ENDSTR MHENDSL ETD N DORU ANALZ YLETRMELER METOD

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ • • İŞİN DOĞRU ANALİZİ İYİLEŞTİRMELER METOD ETÜDÜ ve MÜHENDİSLİĞİ YERLEŞİM DÜZENLEMESİ İŞ ÖLÇÜMÜ ZAMAN ETÜDÜ VERİMLİLİK MTM Mümtaz Salih ERDEM •

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ GİRİŞ Ekonominin kıt kaynaklarından olan sermaye ve emeğin koşulların elverdiğince değerlendirilebilmesi amacıyla ele alınan bu çalışmada, Endüstri Mühendisliği’nin temel araçlarından İş Etüdü uygulamasının mevcut sürecin analizi yapılarak, elde edilen bilgilerin iş ölçümü ile denetlenmesini ve sonunda planlamacıya standart zamanlarla ilgili bilgileri sunacak çalışmalar verilmiştir. Önceden saptanan zaman şemaları ve zaman-hareket ölçümleri (MTM) ile ilgili açıklamalar verilmiştir. Üretim yapılan bir işletmede temel hedeflerden birisi tasarlanan ürünlerin imalatını gerçekleştirmektir. Bu işin yüksek verimlilik ve düşük maliyetle gerçeklenmesi büyük önem taşır. Bu nedenle de işletmenin örgütlenmesi ve tüm fonksiyonların işleyişi yüksek verimliliği ve düşük maliyetleri sağlayacak biçimde bir hedefe yönelmelidir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ GİRİŞ Bir üretim biriminde (fabrika, atölye, vb. ) verimliliği arttırıcı ve maliyetleri düşürücü araçlardan birisi Endüstri Mühendisliği (EM) ilgi alanlarından iş etüdü ve etkin bir yerleşim düzenlemesi (Tesis Planlaması)’dir. Bu konuya ilişkin çalışmalarda temel olarak mevcut sistemin ayrıntılı analizi (etüdü), malzeme akımları, personel, taşıma araçları ve her türlü birimin yerleştirilmesi konu edilir. Yukarıda kısaca genel anlamda temel hedefi ve konusu belirtilen çalışmalarda başarıya ulaşabilmek her şeyden önce sistemin bütünleşik olarak ele alınmasına bağlıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ GİRİŞ KAVRAMLAR VERİMLİLİK NEDİR? Verimlilik genel olarak “belirli bir zaman diliminde üretimden elde edilenlerin (çıktıların) fiziksel yada parasal değerinin aynı dönemde kullanılan üretim faktörlerinin (girdilerin) fiziksel veya parasal değerine oranı” şeklinde ifade edilebilir. Buna göre verimlilik artışı için girdinin sabit tutularak çıktıların arttırılmasına ya da daha az girdi ile aynı veya daha fazla çıktının elde edilmesinin sağlanması gerekir. Günümüzde hızlı nüfus artışına bağlı olarak tüketim isteklerinin çeşitlenerek artması, tüketici bilincindeki değişiklikler ve buna karşın kaynakların giderek kıtlaşması bu kıt kaynaklardan olabildiğince verimli yararlanılmasını bir zorunluluk haline getirmektedir. Öte yandan verimli çalışan işletmeler artan ulusal ve uluslararası rekabet ortamında rakiplerine karşı önemli üstünlükler elde edebilmektedirler. Bu nedenle her türlü mal ve hizmet üretiminde verimlilik artışı sağlayacak olanakların araştırılması işletmelerin her zaman gündemlerinde olması gereken bir konudur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ KAVRAMLAR Kaynaklarımızı kötü kullanıyor olmamızın ana nedenleri olarak : • Genel olarak verimlilik kültür ve bilincine sahip olamayışımız • Verimlilik artırma teknik ve yöntemlerini bilmiyor olmamız , gösterilmektedir Verimlilik kültürüne sahip olmayışımızın somut örnekleri sadece üretim faaliyetleriyle ilgili değildir. Günlük yaşam kesitimizde de genel bir verimsizlik hakimdir. Bunlardan bazıları şöyledir; • -Isınma amacıyla harcanılan enerjinin %50’ si ısınma dışı amaç ve sarfiyatlarla havaya atılması, • -Birçok sanayi işletmesinde kapasitenin % 30 hatta %40 lara varan oranlarda kullanılamaması, • -Her yıl trafik kazalarında binlerce kişinin kaybedilip , trilyonlarca liralık hasarlarla milli servete verilen zararın önüne geçilmesi amacıyla hala düzeltici önlem alınamaması, • -Eğitim kuruluşlarımızda yabancı dil öğrenimine yüzlerce saat ayırıp yabancı dilden habersiz öğrencilerin mezun edilmesi, • -Kullandığımız kağıdın ancak % 30 ‘unu geriye çeviriyor olabilmemiz , • Cep telefonu 27000000 kullanıcı ile dünyada lideriz. Amaç dışı konuşmalarla 5 milyar $ ın uçmakta olması, Verimlilik kültürüne sahip olmayışımızın somut örnekleridir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ GENEL Verimliliği herhangi bir işletmede , bir endüstride yada tüm olarak bir ekonomide çıktı ve girdi arasındaki oran olarak tanımlamıştık. Şu halde belli bir kaynağın girdinin verimliliği, bunlardan elde edilen mallar ve hizmetlerin, çıktı miktarı olarak belirlenir. Bu kaynaklar nelerdir? • -Arazi ve binalar • -Malzeme • -Makina, tesis , teçhizat • -Insangücü Bütün bu kaynaklar bileşiminin kullanılması işletmenin verimliliğini saptar ve “fiziksel” meta ve hizmetlerden oluşur. Bunlar üretim sürecinde kullanıldığında gerçek maliyetler ortaya çıkar. Bu maliyetler para ile de ifade edilebilir. Daha yüksek verimlilik sağlamak aynı kaynaktan daha çok çıktıyı elde etmek demek olduğundan aynı zamanda da birim çıktı başına daha düşük maliyet ve daha yüksek gelir anlamına gelmektedir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ TANIM Bir işin birim başına daha az masraf ile, daha kısa zamanda ve daha kolay yapılabilmesini sağlamak amacı ile bütün faaliyetlerin sistematik incelenmesi iş etüdü olarak tanımlanabilir. 1 Diğer bir tanıma göre; işgücü, makina, malzeme ve teçhizattan en yüksek verimlilik düzeyinde yararlanmak ve insan yapısına en uygun çalışma şeklini belirlemek amacı ile, işin yeni metodunu geliştirmek ve geliştirilen metodun standart süresini hesaplamak, olarak çeşitli tanımlar içinden seçilebilir. İş etüdü, insan çalışmasını bütün ilişkilerini de göz önüne alarak işleyen ve bu durumu etkileyen bütün etmenleri gelişme olanağını yaratabilmek amacı ile sistematik bir şekilde araştırmaya yönelen bir teknik olup özellikle metod etüdü ve iş ölçümü teknikleri ile kullanılan genel bir kavramdır. İş etüdü, mevcut kaynaklardan fazla sermaye yatırımı yapmaksızın en yüksek oranda yararlanılmasını sağlayabilir. Bu da verimlilik ile olan yakın ilişkisini gösterir. Üretim birimlerinde işlemlerin incelenmesi, düzeltilmesi yeni çalışmalar değildir. Pek çok yönetici önemli düzenlemeler yaparak verimliliği artırmayı başarabilmişlerdir. Ancak bu inceleme ve düzenlemeler belli bir sistematik içerisinde yapılamamıştır. İş etüdünün önemi de burada ortaya çıkmaktadır. İş etüdünün önemi ve yararlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ VERİMLİLİK İLİŞKİSİ İşlemleri yeniden inceleyip, düzenleyerek bir üretim biriminin verimliliğini artırır. Bu yöntem normal olarak tesisat ve donatım için çok az yatırım gerektirir. • İşlemle ilgili bütün etmenleri göz önüne alır. • Elde edilen tasarruflar gözle görülür. • Üretim planlamasının gerektirdiği performans standartlarının konmasını sağlayan en iyi yöntemdir. • Üretim yapılan her yerde kullanılabilir. • Karar vericinin elinde etkin bir inceleme ve değerlendirme aracıdır. İş etüdü uzmanı, işgöreni ele alırken iyi bir yaklaşımda bulunmazsa öncelikle işgörenlere ve sonra da yönetime ters düşer. Genellikle Türkiye’deki durum da budur. Etüd uzmanına karşı bir ön yargı mevcuttur. İşgören işinden olabileceği endişesini taşımaktadır. Uygun bir anlatımla işgörene etüdün yararlarını ve özellikle kendisine çalışma koşulları yönünden getirilecek rahatlığı anlatmak gereklidir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ TARİHÇE İş etüdü çalışmaları, M. Peronnet’in 1770 yılında çelik pim imalatının süresinin belirlenmesi ile ilk kez biçimsel olarak başlamıştır. 3 1830 yıllarında Charles Babage sanayide yöntemini, belirli prensiplere dayandığını göstermek üzere bazı iş ölçümleri yapmıştır. Robert Owen (1771 -1859) yönetiminde insan faktörünün önemini belirtmiştir. Asıl gelişme A. B. D. ’de olmuştu. Pazar’ın çok büyük bir gelişme göstermesi talebi artırmıştır. Bu talebi karşılayabilmek için özel tezgahlar ve seri imalat uygulanmasına rağmen işgücü verimliliğini artırma zorunluluğu ortaya çıkmıştır. İş etüdünün asıl öncüsü Frederick Taylor’dur. (1856 -1915) TAYLOR bilimsel yönetimin de kurucusudur. Öne sürdüğü ilkeleri her zaman kabul görmüş ve görmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır. 4 Ekonomide son amaç topluma mal ve hizmet üretmektir. Bu amaç işveren veya işçinin ve diğer çıkar gruplarının amaçlarından önce gelmelidir. İnsanlar ancak işin amacı üzerinde anlaşabilmişlerse etkili ve verimli olarak işbirliği yapabilirler. Örgütlenmiş birliğinde bazı şahısların yetkilerinin daha fazla olacağı doğaldır

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ TARİHÇE • Frank GILBRETH (1868 -1928) hareket ekonomisi konusundaki çalışma ve başarıları ile iş etüdünde Taylor’dan sonra en önemli adımları atmıştır. Hareket etüdü prensip ve teknikleri gelişmiştir. 5 • Charles Bedoux 1911’den sonra iş ölçümü konusuna modern işlevini kazandırmış ve “performans oranlaması” (tempo) kavramını geliştirmiştir. Başlangıçtan günümüze iş etüdü özellikle A. B. D. ’de geniş uygulama alanı bulmuş ve gelişmesini sürdürmüş, Endüstri Mühendisliği (EM) ortaya çıkınca da , modern yöntem ve kavramlarla uygulama alanları genişlemiştir. Bunun yanı sıra uygulayıcılar da çoğalmıştır. 5 • İşetüdü Avrupa’da, A. B. D. ’ye göre başlangıçta daha yavaş yayılmasına karşın 2. Dünya savaşından sonra hızla gelişerek geniş uygulama alanları bulmuş ve Batı Avrupa’nın bugün erişmiş bulunduğu hayat standardının sağlanmasında önemli rol oynamıştır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ TEKNİKLER 1. İŞ ETÜDÜ TEKNİKLERİ İş etüdü, metod etüdü ve iş ölçümü olarak iki bölümde ele alınmaktadır. Bu kesimde gerekli tanımları yapılarak, izleyen kesimlerde de kısaca gen yöntemleri üzerinde durulacaktır. Metod etüdü, daha kolay, daha etkin yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması, maliyetin düşürülmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi eleştirilmesi ve incelenmesidir. 7 İş ölçümü ise, belli bir işin nitelikli bir işçi tarafından belirlenen bir performans (çalışma hızı) düzeyinde yapılabilmesi için gerekli sürenin saptanmasına yarayan bir dizi tekniklerin uygulanmasıdır. 8 Şekil – 1’de iş etüdü tekniği ve ilişkileri isimli şemada bu ilişkiler açıklanmıştır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ KAPSAMI

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ AŞAMALARI İŞ ETÜDÜNDE TEMEL AŞAMALAR İş etüdü sistematiğinde izlenmesi gereken bir gen yöntem vardır. Bu gen yöntem aşağıdaki şekildedir. • Etüdü yapılacak işin seçimi • En uygun kayıt tekniğini kullanarak her olayın kaydedilmesi • Kaydedilen olayların incelenmesi • Bütün çevre koşullarını hesaba katarak ekonomik yöntem geliştirilmesi • İşin gerektirdiği standart sürenin bulunması • Yeni yöntemin tanımlanması ve buna ilişkin sürelerin belirlenmesi • İşgörenlerin eğitimi

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ TESİSLER İŞ ETÜDÜ ve FİZİKİ TESİSLER İnsan, makina ve malzeme bileşiminin oluşturduğu üretim tesisi bir sistemdir. Sistem kavramından bir üretim birimi olayı da bu anlaşılabilir. Ancak sistemde iyi veya kötü bir şekilde tanımlanmış bütün karmaşık ilişkileri ve bu ilişkiler sonucu, bir takım etkilerini gösteren bütün göstergeler mevcuttur. Bütünleşik sistem, malzeme girdileri, mamul üretimi, imalat işlemleri, malzeme iletimi, depolama gibi fabrika hizmetleri şeklinde küçük alt sistemlere bölünebilir. Tüm bunlar; üretim biriminin faaliyetleri için gerekli karar verme sistemleri ile uyumlu ve bütünleşik olmalıdır. Bu da önemli derecede işin Endüstri Mühendisliği yanıdır. İş etüdü de üretim biriminde gerekli karar verme organlarına doğru ve tam bilgileri anında ulaştırabilecek Endüstri Mühendisliği çalışma alanıdır. Fiziki tesislerin endüstriyel bir kuruluştaki görevleri inkar edilemez. Fiziki tesis kavramı “üretimin bizzat gerçekleştirildiği tesis” olarak açıklanabilir. (20) Bu aşamada fiziki tesislerin durumunun (binalar, yerleşim durumu, tezgahlar, kolaylıklar, ısıtma, havalandırma) sisteminin verimliliğine kritik bir şekilde etki edeceğini göz ardı etmemek gerekir. Çünkü bu konu diğer sistemlerin açık-seçik bir şekilde değerlendirilmesini ve tasarlanmasını güçleştirecektir. Ayrıca fiziki tesislerin kurulduklarından sonra süreğenlikleri

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ FONKSİYONLAR Bir sistemin gereksindiği fonksiyonlar

