa się tabulaturę Jana z Lublina, która była najszerszym zbiorem renesansowej muzyki europejskiej. Zgromadził nuty utworów takich twórców jak Josquin des Pres czy Clement Jannequin. Twórcą muzycznym polskiego renesansu był Mikołaj z Krakowa, który skomponował ponad czterdzieści utworów (głównie mszy, motetów, pieśni łacińskich, a także polskich). Do najbardziej znanych polskich pieśni zalicza się „Naszego Zbawiciela” oraz „Wesel się Polska Korono”. Muzyk skomponował także liczne tańce inspirowane utworami francuskimi i włoskimi. Zgodnie z obowiązującymi wówczas trendami, jego muzyka cechuje się polifonią, a także oryginalną kompozycją. Za szczytowy okres rozwoju polskiej muzyki renesansowej uważa się czasy panowania ostatnich Jagiellonów. Wtedy na Wawelu zgromadzono najwybitniejszych kompozytorów, do których należeli Wacław z Szamotuł i Marcin Leopolita. Wśród twórców pieśni wyróżniał się Mikołaj Gomółka, który w 1580 roku wydał „Melodie na psałterz polski uczynione” (zbiór 150 krótkich utworów pisanych na cztery głosy skomponowanych do tekstów psalmów ze Starego Testamentu) oraz psalm „Nieście chwałę mocarze”.

BAROK W baroku (1600‒ 1750) nastąpił intensywny rozwój muzyki instrumentalnej. Charakterystyczną formą muzyczną wykorzystującą rozwój techniki w grze na instrumentach jest koncert solowy (występuje jeden instrument koncertujący) np. na skrzypce, flet lub organy. Do najwspanialszych koncertów barkowych zaliczyć możemy koncerty skrzypcowe J. S. Bacha lub cykl koncertów Cztery pory roku A. Vivaldiego. Na uwagę zasługują również tzw. concerti grossi (grupa trzech lub czterech instrumentalistów współzawodniczących z resztą orkiestry), będące odmianą koncertu solowego. Do innych charakterystycznych form muzyki barokowej należą m. in. : suity, składające się ze stylizowanych tańców różnych narodów i różniące się charakterem i tempem, oraz sonaty barokowe (A. Corelii, G. F. Handel, J. S. Bach)

Rozwój muzyki instrumentalnej spowodowany jest intensywnym rozwojem lutnictwa (produkcja instrumentów). Sławne rodziny lutnicze to: Stradivarii, Guarnieri. Barok to również rozwój muzyki wokalnej. Powstają nowe formy służące wyeksponowaniu piękna głosu ludzkiego tj. : kantaty, msze, oratoria, pasje. Do prawdziwych skarbów barokowej muzyki wokalnej należą oratorium Mesjasz G. F. Handla czy Pasja wg św. Mateusza J. S. Bacha. Powstaje również wielka forma wokalno-instrumentalna ‒ opera. To sceniczne dzieło muzyczne wokalno-instrumentalne, w którym muzyka ściśle współdziała z akcją dramatyczną. Olbrzymią popularnością cieszą się kastraci, za przykład służyć nam może legendarny Farinelli. Różnoraka jest treść opery, mogą też występować jej następujące odmiany: - opera seria ‒ poważna, o treści mitologicznej - opera buffa ‒ komiczna Obsada oper barokowych jest zazwyczaj kameralna i występuje w niej tylko kilkoro bohaterów.

W tym okresie powstaje system durowy i mollowy ‒ wyznacza on sposób kształtowania harmoniki, melodyki i formy w utworze, wpływając także na kształtowanie rytmiki, dynamiki i agogiki (określający tempo i dynamikę utworu, a także ruchliwość przebiegu muzycznego).

