EPDEMYOLOJK YNTEMLERN KULLANIM ALANLARI 2 SKY 204 EPDEMYOLOJ

EPİDEMİYOLOJİK YÖNTEMLERİN KULLANIM ALANLARI (2) SKY 204. EPİDEMİYOLOJİ DERSİ 1 Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2016 -2017 Bahar Dönemi

EPİDEMİYOLOJİNİN KULLANIM ALANLARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sağlık sorunlarının zaman içerisinde gösterdiği değişimin incelenmesi, Toplumun sağlık sorunlarına tanı konulması ve önlenmesi, Klinik tabloların belirlenmesi ve tanımlanması, Bireylerin çeşitli sağlık sorunları ile karşılaşma olasılıklarının(risklerin) saptanması, Sendromların belirlenmesi, Hastalık ve sağlık sorunları nedenlerinin saptanması, Sağlık Kurumları ve hizmetlerinin değerlendirilmesi, 2

SAĞLIK SORUNLARININ ZAMAN İÇERİSİNDE GÖSTERDİĞİ DEĞİŞİMİN İNCELENMESİ(SOĞAN KABUĞU İLKESİ) SOĞAN KABUĞU İLKESİ: Toplumdaki bir sağlık sorununun ya da hastalığın yok edilmesi ya da öneminin azalması halinde, bir diğer sorun ya da hastalığın önemli hale gelmesi, a. Bir soğan kabuğunun soyulması halinde altından bir diğeri nin çıkması gibi, a. Bakteriyel bulaşıcı hastalıkların çoğu azaltılmış, ancak kalp hastalıkları ve kanser, gibi bir çok hastalık sorun olarak ortaya çıkmış, ü ü SOĞAN KABUĞU İLKESİNE GÖRE; Bakteriyel hastalıkların(Veba, Kolera, Tifüs, Sıtma vb. ) önemi azaldı-Kalp-damar hastalıkları ve kanser önemli hale geldi, Bakteriyel enfeksiyonların(Veba, Kolera, Tifüs, Sıtma) önemi azaldı-HIV/AIDS, SARS-Severe Acute Respiratory Infection, , Ebola, Deli dana, Kuş gribi, Domuz gribi, MERS-Middle East Respiratory Infection, Zika vb. , gibi viral hastalıklar son yıllarda ortaya çıktı, Anne ve çocuk sağlığı sorunları azaldı-Yaşlılık (geriatrik) sorunları arttı, Mikrobik nedenlerle bebek ölümleri azaldı-Konjenital, genetik nedenlerle bebek ölümleri arttı, 3

1. SAĞLIK SORUNLARININ ZAMAN İÇERİSİNDE GÖSTERDİĞİ DEĞİŞİMİN İNCELENMESİ(2) HASTALIKLARIN SIKLIĞINDA ARTMA; KESİN ARTMA: Hasta sayısının hastalığa yakalanma riski altındaki kişilere oranlanması ile elde edilen hastalık hızlarındaki artış(Prevalans, İnsidans vb. , ) kesin artıştır. Örneğin; 10. 000 kişiden 85 TB vakası, (‰ 8. 5) 20. 000 kişiden 110 TB vakası, (‰ 5. 5) RÖLATİF ARTMA: Bir sistem ya da organın hastalıkları arasında, birinin azalmasıyla diğerinin artmış görünmesidir. Streptekok infeksiyonlarına bağlı romatizmal kalp hastalığı azaldığından, toplam kalp hastalıkları içerisinde doğumsal kalp hastalıklarının (ventriküler septal defekt, fallot tetralojisi) oranı artmış görülebilir. ü ü ü DEĞİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER; Toplumun sağlık bilgi, tutum ve davranışların değişmesi, Toplumsal yaşantının, ekonomik olanakların değişmesi, Çevre koşullarının iyileşmesi, Sağlık alanındaki (tanı, tedavi ve profilaksi) yöntemlerin gelişmesi, Sağlık hizmetlerinin nitelik, nicelik ve dağılım özellikleri. 4