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ İLİŞKİLER İŞ ETÜDÜ VE İŞGÖREN İş etüdünün yönetim ile işgörenler arasındaki ilişkileri gerginleştirdiği hemen her devirde inkar edilemeyecek bir gerçektir. İşgören de zaten yönetimin yaptığı şeylere karşı sürekli “acaba? ” kuşkusu vardır. Diğer yandan, eğer işgörenler yönetimin samimiyeti ve yeterliliğine güvenleri var ise hemen her teknik gelişme kabul edilecek ve başarı sağlayacaktır. Aslında gereği gibi yapılan bir etüd endüstriyel anlamda ilişkileri düzenleme eğilimindedir. Bunun böyle olması için çeşitli nedenler vardır : İşgörenle yakın ilişkide bulunarak, işini ve sorunlarını tartışma gibi diyalogda bulunabilen üst veya orta kademe yönetici ilgi çekecektir. İş etüdü uzmanının yaklaşımı da önemlidir. Çünkü atölyeye “işin öğrenimini görmüş, ustabaşından (iş konularında) daha bilgili, herkesle iyi geçinen, ustabaşılar gibi sert olmayan yeni bir kişi gelmiştir” gözü ile bakılmaktadır. İş etüdü iyi uygulandığı taktirde işgörenler ve onların temsilcileri ne olup bittiğini öğrenebilecekler ve böylece bir güven ortamı oluşabilecektir. İş etüdü, iş akışı ve malzeme teminini düzenler. İşgörenin iyi ortamlarda çalışmalarını temin eder. İyi ilişkiler böyle başlayabilir. İş etüdü uzmanı işini taşırken, işi, etütçünün işin hüner veya süreç yönüne değil de, daha çok alırken taşırken, koyarken v. b. meydana gelebilecek hareket israflarına yok etmeye yaradığını açıkça belirlemelidir. Böylece işgörenin işin gerçekten yetenek isteyen bölümüne daha fazla zaman ayırması sağlanır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ÜLKEMİZDE İŞ ETÜDÜ 1. ÜLKEMİZDE İŞ ETÜDÜ FAALİYETLERİ İş etüdü çalışmalarının Türkiye’de başlama zamanı 2. dünya savaşı bitimine rastlar. Batı Avrupa’daki çalışmalardan etkilenerek ve yine sanayide atılan adımlara bağlı olarak gelişmesini sürdürmüştür. İş Etüdünü ülkemizde ilk kez uygulayan kuruluş T. C. D. D. yani Devlet Demiryolları olmuştur. 1950 -1951 yıllarından başlayarak, Amerikalı uzmanlarla birlikte “Üretim Mühendisliği” adı altında açılan kurs ve yapılan çalışmalar başlangıçta atölye ve fabrikalarda 1953 yılından sonra da Cer ve Hareket Servisleri’nden uygulanmıştır. 23 Özel kesimde iş etüdü çalışmalarının yeterli olduğu, hatta var olduğu kesinlikle şüphelidir. Ülkemizdeki irili ufaklı özel sektör kuruluşları talebin çok, rekabetin olmadığı ortamlarda; açıkça “yaptığını sattığı” dönemlerde böyle bir çalışmaya gerek görmemişlerdir. Ancak günümüzde serbest piyasa ekonomisi ve rekabet ortamı; azami tasarruflar gerektirmektedir. Bu nedenle de İş Etüdü çalışmaları zamanla gelişme eğilimindedir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ METOD ETÜDÜ Metod etüdü, daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel (sistematik) olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir. Frank GILBRETH tarafından ortaya atılan “hareket etüdü”, “metod etüdü” ile aynı alanı kapsamakla birlikte, bugünkü uygulamada hareket etüdü terimi yerine çok daha yaygın olarak “metod etüdü” terimi kullanılmaktadır. Metod etüdünün konuları şunlardır: Süreçlerin ve yöntemlerin düzeltilmesi, Fabrikanın, atölyenin, işyeri düzeninin, tesisat ve donanım tasarımlarının düzeltilmesi, İnsan gücünde artırım sağlanması ve aşırı yorgunluğun azaltılması, Malzeme, makine ve insan gücünün kullanılmasının düzeltilmesi, Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ 1. • METOD ETÜDÜ İZLENECEK YOL Endüstri Mühendisliği (EM) yaklaşımı içinde izlenecek gen yöntem aşağıdaki gibi olmalıdır. 1. Problemin belirlenmesi 2. İlgili bilgilerin toplanması 3. Toplanan bilgilerin derlenip analiz edilmesi 4. Alternatif çözümlerin geliştirilmesi 5. Karar 6. Uygulamaya geçiş 7. Düzeltici kararlar alınması Metod etüdü çalışmalarında yukarıdaki çerçeveye uyulması kaydı ile yer alan faaliyetler şunlardır : 1. Üzerinde metod etüdü yapılacak işin seçiminde, a) işin ömrü ve yinelenebilir olma özelliği b) makina ve insan güçlerinin kullanım oranları c) işin toplam maliyete katkısı d) aksaklık belirtilerinin derecelerinin belirlenmesi 1. 2. İşin özelliklerini belirleyecek aşağıdaki bilgiler derlenmelidir. 2. Mevcut işlemler tespit edilmelidir. Bu amaçla işlemlerin listesi hazırlandıktan sonra süreç, işçi -makina, gerekli ise, sağ-sol el diyagramları hazırlanır. 3. Mamulün özelliklerine ilişkin olarak kullanılacak malzemeler kapasite spesifikasyonları, toleransları tespit edilir. 4. Kullanılan takım ve teçhizatın çalışma hızı, kapasite ve maliyeti, bakım, ömür, v. b. özellikleri bulunur. a) İşgücüne ilişkin özellikler tespit edilir. b) İşyeri çalışma koşulları ile ilgili bilgiler toplanır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ 3. İşin ayrıntılarının incelenmesi: İş etüdü ve ergonomi kavramı ve teknikleri kullanılır. Bu nedenle : • Ne yapılıyor? • Neden yapılıyor? • Nerede yapılıyor? • Kim yapıyor? • Ne zaman yapılıyor? • Nasıl yapılıyor? Sorularına yanıtlar aranır. Yukarıda açıklanan temel soruları, her kademede tekrarlamak ve yeterli yanıtlar aramak metod etüdünün önemli bir aşamasıdır. 10) 4. Yeni metod geliştirilmesi: İşin elemanları ayrı incelenerek, geliştirme çareleri belirlenir. Sonra bunlar yeniden tüm olarak ele alınır. Burada gereksiz hareketlerin giderilmesi, birleştirme, basitleştirme olanakları araştırılır. 5. Seçilen yeni metodun uygulanmasına geçiş : : Karar vericilere tanıtma ve onay alma aşamasıdır. 6. Uygulamanın izlenmesi ve kontrolü : Bu amaçla gerekli düzeltmeler yapılmalıdır. Çünkü yeni metodun ilk uygulamaları sırasında görünmeyen bazı aksaklıklar çıkabilir. Bu nedenle uygulama bir süre izlenerek ortaya çıkan aksaklıklar belirlenir, gerekli düzeltmeler yapılır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ İŞ SEÇİMİ Metod etüdü yapılacak işin seçiminde, • Ekonomik, • Teknik, • İnsan (tepkileri) faktörleri dikkate alınmalıdır. İşletme açısından ekonomik değeri az veya uzun süre uygulanmayacak olan işler üzerinde uzun araştırmalara gerektiren metod etüdü çalışmalarına girmenin sadece zaman kaybına neden olacağı açıktır. Öncelikle, diğer üretim faaliyetlerini yavaşlatan veya durduran, darboğaz yaratan ve uzun süre uygulanabilecek işler olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin, Atölyeler veya işlemler arasında, çok fazla işgücü ve teçhizat kullanımını içeren uzun mesafeli malzeme hareketleri, Çok fazla işçilik süresine gerek gösteren uzun süreli ve tekrarlılık oranı yüksek işlemler gibi.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ MEVCUT YÖNTEM ve ALTERNATİF ÇÖZÜMLER Elde edilen veriler, amaca en iyi hizmet verecek teknikler kullanılarak eleştirici bir gözle incelenir. İnceleme esnasında sorulan bazı sorular alternatif metodların oluşturulmasında kullanılabilecek bazı yaklaşımların neler olması gerektiğine karar vermeyi kolaylaştırır. Alternatifler geliştirmek için temel yaklaşımlar; • Alternatifler geliştirmek için temel yaklaşımlar: • Gereksiz faaliyet veya iş elemanlarını yok et, • Bazı işlem veya iş elemanlarını birleştir, • İşlemlerin yapılış sırasını değiştir, • İşlemleri basitleştir. İş hakkındaki her şeyin mükemmel olmadığını varsaymak, geliştirme sağlamanın temel anahtarıdır. Temel sorular:

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ • NE? METOD ETÜDÜ Ne yapılıyor? • İşlemin amacı nedir? • Niçin yapılması gerekmektedir? • İşlemin her parçası gerekli midir? • KİM? İşlemi kim yapıyor? • Niçin o kişi yapıyor? • Daha az hünerli ve eğitimli bir kişinin bu işi yapabilmesi için değişiklikler yapılabilir mi? • NEREDE? İşlem nerede yapılıyor? • Niçin orada yapılıyor? • Daha ekonomik başka bir yerde yapılabilir mi? • NE ZAMAN? İşlem ne zaman yapılıyor? • Niçin o zamanda yapılıyor? • Başka bir zamanda yapmak daha iyi olur mu? • NASIL? İşlem nasıl yapılıyor? • Niçin bu şekilde yapılıyor? .

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ Bunlar dikkatli bir analiz ve hareket ekonomisi ilkelerinin uygulanmasını gerektirmektedir. Her bir eleman veya hareket sorgulanır. İşlemin veya işlemi daha kolay ve ekonomik hale getirmek için işlemdeki hareketlerin yok edilmesi, birleştirilmesi, sırasının değiştirilmesi ve basitleştirilmesi amaçlanmalıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ BİR İŞLETME TEMELİNDE UYGULANABİLECEK TEKNİKLER Bu bölümde metod etüdünde kullanılan yardımcı bir dizi şema ve iş planından bahsedilecektir. ANA HAT İŞ AKIŞ ŞEMASI Ana hat iş akış şeması detaya girmeden, üretim sürecini tümünü birden gözlemleme imkanı sağlar. Bir özet niteliği taşır. Ve ürünün tüm parçalarının geçtiği faaliyetler zincirini gösterir. Şemada sadece, işlem , kontrol, faaliyetleri yer alır. Bu özelliği nedeni ile , işlemlerin sırasını değiştirme, ve birleştirme gibi iyileştirmeler için oldukça faydalı bir şemadır. Şemanın sağ kesiminde ana parça işlemleri, diğerleri ana parçaya monte sırasına göre solunda yer alır. Ana parçadan itibaren , işlem ve kontrol faaliyetlerine

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ İŞ AKIŞ ŞEMASI Bir ürün veya bir parçası üzerinde gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin (işlem, kontrol, taşıma, gecikme, depolama ve birleşik faaliyet) gerçekleşme sırasına göre gösteren bir şemadır. Ürünün veya parçasının faaliyetleri kolayca incelenerek , özellikle etkin olmayan faaliyetlerin (taşıma, gecikme) azaltılma, yok edilme amaçlı iyileştirme önerilerinin tespitinde kolaylıktır. AKIŞ DİYAGRAMI Herhangi atölye veya fabrikanın ölçekle küçültülmüş planıdır. Makinalar, iş istasyonları, depolama alanları vb. Bu plan üzerinde ölçekle yerleştirilir. Gözlemlerle iş akışı bu plana yansıtılır. BİRİMLER ARASI HAREKET ŞEMASI Belli bir dönem içinde , işçilerin malzemenin veya tezgahların yer değiştirmeleri ve birimler arası gidip gelmeleri hakkında verileri miktar olarak gösteren bir kayıt tekniğidir. Amaç, taşımalar dikkate alınarak, en az taşımayı sağlayacak tesis yerleşimini belirlemektir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ BİRİMLER ARASI HAREKET ŞEMASI Belli bir dönem içinde , işçilerin malzemenin veya tezgahların yer değiştirmeleri ve birimler arası gidip gelmeleri hakkında verileri miktar olarak gösteren bir kayıt tekniğidir. Amaç, taşımalar dikkate alınarak, en az taşımayı sağlayacak tesis yerleşimini belirlemektir. ÇOKLU FAALİYET ŞEMASI Çoklu faaliyet şeması (insan-makina şeması) birbirleri ile ilişkili olarak faaliyet gösteren unsurların (gruplar halinde çalışan işçiler, birkaç makinaya bakan işçi gibi) faaliyetlerini incelemek amacıyla kullanılır. Faaliyetler, aynı zaman eksenine göre , yana kaydedilerek, her birimin boş kalma süreleri yani verimsiz süreler örmek amacını taşır. Faaliyetlerin sırası değiştirilerek , boş kalma süresini azaltacak bir yöntem bulunmaya çalışılır. Amaç tezgah işçiden bağımsız çalıştığı sürede işçiye diğer işi yüklemektir. Bu nedenle NC, CNC otomatik çalışan tüm işlemlerde uygulanabilir. . Örnek olarak tezgah çalışırken işçi boş duruyorsa , işçinin fiilen başka bir tezgahta veya el işinde çalışmasını sağlamaktır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD MÜHENDİSLİĞİ ve METOD ETÜDÜNÜN TEMEL ÖĞELERİ Herhangi bir işin daha verimli yapılabilmesini temin için insan ve makine arasındaki ilişkilerin göz önüne alınması gereklidir. Metod etüdüne katkısı olabilecek faktörler arasında birbirlerini etkileyici ilişkiler bulunduğundan bunların tümünü beraberce göz önüne almak kaçınılmazdır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir : İşlemin amacı : Bir mamulün oluşmasında uygulanan işlemler dizisinin, bir kısmını kesinlikle gerekli, fakat diğerlerinin ise sadece çeşitli hataları gidermeye yaradığına değinilmişti. Gereksiz işlemleri ortadan kaldırmak için başvurulacak en etkili yöntem her işlem için “üretim için gerekli mi? ” veya “bu işlemin amacı nedir? ” sorusuna cevap aramaktır. İş parçasının tasarımı : Bir mamulün tasarımını teknolojik olanaklar ve yöntemlerin yanı sıra metod etüdü açısından incelenir. Mamulün tasarımını; Kullanılan parça sayısının azaltılıp, azaltılmayacağı, Taşıma uzaklıklarının ve işlem sayılarının azaltılması, Daha uygun ve maliyeti düşük malzeme kullanılabilirliği. Gereksiz tolerans spesifikasyonlarının kaldırılması konularına dikkat edilmelidir

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD MÜHENDİSLİĞİ Toleranslar, kalite göstergeleri : Toleransların bir ürün tasarımındaki önemi büyüktür. Sıkı toleranslar ve kalite öğeleri işlem sürelerini artırır, ancak gereklidir. Metod mühendisi, toleransların gerçekte ne olmaları gerektiğini inceleyerek Metod Mühendisliği’ne iletir. Malzeme : Malzemenin toplam maliyet içindeki payı büyüktür. Bu amaçla; Aynı işi görecek daha ucuz malzeme kullanımı İşlenmesi daha kolay malzeme kullanımı Malzemenin şekil verme sonuç atılan kısımlarının azaltılması, metod mühendisinin görevleridir. İmalat süreci : Mamulün son şeklini alıncaya kadar geçirdiği işlemler tek incelenerek basitleştirme olanakları aranır. Üretim hattının sadece bir kısmında verim artışının tıkanıklık ve gecikmelere yol açmamasını, Bir işlem üzerinde yapılacak değişikliğin diğer işlemler üzerinde etkiler yapmaması, sağlanmalı, El ile yapılan işlemleri ucuz ve basit düzenekler kullanarak

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD MÜHENDİSLİĞİ Takım ve teçhizatı daha verimli kullanmaya çalışmak ve mevcutları daha ekonomik olanlarla değiştirmek, Yeni kolaylıklarla iş basitleştirme olanakları aramak. • Mamulün üretilmesi için kesinlikle gerekenler, • Mamulün tasarımında ve özelliklerinde yapılan hatalar nedeni ile uygulananlar, • Üretim faaliyetlerinde hatalar nedeni ile ortaya çıkanlar, • İşçinin bilgisizliği veya yeteneksizliği ile ortaya çıkanlar, • Bunları giderme veya en aza indirmek için yapılacak araştırma geliştirme çalışmaları ise şöyle sıralanabilir : • Mamul geliştirme ve diğer analizler (İş Analizleri), • Standardizasyon ve uzmanlaştırma, • Pazar araştırmaları, • Malzeme ve stok kontrol etkinliği, • Metod etüdü, • İş ölçümleri.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METOD ETÜDÜ SEMBOLLER ASME Sembolü ANLAM AÇIKLAMALAR İŞLEM Bir tezgahta, iş istasyonunda üretimin fiziksel şeklinin insan gücü veya makina ile değiştirilmesi. TAŞIMA Bulunduğu yerden bir başka yere taşıma (mamul veya yarı mamul) GECİKME Bir sonraki işleme geçmek için bekleme DEPOLAMA Mamulün bir yerde bekletilmesi (nihai mamul de olabilir) KONTROL Mamulün herhangi bir iş istasyonunda kontrolü (muayenesi) BİRLEŞİK Aynı anda hem işlem hem de kontrol FAALİYET

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ DEĞERLENDİRME FORMU İŞ/İŞLEM Radyal Matkap ELMS İŞ DEĞERLENDİRME KAĞIDI ŞİMDİKİ DURUM GÜN: Mayıs-Haziran 1985 SAYI: SAYFA ADEDİ: 3 SAYFA NO: 1 YAPILDIĞI YER: B. Tezgah Atelyesi HAZIRLAYAN: M. ERDEM ELDE EDİLEN NEDİR? 6 adet ön kapaktaki (� 340 mm. Çap üzerinde) � 20 mm. deliklerin delinmesi. Diğer deliklerin delinmesi. GEREKLİM İDİR? NİÇİN? Gereklidir. Delik delme radyal matkapta yapılabilir. NASIL YAPILMA KTADIR? Gövde vinç ile alınarak tezgah tablosundaki delme kolaylığına oturtulur ve bağlanır. Matkap devri ve ilerlemesi ayarlanarak delme işlemi yapılır. Her delik delindiğinde bir sonraki delik için kolaylıktaki yeri değiştirilir. NİÇİN BÖYLE YAPILMAK TADIR? Mevcut iş emirleri uyarınca NE ZAMAN YAPILMA KTADIR? Yatay delme ve dik frezeleme işlemi biten gövdeleri işlem sırası delik delmeye geldiği zaman yapılır. NEDEN O ZAMAN YAPILMAK TADIR? İşlem sırası yönünden NEREDE YAPILMA KTADIR? Büyük tezgah atelyesinde radyal matkap tezgahında yapılmaktadır NEDEN ORADA YAPILMAK TADIR? Radyal matkap kesinlikle gereklidir. Başka tezgahta eldeki imkanlarla işlemek mümkün değildir. Konusunda uzman tezgah operatörü yapmaktadır. NİÇİ N O KİŞİ YAPM AKTA DIR? KİM YAPMAK TADIR? Tezgahları opeartörler kullanırlar.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ DEĞERLENDİRME FORMU FAALİY ET ŞİMDİKİ METOT YENİ METOT İŞÇİ TEZGAH İŞÇİ Boş Beklem e --- 30 Çalışma 360 dk 330 dk Toplam 360 Süre dk 330 dk Çalışma 1 Oranı 0, 90 Kısım: Büyük Tezgah Atel. İş: Delme Tezgah: Radyal Matkap Operatör: . . . . Hazırlayan: M. Erdem Tarih: 20/5/1985 Sayfa: 1 TEZGAH 050100150200250300350400 - İŞÇİ Zaman (Dk. ) Tezgah Zaman (Dk. ) Göv. Vince yükle 10 BOŞ 30 Gövdeyi indir ve Tezgaha yükle 20 Markaya göre ayarla ve tezgahın ayarlarını kontrol et 30 DELME İŞLEMİ 300 DELME İŞLEMİ 330

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ Therbligs” 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Arama, Bulma, Seçme, Kavrama, Pozisyon (Konum değiştirme), . Birleştirme (Montaj), Kullanma, Ayırma (Demontaj), Kontrol, Yük taşıma, Geri dönme (Pre-position), Bırakma, Yüksüz taşıma, Bekleme (Gecikme), Bekleme (Zorunlu), Dinlenme, Planlama

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞÇİ MAKİNA DİYAGRAMI FAALİYET ŞİMDİKİ METOT YENİ METOT İŞÇİ TEZGAH İŞÇİ Boş Bekleme 25 -- Çalışma 1130 1200 Toplam Süre 1200 Çalışma Oranı 0, 90 1 İŞÇİ-MAKİNA DİYAGRAMI Kısım: Büyük Tezgah Atel. İş: Y. Delme ve Frezeleme Tezgah: . . . . Operatör: . . . . Hazırlayan: M. Erdem Tarih: 27/7/1985 Sayfa: 1 TEZGAH 050100150200250300350400 - Meydancı İŞÇİ 1 Zaman (Dk. ) İŞÇİ 2 Zaman (Dk. ) Tezgah Göv. Vinçle getir 10 Kolaylığı bağla 15 İŞLEM Gövdeyi indir ve Tezgaha yükle 30 Boş 25 Diğer görevine 15 Zaman (Dk. ) İlerlemeyi ve devri ayarla 15 1200