KLASYCYZM Styl klasycystyczny w muzyce ujawnił się w drugiej połowie XVIII w. Twórcy okresu klasycyzmu dążyli do równowagi treści i formy, do przejrzystości i zwięzłości konstrukcji utworu, odchodząc polifonicznych. od skomplikowanych technik

Najpopularniejszymi formami muzycznymi klasycyzmu: • opera • sonata • symfonia • koncert • rondo • wariacja. W okresie klasycyzmu nastąpił rozkwit muzyki instrumentalnej. Kompozytorzy piszą symfonie, koncerty (szczególnie na fortepian i skrzypce). Powstały pierwsze filharmonie, co umożliwiało masowy dostęp szerokiej publiczności do muzyki. Pojawiła się klasyczna orkiestra symfoniczna. Ustalony został klasyczny skład orkiestry symfonicznej oraz zmieniła się rola dyrygenta, którego zadaniem było kierowanie zespołem muzycznym i odwrócenie się do niego przodem. W klasycyzmie skład instrumentalny orkiestry symfonicznej został rozbudowano klarnety, puzony oraz flet piccolo.

Pojawia się muzyka kameralna np. tria, kwartety, jak również muzyka wykonywana na powietrzu ‒ dla rozrywki ‒ tzw. divertimenta i serenady. Klasycyzm to przede wszystkim twórczość trzech wielkich kompozytorów wiedeńskich: Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwiga van Beethovena. Najpopularniejsze utwory to: „Koncert na trąbkę Es dur”, „Kwartet Cesarski” – J. Haydna, „Eine kleine nachmusik”, „Marsz turecki” – W. A. Mozarta, „Dla Elizy”, „V Symfonia c-moll” – L. van Beethovena. Za granicą oprócz trzech słynnych klasyków wiedeńskich komponowali także: Carl Philipp, Emanuel Bach oraz Luigi Boccherini. W Polsce na okres klasycyzmu przypadają początki muzyki symfonicznej (A. Milwid, W. Dankowski), operowej (M. Kamieński, J. Stefani) i fortepianowej (Michał Kleofas Ogiński, M. Szymanowska).

ROMANTYZM Okres romantyzmu obejmują lata ok. 1790‒ 1910. Za początek romantycznej muzyki poważnej uważa się datę stworzenia sonaty fortepianowej nr 14 cis-moll op. 27 nr 2 przez Ludwika van Beethovena.

Romantyczna muzyka poważna charakteryzowała się: • tematyką związaną z naturą, dawnymi legendami i baśniami, • rozwojem liryki wokalnej oraz instrumentalnej, • wyrażaniem uczuć i nastroju człowieka, osobistą wypowiedzią kompozytora, pragnieniem wolności i nieskrępowania ich uniesień duchowych i dążenia do swobodnej wypowiedzi, • przewagą treści nad formą, • połączeniem muzyki, religii i literatury w sztukę, • łączeniem elementów narodowych, fantastycznych i ludowych, • rozszerzeniem harmoniki, • dramatyzmem utworów, • rozluźnieniem dotychczasowych form muzycznych. W twórczości wielu kompozytorów można było odnaleźć echa muzyki narodowej. Pojawiło się określenie szkoła narodowa, która miała określać charakterystyczne cechy danego kraju występujące w twórczości danego twórcy.

W epoce romantyzmu powstały nowe gatunki muzyczne: • opera romantyczna ‒ K. M. Weber, G. Verdi, A. L. Dvořak, P. Czajkowski i St. Moniuszko (opery Halka, Straszny Dwór), • poemat symfoniczny ‒ pisany głównie przez F. Liszta (czyt. Lista), • miniatura instrumentalna ‒ nokturny, mazurki, walce F. Chopina, Pieśni bez słów F. Mendelssohna, • symfonia programowa, • pieśń romantyczna ‒ autorstwa m. in. F. Schuberta, R. Schumanna, F. Chopina, F. Mendelssohna, J. Brahmsa, R. Straussa i H. Wolfa, • dramat muzyczny ‒ R. Wagner, • muzyka narodowa w formie: walców, mazurków, ballad, polonezów i nokturnów (F. Chopin) oraz eklektyczna (H. Berlioz), • muzyka fortepianowa ‒ którą w swej twórczości propagowali F. Chopin, F. Liszt i R. Schumann. W epoce romantyzmu niezwykłą popularność osiągnął włoski kompozytor i wirtuoz skrzypiec –Niccolo Paganini.