2. TOPLUMUN SAĞLIK SORUNLARINA TANI KONULMASI VE ÖNLENMESİ(1) a. b. c. d. SAĞLIK SORUNLARINA TANI KOYMA; Araştırmalar özellikle durum saptama araştırmaları, Sıklık belirleme(Prevalans, İnsidans vb. ) çalışmaları, Düzenli ve doğru tutulan sağlık kayıtlarının değerlendirilmesi, Önem ve Öncelik Belirleme Ölçütleri: Bir sağlık olayının; Toplumda sık ve yaygın görülmesi, Ölümcül olması ve ölüm nedenleri içerisindeki sırası Komplikasyonlara (doğurgu), kısıtlılık ve engelliliğe yol açması durumu, İşgücü ve ekonomik kayıp boyutu. 5

2. TOPLUMUN SAĞLIK SORUNLARINA TANI KONULMASI VE ÖNLENMESİ (2) BUZ DAĞI OLGUSU (Iceberg Phenomenon); Toplumda bir hastalığa ilişkin bilinen vakaların, bilinmeyenlerden az olmasıdır. v Toplumda bir hastalığa yakalanmış bireylerin tümü (hasta evreni) okyanustaki bir buz dağına benzetilirse, belirti veren, ve tanı konulanlar, bu dağın su üzerindeki küçük bir kısmıdır, v BUZ DAĞI OLGUSU (Iceberg Phenomenon); v Bilinmeyenler su altındaki buzdağının büyük v kısmı gibi her zaman daha fazladır, ü Başlangıcı sessiz, belirtisiz olan ya da hafif belirti veren hastalıklar, ü Kuluçka dönemi uzun olan hastalıklar, ü Cinselliğin tabu görüldüğü toplumlarda cinsel yolla bulaşan hastalıklar, ü İnsitu döneminin uzun olması nedeniyle, kanser türleri bu niteliktedir. 6

2. TOPLUMUN SAĞLIK SORUNLARINA TANI KONULMASI VE ÖNLENMESİ (3) a. b. KOHORT ÖZELLİĞİ (KUŞAK ETKİSİ): Belirli bir zaman içinde benzer özellikleri paylaşan kişiler topluluğuna kuşak (kohort) denir. Benzer doğum kohordu aynı çevresel, sosyal, ekonomik faktörlerden etkilenmektedir. Çernobil kazası sırasında anne karnında ve bebeklik döneminde bulunanlar aynı radyasyona maruz kaldıklarından kohort etkisi nedeniyle benzer kanser türlerinin görülmesi, SİKLİK (ÇEVRİMSEL-PERİYODİK) ÖZELLİK(DEĞİŞİKLİK): Kimi hastalıkların zaman içinde artış ve azalışlar göstermesidir. Bu tür değişiklikler bir yılın mevsimine göre ya da birkaç yılda bir ortaya çıkabilir. a. Bağırsak infeksiyonları yazın daha sık görülür. b. Akut solunum yolu infeksiyonları kışın daha sıktır. c. Kızamık salgını, risk altındaki grup birikeceğinden 2 -3 yılda bir görülür. SEKÜLER ÖZELLİK(DEĞİŞİKLİK); Hastalıkların uzun zaman içinde (30 -40 -50 yılda) gösterdikleri değişikliklerdir. a. Amerikalı Japonlar-Kısa/Uzun Boy, b. Türkiye’de yeni kuşağın boy ve kilo özellikleri, c. Kanser hastalığının sıklığındaki artış, 7

2. TOPLUMUN SAĞLIK SORUNLARINA TANI KONULMASI VE ÖNLENMESİ(4) KORUMA YAKLAŞIMI(Tüberküloz-Verem Örneği); 1. Birincil koruma: Hastalık ortaya çıkmadan önce, sağlamken alınacak önlemlerle toplumun sağlığını korumak, (BCG Aşısı, Öksürürken aksırırken ağızın kapatılması vb. ) 2. İkincil koruma: Hastalıklarda erken tanı, erken tedavi, (Mikrofilm, röntgen, PPD testi vb. ) 3. Üçüncül koruma: Düzenli kontrol ve izlemelerle hastalıkların ilerlemesini önlemek, sakatlık ve komplikasyonları önlemek ve iyileştirmek, (İlaçları düzenli kullanılması, kontroller vb. ) 8