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİ ve İŞİ OLUŞTURAN UNSURLAR İŞİN SÜRESİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR Bir ürünün üretilmesi esnasında (bir parçanın kaynağı veya tornalanması, daktilo ile bir metninin yazımı, bir hastadan kan alma vb) gerçekleşen ve üründe fiziksel veya kimyasal bir değişim meydana getiren faaliyetlerin her biri birer iş (işlem) olarak isimlendirilir. Bir işin yapımı esnasında, üründe istenen nitelikleri oluşturma (değişim) yönünde kullanılmayan fakat bazı nedenlerden dolayı harcanan ek süreler vardır. İşin kapsamı, • temel iş kapsamı, • ek iş kapsamı, • etkin olmayan süre, den oluşur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİ TEMEL İŞ SÜRESİ Bir işlemi tamamlamak için teorik olarak gereken ve kısaltılması mümkün olmayan en kısa süreye Temel İşlem Süresi adı verilir. Temel iş kapsamı, bir ürünün imalatında veya işin yapılmasında, Tasarım ve spasifikasyonların hatasız olması, İmalat veya işlem için gereken yöntemin tam olarak uygulanması, Çalışma süresince herhangi bir nedenle kayıplar olmaması (dinlenme hariç) halinde o ürün veya iş için harcanan süredir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİNİN ETKENLERİ Doğal olarak uygulama sırasında bu duruma ulaşmak hiçbir zaman mümkün değildir. Proses tipi endüstrilerde ve üretimin otomatik veya yarı otomatik sistemlerle gerçekleştirildiği üretim sistemlerinde söz konusu duruma bazen yaklaşılmaktadır. Bir mamulün bir üretim merkezinde işlenmesi esnasında * Fazla kalite standardı, * Makinanın arızalanması, * Yanlış üretim yöntemi, *Makinanın planlı bakımı, • (mamulün yanlış imalat tasarımı) Yanlış tezgah kullanımı, *Makina ve işçinin işi beklemesi, taşınması, *İş kazaları, . . . *Kalite dışı üretim, *Yarı mamulün tezgahlar arası *Gereğinden fazla işleme, *İşçinin işi yavaşlatması vb gibi etkenlerden dolayı ek ve etkin olmayan süre oluşur. Bir işlem esnasında, toplam süreye etkin eden ve dolayısıyla verimlilik düzeyini düşüren Ek iş süresi ve Etkin olmayan süre söz konusudur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİNİN ETKENLERİ EK İŞ SÜRESİ Temel iş kapsamı; ürün tasarımının ve spesifikasyonlarının hatalı olması ve yetersiz imalat yöntemleri nedenleriyle gerçekleşmez. Bu nedenler çıktı miktarının düşmesini ve verimliliğin azalmasını sağlar. Üretim maliyeti yükselir. Temel iş kapsamına ilave getiren bu faaliyetlere ‘Ek İş Kapsamı’ denir. İmalat esnasında aşağıdaki özelliklere dikkat edilmemesi halinde ek iş kapsamı oluşur veya artar. • Ürün veya parçaların tasarımı en ekonomik süreçlerin ve yapım yöntemlerinin kullanılmasına olanak vermeyebilir. Örneğin; saçtan yapılan bir parçanın, kesim, perçinleme veya kaynak işlemleri yerine preste basılarak üretilmesi hem süre hem de maliyet tasarrufu sağlar. • Ürünlerin çok çeşitlilik göstermesi, parti büyüklüğünün küçük olmasını ve bu nedenle de özel amaçlı tezgahlar yerine genel amaçlı tezgahların kullanılmasını zorunlu hale getirir. Bu da işlemlerin süresini arttırır. • Yüksek veya düşük (yanlış) seçilmiş kalite standardı iş kapsamını arttırır. Toleransların yüksek tutulması daha fazla işlem süresi gerektirir. Örneğin, hiç gerekmeyen yerlere (tezgahın dış yüzeyine) hassas tolerans verilmesi gibi. Benzer şekilde, çok kaliteli malzeme kullanımı da istenen hassasiyete ulaşılmamasına neden olur ve hatta ek işlemler gerekebilir. • Bir parçanın tasarımı son şekle getirmek için çok fazla işlem (talaş kaldırma) gerektirebilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİNİN ETKENLERİ Ürün tasarım ve spesifikasyonlarının hatalı olmasından doğan ek iş kapsamının azaltılabilmesi için yapılabilecek çalışmalar ‘Ürün Geliştirme’ ve ‘Değer Analizi’ çalışmalarının konusudur. • Ürün tasarımı esnasında malzemenin işlenebilirliği, şekli, toleranslar, görünüm gibi etmenlerin dikkate alınması imalat esnasında ekonomikliği sağlar. • Mevcut ekipmanların niteliklerini göz önünde bulundurarak ürün tasarımı gerçekleştirilmelidir. • Ürün çeşitliliği söz konusu ise ürünler ararsında ortak kullanılabilecek parçalar standart olmalıdır. Böylece uzmanlaşma da artacağından ek iş süresi azalır. • Ürün tasarlanırken, ürünün kalite özellikleri, Pazar-tüketici-ürün araştırması yoluyla belirlenmelidir. Tüketicinin talep ettiğinden daha hassas ilenmiş bir ürün maliyeti yükseltir. Yetersiz imalat yöntemi nedeniyle oluşan ek iş süresi, • Yanlış tipte veya kapasitede tezgah kullanımı; küçük bir torna işini, büyük bir torna tezgahında yapmak gibi, • Takım ve aletlerin uygun seçilmeyişi, • İmalat yönteminin uygun koşullarda yürütülmeyişi; takım tezgahlarında kesme ve ilerleme hızının en iyi seçilmeyişi gibi, • Fazla mesafe kat edilmesine dolayısıyla işgücü kaybına neden olan tezgah yerleşimleri

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİNİN ETKENLERİ İş yerinin fiziki yerleşim düzeninden doğan aksaklıklar ile işçinin kullandığı yöntem için metod etüdü çalışmaları yapılmalıdır. Bir mamulün bir tezgahtaki işlemi esnasında temel iş süresi ile ek iş süresinin birbirinden ayrılabilmesi mümkün değildir. Bir parçanın fiilen işlem süresi ( temel + ek iş süresi) olarak gözlenir. ETKİN OLMAYAN SÜRE Temel iş süresi, iş süresince kesintisiz ve üretken bir çalışma içinde bulunulduğunu varsaymaktadır. . Ancak kesintisiz çalışma olağan dışıdır. Herhangi bir nedenle işçinin ve/veya tezgahın iş durdurmaları nedeniyle oluşan kesintilerin süresi ‘Etkin Olmayan Süre’ olarak nitelenmektedir. Etkin olmayan süre genel olarak 2 kaynaktan oluşur: • Yönetimin kusur ve ihmali, • İşçinin hatası sonucu doğan etkin olmayan süredir

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİNİN ETKENLERİ Yönetim uygulamalarından kaynaklanan bu boş sürenin nedenleri; • Pazarlama politikasının yanlış tespiti, • İş akışının planlı olmayışı, • gerekli hammadde, malzeme, makine ve araç gerecin zamanında sağlanmaması. • Tesisi ve makinaların işleyişinin uygun şartlarda olmayışı, • Çalışma koşullarının ihmal edilmesi nedeniyle işçinin çalışmasına engel çevre koşullarının olması, • İş emniyeti için gerekli önlemlerin alınmayışı. • Etkin olmayan süreyi meydana getiren ve arttıran bu nedenleri ortadan kaldırmak veya etkisini azaltmak için; Kalite Kontrol, Üretim Planlaması, Malzeme Yönetimi, Metod Etüdü, Ergonomi, Bakım Planlaması vb çalışmalar yapılabilir. • Metod etüdü ve ergonomi çalışmalarıyla, çalışma koşulları ve işin yapımı iyileştirilerek etkin olmayan süre azaltılabilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ SÜRESİNİN ETKENLERİ İşçinin hatası nedeniyle oluşan etkin olmayan süre nedenleri, i. İşe geç başlama, işten erken ayrılma, iş başında başka şeylerle ilgilenme, bilerek yavaş tempoda çalışma vb. ii. Dikkatsiz çalışma sonucu hurda malzeme çıkması ve bunu yeniden işlem görmesi nedeniyle işgücü kaybı. iii. Emniyet tedbirlerini yeterince almaması nedeniyle iş kazalarının oluşması ve bu yüzden üretimin durması. Etkin olmayan süreyi azaltmak için çözüm getirici yönetim teknikleri • PAZARLAMA : Ürün çeşitliliğinden kaynaklanan boş süreyi azaltır. • MALZEME YÖNETİMİ : Hammadde ve parçanın zamanında temin edilmesi sağlar. • KORUYUCU BAKIM : Arızalardan ve tesisin kötü durumda çalışmasından kaynaklanan etkin olmayan süreyi (üretim duruşlarını) azaltır. • ERGONOMİ: İşçinin çalışama koşullarının iyileştirilmesini sağlayarak işgücü verimliliğini arttırır. • İŞ GÜVENLİĞİ: İş kazalarını azaltır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ ve İNSAN İŞ ETÜDÜ UYGULAMALARI VE İNSAN İş etüdü, toplam iş süresi içindeki ek iş ve etkin olmayan süre problemlerinin incelenmesini sağlayan sistematik bir yaklaşımdır. Bu incelemelerde, yöneticilerin, ustabaşlarının, işçilerin ve iş etüdcülerinin rolü vardır. İş etüdü iyi kullanılması halinde yarar sağlanmasına karşın, kötü kullanımında verimlilik sağlanamaz. Eğer iş etüdünün verimliliği arttırması bekleniyor ise, uygulamaya geçmeden önce, yönetim ile işçiler arasında oldukça iyi ilişkilerin var olması gereklidir ve işçiler yönetimin içtenliğine güvenmelidir. Aksi halde, işçiler, daha fazla iş alabilmek gayret sarf etmeyebilirler. Yöneticilerin Rolü İş etüdünün bir işletmede uygulanmasında başarı elde etmek isteniyor ise, en üstten en alt yöneticiye kadar tüm yönetim kademesindeki yöneticilerin anlayış göstermesi ve bunu desteklemesi gerekmektedir. Ustabaşının Rolü İş etüdü çalışmalarında, iş etüdcüsünün en sık karşılaştığı problem, ustabaşlarının davranışlarıdır. İş etüdü çalışmalarından iyi sonuç alınmak isteniyor ise, ustabaşları kazanılmalı, güvenleri sağlanmalıdır. Zira, tepkisi, çalışmanın uzamasına ve uygulanmamasına neden olabilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ETÜDÜ ve İNSAN İşçinin Rolü Yapılan iş etüdü çalışmasındaki iş hakkında en ayrıntılı bilgiye sahip olan, o , işi yapan işçidir. Yapılan çalışmayı uygulayacak olan, uygulanabilirliği konusunda görüşüne baş vurulan insan da o işi yapan işçidir. Bu nedenle, iş etüdü çalışmasının verimliliğinde o işi yapan işçinin katkısı büyüktür. İşçilerin iş etüdüne karşı genel olarak direnç göstermelerine bazı önemli faktörler neden olmaktadır. Bunlar: i. Metod etüdü çalışması sonrasında ortaya çıkan yeni yöntemle getirilen değişikliklere, özellikle, eski ve tecrübeli işçiler tarafından kuvvetli bir tepki duyulabilir. Bu kişilerin yeni yönteme uyum sağlamaları güç olabilir. ii. Çoğu işçi, çalışmalar sırasında, kendisinin sürekli gözlenmesinden rahatsız olabilir. İş ölçümüne tepki gösterebilir. Bu nedenle de yapılan çalışmanın amacı ayrıntılı olarak açıklanmalı, güven sağlanmalıdır. iii. Sık sık karşılan bir durum da, iş etüdü çalışmaları sonucunda, kendilerine ihtiyaç kalmayacağı endişesidir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ İş ölçümü, işlemin, belirli çalışma koşulları altında ve belirli yöntemlerle yeteri kadar eğitim görmüş, bilgi ve yeteneğe sahip bir işgören tarafından bir işgünü boyunca aşırı yorgunluk yaratmayacak çalışma-hızı ve koşulları ile yapılması için geçen sürenin tespiti amacı ile uygulanan teknikler dizisidir. 13 Bu sürenin içinde işçinin kişisel gereksinimleri, beklenmeyen gecikmeler, yorulma için toleranslar da vardır. Standart süreye temel olacak, normal sürenin hesaplanmasında kullanılan teknikler şunlardır. ( 13) a)Doğrudan ölçme, b)Faaliyet örneklemesi, c)Standart bilgilerin sentezi, d)Analitik kestirimler, e)Elemanter hareket standartları.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ Bunlar içerisinde en fazla tanınan ve uygulanan, işlemleri belirli kurallar çerçevesinde izleyerek, kronometre ile ölçmeye çalışan, doğrudan ölçme tekniğidir. Diğer yöntemler bazı işletmelerde kronometreye göre daha avantajlı olabilir. Doğrudan ölçme tekniğinde, kronometre, kayıt tablası ve bazı durumlarda film çekim makinası kullanılır. İzlenen yol aşağıda görülmektedir. 15 i. Ölçümleme yapılacak işin seçimi, ii. İş istasyonu ve işgörenin seçimi, iii. İşlem, iş istasyonu ve işçi ile ilgili bilgilerin derlenmesi, iv. İşlemin kronometraj açısından duyarlı elemanlara ayrılması. v. Gözlemlerin yapılarak, kayıt edilmesi, vi. İstenilen gözlem duyarlılığını sağlamak için duyarlı gözlem sayısı bulunması, vii. Performans oranının belirlenmesi, viii. Toleransların belirlenmesi, ix. Standart sürenin bulunması. x.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ STANDART SAPMA Vve NORMAL EĞRİ Standart Sapma istatistiksel analizde büyük önemi olan bir dağılma ölçüsüdür. "Kareli Ortalama Sapma" adı da verilen bu ölçü "değişkenlerin aritmetik ortalamadan sapmalarının kareli ortalaması"dır. Standart Sapma en iyi şekilde varyanstan yola çıkılarak anlatılabilir. Bir dağılımda varyans; birim değerlerin aritmetik ortalamadan farklarının karelerinin toplamının birim sayısından bir eksiğine bölümüdür. Standart Sapma da, varyansın pozitif kareköküdür. Standart sapmanın temelinde sapma kavramı yatmaktadır. Sapma, bir serinin herhangi bir "X" değişkeni ile ortalaması arasındaki farktır. Sonuç olarak Standart Sapma; bir serideki değerlerin aritmetik ortalamadan sapmalarının kareli ortalaması, varyansın kareköküdür. Standart Sapma, s ile gösterilir. Xi= Değişken N= Dönem sayısı

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ Bu işlemlerde üzerinde dikkatle durulması gereken en önemli noktalardan birisi performans oranının belirlenmesidir. Zaman etüdünde yargının en fazla ağırlık taşıdığı aşamadır. Bu yüzde (%) ile ifade dilen bir sayıdan ibarettir. “R” ile sembolleştirilmiştir. Çeşitli yöntemlerle hesaplanabilmektedir. Genellikle “Westinghause” yöntemi ile bulunur. 16 Bu yöntemde; iyi yetenek……………. . 0, 06 üstün çaba……………… 0, 12 kötü çevre şartları…………………. . -0, 07 tutarlılık………………. . . 0, 01 şeklinde ağırlık verilmiştir. Bu değerlerin toplam performans oranı “ 1”’e eklenir. Toleranslar, kişisel toleranslar ve yorulma toleransları olarak verilmiştir. Çalışma koşullarına göre ve işin ağırlık durumlarına bağlı olarak saptanmıştır. Koşullara uygun ağırlıklar alınarak standart sürenin bulunmasında kullanılır. Bunlarla ilgili bilgiler ve işgören yorulmasına neden olan faktörler ve bunların toleransları Ek-6 olarak verilmiştir. 16 Ölçümlemeler yapıldıktan, performans oranı takdir edildikten ve toleranslar hesaplandıktan sonra standart sürenin hesabına geçilir. Bu hesaplama; Standart süre = NS x R + NS x R x (1) ifadesiyle yapılır. 18 Bu ifade de; SS : standart süre R : performans oranı (tempo) NS : normal süre : toleranslar

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ ve GÖZLEM YETERLİLİĞi Bu hesaplamalardan sonra, yapılan gözlem sayısının yeterli olup olmadığı araştırmalıdır. Bu amaçla; duyarlı gözlem sayısı %95 güven sınırı, %5 duyarlılık ile ve aşağıdaki varsayımlar altında (2) no’lu formülle bulunur. Bu varsayımlar; = X’ler normal dağılmaktadır. N’ = 40 N Xi – ( Xi) 2 ……………… Xi Bu formülde; Xi : Söz konusu elemanın i. gözlemde ölçülen süresi X : Örnek grubu gözlemlerinin ortalaması N : Halen yapılmış olan gözlem sayısı N’ : İstenilen duyarlık ve güven sınırı içinde tahmin yapmayı sağlayacak gözlem sayısıdır. 18 İş etüdünün bir boyutu olan Metod Etüdü’yle işin yapılış yöntemi geliştirilip standartlaştırıldıktan sonra iş ölçümüne geçilebilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ ve GÖZLEM YETERLİLİĞi 1. GÖZLEM YETERLİLİK TESTİ Ölçümler sonucunda alınan gözlemlerin yeterli olup olmadığı, yetersiz ise daha kaç gözlem alınması gerektiği test edilmelidir. Alınan gözlemlerin yeterli olup olmadığı, istatistiksel yöntemlerle test edilebilir. Bu amaçla, formül veya tablo yöntemi kullanılır. N’ : Yapılması gerekli gözlem sayısı, N : Yapılmış gözlem sayısı, xi : İş elemanlarına ait normal süre değerleri olmak üzere, %95 güven düzeyi ve %5 hata payı için yapılması gerekli gözlem sayısı, N’ = formülüyle bulunur. %10 hata için formüldeki 40 yerine 20 kullanılır. N’>N ise, (N’-N) sayıda daha ölçüm alınmalıdır, sonucuna varılır. Formülde toplam değerler