Twórczość Fryderyka Chopina Jego muzyka jest niezwykle emocjonalna i nastrojowa, ze zróżnicowaną melodyką i rytmiką przekazuje odczucia i wrażenia kompozytora. W swych utworach Chopin wykorzystuje motywy folklorystyczne. Tworzy muzykę wybitnie narodową, inspirowaną wydarzeniami politycznymi. Sięga po nowe formy muzyczne, takie jak ballady, mazurki, polonezy, walce, nokturny. Częstym zabiegiem artystycznym kompozytora są wspaniałe improwizacje. Muzyka Chopina wyraża pragnienie wolności, miłości i piękna. Najbardziej znane utwory Chopina to: • polonezy – cis-moll i es-moll op. 26, A-dur op. 40, As-dur op. 53, Fantazja As-dur op. 61, • mazurki ‒ skomponował 57 mazurków, nawiązując w nich do muzyki ludowej z Mazowsza, • nokturny (21 nokturnów) ‒ liryczne, melodyjne miniatury, dość sentymentalne,

• scherza (4 scherza) ‒ są one poważne i dramatyczne. Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op. 20, napisane w okresie powstania listopadowego, z cytatem kolędy „Lulajże Jezuniu”. • ballady ‒ g-moll op. 23, F-dur op. 38, As-dur op. 47 i f-moll op. 52 ‒ powstały pod wrażeniem lektury ballad Adama Mickiewicza, • etiudy – jedna z najsłynniejszych to „Etiuda rewolucyjna”, • preludia ‒ 24 Preludia op. 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowii, którego muzykę Chopin bardzo cenił, • sonaty ‒ spośród 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll, której trzecia część, Marsz żałobny, grywany jest do dziś podczas pogrzebów, • koncerty ‒ powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę: f-moll op. 21 z 1829 r. i e-moll op. 11 z 1830 r. • inne dzieła ‒ Fryderyk Chopin skomponował kilkanaście pieśni na głos z fortepianem, trio fortepianowe oraz Sonatę wiolonczelową.

Twórczość Stanisława Moniuszki Był największym twórcą polskiej opery narodowej. Inspiracją jego muzyki była kultura ludowa. Dokonał połączenia folkloru z elementami opery europejskiej (włoskiej, francuskiej i niemieckiej), jednocześnie oddawał ludzkie emocje i charaktery bohaterów. Ważną rolę odgrywają w operach Moniuszki chóry, np. górali w Halce, oraz elementy polskich tańców narodowych ‒polonez, mazur (słynny mazur ze Strasznego dworu), tańce góralskie. Wybrane dzieła Stanisława Moniuszki: opery: • Halka ‒ libretto: Włodzimierz Wolski • Hrabina ‒ (premiera 1859) libretto: Włodzimierz Wolski • Straszny Dwór ‒ (premiera 1865) libretto: Jan Chęciński • Paria ‒ (premiera 1868) libretto: Jan Chęciński balety: • Monte Christo (1865) • Na kwaterunku (1868)

operetki: • Loteria (ok. 1840) libretto: Oskar Korwin-Milewski • Żółta szlafmyca (1841) libretto: Franciszek Zabłocki • Jawnuta (1850) libretto: W. L. Anczyc • Betty (1852) libretto: Franciszek Szober • Beata (1870 lub 1871) libretto: Jan Chęciński • Nocleg w Apeninach (1839) libretto: Aleksander Fredro kantaty: • cztery Litanie Ostrobramskie (1843 -1855) • Widma (tekst – „Dziadów część II” Adama Mickiewicza) ok. 1852 • Sonety krymskie (tekst – wybrane 8 sonetów Adama Mickiewicza) 1867 msze: • Msza łacińska na cztery głosy z towarzyszeniem organów, Des-dur (1870) • Msza żałobna na cztery głosy z towarzyszeniem organów, g-moll (1871)

• Msza Piotrowińska na czterogłosowy chór mieszany solistów z towarzyszeniem organów, B-dur, słowa Justyna Wojewodzkiego (1872) uwertury koncertowe: • Bajka • Kain • Uwertura wojenna drobne utwory na fortepian: • Fraszki • Pieśń włóczęgi (na cztery ręce) pieśni: • Ojcze z niebios, Boże Panie • Dziad i baba • Pieśń wieczorna • Znasz-li ten kraj (2 wersje) • Trzech budrysów • Prząśniczka

• Złota rybka • Krakowiaczek • Kozak • Świtezianka Jednym ze znanych zbiorów jego utworów drobnych jest cykl dwunastu Śpiewników domowych zawierających pieśni do słów różnych poetów polskich i obcych (w tłumaczeniu polskim) oraz do słów ludowych – w sumie 268 pieśni.