KONJENİTAL FENİLKETONÜRİ-PKU(ÖRNEK) TANIM: a. Fenilalanin amino asiti beyin ve vücut gelişimi için gereklidir, vucutta üretilemez, dışarıdan alınır, b. Fenilalanin kullanıldıktan sonra Fenilalanin Hidroksilaz Enzimi (PAH) ile parçalanıp dışarı atılır, c. Enzim, doğuştan yetersiz salındığında, atılamayıp kanda düzeyi yükselir(10 -15 mg üzeri), d. Fazla fenilalanin beyin hücrelerini tahrip eder, zeka geriliği gelişir, ÖNEM VE ÖNCELİK KRİTERLERİ; a. Sıklık-Yaygınlık: 1/4500 doğumda görülür. Türkiye’de yılda 400 -500 bebek, b. Ölümcüllük: Ölümcül değil, ölüm dolaylı nedenlerdendir. c. Komplikasyon: Zeka geriliği, d. Ekonomik Kayıp: Çok. Yaşam boyu bakıma ve kollanmaya muhtaç, üretici değil, 9

KONJENİTAL FENİLKETONÜRİPKU(ÖRNEK) KORUMA YAKLAŞIMI; 1. Birincil Koruma(Hastalık oluşmadan-sağlamken koruma): a. Akraba evliliklerinin önlenmesi(Türkiye’de %22), b. Kalıtsal taşıyıcılık %4; Taşıyıcıların bebeklerinde %25 görülür, c. Gebelikte ilaç, röntgen, enfeksiyonlar (TORCHS) dan kaçınmak, d. Gebelik kontrol ve bakımı, e. Genetik danışmanlık, 2. İkincil Koruma(Erken tanı, erken tedavi): a. Doğumdan sonra(24 -48 saat içinde) kan testi(GUTHRIE), b. Erken Bulgular: (Şiddetli uzamış yeni doğan sarılığı, doğumdan yaklaşık 1 ay sonra İDRARDA KÜF ve FARE ÖLÜSÜ KOKUSU, kusma, konvülzüyon, gelişme geriliği, vb. ), 3. Üçüncül Koruma(Tekrar ve komplikasyonların önlenmesi): a. Fenilalanini düşük özel mama ve diyet(en az 6 yaşına kadar), b. Düzenli aralıklarla kontrol ve muayeneler, 10

KONJENİTAL HİPOTİROİDİ(ÖRNEK) a. b. c. d. TANIM: Tiroid hormonu(tiroksin) beyin ve vücut gelişimi için gereklidir, Tiroksin doğuştan ya hiç salgılanamaz ya da salınımı yetersizdir, Beyin gelişemeyince zeka geriliği, beden iyi gelişemeyince cücelik(kretinizm) oluşur, ÖNEM VE ÖNCELİK KRİTERLERİ; Sıklık-Yaygınlık: 1/2736 doğumda görülür. Türkiye’de yılda 300400 bebek, Ölümcüllük: Ölümcül değil, ölüm dolaylı nedenlerdendir. Komplikasyon: Cücelik(kretinizm), Zeka geriliği, Ekonomik Kayıp: Çok. Yaşam boyu bakıma ve kollanmaya muhtaç, üreticiliği düşük, 11