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ UYGULAMA KULLANIM ALANLARI İş ölçümü, genel olarak metod etüdü, bütçeleme ve planlama alanlarında kullanılabilmektedir. İŞ ÖLÇÜM TEKNİKLERİ Ölçümü yapılacak işin özelliklerine bağlı olarak çeşitli iş ölçüm teknikleri geliştirilmiştir. Dolaysız İş Ölçüm Teknikleri : Doğrudan iş ölçümcü tarafından yapılan iş ölçüm teknikleridir. Zaman Etüdü : İşgücünün baskın, işçinin işi ve tezgahı yönlendirdiği işlemler için uygulanabilen iş ölçüm yöntemidir. İş Örneklemesi : Belli bir faaliyetin oluş oranını (% olarak) istatistiki örnekleme ve rassal gözlemler yoluyla saptama yöntemidir. Yaygın olarak, bir işin standart süresi yerine, bir sistemin (işçi veya tezgah) performansının (çalışma oranı gibi) belirlenmesi amacıyla kullanılır. i. Grup Zamanlama Tekniği: Çok sayıda işçinin çok sayıda işlemi ortaklaşa yaptığı işlemlerde kullanılır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ TEKNİKLER Dolaylı İş Ölçüm Teknikleri : Süre değerlerinin başka kaynaklardan alınarak standart sürenin hesaplanabildiği tekniklerdir. Sentetik Hareket Zaman Sistemleri : Sentetik hareket zaman sistemlerinde, standart süre, işlemi oluşturan temel hareketlerin (uzanma, alma, çevirme, vb. ) normal süresinin hazır tablolardan çıkartılarak, bunların toplanmasıyla elde edilir. Bu nedenle, ölçüm ama söz konusu değildir. Ancak, işin yapılış yöntemi, en küçük hareketlere kadar çıkartılmış olmalıdır. Bu özelliği nedeniyle, MTM vb yöntemler, montaj işlerinde uygulanabilir. Standart Veri ve Formül Kullanımı : Benzer veya eşdeğer işlemlerin sürelerinden hareketle işlemin standart süresinin belirlenebildiği tekniktir ZAMAN ETÜDÜ TANIMI VE ARAÇLAR Zaman Etüdü, özellikleri belirlenmiş bir işin kalifiye ve normal tempoda çalışan bir işçi tarafından yapılabilmesi için gerekli olan sürenin tespitidir. İşgücünün baskın, işçinin işi ve tezgahı yönlendirdiği, yaygın olarak tekrarlı işlemler için uygulanabilen iş ölçüm yöntemidir. Zaman etüdü çalışmasında, kronometre veya muadili araç, çalışma tahtası ve ölçüm formları bulunmalıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ TEKNİKLER İZLENECEK YOL Zaman etüdü, sistematik olarak, aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır. • Bilgilerin Kayıt Edilmesi : Zaman etüdü yapılacak işlem birkaç gözlendikten sonra, işçi ve çevre koşulları (gürültü, nem, gaz, vb. ) ile ilgili bilgiler İş Analiz ve Zaman Etüdü Ölçüm Formu’na kayıt edilir. • İşlem Elemanlarına Ayrılması : • Ölçüm : Her işi elemanının süresi, kronometre vb araçla ölçülür. Gözlem zamanı ve işçinin çalışma hızı (tempo) takdir edilerek Zaman Etüdü Ölçüm Formu’na yazılır. • Gözlem Süresinin Hesaplanması : Muhtelif zamanlarda muhtelif sayıda gözlemler (ölçümler) alındıktan sonra gözlem zamanları arasındaki farklar alınarak her iş elemanının Gözlem Süresi hesaplanır. • Normal Sürenin Hesaplanması : Gözlem süresi ile tempo değeri çarpılarak iş elemanının Normal Süresi hesaplanır

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ TEKNİKLER • Gözlem Yeterlilik Testi : Öngörülen güven düzeyi ve hata oranı için, gözlemlerin yeterli olup olmadığı tespit edilir. Gözlem sayısı yetersiz ise, ek gözlemler alınır. 4. adıma geçilir. • Payların Tespiti : İşçinin, işlem esnasında, işin gereği olarak yaptığı başka bazı faaliyetler vardır. Bu faaliyetler nedeniyle, normal süreye eklemeler (paylar) yapılarak standart süre belirlenir. Paylar, genel olarak, • Kişisel dinlenme payları, • Seyrek eleman payı, • Zorunlu gecikme payı, • olmak üzere 3 grupta toplanır. • Standart Sürenin Hesabı : Kişisel Dinlenme Payları her işi elemanı için verilir. Seyrek ve Zorunlu Gecikme Payları ise işlem süresine eklenir. Her işi elemanının normal süresine kişisel dinlenme payları eklenerek temel standart süre bulunur

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞLEM ve ELEMANLARI • İŞLEMİN İŞ ELEMANLARINA AYRILMASI • Bir iş (işlem) devresi, bir işlemin yapılabilmesi ya da birim ürünün üretimi için gerekli öğeler (elemanlar) dizisidir. Bu dizi içinde arasıra ortaya çıkan öğeler de bulunabilir. • Bir hidrolik preste bir parçanın motif basma (şekillendirme) işlemini dikkate alınız. İşçi işlemi nasıl yapmaktadır? • İşleyeceği yarımamülllerin olduğu paletten parçayı alır. Hidrolik presin kalıbına yerleştirir. Butona basarak tezgahın şekillendirmeye başlamasını sağlar. Şekillendirme tamamlandıktan sonra parçayı alır, gözle kontrol eder, şekillendirilmiş parçaları koyduğu palete bırakır. Bu süreç tekrar eder. • İşlem dikkate alındığında 3 iş elemanına ayrılabilir. • Parçayı alma • Presleme • Palete bırakma Gibi. . Dikkat edilir ise her bir eleman bağımsız birer faaliyettir ama birbirini tamamlar.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞLEM ve ELEMANLARI Elemanlar muhtelif yapıdadır. • i. Tekrarlı Eleman: İşlemin her çevriminde bulunan elemandır. Tornalanan parçanın kutuya bırakılması gibi. Dolayısıyla iş elemanları tekrarlı eleman tipindedir. • ii. Seyrek Eleman: Her çevrimde yer almayan, fakat düzenli veya düzensiz aralıklarla görülebilen elemandır. Torna bıçağının bireylenmesi, işlenecek yarımamüllerin taşınması gibi. Seyrek elemanlar üretim için gereklidir, katkı sağlar. Ancak her işlemde meydana gelmez. • iii. Sabit Eleman: Ne zaman yapılırsa yapılsın temel süresi değişmeyen elemandır. Bu tip elemanlar genellikle makine ile yapılan elemanlardır Makinanın çalıştırılması gibi. • iv. Değişken Eleman: Süresi, ürün, ekipman veya imalat sürecinin özelliklerine göre değişiklik gösteren elemandır. Bir seramik ürünün yüzeydeki pürüzlerin giderilmesi (rötuş) süresi, yüzeydeki pürüzlülüğe bağlıdır. El arabası ile malzeme taşıma süresi, uzaklık ve taşınan miktar ile değişkenlik gösterir. Dolayısıyla bu elemanların süresi oldukça farklılık gösterebilir. • v. Elle Yapılan Eleman: İşçi tarafından yapılan elemandır. Kutudan yarımamülü alma gibi. • vi. Makine ile Yapılan Eleman: Makine tarafından yapılan elemandır: CNC torna tezgahında parçanın tornalanması gibi. • vii. Hakim Eleman: Kendi ile aynı anda, birlikte başlayıp, birlikte yapılan diğer iş elemanından daha uzun süreye sahip olan iş elemanıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞLEM ve ELEMANLARI . Bu yaklaşım bazı faydalar sağlar. • İşlemin tanımlanmasını kolaylaştırır. • Metoddaki sapmaların açığa çıkmasını sağlar. İşlemin yapılış şeklinde farklılık var ise hemen fark edilir. Dolayısıyla, iş analizini başka bir etüdcü dahi yapsa ölçümcü kolayca işçinin işlemi yapış yönteminin doğru olup olmadığı fark edilebilir. • Nadir karşılaşılsa bile, işçi işlem boyunca farklı tempoda çalışılabilir. İşlemin iş elemanlarına ayrılması tempo takdirinde duyarlılık sağlar. • Kişisel dinlenme payları daha duyarlı belirlenir. Payların bir kısmı değişken paylardır ve işin yorucu özelliği ile ilgilidir. Örneğin ağırlık kaldırma payı, eğer ağırlık kaldırılıyormuş gibi pay verilmesi adil olmaz. İşlemin iş elemanlarına ayrılması halinde ise, ağırlık kaldırma sadece “ Kutudan Parçayı Alma” gibi tanımlanacak olan iş elemanında yer alacaktır ki bu pay da sadece bu iş elemanı için verileceğinden adillik sağlanmış olur. • İş elemanının standart süresi, başka işlemlerin standart süresinin belirlenmesinde sentetik olarak kullanabilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞLEM ve ELEMANLARI İşlemi elemanlarına ayırmada aşağıda belirtilen kuralların dikkate alınması gerekmektedir. • İş elemanının belirgin başlama ve bitiş noktası olmalıdır. • Başlangıç: İşçinin parçayı almak için tezgahın başından ayrılma (veya uzanma) • Bitiş: Preslemeye başlamak için butona basma olabilir. Dikkat edilir ise, iş elemanının bitiş anı belirgin bir faaliyettir ve gözlemci kronometreyi durdurmak için tereddüde düşmeyecektir. • İş, iyi eğitilmiş bir gözlemcinin rahatlıkla ölçebileceği şekilde olmalıdır. En küçük süre 0, 04 dk (2, 4 sn) civarındadır. Daha az eğitilmiş gözlemci için 4 -6 sn arasındadır. • İş elemanları, kolayca ayırt edilmelidir. • El ile yapılan elemanlar makine ile yapılan elemanlardan ayrılmalıdır. • Sabit elemanlar değişken elemanlarından ayrılmalıdır. • Her çevrimde yer almayan seyrek, yabancı vb elemanlar, tekrarlı elemanlardan ayrılmalıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖLÇÜMÜ ve ZAMAN ETÜDÜ Zaman etüdü gözlemleri ile ilgili olarak 2 temel sorun vardır. Ne zaman ölçüm alınmalıdır? Ne zaman ölçüm alınması gerektiği nasıl belirlenmelidir? Toplam kaç adet ölçüm alınmalıdır RASSAL SAYILAR TABLOSU kullanmaktır. Rassal sayılar 0 -100 arasındadır. 49 , 57 , 16 , 78. 09 , 44 , 84 gibi. Bazı hesap makinalarında Rassal Sayı üretimi vardır, Ran# tuşuna her basışta yeni bir rassal sayı üretir. Rassal sayılar 0 -1 arasındadır. 0. 267 , 0. 142 , 0. 282 , 0. 507 , 0. 661 gibi. Bir rassal sayı, uygun bir dönüşüm ile gözlem zamanına çevrilebilir. Eğer mesai zamanları, 12. 00 -13. 00 yemek molası olmak üzere, 08. 00 -17. 00 ise (480 dk), 0. 000 rassal sayısı saat: 08. 00 ve 1. 000 rassal sayısı 17. 00 belirteceğinden, doğrusal orantılama ile, gözlem zamanı; Gözlem Zamanı = 08. 00 - Rassal Sayı * 480 ifadesi ile belirlenebilir. Çekilen Rassal Sayı=0. 268 ise, Gözlem Zamanı 08. 00^128. 64 dk = 10. 08. 38 Çekilen Rassal Sayı=0. 750 ise, Gözlem Zamanı 08. 00+360 dk - 15. 00

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ETÜD YAPILACAK ZAMAN İŞLEM ve ELEMANLARI Herhangi bir gün gözlem alınmak isteniyor ve işletmede 30 dk mola uygulanıyor ise, mesai süresi 450 dk, 10. 00 -10. 15 ve 15. 00 -15. 15 arası mola olur. Gözlem Zamanı, 08. 00 / 17. 00 Mola Yemek Molası mola 10. 00 -10. 15 12. 00 -13. 00 15: 00 -15: 15 Gözlem Zamanı = 08. 00 - Rassal Sayı * 450 ifadesi ile hesaplanır

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞLEM ve ELEMANLARI İŞ ELEMANLARININ ÖLÇÜMÜ Zaman etüdü yapılacak iş belirlendikten sonra, iş elemanlarına ayrılarak, fiziksel şartlar ile birlikte, iş analiz formuna kayıt edilir (Ek-1. a. ). • İşin tanımlanmasını kolaylaştırır. • Yöntemdeki sapmaların açığa çıkmasını sağlar. • Tempo takdirinde daha çok duyarlılık sağlar. • Paylar daha duyarlı belirlenmiş olur. İşlemi elemanlarına ayıkırken, özellikle, iş elemanının belirgin bir başlangıç ve bitiş noktası olmasına dikkat edilmelidir. Bundan sonra, çok sayıda mamul üretimi için iş elemanları ölçülür ve Ölçüm Formu’na (Ek-1. c. ) kayıt edilir. Ölçüm Formu, en fazla 5 iş elemanı ve 10 mamul için tasarlanmıştır. Daha fazla sayıda iş elemanı ve/veya mamul için ölçüm yapılacak ise yeni sayfalar kullanılabilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ZAMAN ETÜDÜ ve YAPILIŞI Kronometrede 3 buton vardır. MODE butonu zamanlama yöntemini belirlemede kullanılır. LAP modu, kronometreye her basışta, zamanın başa (0) alınmasını (geri dönüşlü) sağlar. SPLIT modu ise zamanı (sürekli) ilerletir. Zaman etüdü ölçümlerinde, kronometreye basıldığında izleyen işlem (veya iş elemanı) devam ediyor olduğundan SPLIT modu kullanılır. Modlar arası geçiş için MODE butonunu, geçiş sağlanıncaya kadar basılı tutmak gerekir. Seçili mod, kadranda ---- çizgileriyle belirtilmiştir. START – STOP butonu, gözlem başlangıcında ve bitişinde kullanılır. SPLIT – LAP butonuna, gözlem esnasında, işlem veya iş elemanı bittiğinde basılır. Kadranda zaman değeri durur. Değer forma kayıt edilir. Bu esnada süre kronometre içinde devam ediyordur. Tekrar SPLIT – LAP butonuna basıldığında zaman değeri kadranda görülmeye başlar. Tempo, işçinin çalışma hızıdır. Bu, tamamen gözlemci tarafından takdir edilir. Gözlemci, işçinin işlem esnasında, normal tempodan ne kadar yavaş veya hızlı çalıştığını takdir eder. Hızlı çalışan işçi için yüksek, yavaş çalışan işçi için düşük tempo verilerek, sürenin normal süreye çekilmesi sağlanır. Eğer %10 yavaş çalıştığını takdir etmiş ise tempo değerini %90, hızlı çalıştığını takdir etmiş ise %110 yazar. Normal tempo için 100 yazmaya gerek yoktur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ZAMAN ETÜDÜ GÖZLEMLER Gözlem No Normal Süre Değeri (sn) (x i) xi 2 1 34 1156 2 43 1849 3 44 1936 4 47 2209 5 27 576 6 40 1600 7 43 1849 8 41 1681 9 - - 10 24 576 Toplam 340 13432 PAYLAR İşçinin kişisel ihtiyaçları, dinlenme ve kendi kontrolu dışındaki bazı olaylar nedeniyle normal süreye PAYLAR adı verilen ilave yapılarak standart süre belirlenir. Paylar, genellikle • Kişisel dinlenme payı • Seyrek eleman payı • Zorunlu gecikme payı olmak üzere 3 grupta topanabi

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ PAYLAR Seyrek Eleman Payları Üretim esnasında, her parçanın üretiminde karşılaşılmayan bazı faaliyetler vardır. Bu faaliyetlere, Seyrek Eleman adı verilir. Randevü alma işlemi için; hastanın sorusunu cevaplama, yapılan işi bilgilendiren konularda telefon görüşmeleri, sonuç kağıdı getirme, kan alma işlemi için; kan bırakma, pamuk hazırlama, tüp, şırınga, kap vb. malzeme getirme gibi. Zorunlu Gecikme Payları İşçinin kontrolu dışında bulunan bazı faktörler nedeniyle ortaya çıkan, önlenemez gecikmeler için Zorunlu Gecikme Payı verilir. Örneğin, bir tezgahın arızalanma olasılığı %4, yani 100 mamül üretimi boyunca 4 kez arızalanıyor ve her arıza ortalama 5 dk. ’da gideriliyor ise, 100 mamül için 20 dk (4 kez) onarım için üretim duracağından, birim mamül için payı 12 sn/br olur. Bir işlemin standart süresi, birim mamül başına bulunan, • . Normal süre, • . Kişisel dinlenme payları süresi, • . Seyrek eleman payı süresi, • . Zorunlu gecikme pay süresi toplamıyla bulunabilir

