ENDOKRN SSTEM Hormonlar salg bezlerinden kaynaklanr Kana verilen

ENDOKRİN SİSTEM

Hormonlar İç salgı bezlerinden kaynaklanır Kana verilen ve dolaşım yoluyla hedef dokulara ulaşır Hedef dokuların fizyolojik kontrolünü sağlar Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Hormonların Yapısı Kimyasal yapılarına göre hormonlar 3 grupta incelenir 1. Lipit türevi hormonlar 2. Amino asit türevi hormonlar 3. Peptid veya protein yapılı hormonlar

Lipit Türevi Hormonlar Kolesterolden Üretilen Steroid Hormonlar Kanda taşıyıcı proteine bağlanırlar. Reseptörleri hücre sitoplazmasında bulunur. Hücre fonksiyonlarını etkileyen proteinlerin sentezini etkiler Böbreküstü bezlerinden Kortikosteroid, Aldosteron Östrojen, Androjen Testislerden Androjen Ovaryumlardan Östrojen ve Progesteron Plasentadan Östrojen ve Progesteron

Aminoasit Türevi Hormonlar Epinefrin, Nörepinefrin, Dopamin (katekolaminler) Tiroid hormonları Melatonin, Serotonin

Peptid Türevi Hormonlar Antidiüretik Hormon (ADH), Oksitosin, Büyüme Hormonu (Growth Hormon), Prolaktin, Tiroid Stimulan Hormon (TSH), Lüteinleştirici Hormon (LH), Folikül Stimülan Hormon (FSH), İnsülin, Glukagon

Hormonların Etki Mekanizması Her hormon kimyasal bir habercidir. Hormonların etki şekliyle ilgili iki önemli mekanizma vardır Protein veya amin yapılı proteinler, suda eridiklerinden ve plazma zarından kolayca geçemediklerinden, hedef hücrelerin zarının dış yüzünde bulunan özelsabit reseptörlere tutunur Steroid hormonlar, yağda eridikleri için kolaylıkla hücre zarından geçer. Nukleus zarında veya nukleus içinde hareketli reseptörlere tutunurlar Hormon reseptöre tutununca bir seri reaksiyon başlatılır

Hormonların Etki Mekanizması Hormon, reaksiyonlar sistemini başlattığı için ilk haberci olarak adlandırılır İlk haberci hormonların etkisiyle sitoplazmada ikinci haberciler oluşur İkinci haberci, bir enzimi aktifleyici, enzimi duraklatıcı veya kofaktör gibi davranır ve metabolik reaksiyonları değiştirir Siklik AMP (c. AMP), siklik GMP (c. GMP) ve kalsiyum iyonları önemli ikinci habercilerdendir

Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Sabit Reseptör Mekanizması Hormon hedef hücre zarındaki reseptöre tutunur Hormon-reseptör kompleksi membranın sitoplazma tarafında bulunan adenilat siklaz enzimini aktifler Aktif adenilat siklaz ATP’yi c. AMP (siklik adenozin 3, 5 -monofosfat)’ye dönüştürür c. AMP hücre içi ikinci haberci olarak çalışır ve protein kinaz denen enzimleri aktifler Aktif protein kinazlar özel proteinlerin fosforilasyonunu sağlar Proteinlerin fosforilasyonuyla hücrede salgı, iletkenlik ve kasılma gibi hücre içi olaylar başlatılır

Hareketli Reseptör Mekanizması *Steroid hormonlar ve tiroksin gibi hormonların reseptörleri hücre içinde bulunan hareketli reseptörlerdir *Prolaktin gibi steroid yapıda olmayan bazı hormonlar da hedef hücreye endositoz yoluyla girebilir Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Hareketli Reseptör Mekanizması *Hormon hücre içinde özel bir reseptöre tutunur *Hormon-reseptör kompleksi nukleusta DNA’ya tutunur *DNA’ya tutunan kompleks yeni bir m. RNA’nın üretimini sağlar *Üretilen yeni m. RNA sitoplazmaya geçerek protein sentezini başlatır *Sentezlenen proteinler hücre içinde çeşitli reaksiyonları yönetir

Hormonların Salgısı Feedback Yoluyla Düzenlenir *Kandaki hormon seviyesi kontrolü ile ilgili iç salgı bez fonksiyonlarının kontrolü sonucu iç denge korunur *Birçok hormon salgısı da negatif feed back ile düzenlenir