KONJENİTAL HİPOTİROİDİ(ÖRNEK) KORUMA YAKLAŞIMI; 1. Birincil Koruma(Hastalık oluşmadan-sağlamken koruma): a. Akraba evliliklerinin önlenmesi(Türkiye’de %22), b. Genetik danışmanlık, kalıtsal taşıyıcılık önemli, c. Gebelikte annenin iyotlu ilaç kullanması hipotiroidili bebek doğma olasılığı artar, d. Gebelikte ilaç, röntgen, enfeksiyonlar (TORCHS) dan kaçınmak, e. Gebelik kontrol ve bakımı, 2. İkincil Koruma(Erken tanı, erken tedavi): a. Doğumdan sonra(24 -48 saat içinde) kan testi(TSH, T 3, T 4), b. Gelişme geriliği, vb. ), c. Erken Bulgular: ü Şiddetli uzamış yeni doğan sarılığı, ü Doğum ağırlığı 4000 gr. dan fazla(iri bebek), ü Vücut ısısı düşük, ü Göbek fıtığı, ü Hareketsizlik, ağlamama, ü Büyük dil, ü Ön ve arka bılgıldak fazla büyük, ü Gebelik süresinde uzama(42 haftayı geçen), ü Kabızlık(ilk 24 saat içinde mekonyum çıkaramama, 3. Üçüncül Koruma(Tekrar ve komplikasyonların önlenmesi): a. İlaca(Levotron) başlama, düzenli kullanma, b. Düzenli aralıklarla kontrol ve muayeneler, 12

3. KLİNİK TABLONUN BELİRLENMESİ Tıpda bilinen tüm klinik tablolar Epidemiyolojik çalışmalar ve gözlemlerle ortaya konmuştur, Klinik tablolardaki değişiklikler yine Epidemiyolojik çalışmalarla belirlenir, Zaman içinde hastalık tablolarına uygun ve pratik yaklaşımlar Epidemiyolojik çalışmalarla ortaya konur. ü ü ASYE, İshal, 13

AKUT SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARI-ASYE (ÖRNEK) ü ü ü ÖNEMİ: Bebek/Çocuk ölümlerinin önemli nedeni, Önlenebilir, Tedavi edilebilir, SINIFLANDIRMA I. Anatomik Lokalizasyonuna Göre ASYE; a. Rinit, b. Tonsilit, c. Farenjit, d. Larenjit, e. Trakeit, f. Bronjit, g. Bronşiyolit, h. Alveolit(Zatürre), II. Hastalık Derecesine Göre ASYE; a. Hafif ASYE, b. Orta ASYE, c. Ağır ASYE, 14

AKUT SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARI-ASYE (ÖRNEK) HASTALIK DERECESİNE GÖRE ASYE; Hafif ASYE: v Bulgular: ü Burun akıntısı, ü Burun tıkanıklığı, ü Öksürük, aksırık, ü Ateş, kırıklık vb. (HIZLI SOLUNUM ve GÖĞÜS-KARIN ÇEKİLMESİ yok). v Tedavi: Hemşire, ebe vb. hekim dışı sağlık personeli de yapabilir, ü Burun tıkanıklığını açmak için serum fizyolojik, ü Beslenme(anne sütü, sulu ve kalorisi yüksek), ü Ateşi düşürme(soğuk kompres, ılık banyo, ateş düşürücü şurup vb. ), 15

AKUT SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARIASYE (ÖRNEK) HASTALIK DERECESİNE GÖRE ASYE; Orta ASYE: Bulgular: Hafif ASYE bulgularına ek olarak HIZLI SOLUNUM Dakikada; 50 ve üzeri 2 -12 aylık bebeklerde, 40 ve üzeri 1 -5 yaş çocuklarda, v v Ø Ø Tedavi: Hekim tedavisi en az pratisyen hekim, Hafif ASYE tedavisine ek olarak, Antibiyotik gerekli, 16

AKUT SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARIASYE (ÖRNEK) HASTALIK DERECESİNE GÖRE ASYE; Ağır ASYE: a. ü ü ü ü Bulgular: Hafif ASYE bulgularına ek olarak HIZLI SOLUNUM(dakikada 40 ve 50 üzeri) ve İNTERKOSTAL RETRAKSİYONLAR(Göğüs-Karın Çekilmesi), Tedavi: Hastane ve uzman hekim gerekir, Antibiyotik, Oksijen, İntravenöz(damar içi) sıvı, Gerekli ise kalp yetmezliği tedavisi(dijital) vb. , 17