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ TORNALAMA SÜREC ÖRNEĞİ Tornalama örneği Bir işlemin standart süresinin belirlenmesi amacıyla, 16/09/2006 günü saat 09. 00’dan itibaren 10 çevrimlik gözlem alınmış ve gözlem zamanları, tempo değerleri ve ölçüm esnasında meydana gelen diğer faaliyetler ve zamanları Zaman Etüdü Ölçüm Formu’nda (Ek-4) verilmiştir. 1. İşlemin Normal Süresi kaç dakikadır? 2. Gözlemlerin yeterli olup olmadığını test ediniz. 3. Mamül için 250 adet sipariş gelmiştir. • Torna tezgahının mamülün üretimine hazırlanması 10 dk 20 sn sürmüştür. • Tornalama işlemi esnasında, ortalama her 100 mamül tornalamadan sora işçi tarafından bıçak bileylenmekte olup, ort. 8 dk 10 sn sürmektedir. • Torna tezgahı her 150 mamül tornalamasından sonra herhangi bir nedenle arızalanmakta (durmakta) ve ort. 12 dk 20 sn’de tamir edilmektedir. • İşçi tornalayacağı mamülleri önceki tezgahtan araba ile ort. 5 dk 10 sn’de getirmekte olup, arabaya 10 adet mamül yerleştirebilmektedir. • İş elemanları için kişisel dinlenme payları %25 ve %27’dir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ÖRNEK ÇÖZÜM • İşlemin standart süresi kaç dk olur? • Bu işçi, 8 saatlik mesai süresi içinde kaç dk dinlenme süresi hak eder? Gerekli gözlem sayısı N’ = Nomogram Kullanılarak 1. iş elemanının normal süreleri 1 dk’dan az olduğunan kullanılamaz. = 3, 18 ~ 4 olup, N = 9 2. iş elemanı için; 2. . iş elemanının için; N’ = 2. 3. 4. Xenk Xenb R 1 5. 20 5. 41 5. 70 4. 95 5. 70 0. 75 2 4. 88 5. 08 4. 88 5. 50 0. 62 3 6. 10 - - - Grup Ni 2 1 43 1849 2 42 1764 3 46 2116 4 42 1764 5 39 1521 6 45 2025 7 43 1849 8 - - 9 44 1936 10 42 1764 386 16588 i elemanının için; 1. Ni = 8, 73 ~ 9 NOMOGRAMLA; Ortalama değişim aralığı R = 0, 685’dir. Nomogram cetvelinden N’ = 6 bulunur. N>N’ olduğundan gözlem sayısı yeterlidir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ÖRNEKLEMESİ İş örneklemesi, olasılık kanunlarına dayanır. Ana kütleden örnek kütle seçilip, örnek kütlenin göstereceği davranış eğiliminin ana kütlenin davranış eğilimi ile aynı olacağı fikrini temel almaktadır. Birbiri ile aynı tip işleri yapan makinelerin bulunduğu bir atölyede, belli bir dönem içinde bu makinaların hepsini sürekli gözlemleyip ne kadar süre çalıştıklarını ve ne kadar süre boş kaldıklarını saptamak mümkün olsaydı, o dönem içindeki toplam çalışma ve boş kalma yüzdelerini kesin olarak saptamak mümkün olacaktı. Oysa gerçek hayatta bu duruma ulaşmak mümkün değildir, yeterli sayıda gözlem yaparak bu gözlemlerin sonucunun gerçek sonucu temsil ettiği düşünülmektedir. Doğal olarak, gözlem sayısı ne kadar çok olursa, elde edilen sonucun gerçek sonucu temsil etme yeteneği o kadar artmaktadır. • Amacın belirlenmesi. • Gözlenecek elemanların (faaliyetlerin) seçimi. • Gözlem kayıt formunun tasarımı. • Gözlem zamanlarının (ve sırasının) saptanması, • Gözlem sayısının hesaplanması (Gözlem yeterlilik testi), • Değerlendirme aşamalarından oluşur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ TEMPO ve PERFORMANS 1. PERFORMANS GÖSTERGELERİ 1. Endüstri devriminin başlangıcında kâr-maliyet performans göstergesi olarak belirginleşirken, daha sonraki dönemlerde kâr-maliyet-verimlilik üçgeni biçimine dönüşmüş, giderek bu üçgene kalite ve müşteri doyumu eklenmiştir. Son dönemlerde bu sınıflandırmaya çalışanların davranışı, pazar durumu, ürün liderliği, kamu sorumluluğu gibi yeni boyutlar katılmıştır. Konu ile ilgili yazında genel kabul gören bir sınıflandırma temel alınarak, 7 gösterge ile tanıtılacaktır Etken Çalışma Yaşamının Kalitesi Verimli/ Verimlilik Kalite Karlılık Yenilik “Başarılı”Örgütsel Sistem Performansı

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ TEMPO ve PERFORMANS örnek Örnek-1 : Bir kaynak işlemine ilişkin bilgiler; Standart süre = l. Odk/br. Çalışma süresi = 7. 5 saat/gün = 450 dk/gün Planlanan üretim = 6 adet/saat * 7. 5 saat/gün = 45 adet/gün olarak verilmiştir. İşçinin, herhangi bir günkü üretim miktarı 42 adet ise, Üretim etkenliği=42/45=%93 olur. NOT: Genellikle bir işçinin performansı için etkenlik kullanılmaz. Bu tur bir performansın işgücü verimliliği olarak değerlendirilmesi daha uygundur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ PERFORMANSve ÖRNEK Süreler GM 1 HP 1 EP 2 Sağlam Üretim 55, 57 5 36. 68 0 44, 93 0 33. 194 Fire 1, 425 0. 3 71 Duruş Boş (Üretim Yok) Tezg ah İşlem Adı işlem Süresi (dk/br) KKO (%) Fire Oranı -(%) Teorik Hız (br/saat ) Pratik Hız (br/saat) GM 1 Kesme 12 95 2, 5 5 . 4. 75 0. 917 0. 5 06 HP 1 Şekillendir me 8 92. 5 1 7, 5 6, 9375 3, 000 3. 0 04 5, 094 2, 7 32 EP 1 Köşe Kesme 10 90 2 6 5; 4 0, 000 19. 94 6 9. 056 23, 568 EP 2 Göbek Kesme 7, 5 92. 5 1, 5 8 7, 4 Örnek-, : Bir ürün, bir seri üretim hattında 4 işlemden geçerek üretilmektedir. NOT : Üretim için ayrılabilir sürenin KKO'nda sisteme giren ürünler üretildiğinden. HP 1 için; Fiili Üretim Süresi = 4. 63 br/saat * 8 dk'saat = 37, 05 dk/saat Ayrılan Süre = Fiili Üretim Süresi / 0. 925 = 40. 054 dk Duruş Süresi = 3, 004 dk Sağlam Mamul İçin Üretim Süresi = (4. 63*0, 99)*8=37, 05 * 0, 99 = 36, 68 dk. Fire Nedeniyle Verimsiz Süre = 0, 3705 dk. olur. Üretim hattının saatlik üretim miktarı 4. 42584 br. olup, ayda, Q = 4. 42584 br saat * 45 saat/hafta * (30/7) hafta/ay = 853, 55 br/ay üretmesi beklenir, planlanır. Eğer üretim hattında Kasım 2001 ayında 750 br. üretilmiş ise, Hattın Etkenliği = 750 853, 55 = %87, 87 olur. Hattın etkenliğinin düşüklüğüne, hatta çalışan işgücünün, hattı yöneten yöneticilerin, bakım ekibinin, malzeme tedarikinden sorumlu satın alma elemanlarının vb etkisi vardır

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK. Verimlilik, temelde aynı ilkelere bağlı ama kapsam olarak farklı 2 ayn biçimde tanımlanır. İlk bölümde verilen verimlilik girişinden sonra etüd sonucu verimlilik üzerine durulacaktır. Doğru olan işleri, doğru biçimde ve ekonomik bir çalışma ile gerçekleştirmeyi hedefleyen akılcı bir yaşam biçimidir. Bu görüş, verimliljk kavramına felsefi bir yaklaşımdır. Japon Verimlilik Merkezi tarafından dünyaya benimsetilmeye çalışılan (felsefi) bir yaklaşımdır. Verimlilik, gelişmeci bir düşünce ya da var olan her şeyde, özellikle insanda sürekli gelişimi hedefleyen bir düşüncedir. "Bugün dünden iyi, varın bugünden daha ivi olmalıdır' yani SÜREKLİ GELİŞME savunan bir inançtır. Ekonomik ve sosyal yaşamın sürekli değişen koşullara uyumlandınlmasıdır. Yeni teknik ve yöntemleri uygulama çabasıdır. İnsanın gelişmesini savunmaktır. Böylesine geniş bir verimlilik kavramının basit ilişkiler kurarak ve sonuçlarını yorumlayarak tanımlanması ve ölçülmesi olanaksızdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK Verimliliğin böylesine çok geniş boyutlarda düşünülmesi tanımlama ve ölçme sorunlarını da birlikte getirdiği için konuya işletme düzeyinde yaklaşan çoğu uygulamacı ve araştırmacı, bir kavram düzeltmesine gitmeyi uygun görmüş ve bu kadar geniş kapsamlı verimlilik kavramı! yerine "işletme-örgüt performansı" kavramını kullanmaya başlamışlardır. İşte verimliliğin ikinci tanımı bu çerçevede yapılmaktadır. Bu tanım yeni bir tanım değildir. Gündeme geldiği ilk günden beri değişmeyen klasik verimlilik tanımdır. Anonim tanımlamaya göre, Verimlilik, mümkün olan en düşük kaynak harcaması ile en yüksek sonuca ulaşmaktır. Eğer herhangi bir üretim birimi, o birimde kullanılan malzeme, enerji, makine, işgücü ve yönetim kaynaklarının bileşiminden daha önceki dönemlere göre daha fazla ve daha iyi ürün elde etmiş ise verimliliği artmıştır. Bu tanıma göre, Verimlilik, mevcut üretim sürecinde uygulanan yöntemlerde, girdi miktarlarında, üretim kapasitesinde, çıktı karmasında oluşan tüm değişmelerin ÇIKTI/GİRDİ ilişkileri düzeyinde göstergesidir. Bu değişimler kabaca 3 biçimde görüntülenir; Aynı girdi ile daha çok çıktı sağlamak. Daha az girdi ile aynı çıktı elde etmek. Daha yüksek oranda çıktı sağlamak. Verimlilik ölçümlerinde bu değişimlerin matematiksel açıklaması, verimlilik = Girdi Çıktı

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK Verimlilik; 1. Çalışanların performansını ve çalışma koşullarını geliştiren tekniklerdir. Bu teknikler, çalışanları, daha iyi. daha çok çalışmaya teşvik eder. 2. Nitel ve nicel üretimin kullanılan kaynaklara oranıdır. Çıktı ve girdi, ikisi de önemli faktörlerdir. 3. Kâr planlamasında yararlı bir faktördür. Girdi faktörlerini sabit tutup, verimlilik arttırılırsa, sonuçta gelir artar. 4. Niteliği geliştiren araçlardan biridir. Genel olarak iki tip verimlilik ölçümü vardır. i. Statik Verimlilik Oranı: Bir örgütsel sistemin belli bir zaman aralığında sahip olduğu değerlerle, o zaman aralığında ulaştığı verimlilik düzeyini gösterir. SVO= Çikti(Ocak 2006) Girdi (Ocak 2006)

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK i. Dinamik Verimlilik Oranı: Bir baz döneme ya da birbirini izleyen dönemlere göre verimlilikteki değişmeleri gösteren orandır. DVO = SVO (Ocak 2004) SVO(Aralik 2003) Örnek- 2 m 2'lik bir saç levhadan 15 adet 30*35 cm ebatında parça elde edilmektedir. Kesim yönteminde yapılan bir iyileştirmeyle aynı boyutlara sahip 18 adet parça elde edilmiştin Yapılan iyileştirmeyle malzeme kullanımındaki verimlilik artışı; İyileştirme öncesi; Kullanılan Malzeme = 30 cm * 35 cm * 15 adet = 1. 575 m 2 V, =15 br/2 m 2=7, 5 br/m 2 V, =l, 575 m 2 / 2 m 2 = %78, 75 (SVOO İyileştirme sonrası; Kullanılan Malzeme = 30 cm * 35 cm * 18 adet = 1. 89 m 2 V 2=18 br/2 m 2=9 br/m 2 V 2=L 89 m 2 / 2 m 2 = %94, 5 (SVO 2) Verimlilik artışı; Va= 9 br/nr / 7. 5 br/m 2 = %120 Va=%94. 5 / %78; 75 Va = %120 (DVO) olup, %20'dir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK Toplam Verimlilik Oranı: Kullanılan tüm üretim kaynaklarının birim miktarına düşen üretim miktarını gösterir. TV= Toplam Üretim / Toplam Girdi, işgücü, malzeme, sermaye, enerji vb. girdilerin toplamıdır. Toplam Verimlilik Oranı, örgütün(işletmenin) etkenliğinin en iyi göstergelerinden biridir. Çok Faktörlü Verimlilik Oranı: Toplam çıktı ya da çıktının bir bölümü ile girdilerin bir türü ya da birkaç çeşit girdi türü arasındaki ilişkileri ölçen orandır. ÇFV= Çıktı / (İşgücü+Malzeme+Enerji) Kısmi Verimlilik Oranı : Toplam çıktının ya da bir bölüm çıktının, ayrı her bir girdi türüne oranlanması ile elde edilir. Bu oranlar, bir girdi cinsinin birim miktarına düşen üretim miktarını gösterir. Kısmi verimlilik oranlarından hareketle, toplam verimlilik oram belirlenebilir. Bunun için. her bir kısmi verimlilik oranının toplam verimlilik içindeki ağırlığının tesbit edilmesi gerekir. Kısmi verimliliklerin ağırlığı, birim mamul maliyeti içindeki paylan oranında belirlenebilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK Garvin(1984)'e göre kalitenin boyutları şunlardır: • Performans (İşlevsellik): Ürünün yerine getirme niteliği • Uygunluk : Ürünün belirlemelerine, belgelerine ve standartlarına uygunluk derecesi • Güvenilirlik : Ürünün kullanım ömrü içindeki performans sürekliliği • Dayanıklılık : Ürünün kullanılabilir ömrünün uzunluğu • Hizmet görürlük : Ürüne yönelik sorun ve şikayetlerin kolay çözümlenebilirliği • İtibar : Ürünün geçmişi, marka ve moda değeri Kalite bu anlayış çerçevesinde gerçekleştirildiğinde, işletme performansına büyük katkıda bulunur. Bu katkıların ölçülmesi ve bu alanda sağlanan gelişmelerin bilinmesi gerekir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ KALİTE • ^ Kalite, bir mal veya hizmetin belirli bir gereksinimi karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerinin tümüdür (ASQC). • ^ Kalite belirli, bir ürünün ya da hizmetin tüketicinin isteklerine uygunluk derecesidir (EOQC). • ^ Kalite gereksinimlere uygunluk derecesidir (Crosby). • ^ Kalite kullanıma uygunluktur(Juran). • ^ Kalite ürünün sevkiyattan sonra toplumda neden olduğu zarardır (Taguchi). • Kalite, sistemin sunduğu hizmet ya da ürünün kullanıcı isteklerini ve gereksinimlerini karşılama, ürünlerin teknik belirlemelere uygunluğunu ve hatasız olma derecesini belirleyen bir kavramdır. • Toplam Kalite Yönetimi'nin temel özellikleri şunlardır: • Kaliteyi ön planda tutan yönetim anlayışı • Takım ruhu, katılımcı yönetim ve uzlaşmaya dayalı yönetim felsefesi • Değişkenlikleri azaltmaya dönük ürün ve sistem tasarımı, denetim sistemleri • Girdi kaynaklarından son tüketime kadar uzanan zincirin her halkasının önemli olduğu bilinci

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ YENİLİK-İNOVASYON Yönetim performansı, iki yönden incelenmelidir; yönetim işletmede var olan kaynaklan yönetmek ve onlardan en yüksek düzeyde yarar sağlamaktan sorumludur; bunun yanında geleceği yaratmak zorundadır. Yenilik, insan ve maddesel kaynaklara yeni ve daha çok değer yaratma kapasitesi sağlama görevidir. Yenilik, iç ve dış çevrelerden kaynaklanan her türlü baskı, tehdit, istek ve olanaklara, teknoloji, ürünler, hizmetler, yöntemler, politikalar açısından başarılı olarak yanıt vermek için yapılan değişimleri içeren yaratıcı bir süreçtir. Yenilik Türleri: • Ürün ve Hizmet Yenilikleri: • Üretim Süreci veya Yöntemlerinde Yenilik: • Kullanım Yenilikleri: • Pazar Yenilik göstergeleri; • Yeni uygulanan üretim yöntemleri sayısı, • Yeni yöntem uygulamaları sonucu süre ve maliyet tasarrufu (azalma oranı) • Yeni teknoloji uygulamaları sonucu süre ve maliyet tasarrufu (azalma oranı) gibi

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ÇALIŞMA YAŞAMI KALİTESİ ÇALIŞMA YAŞAMININ KALİTESİ Çalışma yaşamının kalitesini etkileyen uygulamalar; Hakça ücret sistemleri, Özendirici (parasal ve parasal olmayan) sistemler, iii. İş güvencesi, uygun ve modern fiziki çalışma koşulları, iv. Mesleki eğitim, v. Katılımcı yönetim uygulamaları, grup çalışmaları vi. Öneri sistemleri, kalite kontrol çemberleri Çalışma yaşamının kalitesinin belirlenmesinde kullanılacak ölçüm yöntemleri; • İstatistik! Göstergeler: İşgücü devir oranı, devamsızlık, grev ve anlaşmazlıklar, işe geç kalmalar, kazalar gibi sonuçlar, çalışma yaşamının kalitesinde işgücü davranışlarım belirleyebilen göstergelerdir. • Toplam Performans Göstergeleri de çalışma yaşamının kalitesini detaylı olarak gösteren göstergelerdir. • Fiziki çalışma koşullarına ilişkin ölçümler ve bunların standartlarla karşılaştırılması: Aydınlatma, havalandırma, ısı, gürültü, nem, toz, titreşim, görsel ve zihinsel yoğunluk, bedensel çaba vb. ile ilgili ölçümler. • Anketler, Görüşmeler, Gözlemler:

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ÇALIŞMA YAŞAMI KALİTESİ Kötü çalışma koşullan ve uzun çalışma saatleri sonucu oluşan yorgunluk, red edilen ürün ve malzeme israfında artış sağlamaktadır. Günümüzde bile hala olumsuz etkileri hissedilmekte olan bu gelişimin ergonomi biliminin gelişimi ve uygulamaya geçirilmesi ile olumsuz etkileri silinmeye başlanmıştır. Çalışma yaşamının kalitesini geliştirmek için. • Çalışma sürelerinde yeni düzenlemeler, • Dinlenme aralan, • Vardiya çalışmaları, • Esnek çalışma saatleri, • İş zenginleştirme, • İş değiştirme, • Grup çalışmalarına ağırlık verme gibi yöntemler uygulamaya konmuştur. Böylece, yeni çalışma koşullarının, getirdiği psiko-fıziksel iş yükleri azaltılmaya çalışılmıştır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ KARLILIK 1. KARLILIK Kâr ve kârlılık işletmede toplam gelir ve toplam maliyetler arasında kurulan bir sonuç ilişkisidir. Kâr satışlarla maliyetler arasındaki pozitif farktır. Bu fark negatif ise zarar oluşur. Kârlılık, dönem kârının satışlara bölünmesiyle elde edilen orandır. (Satış)Kârlılığı= Kâr ya da kârlılığın bir performans ölçütü olarak ele alınması eleştirilen bir konudur. Kâr ya da kârlılığın özellikle uzun dönemde bir performans göstergesi olarak alınamayacağı, ancak kısa dönemli bir gösterge olarak kullanılabileceği görüşü yaygındır. Yöneticiler kısa dönem kârı pahasına, araştırma ve geliştirme çalışmalarından, çalışanlara yönelik özendirici yatırımlardan, kaliteden , bakım ve onarım çalışmalarından hatta iyi müşteri ilişkilerini koruma çabalarından, ki bu konular işletmenin yaşamını sürdürebilmesi için çok önemlidir, fedakarlık edebilmektedirler. Kâr çoğu durumda, yönetimin ve çalışanların kontrolü altında olmayan dışsal koşullardan (ekonomik durum, talep değişikliği, pazar olanakları vb. ) fazlasıyla etkilenebilen bir özellik taşır. Bu etkinin ağırlık kazandığı dönemlerde işletme performansı ile kâr yada kârlılık arasında doğrudan bir ilişki kurmak anlamlı olmaz.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MİKRO HAREKET ETÜDÜ 19. yüzyıl başında GILBRETH, işçinin üretim esnasında yaptığı hareketleri sınıflandırmış ve her bir temel harekete THERBLIG adını vermiştir. O yıllarda hareket düzeyindeki analizler pek rağbet görmemiş, ancak bugünlerde, özellikle montaj üretim sistemlerinde yaygın kullanılabilen Mikrohareket Etüdü’nün ortaya çıkmasını sağlamıştır. Mikrohareket Etüdü işçinin işlem sırsaındaki el ve/veya kol hareketlerinin incelenerek daha iyi hareket sırasının geliştirilmesi ve böylece verimliliğin arttırılması amacıyla yapılmaktadır. Analizin ayrıntı düzeyi dikkate alındığında, özellikle montaj işlerinde sıkça uygulanabilmektedir. Mikrohareket etüdü yapılabilmesi için öncelikle mevcut hareketlerin kayıtlara geçirilmesi gerekir. Bu amaçla işin özelliğine göre uygulanabilen şemalar kullanılır. Hareketlerde iyileştirme sağlayabilmek için bazı öneriler sunulmaktadır. Hareket Ekonomisi Prensibleri adı verilen bu öneriler 3 grupta toplanmaktadır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ HAREKET EKONOMİSİ PRENSİBLERİ Bir metod geliştirirken, işgörenin gerekli yerlerde, uygun uyarıları alarak, mümkün olan en kısa sürede en kolay şekilde çalışmasının sağlanmasına dikkat edilmelidir. (20) Bu amaçla geliştirilen ilkeler : İnsan vücuduna ilişkin olanlar; • İki el aynı anda başlayıp, aynı zamanda bitirmeli, • İki el dinlenme hariç boş kalmamalı (aynı anda), • Kolların hareketi simetrik ve eşit yönlü olmalı, • Momentumdan yararlanmalı, • Ani ve sert hareketler yapılmamalı, • Çalışma yeri işçinin, çok az göz hareketini gerektirmeli, • Uyumlu hareketler olmalı, • Serbest hareketler tercih edilmeli (sınırlı olanlar

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ HAREKET EKONOMİSİ PRENSİBLERİ İşyerine ilişkin : • Bütün araç ve malzemeler için sabit yerler seçilmeli, • Araçlar, gereçler, malzemeler önceden uygun yerlere konulmalıdır, • Eğimli taşımadan yararlanmalı, • Malzemeler, araçlar, en iyi hareket sırasını sağlayacak şekilde düzenlenmelidir, • Yer çekimli kutulardan yararlanmalı, • Uygun ışıklandırma, işe göre oturuşu sağlayacak tip ve yükseklikte sandalye, • Araçlar, malzemeler ve kontrol aletleri işçinin en geniş çalışma alanı içine yerleştirilmeli ve işçiye en yakın olması sağlanmalı, • İşyeri rengi işin rengi ile zıt renk olmalı böylece göz yorgunluğu engellenmektedir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ HAREKET EKONOMİSİ PRENSİBLERİ Araç – Donatı’ya ilişkin • İşin bir mengene veya ayakta çalışabilen bir araçla tutturuabileceği hallerde ellerin tutma işinden kurtulması gerekir, • Olanağı varsa iki veya daha fazla araç birleşerek kullanılmalıdır, • Parmaklara işleri eşit olarak dağıtmalı, yüklemeli, • Tornavida, anahtar, manivela gibi araçların sapları en iyi şekilde kavranabilecek şekilde yapılmalıdır, • Levyeler, araç kolları ve kolla çevrilen volanler işçinin bunları vücudunun durumunu çok az değiştirerek ve mekanik avantajlardan yararlanabileceği bir biçimde yerleştirilmelidir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ UYGULANACAK TEKNİKLER Mikrohareket etüdünde, iş istasyonun ve yapılan işin özelliğine bağlı olarak çok sayıda şema kullanılabilir. En önemli şemalar; • İki el iş akış şeması, • Şimo (Eşzamanlı hareket) şeması, • Çevrim grafiği sayılabilir Eş Zamanlı Hareket Şeması, zaman skalasında en küçük hareket birimine kadar gösterildiği şemadır. Şemanın çıkartılmasında çoğu kez film vb aletler kullanılmak zorundadır. İki El İş Akış, bir işçinin elleriyle yaptığı ve birbiriyle ilişkili olan faaliyetlerin kaydedilmesinde kullanılan şemadır. Genellikle montaj ileri gibi kısa süreli ve faaliyetrlerin yoğun olduğu işlerde uygulanır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ SENTETİK HAREKET –ZAMAN SİSTEMLERİ • TANIM VE TARİHSEL GELİŞİM • Bir sentetik zaman sistemi, iş ölçüm teknikleri arasında yer alan ve bünyesinde temel insan vücudu hareketlerine ait önceden tespit edilmiş süreleri bulunduran bir araçtır. • Bu sistemlerin içerdiği temel vücud hareketleri ve bunlarla ilgili süre değerleri her hareketin sayısız defa ve değişik kimseler üzerinde incelenmesi sonucunda ortaya çıkmışlardır. • PMTS (Predetermined Mtion Time Systems) sistemleri, temel hareketlere ilişkin standart (sabit) süre verilerinden hareketle işlemin normal süresinin belirlenmesi esasına dayanır. Dolayısıyla bu sistemde önemli olan sürenin tesbiti değil işlemin hareketlerinin belirlenmesidir. Hareketlerin belirlenmiş olması halinde süre-hareket tablosundan değerinin okunması ile elde edilebilmektedir. Bu nedenle işlemin harketlerinin tesbiti ancak bu konuda eğitimli iş etüdcüleri tarafından yapılmalıdır. • PMTS işlemlerinin yapısı, civataya pul takılması gibi basit bir işlem için kolayca gösterilebilir. İşçi; • Pula uzanacak, • Pulu kavrayacak, • Pulu civataya doğru hareket ettirecek, • Civata üzerine yerleştirecek, • Ve pulu bırakacaktır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ SENTETİK HAREKET –ZAMAN SİSTEMLERİ İşlemlerin çoğu bu 5 ana faaliyetten oluşur. Bunlara diğer Beden Hareketleri ve birkaç başka öğe de eklenir. ( tablo ) TANIM HAREKET Uzanma Elin hedefe hareketi Kavrama Parmaklarla nesnenin denetimini ele geçirme Hareket ettirme Nesneyi hareket ettirme (Götürme) (Taşıma) Yerleştirme Nesneyi yerine getirmek ve tutturmak Bırakma Nesneyi serbest bırakma Beden Hareketleri Bacak, gövde hareketleri PMTS sistemlerinin doğmasında F. W. TAYLOR (1856 -1915) ve özellikle F. B. GILBRETH (1868 -1924) önemli rol oynamıştır. GILBRETH verilen bir iş için en kısa sürede yapılabilmesi için uygulanabilecek metodu arama çalışmalarına girişmiştir. GILBRETH filme alınmış iş akışlarının bir değerlendirmesini yapmış ve kendi isminin tersten okunuşu olan THERBLIG adını verdiği 17 değişik işlem öğesi (hareket) tespit etmiştir. Metod arayışları ile de iş akışlarındaki gereksiz Therblig’leri elimine etmeye çalışmıştır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ Therblig-SENTETİK HAREKET –ZAMAN SİSTEMLERİ Search -Arama Find -Bulma Select-Seçme Grasp-tutma Hold –Tutma, Bulunduma Position –durum, şekil Assemble-komple, montaj Use-Kullanma Disassemble-Demontaj, Sökme Inspect –Muayene etme Transport loaded-Taşıma, yükleme Transport unloaded-taşıma indirme Pre-position for next operation –Sonraki işlem için hazırlık Release load –yükü birakmak Unavoidable delay Avoidable delay –Kaçınılabilir Gecikme Plan- Planlama Rest to overcome fatigue-Yorgunluğu Yenmek için dinlenme

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ SENTETİK HAREKET –ZAMAN SİSTEMLERİ Sistemin en önemli yararları; • Hareketlerin süre değerleri tablolarda mevcuttur. Süre ölçümüne gerek yoktur. • Sentetik süre verileri universaldir. Tüm fiziki faaliyetler için uygulanabilir. • Değişik işyerlerinde uygulanabilir. Hareketlerin süresi sabit olduğuundan farklı iş yerlerinde aynı işin süresi eşit olur. • Sistem dikkati metod üzerine çeker. Süre belirlemek gerekmez. • Diğer tekniklerden daha kusursuz ve kesindir. İş ölçümcünün performans takdirine gerek yoktur. • Metod içindeki tüm vücut hareketleri kesin ve açık olduğundan işçilerin yeni metod eğitimlerinde kullanılabilir. • Metod çok ayrıntılı incelendiğinden, metoddaki değişiklikler anında fark

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ SENTETİK HAREKET –ZAMAN SİSTEMLERİ Sentetik Hareket Zaman Sistemleri sürenin tesbitindeki kesinlik sağlamasına rağmen oldukça karmaşık ve öğrenilmesi zordur. İş ölçümcünün uzun süreli eğitimi gerekmektedir. Bu önemli iki sakıncası uygulanabilirliğini azaltmaktadır. Sistemin diğer önemli sakıncaları şunlardır: • Belli bir harekete ait süre kendinden önce helen ve takip eden hareketlerden etkilenebilir. • Çok tekrarlı işlerde kullanılabilir. Tekrarsız ve kafile işlerinde kullanılması ekonomik olmaz. • İşçinin kontrolü dışında bazı faktörler olabilir. MTM (Methods Time Measurement) (Yöntem-Süre Ölçümü), el ile yapılan herhangi bir işi, onu yapmak için gerekli olan temel vücut hareketleri cinsinden analiz eden ve söz konusu hareketlerin yapılarıyla hangi koşullar altında yapıldıklarına göre önceden bir süre standardı getiren bir yöntemdir. MTM metodunda temel hareketleri birbirinden ayırmak ve temel hareketlerin süresini tesbit etmek için çeşitli çalışma yerlerinde endüstriyel iş akışları filme alınmıştır. Her temel harekete ait film kareleri yani her temel hareketin başlangıcı ve bitişi sayılarak gerçek süreler bulunmuştur. Bu şekilde bulunan süreler, MTM normal performansı olarak kabul edilmiş ve bir işçinin yorulmadan bir işi devamlı yapması için gerekli süreler olarak belirlenmiştir. MTM'in süre birimi TMU (Time Measurement Unit) olup, l TMU = l O"5 saat (0. 036 sn = 0. 0006 dk) olarak standartlaştırılmıştır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM sistemi, insan tarafından yapılan herhangi bir işin ölçümüne esas olan temel çalışma hareketlerini ve bu hareketlerin gerçekleştirilmesi için gerekli olan normal süre değerlerini sağlamaktadır. HAREKETLER 1. TEMEL HAREKETLER KATEGORİ Temel Hareketler Uzanmak Tutmak Getirmek Yerleştirmek Bırakmak El İle Yapılan Diğer Hareketler Bastırmak Ayırmak Döndürmek Zihinsel Fonksiyonlar Göz Kaydırmak Kontrol Etmek Okumak Yazmak Vücut Hareketleri Vücut Eksenini Kaydırmadan Ayak Hareketi Bacak Hareketi Vücut Eksenini Kaydırarak Yan Adım Vücudu Döndürme Yürümek Vücut Eksenini Eğerek Eğilmek ve Doğrulmak Çömelmek ve Doğrulmak Diz Çökmek ve Doğrulmak İki Diz Üzerine Çökmek ve Doğrulmak Oturmak ve Kalkmak Yapılan araştırmalardan'tespit edildiğine göre, hareketlerin %85'i olan 5 temel hareketten oluşmaktadır. Uzanmak (Reach)(R), elin veya parmağın belli veya belirsiz bir hedefe doğru hareketidir. Hareketin süresi, i. Hareketin türü i. ii. Hareket uzaklığı ii. iii. Hareket (akışının) tipi olmak üzere 3 faktöre bağlıdır. Hareketin türü, ulaşılmak istenen cismin yapısı, durumu ve konumu ile ilgili faktördür. Bu kendi içinde 5 sınıfa ayrılır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM . A. Sabit bir noktada ya da diğer elde duran veya diğer elin altında bulunan bir cisme uzanmak. . Diğer elin üzerinde tek başına duran nesneye uzanmak. Diğer elin tuttuğu bir nesneye uzanmak. Belirli bir yerde tek başına duran nesneye uzanmak. . Bir alet kutusuna, bir montaj düzeneğine, bir makina koluna uzanmak gibi. B. Genel olarak, durduğu yer bilinen bir cisme uzanmak. Cismin yeri, iş akışı gereği biraz değişebilir. . Tornavida, her çevrimde masanın üzerinde bırakılıyorsa, tornavidaya uzanmak. Sürekli dönen montaj bandı üzerindeki cisme uzanmak C. Diğer cisimlerde karışık vaziyette duran bir cisme uzanmak D. Çok küçük ya da hassas tutuş gerektiren bir cisme uzanmak C/D yüksek derecede kontrol sarfı gerektirir. C sınıfında, nesneler seçilmek zorundadır. . Kutu içindeki bir vidaya uzanmak gibi. D sınıfında, nesne ya çok küçüktür ya da dikkatli uzanma gerektirir. . 3*3 mm kesitli bir parçaya uzanmak. Masa üzerinde duran bir jilete uzanmak

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM E. Eli, ortadan çekmek ya da bedenin dengesini sağlamak ya da bir sonraki harekete hazırlanmak için belirsiz bir yere uzatma. Pres çalışmadan önce 30 cm geriye çekilmesi gibi

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Uzanmak hareketinin süresi, hareketin tipine bağlıdır. Hareket Tipleri; a. El genellikle hareketin başlangıcında ve sonunda duruş halindedir. Şekil 10. 2 El hareketinin Hızı b. El, ya uzanmanın başlangıcında ya da sonunda hareket halindedir. c. El, hareketin başlangıcında ve bitiminde hareket halindedir. Hareketin sembolik yazılışı, m m R xx şeklindedir. Uzanmak hareketi öncesinde el hareketli (in motion) ise m. R sonrasında hareketli ise m hareket tipini gösteren m harfi kodda yer alır. 30 cm uzaklıktaki çalışma tezgahı üzerinde duran civata anahtarına uzanma ; R 30 B Bir nesnenin bir kutunun içine atılmasından sonra atma hareketine -hareketi geciktirmeksizin- uzanma hareketi ekleniyor ise; m. RSOA

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM 30 cm uzaklıktaki çalışma tezgahı üzerinde duran civata anahtarına uzanma ; R 30 B Bir nesnenin bir kutunun içine atılmasından sonra atma hareketine -hareketi geciktirmeksizin- uzanma hareketi ekleniyor ise; m. RSOA Bir nesnenin bir kutunun içine atılmasından sonra-durmaksızın- 30 cm uzaklıktaki makina koluna asılmış bir uzanma hareketi ekleniyor ise; m. R 30 Am 30 cm uzaklıktaki bir makina koluna uzanma. Bu dokunmadan sonra -hareketi geciktirmeksizin- hemen harekete devam edecektir; RSOAm I. Hareket tipi için, uzaklığa ve cismin konumuna (sınıf) bağlı olarak hareketin süresi tabloda ilk 4 sütunda yer almaktadır. R 70 A: 16. 5 TMU R 70 B; 24. 1 TMU R 70 E: 21. 4 TMU II. Hareket tipi için, A ve B sınıflarının süreleri son 2 sütunda yer almıştır. m. R 70 A : 14. 3 (R 70 Am) m. R 70 B: 21. 4 C, D ve E sınıflan için, I. Tip için verilen