MUZYKA WSPÓŁCZESNA Narodziła się w II połowie XX w. i trwa do dziś. Potocznie odnosi się do tzw. muzyki modernistycznej czy awangardowej, skomponowanej w XX w. , aż po dzień dzisiejszy. Można wymienić wiele różnorodnych gatunków. To połączenie różnych stylów, kierunków i technik kompozytorskich, takich jak: • Impresjonizm ‒ kładzie nacisk na stosowanie plam dźwiękowych, subtelnych i ulotnych wrażeń oraz doznań, powstających w kontakcie z naturą. Cechą poetyki muzycznej jest wyczulenie na barwę dźwięku, wysublimowane nastroje – przykładem kompozycji są utwory Claude’a Debussy’ego

• Ekspresjonizm ‒ to kierunek, który kładzie ogromny nacisk na uzewnętrznienie przeżyć emocjonalnych, dzięki czemu muzyka ma charakter ogromnie dynamiczny i niespokojny. • Witalizm ‒ brutalność dźwiękowa, muzyka nabiera ostrej, dysonującej barwy. • Aleatoryzm ‒ kierunek stawiający na eksperyment, wprowadzając do muzyki przypadek ‒ wykonanie utworów polega na pewnej dowolności: począwszy od doboru instrumentu, techniki gry, a kończąc na wyborze miejsca, od którego ma się zacząć kompozycja. • Muzyka dodekafoniczna ‒ podstawą dodekafonii jest stały związek między dźwiękami i zachowywanie kolejności ich następowania. Do jej rozwoju przyczynił się głównie A. Schönberg oraz jego następcy A. Berg, A. Webern. W Polsce dodekafonię stosują G. Bace-wicz, T. Baird, H. Górecki, W. Kilar, K. Penderecki, B. Schäffer, K. Serocki, B. Szabelski, B. Woytowicz i inni.

• Muzyka elektroakustyczna ‒ w jej skład wchodzi muzyka elektroniczna, konkretna i nagraniowa ‒ którą popularyzowali przede wszystkim: Pierre Schaeffer, Herbert Eimert oraz Karlheinz Stockhausen. Muzyka konkretna – to kierunek w muzyce współczesnej, w którym oprócz dźwięków instrumentów lub śpiewu wykorzystuje się realne dźwięki – przyrody, odgłosy fabryczne, dźwięki ruchu ulicznego, przypadkowe głosy ludzkie itp. , które są rejestrowane, a następnie preparowane i miksowane w celu osiągnięcia zamierzonego efektu estetycznego. Muzyka konkretna występuje w czystej formie lub łączona jest z muzyką instrumentalną, wokalną albo elektroniczną. W muzyce tego okresu wprowadzona zostaje skala dwunastodźwiękowa, zwana też skalą dodekafoniczną lub chromatyczną, w której poszczególne stopnie są oddalone od siebie o pół tonu. Jest połączeniem dwóch skal całotonowych, czyli zawiera wszystkie dźwięki w obrębie oktawy, które tworzą postęp dwunastu półtonów.

W XX w. dokonał się największy przełom i najwięcej zmian w dziejach muzyki, powstały nowe rodzaje muzyki i coraz to nowsze i liczniejsze zespoły muzyczne. Dynamiczny rozwój środków masowego przekazu przyczynił się również do skrócenia dystansu między państwami i narodami, a przez to do przenikania się kultur. Tak to do Europy trafił wprost z ulic i klubów amerykańskich jazz i blues, a z miast i gór Ameryki Południowej specyficzna muzyka Indian ameryki łacińskiej. Wraz ze wzrostem tempa życia ludzkości XX w. coraz szybciej powstawały i zmieniały się nowe gatunki i podgatunki muzyki ‒ rock, pop, disco, rap, hip-hop, house ‒ ze wszystkimi ich odmianami i odcieniami. Nawet współczesna muzyka poważna posiada wiele zróżnicowanych kierunków, zależnych od danego pokolenia kompozytorów. W Polsce odmienne stylistyki muzyki poważnej reprezentują: • Wojciech Kilar (prosta i tradycyjnie brzmiąca muzyka) • Krzysztof Penderecki (nawiązująca do postmodernizmu muzyka poważna) • Henryk M. Górecki (drapieżny minimalizm)