İSHALLİ HASTALIKLAR(ÖRNEK) ü ü 1. 2. 3. ÖNEMİ: Bebek/Çocuk ölümlerinin önemli nedeni, Önlenebilir, Tedavi edilebilir, Su ve tuz kaybı karşılanırsa ölüm önlenebilir, SINIFLANDIRMA(Dehidratasyon durumuna göre); Dehidratasyon yok, Hafif/Orta Dehidratasyon, Ağır Dehidratasyon, 18

DEHİDRATASYON SINIFLANDIRMASI VE YAKLAŞIM Bulgular Dehidratasyon (Yok) ü ü Dışkı sayısı Kusma Solunum Gözler Bıngıldak Turgor Nabız İdrar Susuzluk Tedavi: ü ü ü 4’den az Yok/Az Normal Yok Normal Yok/Az Hafif/Orta 4 -10 Arasıra Hızlı İçe Çökmüş Az Hızlı Koyu-Az Var/İstekli Ağır 10’dan çok Çok sık Çok Hızlı-Derin Çok Çökmüş-Kuru Çok Çökmüş Çok Hızlı-Zayıf Yok İçemiyor Bol sulu içecekler ORS+IV Sıvı Anne sütüne devam, bol sıvı, ORS bir dakikada bir tatlı kaşığı(1/1), İshal durdurucu(antidiyaretik) ve antibiyotik verilmez, 5 günde kesilmeyen, kanlı, müküslü ishalde hekime götürülmeli, ağır derecedeki ishalde 19 mutlaka hastanede tedavi edilmeli,

4. SAĞLIK SORUNLARI İLE KARŞILAŞMA OLASILIKLARININ(RİSKLERİN) SAPTANMASI (1) a. b. c. d. a. b. Anne Yaşı ile Mongolizm (Down Sendromu) İlişkisi: Genelde 1/600 30 yaşından küçük annelerde 1/1000, 40 -44 yaş arasında 1/100, 45 yaş üzerindeki annelerde 1/45, Kadının Yaşı ile Serviks Kanseri İlişkisi: 35 yaşına kadar sıklık 1/2000, 40 yaşına kadar sıklık giderek artmakta (1/700), Gebelikte annenin ilk üç ayda kızamıkçık geçirmesi, bebekte konjenital anomali olasılığını artırmaktadır. 20

4. SAĞLIK SORUNLARI İLE KARŞILAŞMA OLASILIKLARININ(RİSKLERİN) SAPTANMASI(2) RÖLATİF RİSK (RR): ü Etkenle karşılan grubun insidans hızının(a), etkenle karşılaşmayan grubun insidans hızına(b) bölünmesiyle elde edilen bir oran, RR=a/b RR= Etkenle Karşılan Grubun İnsidans Hızı/Etkenle Karşılaşmayan Grubun İnsidans Hızı ü Olasılığın-riskin kaç kat arttığını gösterir, ü Eğer araştırma konusu etiyolojide rolü olduğu düşünülen rölatif risk (R. R) 1 ise, araştırmalardan elde edilen rölatif riskin değeri 1'in üzerine çıktığı ölçüde araştırılan etken ve hastalık arasındaki ilişki o ölçüde nedenseldir, ü Neden-sonuç ilişkisinin boyutunu sayısal olarak gösteren bir ölçü, 21

4. SAĞLIK SORUNLARI İLE KARŞILAŞMA OLASILIKLARININ(RİSKLERİN) SAPTANMASI(3) ü ÖRNEK; Sigara içen 5000, içmeyen 6000 kişi 25 yıl izlenmiş, 6 ayda bir kontrol edilmiştir. Sigara içen 5000 kişiden, 40’ı Ak. Ca olmuş, Sigara içmeyen 6000 kişiden , 12 kişi Ak. Ca olmuş, v Rölatif Riski (RR) kaçtır? ü EK(+)G İnsidans Hızı=40/5000 x 1000= %o 8 EK(-)G İnsidans Hızı=12/6000 x 1000= %o 2 RR=EK(+)GİH / EK(-)GİH= 8 / 2 = 4 v SONUÇ: Sigara içenlerin içmeyenlere kıyasla 4 kat daha fazla Ak. Ca yakalanma riski bulunmaktadır. 22