HİPOFİZ HORMONLARI Hipofiz, Hipotalamo-hipofizeal traktus ile hipotalamusa bağlıdır Hipofizin iki lobu vardır Anterior lob-Adenohipofiz Posterior lob-Nörohipofiz Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Ön hipofiz ile hipotalamus arasında hipotalamo-hipofizer sistem denen damarsal yapı ile bağlantılıdır Arka hipofize ulaşan nöron gövdeleri hipotalamustadır Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Nörohipofiz Hormonları Hipotalamusta üretilir ve hipofiz arka lobuna sinir aksonları ile ulaşırlar *Antidiüretik Hormon (ADH) *Oksitosin Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Antidiüretik Hormon-Vazopressin Vücutta su dengesini düzenler ve kan basıncının ayarlanmasına dolaylı olarak rolü vardır Kan osmolaritesi artışı hipotalamus osmoreseptörlerini uyarır ADH böbrek toplayıcı tubullerden su geri emilini arttırır İdrar miktarı azalır, ekstrasellüler sıvı artar

Hastalık Sebep Hormon Etki Panhipopituitarizm Tümör-trombus Bütün hormonlar Tiroid, gonad ve böbreküstü bezi yetersiz Diabetes insipitus Hipotalamusta hasar ADH yetmezliği İdrarda artış Kanda ADH fazlalığı Hipofiz tümörü, aşırı ADH fazla uyarılma Kanda su fazla, Plazmada Na az

Oksitosin Doğuma yakın uterus düz kasların kasılmasını sağlar Memedeki kanalların çevresindeki hücrelerin kasılmalarını ve süt salgısını sağlar Gebeliğin sonuna doğru kanda oksitosin seviyesi yükselir Bazen doğumu başlatmak veya hızlandırmak için oksitosin kullanılır

Ön Hipofizin Hormonları Büyüme Hormonu-Growth Hormon (GH) Prolaktin Folikül Stimüle Eden Hormon (FSH) Lüteinleştirici Hormon (LH) Tiroidi Stimüle Eden Hormon (TSH) Adrenokortikotropik Hormon (ACTH)

Growth Hormon Ömür boyu salgılanır yaşlanma ile salgı azalır Hipotalamusta üretilen GHRH (Growth hormon releasing hormon) ve GHIH (GH inhibiting hormon-somatostatin) GH salgılanmasını düzenler Hücrelerdeki etkilerini somatomedinler (İnsülin like growth factor-IGF) aracılığıyla yapar

Growth Hormon Tüm vücut dokularında protein yapımını arttırır ve hücre bölünmesini uyararak büyümeyi sağlar Uzun kemiklerin epifiz plaklarının devamlılığını sağlar Kıkırdak ve kemik hücrelerinin bölünmesi İnce barsaklardan kalsiyum emilimin artışı Osteoblastların kollagen salgılaması büyümeyi arttıran etkileridir

Growth Hormon Hücrelerin glikozu almasını ve kullanılmasını azaltır Karaciğerde glikoneogenezi arttırır Sonuç olarak kan glikoz miktarı artar Yağ kitlesinin azalması, yağların enerji kaynağı olarak kullanılması Kas kitlesinin artışı

Growth Hormon (GH) Küçük yaşta GH yetersizliğinde epifiz plakları erken kapanır dwarfizm (cücelik) Ergenlik döneminin sonuna doğru GH salgısı azalmazsa gigantizm (devlik) Büyüme tamamlandıktan sonra GH salgısı fazla olursa akromegali görülür

FSH, LH Hipotalamustan kaynaklanan gonodotropin serbestleştirici hormon (Gn. RH) pulsatil şekilde salınır Hipofizden Folikül Stimüle Edici Hormon (FSH) ve Lüteinleştirici Hormon (LH) salınımı hipotalamustan kaynaklanan Gn. RH etkisiyle olur FSH ve LH birlikte gonadotropik hormonlar olarak adlandırılır Sonuçta oluşan östrojen, progesteron, testosteron seviyeleri arasındaki denge ile LH ve FSH salgısı düzenlenir

FOLİKÜL STİMÜLE EDİCİ HORMON (FSH) FSH, her menstrüel dönemde folikül hücrelerinin büyümesini ve yumurtayı meydana getirir Bu hücrelerden östrojen salgısını uyarır Östrojenin kanda artışı negatif feedbackle FSH’ı azaltır Erkekte ise testiste spermleri oluşumunu aktifler