• Krzysztof Meyer (tradycyjna narracja ukierunkowana na indywidualne opowiadania i własny język) • Paweł Szymański (deformacja tradycji) • Krzysztof Knittel (instalacje, improwizacje oraz performanse w muzyce poważnej) • Paweł Mykietyn (mozaika atonalnych, tonalnych i inspirowanych rockiem dzieł) • Agata Zubel (life electronic) Kompozytorzy: Joseph-Maurice Ravel ‒ francuski kompozytor i pianista, jeden z przedstawicieli impresjonizmu. Większość jego dzieł stanowią pieśni i utwory fortepianowe a najbardziej znane są jego utwory orkiestrowe, a przede wszystkim Boléro. Jego styl muzyczny charakteryzował się subtelną rytmiką, bogatą harmonią i wyrafinowaną orkiestracją. Komponował przy fortepianie, a następnie rozpisywał gotowy utwór na orkiestrę. Jego utwory wymagają od instrumentalistów brawury wykonawczej.

Achille-Claude Debussy ‒ wykorzystał różne skale muzyczne (skala całotonowa, pentatonika) oraz barwy dźwięku. Tworzył formy orkiestralne, miniatury, etiudy, preludia, sonaty, a nawet formy wokalne, które wykorzystywały teksty francuskich poetów. Wielką sławę przyniosły mu m. in. opera Peleas i Melizanda. W późniejszym okresie inspirował się symbolizmem, art nouveau i muzyką egzotyczną. W instrumentacji utworów orkiestrowych kompozytor wyróżniał instrumenty dęte drewniane i smyczkowe, harfę oraz czelestę. Dzięki nowatorstwu języka dźwiękowego wywarł ogromny wpływ na rozwój muzyki w XX w. Sergiej Rachmaninow ‒ stworzył własny styl, charakteryzujący się szeroko rozpiętymi łukami melodycznymi oraz wyrazem patosu, nostalgii i melancholii. Jest kompozytorem 3 symfonii, 4 koncertów fortepianowych, Rapsodii na temat Paganiniego na fortepian i orkiestrę (1934), poematu symfonicznego Wyspa umarłych (1909), oper: Aleko (1893), Skąpy rycerz (1906), Francesca da Rimini (1906), utworów kameralnych oraz fortepianowych.

Witold Lutosławski ‒ polski kompozytor i dyrygent. Jeden z największych twórców muzycznych XX w. Wczesna twórczość to m. in. Wariacje symfoniczne (1938), Wariacje na temat Paganiniego na 2 fortepiany (1941), I Symfonia (1947), Koncert na orkiestrę (1954). W latach 50. i 60. nawiązał do awangardowych technik sonoryzmu i aleatoryzmu, m. in. Gry weneckie na orkiestrę (1961), Trzy poematy Henri Michaux na 20 -głosowy chór i orkiestrę kameralną (1963), Kwartet smyczkowy (1964). W latach 70. wypracował syntezę współczesnego języka muzycznego. W latach 80. nawiązał do mniej skomplikowanych faktur i harmonii, neoklasycznych rytmów i melodii. Tworzył formy wokalnoinstrumentalne, m. in. Paroles tissées na tenor i orkiestrę, Les espaces du sommeil na sopran i orkiestrę (1991), oraz dzieła instrumentalne: 4 symfonie, Łańcuch II i Łańcuch III, Partita na skrzypce i orkiestrę (1988), Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1970), Koncert fortepianowy For Krystian Zimerman (1988).

Dziękuję za uwagę Julia Lachowska Klasa VIb