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Örnek- 95 cm uzaklıktaki bir nesneye uzanma (R 95 B) TMU Şekil-. R 95 B İçin Ekstrapolasyon tutmak Tutmak (Grasp)(G), elin veya parmakların bir veya birden fazla nesneyi bir sonraki temel hareketi yapmak için kontrol altına almasıdır. Tutma hareketinin süresi, tutmanın türüne, nesnenin durumuna nesnenin formu ve ölçülerine bağlıdır. Gl: Kavrama G 1 A : Nesne tek başına durmakta ve parmakların kapanmasıyla kolayca tutulabilmektedir. Gl A'dan önce uzanma hareketinin A veya B türü yapılır. (2 TMU) G 1 B : Çok küçük bir nesne (<=3*3 mm) veya düz bir yüzey üzerinde uzanan bir nesnenin tutulmasıdır. (3. 5 TMU) G 1 C: Engelli kavrama. Nesne silindir biçimindedir. Bir yanından ve altından engellenmektedir. G 1 C 1: 12 -25 mm çaplı nesneler (7. 3 TMU) G 1 C 2: 6 -12 mm çaplı nesneler (8. 7 TMU) G 1 C 3: 6 mm'den küçük çaplı nesneler (10. 8 TMU) . Çalışma masasında duran bir tornavidayı tutmak G 1 A. . Düz yüzeyde duran bir toplu iğneyi tutmak G 1 B. . Kalemlikten bir kurşun kalemi tutmak G l C.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM G 2: Tekrar Tutma: Tutmayı düzeltmeye yarar veya yerleştirme için bir ön hareket olarak değerlendirilir (5. 6 TMU). G 3: Tutmayı diğer ele geçirme: Nesne bir elden diğerine verilir ve nesneyi veren el nesne üzerindeki kontrolü bırakır. (5. 6 TMU). Bir vidanın sol elden sağ ele teslim edilişi R 20 A : 7. 8 TMU G 3 : 5. 6 TMU G 4: Seçerek tutma : Diğer nesnelerle karışık duran ve bunların arasından seçilerek tutulması gereken bir nesnenin tutulmasıdır. Öncesinde her zaman RC uzanma hareketi yapılmaktadır. Nesnelerin ölçülerine göre 3 tür olabilir. G 4 A : Parçanın boyutu 25*25*25 mm'den büyük (7. 3 TMU) G 4 B : Parçanın boyutu 6*6*325*25*25 mm arasında (9. 1 TMU) G 4 C: Parçanın boyutu 6*6*3 mm'den küçük (12. 9 TMU) G 5: Dokunarak tutma : Parmaklan kapamadan, sadece bir nesneye dokunmayla diğer hareketi yapabilmek için nesne kontrol edilebiliyordur. . Çekmeceyi hareket ettirme (O TMU). Kafada bulunan bir bareti tutmak G 1 A. Masanın üzerinde tek başına duran 8 mm 'lik açık ağızlı anahtarı tutmak G 1 B. Elin yerini değiştirerek tornavid sapına olan tutuş mesafesini kısaltmak G 2. Preste basılmış bir parçayı diğer elden almak G 3. Alet kutusunda bulunan 30*50 mm uzunluğunda bir pimi tutmak G 4 A. Elektrik düğmesini tutma G 5

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM 1. Bırakmak (RL) (RELEASE), parmakların veya elin bir nesne üzerindeki kontrolünün kaldırılmasıdır. RL l : Parmakları açarak bırakma (2 TMU) RL 2 : Dokunmayı keserek bırakma (O TMU) Bir aletle tutulan bir nesnenin üzerinden kontrolün kaldırılması bir getirme hareketidir. Birbirine geçmiş olan parçaları bırakırken, sallama veya sıyırma sırasında bir gecikme oluyorsa, bunların ayrıca analiz edilmesi gerekir. G l ile tutulmuş bir parçanın bırakılması RL 1 Kullanıldıktan sonra bir penseyi bırakma RL 2 Tuşu bastırdıktan sonra bırakma RL 2 1. Getirmek (Götürmek)(Hareket Ettirmek) (MOVE), bir veya bir çok nesneyi parmaklarla veya elle belirli veya belirsiz bir yere taşımaktır. Getirmek hareketi; a. Hareketin uzaklığına 1. Hareketin türüne 2. Hareket (akışının) tipine 3. Kuvvet sarfına bağlıdır. Sembolik yazılışı, Tipi Hareket Uzaklık Hareket Ağırlık Tipi Türü Tipi Kuvvet şeklindedir. Hareketin uzaklığı, hareketin başlama ve bitiş noktası arasındaki uzaklıktır. Hareket türü A. Bir nesneyi diğer ele veya bir dayanağa karşı götürmedir. Az derecede kontrol sarfı gerektirir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Hareketin uzaklığı, hareketin başlama ve bitiş noktası arasındaki uzaklıktır. Hareket türü A. Bir nesneyi diğer ele veya bir dayanağa karşı götürmedir. Az derecede kontrol sarfı gerektirir. Bir nesneyi 30 cm uzaklıktaki bir dayanma düzeneğine karşı itmek M 2 CA 9. 6 TMU B. Bir nesnenin yaklaşık veya belirsiz bir yere götürülmesidir. Orta derecede kontrol sarfı gerektirir. Nesneyi 20 cm uzaklıktan parça kutusuna getirmek M 20 B 10. 5 TMU C. Nesneyi kesin bir yere hareket ettirmektir. Yüksek derecede kontrol sarfı gerektirir. Hedef kesinliği 12 -25 mm arasındadır. Tornavidanın civata yarığına getirilmesi, Bir fişin prize götürülmesi; Pim ucunun, iç çapı 5 mm 'den büyük olan düzeneğe götürülmesi Kuvvet Sarfı, bir nesnenin kaldırılmasında, itilmesinde veya çekilmesinde o nesnenin ağırlığı, getirme hareketini geciktirir. Kuvvet sarfı; Nesneyi Kaldırmak (nesnenin ağırlığı) Nesneyi itmek veya çekmek (nesnenin sürtünmesi) olmak üzere 2 türdür. Kuvvet Sarfı 2 bilenlidir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM i. Statik : Ağırlığın kontrol altında (ilk kez) alınmasıdır (SC). Statik bileşende, hareket yoktur, adalenin kasılması konusudur. Nesne sabit konumda (zemin üzerinde olması gibi) ise, önce nesnenin kontrol altına alınması gerekir. Hareketsiz konumda iken, bir nesnenin kontrol altına alınması süresi, ağırlığa bağlı olarak tabloda verilmiştir (Statik Sütunu). ii. Dinamik: Ağırlığı kontrol altında (götürme esnasında) tutmaktır. Dinamik bileşen, bir nesnenin ağırlığının hareket esnasında kontrol altında tutulmasıdır. Ağırlığa bağlı olarak bulunan TMU değeri, dinamik faktör (w) ile çarpılır (Tablo-12. 4). • 4 kg ağırlığındaki bir kutu bir elle 60 cm yüksekliğinde bir çalışma masasına konacaktır. SC 4 : 2. 8 TMU M 60 B 4: 21. 8 TMU (M 60 B 4=M 60 B*(4 kg için W)= 20. 4*1. 07=21. 8 TMU) Ağırlık 2 elle yapılıyor ise, ağırlık değerinin yarısı alınır. • 16 kg ağırlığında olan bir makina parçası, bağlama yerinden söküldükten sonra 2 elle tutularak alet dolabına konacak (70 cm) SC 16/2 : SC 8: 5. 8 TMU M 70 B 16/2 : M 70 B 8 : M 70 B*(8 kg için W) : 22. 8*1. 17=26. 7 TMU

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Eğer bir nesne itilecek veya çekilecek ise, ağırlık kaldırma yerine sürtünme (direnci) dikkate alınır. Direnç=ağırlık* Sürtünme Katsayısı; tahtanın tahtaya veya metale sürtünmesi 0. 4, metalin metale sürtünmesi 0. 3 olarak alınır. 20 kg ağırlığında bir sandık bir metal yüzeyde itilecektir. (O cm) Kuvvet Sarfı=20 kg*0. 4=8 kg M 50 B 8=18*1. 17=21. 1 TMU 6 kg ağırlığında bir piston bir silindirden yukarı çıkarılacak (30 cm) ve daha sonra yan tarafa (30 cm) konacaktır. SC 6 : 4. 3 TMU M 30 B 6 Piston Silindirden : 14, 9 TMU M 30 B 6 Piston Yan Tarafa : 14, 9 TMU Toplam : 34. 1 TMU M 30 B 6=M 30 B*(6 kg için W)=13. 3*1, 12=14, 896 TMU

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ Uzaklık Getirmek (M) Hareketi Süreleri MTM SINIFLAR El Hareketi (cm) A B C B 2 2. 0 1. 7 4 3. 1 4. 0 4. 5 2. 8 6 4. 1 5. 0 5. 8 3. 1 8 5. 1 5. 9 6. 9 3. 7 10 10 6. 8 7. 9 4. 3 12 12 6. 9 7. 7 8. 8 4. 9 14 14 7. 7 8. 5 9. 8 5. 4 16 16 8. 3 9. 2 10. 5 6. 0 18 18 9. 0 9. 8 11. 1 6. 5 20 20 9. 6 10. 5 11. 7 7. 1 22 22 10. 2 11. 2 12. 4 7. 6 24 24 10. 8 11. 8 13. 0 8. 2 26 26 11. 5 12. 3 13. 7 8. 7 28 28 12. 1 12. 8 14. 4 9. 3 30 30 12. 7 13. 3 15. 1 9. 8 35 35 14. 3 14. 5 16. 8 11. 2 40 40 15. 8 15. 6 18. 5 12. 6 45 45 17. 4 16. 8 20. 1 14. 0 50 50 19. 0 18. 0 21. 8 15. 4 55 55 20. 5 19. 2 23. 5 16. 8 60 60 22. 1 20. 4 25. 2 18. 2 65 65 23. 6 21. 6 26. 9 19. 5 70 70 25. 2 22. 8 28. 6 20. 9

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM AĞIRLIK PAYI Hareket (akış) tipi Ağırlık i. El, hareketin başlangıcı ve bitişinde hareketsiz 1 ii. El, hareketin başlangıcında veya bitişinde hareketli 2 iii. El, hareketin başlangıç ve bitiminde hareketli. 4 olmak üzere 3 türdür. Tabloda, el hareketli ise, B hareket türü için verilmiştir. 6 M 60 B : 20. 4 TMU 8 m. M 60 B: 18. 2 TMU 10 10 m Farkı: 2. 2 TMU 12 12 m. M 60 Bm : 16. 0 TMU (J 8. 2 -2. 2) 14 14 i. M 30 C: 15. 1 TMU 16 16 ii. m. M 30 C: 11. 6 TMU (15. 1 -3. 5) iii. (M 30 B: 13. 3 , m. M 30 B: 9. 8 mfarkı=3. 5) 18 18 Statik Dinamik 0. 0 1. 00 1. 6 1. 04 2. 8 1. 07 4. 3 1. 12 5. 8 1. 17 7. 3 1. 22 8. 8 1. 27 10. 4 1. 32 11. 9 1. 36 13. 4 1. 41 20 20 14. 9 1. 46 22 22 16. 4 1. 51

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM ÖRNEKLER 30 cm uzaklıktaki kutuda kanşık durumda bulunan M 6*20'lik civataya uzanmak, bunu tutmak ve 30 cm'den diğer ele vermek R 30 C G 4 A M 30 A RL 1 40 cm uzakta 30 kg ağırlığındaki bir kutuyu iki elle alınız ve bunu 60 cm uzaklıktaki konveyöre bırakınız. R 40 B G 1 A SC 30/2 M 60 B 30/2 RL 1 20 cm uzaklıktaki 6 mm çaplı rondelayı masa üzerinden almak ve 30 cm uzaklıktaki ana mamul üzerine bırakmak. R 20 B G 1 B M 30 C RL 1 Yerleştirmek (Position) (P), bir nesneyi, parmaklarla veya elle diğer bir nesnenin içine koymak veya başka birine bitiştirmektir. Yerleştirme, i. İçine geçirme : Bir nesneyi diğerinin içine geçirme ii. Bitiştirme: Bir nesneyi diğer birine doğru itmek, bitiştirmek veya üstüne koymak. olmak üzere 2 türdür.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM . Birbirinin İçine geçirmek : Birbirinin içine geçirme sırasında, hareket safhaları, eksenleme, yönlendirme ve iç içe geçirmedir. Eksenleme, yerleştirmek iki nesnenin ortak eksenini bulabilmek amacıyla esas yerleştirmeden önce yapılır. Bu, paralel kaydırma ve/veya doğrultma hareketiyle elde edilir. Yönlendirme, iki nesnenin kesitinin üste gelebilmesi eksenlemeden sonra yapılır. İçi içe geçirme, yerleştirecek nesnelerin iç içe sokulmasıdır. Yerleştirme, 1. Geçme Sınıfı, 2. Simetri Şartları P 1 S Manipulasyon (uygulama) etkenlerine bağlıdır. Sembolik yazılışı Geçme D Simetri Manipulasyon Sınıfı Şartları (D/E) (1/2/3) (NS/SS/S) şeklindedir. 1. Geçme Sınıfı (Tolerans) Pl : Gevşek Geçme : Basınç gerekmez. Parçalar ayrılıp düşebilir. Bir pulu vidaya, açık ağızlı anahtarı somuna, kalemi kalemtraşa yerleştirilmesi gibi P 2 : Kaygan Geçme : hafif basınç gerekir. Parçalar ayrılıp düşmez. Tornavidanın vida yarığına, somunu vidaya, fişi prize, emniyet anahtarını anahtar deliğine yerleştirme gibi. P 3 : Sıkı Geçme : Fazla basınç gerekir. Parçalar el ile iç içe bastırılır. Not : geçme derinliği max 2. 5 cm'dir. geçme derinliği daha fazla ise, fazla kısım ilave hareketle (getirme) dikkate alınır. Bir cıvatayı boş geçmeyle 6 cm 'lik deliğe, dayanağa kadar sokmak M 30 C Deliğe 15. 1 PİSE 5. 6 M 4 A İtmek 3. 1

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Simetri Şartları S : Tam Simetrik (S, Symmetrical) : nesnelerin kesitleri her durumda yerleştirmeye imkan verir. Yönlendirme gerektirmez. (Eksenleme+İç içe geçirme) SS : Yarı Simetrik (SS, Semi-Symmetrical) : Nesnelerin kesitleri bir çok durumda yerleştirmeye imkan verir. Yönlendirme için ~45°'lik bir döndürme açısı gerekir. +3. 5 TMU süre ilavesi gerekir. NS : Simetrik Olmayan (NS, Non-Symmetrical) : Nesnelerin kesitleri sadece bir durumda yerleştirmeye imkan verir. Yönlendirme için ört ~75°'lik bir döndürme açısı kabul edilir. +4. 8 TMU süre ilavesi gerekir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Manipulasyon: Nesnelerin formlarından, niteliklerinden ağırlıklarından ve de çalışma şartlarından oluşan süre ihtiyacını göz önünde bulundurmadır. Maniulasyon, E (Easy) (Kolay), D (Diffıcult) (Zor) olmak üzere 2 zorluk derecesi vardır. D, E+5. 6 TMU'dur. . Fişi prize sokma P 2 SSE. Motora bir distribütör kapağı yerleştirmek P 2 SSE. Alyen anahtarını alyen cıvatasına sokmak P 2 SSE. Kablo ucunu bir deliğe sokmak P 1 SD ü. Bitiştirme : Bir nesnenin diğer bir nesneye doğru itilmesi, bitiştirilmesi veya üstüne konmasıdır. Geçme Sınıfı: Bitiştirme toleransı kabul edilir. Sınıf Bitiştirme Toleransı Pl <± 6. 0 mm P 2 <± 1. 5 mm P 3 <± 0. 4 mm Simetri şartları ve Manipulasyon, birbirinin içine geçirmede kullanılan kriterlere göre yapılır (Tablo-12. 5).

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM Yerleştirmek (P) Hareketi Süreleri Geçme Sınıfı Pl (gevşek) Simetri Şartları Manipulasyon Kolay Zor S 5. 6 11. 2 SS 9. 1 14. 7

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 Tanım ve Temel Haraketler MTM Standart Bilgileri (MTM 2), MTM l'den geliştirilmiş bir sistemdir. Bu sistem diğer bütün önceden belirlenmiş hareket zaman sistemleri ile iş metod planlaması ve zaman tesbiti için, el ile yapılan işlerin analizine hizmet vermektedir. MTM l metoduna karşılık MTM 2 analiz yapma süresinden tasarruf sağlamaktadır. MTM l'deki ilk 5 temel hareket birleştirilerek 2 harekete dönüştürülmüş, ayrıca diğer hareketler de basitleştirilmiştir. MTM Temel Metodu ile iş akışları süre değerleri taşıyan temel hareketlere ayrılmıştır. İş akışlarının MTM Temel Metoduna uygun olarak temel hareketlere ayrılması, zamanların doğruluğu açısından yüksek derecede kesinlik sağlar, ancak analizin yapılma süresini arttırır. Normal şartlar altında bu tür zaman sarfı, sadece büyük seri üretimlerde göz ardı edilebilir. Küçük seri üretim yapan işletmelerde uzun çevrimli iş akışlarında ve süre hesaplarında MTM Temel Metodu ile analiz yapmak çok masraflıdır. MTM Standart Bilgiler Sistemi, el ile yapılan her işin yapılabilmesi için gerekli olan temel hareketleri bölümlerine ayıran bir metotdur. Her bir bölüm önceden belirlenen norm değerlerini içermektedir. Norm süre değeri, temel hareketlerin ve etkenlerin sayısı ve yapısı ile tespit edilir. MTM Standart Bilgiler sisteminde hareketler; . Almak, . Yerleştirmek, . Genel Değerler, . Vücut

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 Hareketleri olmak üzere 4 kategoride toplanmıştır. Hareketlerin sembolik yazılış şekli, Almak (A), bir veya birçok nesneye uzanmak, nesnenin kontrolünü sağlamak ve bunu daha sonra tekrar bırakmak için yapılan harekettir. Almak hareketinin kontrol derecesi, tutmanın çeşidi, nesnenin veya nesnelerin durumu ve nitelikleri ile belirlenir (Tablo-12. 6). Temas (AK_XX) : Dokunma ile bundan sonra gelen bir işin yapılabilmesi için bir nesne üzerinde kontrolün sağlanmasıdır. Kolay (AL_XX) : Yalnız bulunan ve kolay tutulabilen nesnenin tutulmasıdır. Orta (AM_XX) : Çok ufak bir nesnenin veya düz bir yerde bulunan yassı bir nesnenin tutulmasıdır. Zor (AS_XX) : Diğer nesnelerle karışmış bir nesnenin aranarak ve seçilerek tutulması veya bir taraftan ve alttan engellenmiş silindir bir nesnenin tutulmasıdır. İstiflenmiş (AHG_XX) : En azından iki yana duran veya üste dizilmiş nesnelerin aynı anda bir el ile tutulmasıdır. Karışık (AHV_XX) : Bir çok karışık duran nesnelerin bir elle veya iki elle aynı zamanda tutulmasıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 . Bir kutu içinde karışık durumda bulunan vidalardan bir avuç dolusu almak (hareket uzunluğu 30 cm) AHV 45 gibi. Tablo-. Almak Hareketinin Süreleri Orta Zor Avuç Dolusu Uzaklık (cm) Temas AKE AKZ Kolay ALE ALZ 1 El AME 2 El AMZ 1 El ASE 2 El ASZ İstiflen miş AHG Karışık AHV 2 2 6 8 11 11 13 13 27 27 16 16 33 33 5 4 8 10 10 13 13 17 17 31 31 18 18 35 35 15 15 9 13 13 14 14 18 18 21 21 35 35 23 23 40 40 30 30 13 13 17 17 18 18 22 22 25 25 39 39 27 27 44 44 45 45 17 17 21 21 23 23 26 26 29 29 44 44 31 31 48 48 60 60 21 21 25 25 27 27 30 30 33 33 48 48 35 35 53 53 75 75 26 26 30 30 31 31 35 35 38 38 52 52 40 40 57 57