5. SENDROMLARIN BELİRLENMESİ SENDROM: ü Belirli semptom ve bulguların sık görüldüğü, ortak anatomik ve biyokimyasal bozukluk gösteren, ilk bakışta birbiriyle ilgisizmiş görüntüsü vermesine karşın, sıklıkla aynı nedene bağlı olarak oluşan durumlar, ü Epidemiyolojik araştırmalarla birçok sendromun bulguları, nedenleri, tanımları, tanı ve tedavi yöntemleri, toplum içindeki kişi, yer ve zaman özellikleri tanımlanmıştır. v Örneğin; HIV / AIDS, Adreno-kortikal sendrom, Reye sendromu vb. , Ø Ø Ø 23

6. HASTALIK VE SAĞLIK SORUNLARI NEDENLERİNİN BELİRLENMESİ (1) Gerek saha (alan), gerekse laboratuvar ve klinik araştırmalarla, hastalık ve sağlık sorunlarının nedenleri belirlenmekte, ü Analitik araştırmalar bu nedenlerin belirlenmesinde başvurulan yöntemlerin başında gelir. ü Nedenlere yönelik önlem ve öneriler geliştirmek üzere uygulanabilir, kullanılabilir uygulamalı araştırmalar yapılmaktadır. 24

6. HASTALIK VE SAĞLIK SORUNLARI NEDENLERİNİN BELİRLENMESİ (2) ü ü ü a. b. c. v v BİMODALİTE: Sık görülen yaşlarda hastalığın ayrı nedenlerden ileri gelmesinden dolayı, bir hastalığın yaşlara ya da yıllara göre dağılımının grafiği çizildiğinde, farklı yaşlarda hastalık sıklığında farklı yükselme trendi görülmesi durumu, Bimodalite, o hastalığın etiyolojisinde(meydana gelmesinde) farklı yaşlarda, farklı nedenlerin rol oynadığını düşündürür, Bimodaliter hastalıklara örnek; Hodgkin hastalığı: Çoğukez 20 -30; ve 60 -70 yaşlarında sıklık artar, nedenleri farklıdır. Lösemi: Çocuk lösemisi ve yetişkin lösemisi farklı yaşlarda, farklı nedenlerden oluşur, Diyabet: Juvenil diyabet(Tip I) çocuk ve gençlerde, yetişkin diyabet(Tip II) orta yaş ve yaşlı grubunda görülür, nedenleri farklıdır, Juvenilde insülin yetersiz, Yetişkinde hücrelerin insüline duyarlılığı azalmış, 25

7. SAĞLIK KURUMLARININ VE SAĞLIK HİZMETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (1) ü ü Epidemiyolojik yöntemler, durum saptama ve betimleyici araştırmalar; Toplumun sağlık gereksinimini saptama, Kurumun, sektörün araç, gereç, personel gereksinimini belirleme, Sağlık sorunlarının önem ve önceliğini belirleme, Kaynakların önceliklere göre akılcı ve ekonomik kullanılmasını sağlama ve verimliliği artırma amacıyla planlanıp uygulanmaktadır. 26

7. SAĞLIK KURUMLARININ VE SAĞLIK HİZMETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ(2) SUNULAN HİZMETİN; ü Amaç ve kapsamının, Sunuluş biçiminin yasa ve yönetmeliklere uygun olup olmadığının, Değişen sağlık sorunlarına uyum sağlayıp, sağlayamadığının, Bilimsel bulguların, bilgilerin sağlık hizmetlerine yansıtılıp, yansıtılamadığının, Toplumun sağlık sorunlarının çözümünde yeterli olup, olmadığının, Yüksek risk gruplarının gereksinimlerine yanıt vermede yeterli olup olmadığının, Dağılımının ve yaygınlığının, nitelikli olup olmadığının, Hedefe ulaşıp ulaşamadığının, ü ü ü ü belirlenmesi ve değerlendirilmesi için EPİDEMİYOLOJİK YÖNTEMLER'den yararlanılmaktadır. 27

DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Epidemiyolojinin kullanım alanlarını 7 başlık halinde yazınız. 2. Epidemiyolojide Soğan Kabuğu İlkesi nedir? Tanımlayınız. Şekil çizerek örneklerle açıklayınız. 3. Toplumun sağlık sorunlarına tanı konulması hangi yollarla yapılır? Maddeler halinde yazınız. 4. Bir hastalık ya da sağlık sorununun değerlendirilmesinde önem ve öncelik belirleme kriterlerini maddeler halinde yazınız. 5. Buz dağı olgusunu tanımlayınız. HIV/AIDS’i örnek verip, şekil çizerek açıklayınız. 6. Bir hastalıkta siklik(çevrimsel) değişiklik nedir? Akut solunum yolu enfeksiyonları ve bağırsak enfeksiyonlarının siklik özelliğini açıklayınız. 7. Birincil, ikincil ve üçüncül koruma terimlerini, bir hastalığı örnek vererek açıklayınız. 8. Önem ve öncelik belirleme kriterleri ve koruma yaklaşımı çerçevesinde Konjenital Fenilketonüri’yi açıklayınız. 9. İdrarda fare ölüsü kokusu bulgusu ve guthrie testi hangi hastalığa özgüdür? 10. Konjenital Fenilketonüri hastalığının en önemli komplikasyonunu yazınız. 11. Hastalık derecesine göre Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları kaç’a ayrılır? Adlarını yazınız. 12. Orta ASYE’nin en önemli bulgusunun adını yazınız. 13. Ağır ASYE’nin en önemli bulgusunun adını yazınız. 14. Anne yaşı arttıkça, bebekte görülme olasılığı artan sendromun adını yazınız. 15. Yapılan epidemiyolojik bir çalışma sonunda diyabet sıklığı, çocuklar arasında ve orta yaşın üzerindeki kişiler arasında daha fazla görülmüştür. Epidemiyolojik olarak buna ne ad verilir? Sebebini açıklayınız. 16. Yapılan 20 yıllık prospektif bir araştırma sonucu sigara içenlerde beyin kanseri insidansı yüzbinde 18, içmeyenlerde yüzbinde 3 bulunmuştur. Rölatif Riski hesaplayıp, yorumlayınız. 28

KAYNAKLAR Tezcan, S. , (1992). “Epidemiyoloji Tıbbi Araştırmaların Yöntem Bilimi” Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 92/1. Ankara: Üçbilek Matbaası. Sümbüloğlu, V. , Sümbüloğlu, K. , (2000). “Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri” Hatiboğlu Yayınları: 47, Kaynak Kitap Dizisi: 11. 3. Baskı, Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. Özcebe, H. , Akgün, S. , (2006). “Çocukluk Dönemi Bazı Önemli Sağlık Sorunları”, Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed: Çağatay Güler; Levent Akın). 1. bs. Ankara : Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Tezcan, S. , (2006). “Epidemiyoloji”, Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed: Çağatay Güler; Levent Akın). 1. bs. Ankara : Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. http: //www. doktorsitesi. com http: //www. saglikinfo. com Önder, Ö. R. , (1989). “Kentsel Bölgede 0 -48 Aylık Çocuklarda Akut Solunum Yolu Enfeksiyonlarının(ARI) Sıklığı ve Bunu Etkileyen Faktörler”. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü. Sümbüloğlu, V. , Akyüz, K. , Sümbüloğlu, K. , (1996). “Sağlık Kayıtları ve Veri Toplama Formları Doldurma ve Denetleme Kılavuzu”, T. C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Sağlık Enformasyon Sistemleri Eğitim Dizisi No: 4, 2. Basım. Ankara: Cem Web Ofset Ltd. Şti. T. C. Sağlık Bakanlığı, (2001) “Herkese Sağlık Türkiye’nin Hedef ve Stratejileri, Sağlık 21”, Ankara: Barok Matbaacılık. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü(2009). “Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. Yayın No: NEE-HÜ. 09. 01. ISBN 978975 -491 -274 -6 29

TEŞEKKÜRLER 30