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 1. Yerleştirmek (P), bir veya bir çok nesneyi el veya parmaklar ile götürüleceği belli veya belirsiz (tahmini) bir yere hareket ettirme işidir. Yerleştirmek hareketinin belirleme yeri yerleştirme veya bitiştirme noktasının durumu ile ilgilidir. Buna göre yerleştirme hareketinin türleri; PA_XX : Bir nesneyi diğer ele götürmek ve bununla nesnenin kontrolünü sağlamak (nesne diğer ele verilmeyecektir), PU_XX : Bir veya birçok nesneyi belli belirsiz bir yere veya dayanağa götürmek, PL_XX : Bir veya iki nesneyi yerleştirme yerine gevşek yerleştirmek, PE_XX : Bir veya iki nesneyi yerleştirme yerine sıkı yerleştirmek şeklindedir. Kodlamanın üçüncü yerindeki E ve Z harflerinin anlamı yerleştirme hareketinde almak hareketindekinden biraz farklıdır. E veya Z, PA_ ve PU_ hareketlerinde ellerin sayısını, PL_ ve PE_ hareketlerinde ise yerleştirme noktası sayısını göstermektedir (Tablo-12. 7). Tablo-12. 7. Yerleştirmek Hareketinin Süreleri Sıkı Gevşek 1 Nokta PLE 2 Nokta PLZ 1 El PEE 2 El PEZ Uzaklık (cm) Diğer Ele PAE Belirsiz Bir Yer PUEPUZ 2 4 2 8 13 13 18 18 34 34 5 7 5 11 11 16 16 21 21 38 38 15 15 11 11 9 16 16 21 21 26 26 43 43 30 30 15 15 13 13 21 21 26 26 31 31 48 48 45 45 19 19 17 17 26 26 31 31 36 36 53 53 60 60 22 22 20 20 31 31 36 36 41 41 58 58 75 75 26 26 24 24 36 36 42 42 47 47 63 63 Bir nesneyi gevşek geçme ile yerleştirmek (hareket uzunluğu 35 cm) PLE 30 (21 TMU). Bir nesneyi iki elle tahmini bir yere yerleştirmek (hareket uzunluğu 55 cm) PUZ 60 (20 TMU)

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM 2 -GENEL DEĞERLER 1. Genel Değerler (G), başka temel hareketlerin ve ek etkenlerin bulunması için gereken baz değerlerdir (Tablo-12. 8). Tablo-12. 8. Genel Değerler (G) Süreleri Ağırlık İlavesi (GGZ) : Eğer kuvvet sarfı l kg'dan fazla ise yerleştirme, döndürme ve çevirme hareketlerine ek olarak kg başına l TMU eklenir. Sonradan Tutmak (GNV) : Bir n esne ü zerinde k ontrolu k aybetmeden n esnenin kontrol noktasını değiştirmektir. Teslim Etmek (GNV): Bir nesne üzerinde yapılan kontrolün bir elden diğer ele nakledilmesidir. Durmak (GNV): Kuvvetin geri dönmesiyle sabit kuvvet seviyesinde ortaya çıkan minimum tutma zamanıdır. Her 3 hareket de 6 TMU sürelidir. Kuvvet Kullanımı (GK) : Her bir vücut parçası tarafından kayda değer bir hareket meydana getirmeden uygulanabilen adale kuvvetinin kullanılmasıdır. GKK küçük kuvvet kullanımı 11 TMU, GKG ise büyük kuvvet kullanımı ise 16 TMU'dur. Ayırmak (GT) : İki nesne arasındaki bağlantıyı ortadan kaldırmak için elle veya parmaklarla yapılan harekettir. Bu sırada mevcut olan direnç aniden yok olmaktadır. Sıkı geçmiş bir nesneyi ayırmak (GTE) 8 TMU, çok sıkı geçmiş bir nesneyi ayırmak (GTF) ise 23 TMU'dur

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM 2 GENEL DEĞERLER SÜRELERİ Tür KOD Süre (TMU) kg başına ilave GGZ 1 Sonradan Tutmak (GNV) GNV 6 Teslim Etmek GNV 6 Durmak GNV 6 Küçük GKK 11 11 Büyük GKG 16 16 Sıkı Geçmiş GTE 8 Çok Sıkı Geçmiş GTF 23 23 90° 'den küçük açılı GDK 4 90° 'den büyük açılı GDG 7 Her Tur için GDT 16 16 Başlama ve durma GRS 5 Sürekli Devir GRU 14 14 Göz Kaydırma GBV 4 Hareket Ağırlık İlavesi (GGZ) Kuvvet Kullanımı (GK) Ayırmak (GT) Döndürmek (GD) Krank Döndürmesi (GR) Görüş Fonksiyonları(GB)

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 Döndürmek (GD) : Boş veya dolu elin bilek veya dirsek arası uzunluk ekseni etrafındaki hareketidir (el döndürmesi). GDK, 90° 'den küçük açılı döndürmeler için 4 TMU GDG, 90° 'den büyük açılı döndürmeler için 7 TMU, GDT, döndürme hareketi yapılan her tur için 16 TMU uygulanır. Krank Döndürmesi (GR) : Bir nesnenin el veya parmaklar ile daire şeklinde yarım dönüşten fazla dönmesini sağlayan bir döndürme hareketidir. GRS, çalıştırma veya durdurma işlemi için yapılan krank döndürmesi hareketidir. GRU, sürekli devir ettirilen krank döndürmesi hareketidir. Görüş Fonksiyonları (GB) : Göz Kaydırma (GBV), bakışın bir yerden başka bir yere çevrilmesi için gözlerin hareket ettirilmesidir. Kontrol (GBP), normal görüş sahası içinde bir nesnede kolayca ayırt edilebilen farklı karakteristiklerin tesbit edilmesi için, gözlerin zihni tahmin gücüne bağlılığı ile uyum sağlamasıdır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 1. Vücut Hareketleri Ayak Hareketi (KVF) : Ayak hareketi, gövde eksenim oynatmadan ayak veya bacak hareketinin herhangi bir yöne doğru, ayağın, bacağın veya dizin belli bir yere hareketi olup 9 TMU'dur (Tablo-12. 9). Tablo-12. 9. Vücut Hareketleri (K) Süreleri Tür KOD Süre (TMU) Ayak Hareketi (KVS) Ayak veya bacak hareketinin KVF 9 Vücudun Yerini Değiştirmek (KV) Adım, yan döndürme KVS 17 Eğilme, Çömelme KVB 61 Normal oturmak (Çalışma yüksekliği 8500 mm) KSN 108 Oturarak/ayakta Durarak Çalışma (Çalışma yüksekliği 1000 mm) KSS 246 Hareket Oturmak ve Kalkmak (KS) adım, vücut

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ MTM-2 Adım, yan adım, vücut döndürme (KVS) : Adım, yan adım, vücudun döndürülmesi hareketleri, bir adımın atılmasında vücut ekseninin istenilen bir yöne itilmesini veya döndürülmesini sağlayan hareketlerdir. Eğilme, Çömelme (KVB) : Eğilme, çömelme, bir diz çökme, diz çökme ve doğrulma hareketlerinde vücudun bu hareketler sırasında aynı anda veya aynı anda olmadan bir diz üzerine öne doğru eğilmesi ve tekrar doğrulmasıdır. Oturmak ve Kalkmak (KS) : Oturmak ve kalkmak bir vücut hareketidir. Bu hareketler bir yere oturmayı ve bir yerden kalkmayı içermektedir. Bu hareketlere yardımcı hareketler de dahildir. KSN, çalışma yüksekliği 850 mm olan iş yerinde oturma ve kalkma, KSS, hem oturarak hem de ayakta çalışılabilen, çalışma yüksekliği 1000 mm olan bir iş yerinde oturma ve kalkmadır.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ NE YAPILMALI VERIMLILIK ÖLÇME VE DEĞERLENDIRME MODELLERI GENEL BAKIŞ Verimlilik denetimine (ölçme ve değerlendirme) ilişkin literatürde oldukça bol sayıda model ortaya çıkmıştır. Bunlardan bir kısmı özgün modeller, bir kısmı ise bu modellerin bazı yanlarına getirilen eleştiriler doğrultusunda gözden geçirilmiş çeşitlemeleridir. Verimlilik ölçüm modellerine ilişkin tarama çalışmaları oldukça az sayıdadır. Önemli olanlar; • Norman ve Bahiri (1972) • Teague ve Eilon (1973) • Mammone(1980) • Sardanave. Vrat(1984) • Sink, Devriesve. Tuttle(1984) • Prokopenko (1987) • Pineda(1988) sayılabilir. Verimlilik denetim modellerini sınıflandırmak oldukça güç bir iştir. Güçlüğün nedenleri;

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ NE YAPILMALI Bazı yazarların İngiliz diğer bazılarının da Fransız literatüründeki modelleri taramaları, İşletmecilerin, mühendislerin ve ekonomistlerin, farklı bakış açılarıyla farklı disiplinlere ilişkin sürekli ve süresiz yayınlarda yayımlamaları, Modellerin bazılarının özgün modeller bazılarının da çeşitlemeler olması, Amerikan, İngiliz, Fransız ve Japonya ağırlıklı APO (Asya Verimlilik Örgütü) ülkeleri yaklaşımlarının birbirinden farklı olması, Bazı modellerin pratikte sınanıp gelişme ve yaygınlaşmasının fazla olmaması, olabilir. Norman ve Bahiri, verimlilik denetim modellerini; i. )Muhasebeci yaklaşımı ii. )Ekonomist yaklaşımı iii. )Mühendis yaklaşımı olarak 3 kategoride ele almışlardır. Bunların hepsini kapsayan "Birleştirilmiş Verimlilik Modeli - Integrated Productivity Model" isimli bir model geliştirmişlerdir. Daha sonra Lawlor bu modeli alarak geliştirmiş ve kendi modelini sunmuştur.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ NE YAPILMALI Sumanth Modeli : Sumanth, çalışmasında bir verimlilik çemberinde yer alan ölçme, değerlendirme, planlama ve geliştirme aşamalarından sadece ölçme aşamasına yönelmiş, her bir ürün türü için toplam verimlilik indeksleri sağlayan ürün odaklı bir model sunmuştur. Toplam verimlilik, toplam maddi çıktının (değer), tüm maddi girdilere (maliyet) oranıdır. Çıktı unsurları, mamul, yarımamül; girdiler ise işgücü, malzeme, sermaye, enerji ve diğer giderlerdir. Ramsay Modeli: Tam kapsamlı verimlilik ölçümü, Toplam Maliyet + Kar + Hammadde ve Malzeme Maliyeti TKVO = Toplam Maliyet - Hammadde ve Malzeme Maliyeti şeklinde tanımlanmış ve hammadde ve malzemenin, mal ve hizmete (ürüne) dönüştürmede ne derece etken olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Katma Değer Verimliliği Modeli : Katma değer, bir işletmede satışlardan elde edilen gelirle, o işletmenin dışarıdan satın aldığı hammadde, malzeme, mal ve hizmetlere ödediği miktar arasındaki farktır (Akal, 2000). Çıkartım yöntemine göre, katma değer, Katma Değer = Toplam Satışlar - Satın Alınan Hammadde, Mal ve Hizmetler İfadesi ile belirlenip, Çalışan Başına Katma Değer = Katma Değer / Çalışan Sayısı ile hesaplanır. Norveç POSPAC Modeli : Model, toplam verimlilik ölçümünü esas almakta ve üretim, organizasyon, satış, ürün, işgücü ve sermaye verimliliğini içermektedir

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ Oranlarla İşgücü Verimlilik Modeli NE YAPILMALI 11. 3. 1. Temel Özellikleri Verimlilik yönetimi işletme yönetiminin en temel faaliyetidir. Dolayısıyla, verimlilik yönetimi ilgili diğer koordine ve kontrol faaliyetlerinin merkezidir. WPMR sistemi, işgücü kaynağı kullanımı açısından verimlilik yönetiminin tipik bir çerçevesidir. Yani, işgücü verimliliği yönetimi, ürün başına minimum maliyeti amaçlayan toplam verimlilik kontrolüne dayanmaktadır. WPMR Sisteminin genel amacı her bir çalışan , ilk kademe yöneticisi (ustabaşı) ve üst yönetimin işgücü kaynağı kullanım sorumluluğunu ortaya koymaktır. Sistem, zaman ve insan kaynağının önemli olduğu anlayışı ve bilinci üzerine kurulmuştur. Zaman bilinci yalnızca işgücü verimliliğinin değil, hammadde ve sermaye verimliliğini artırmanın da en temel öğesidir. Bu nedenle WPMR Sistemi, genel olarak bir verimlilik kampanyası için ve özellikle de işgücü yoğun endüstriler için tercih edilen model olmalıdır. WPMR sisteminde çalışma ve verim kontrolleri günlük olarak yapılır, değerlendirme ve önlemler ise haftalık toplantılarda yapılan incelemeler sonucunda alınır. Ayrıca üst düzey yöneticilere gelişmeler hakkında bilgi vermek amacıyla da aylık analizler hazırlanır, toplantılar düzenlenir. Sistemin işleyip, değerlendirmelerin yapılmasındaki en önemli süreç, tutulan raporlar ve bu raporlardaki bilgilerin işletme standartlarıyla karşılaştırılmasıdır. WPMR Sistemi her işçiye veya işçi gurubuna şu bilgileri sağlayarak becerilerini geliştirmelerine, morallerini artırmalarına yardımcı olur: Standart çıktı, standart yöntem ve standart süre açık olarak belirtildiğinde yapılacak işin anlamını daha iyi kavrarlar. Var olan verim düzeyleri gösterildiğinde, her bir işçi veya iş gurubu hedeflerini ayarlayabilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ NE YAPILMALI WPMR Sistemi, bu yönüyle, zaman ve işgücü kaynağının kullanım bilincini ve sorumluluk duygusunu geliştirir. Ayrıca nezaretçilerle şefleri arasındaki olayın çeşitli yönlerini ortaya koyan tartışmalar, tüm işçilerde işe karşı olumlu bir tutum oluşturur. Hesaplanan verimlilik oranlan işletme dağılımındaki farklılıkların bulunup, gerekli önlemlerin alınmasında en önemli etken olur. Ayrıca bu oranlarla standart sürenin ne kadar uygun (doğru) olup olmadığı da kontrol edilmiş olur. Kayıt İşlemleri Her işçi veya ustabaşı, her gün, her bir operasyon için üretken olmayan zamanları (süreleri) kayıt formuna kayıt eder. Her ne kadar kayıt formunun biçimi, ilgili işyerinin özelliklerine, yönetimin amaçlarına uygun olarak düzenlenebilir ise de bir kayıt formunda yer alması gerek bilgiler; İşgücü sayısı Standart işgücü saatleri Üretken olarak kullanılan zamanlar (süreler) Üretken olmayan zamanlar (süreler) Üretim (Çıktı) miktarı olarak verilebilir (Tablo-11. 2). İşin tek bir işçi tarafından yapılması halinde, form her bir makine veya çalışma birimine göre tutulur. Eğer grup çalışması yapılıyor ise, bu form çalışma grubuna veya yerine göre tutulur. Kayıt formları iş (vardiya) başlamadan önce, merkezde denetçi tarafından her çalışma grubunun ustabaşısına teslim edilir. İş bitiminde formun doldurulması tamamlanır ve merkezde formları toplamakla görevli kişiye gönderilir.

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ NE YAPILMALI Rapor Sistemi WPMR sisteminin genel çerçevesi, bilgi akış ve kontrol diyagramında (Şekil-11. 2) gösterilmiştir. Kayıt işleyişi, kayıt formu ile başlamakta ve aylık kayıt ile sona ermektedir. WPMR sisteminin özü, bu form tanımlamalarında değil, bu formun veri olarak kullanılıp işgücü verimliliğinin arttırılmasında yatar. İŞ KAYIT FORMU BİRLEŞTİRME VE ANALİZ HAFTALIK KAYIT HAFTALIK DEĞERLENDİRME AYLIK KAYIT AYLIK DEĞERLENDİRME

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ VERİMLİLİK MODELLERİ GERÇEK ZAMAN ÜRETi. M MİKTARI NE YAPILMALI STANDART İŞGÜCÜ KULLANILMA ZAMAN NO iŞi. N ADI KAYIT ZAMANI Fii. Li ZAMAN ÇALIŞAN SAYISI HAZIRLI K İŞLE M SAĞLAM Fl. RELl YEN. IŞ L STD SÜRE STD İŞGÜCÜ SAYISI HAZIRLIK İŞLE M KOD KAY ZAM 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 SÜREÇ VEYA YER SM TOPLAM KOD ISIM A MALZEME BEKLEME SURESİ B MAKINA DURUŞ SURESİ C TAKIM DEĞİŞTİRME SÜRESİ D YENİDEN KONTROL SURESİ E YENİDEN İŞLEME SURESİ F İŞE BAŞLAMA VB SURESİ Ci ISKKl. IMKKLl. Ojl

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İLGİLİ FORMLAR

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ZAMAN ETÜDÜ ÖLÇÜM FORMU

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ KİŞİSEL PAYLAR TABLOSU

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ İŞ ANALİZ FORMU İŞ AKIŞ ŞEMASI İŞÇİ MAKİNA DİYAGRAMI İŞ DEĞERLENDİRME FORMU GENEL ÖLÇÜM FORMU ZAMAN ETÜDÜ ÖLÇÜM FORMU KİŞİSEL DİNLENME PAYLARI TABLOSU