LÜTEİNLEŞTİRİCİ HORMON (LH) Ovulasyonu uyarır ve folikül hücrelerinin progesteron salgılanmasını sağlar. Progesteron meme bezlerinin gelişmesinde rol oynar Erkekte testisin Leyding hücrelerinin gelişmesi ve bu hücrelerden testosteron üretilmesi Hipotalamustan salgılanan gonadotropin serbestletici hormon (Gn. RH) ile progesteron, östrojen ve testosteron seviyeleri arasında bulunan negatif bir geri besleme devresi LH salgısını düzenler

PROLAKTİN Estradiol, progesteron, kortikosteroidler ve insülin ile birlikte doğumdan sonra süt üretiminde rol oynar Östrojen ile birlikte meme bezlerindeki kanalcık sisteminin gelişmesini sağlar Hipotalamustan salgılanan PIH (Prolaktin inhibe edici hormondopamin) prolaktin salgılanmasını baskılar Doğumdan sonra PIH etkisi kalmaz

TİROİD Larinksin altında trakeanın önünde yer alır İsthmusla birleşen iki loptan oluşur Normalde dokununca hissedilmez

Tiroid Stimule Eden Hormon Hipotalamustan kaynaklan TRH (Tiroid Releasing Hormon) etkisiyle salınır Tiroidi uyararak T 3(Triiyodotiroinin) ve T 4(Tiroksin)salgısını uyarır Kanda T 3 ve T 4 belli seviyeye ulaşınca TSH salgısını baskılar Soğuk TRH salgısını uyarır, Sıcak TRH salgısını baskılar Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

TİROİD HORMONLARI Üç iyot taşıyan Triiyodotironin (T 3) ile dört iyot atomu taşıyan Tiroksin (T 4) Diyetle iyodun yeteri kadar alınmaması hipotiroidiye neden olur %99 dan fazlası plazma proteinlerine bağlanır. Kalan kısım serbesttir ve plazmada aktif olan formdur Reseptörleri hücre çekirdeğinde bulunur. Etkilerini DNA üzerinden gösterdiğinden etkilerini enzim ve proteinler yapar Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

Tiroid Hormonlarının Etkileri *Dokuların metabolizma hızını ve oksijen tüketimini arttırır *Normal büyüme ve gelişme için mutlaka gereklidir. Protein sentezini artırır *Sindirim kanalından glikoz emilimini arttırır. Dokuların glikoz kullanımını arttırır. Karaciğer ve kasta glikojenolizi arttırır, kan glikozunu arttırır *Yağ dokusunda lipolizi ve hücrelerde yağ oksidasyonunu artırır. Dolaşımdaki kolesterol, trigliserid ve fosfolipid seviyesini azaltır *Kalpte β adrenerjik reseptörleri arttırır. Sonuçta, kalp atım hızı, kasılma gücü ve kan basıncı artar

Tiroid Hormonlarının Etkileri *Sinir sisteminde uyarıcı etki gösterir *Gastrointestinal motiliteyi artırır *Kemik yıkım ve yapımını arttırır

Tiroid Hastalıkları Hastalık Kretenizm Sebebi Bebeklikte tiroid yetmezliği Etki Zihin ve büyüme geriliği, vücut temperatürü düşük, kemik yapımı anormal Miksödem Erişkin dönemde tiroid yetmezliği Doku ödemi, kilo artışı, zihni tembellik Endemik guatr Diyette iyot eksikliği, hormon azlığı Tiroid büyümesi Graves hastalığı Hipertiroidizm, anormal antikor* Tiroid büyük, aktivite fazla *Vücut, tiroid hücrelerinde bulunan TSH reseptörlerine karşı antikor üretir. Antikor reseptöre tutununca TSH varmış gibi etki gösterir

Hipertiroidi T 3 T 4 artar, TSH düşüktür Sinirlilik Çok yeme fakat kilo artışının olmaması Ellerde titreme Exoftalmi Taşikardi Terleme Adet bozuklukları

Hipotiroidi T 4 düşük, TSH yüksektir Endemik guatrda düşük iyot sebebiyle T 4 düşük, TSH artar. Tiroid büyür Miksödemde mukopolisakkarit içeren sıvı toplanmasına bağlı gode bırakmayan pretibial ödem Ses boğuk ve yavaş Hipotermi Deri kuru Kilo artışı Saçlar seyrek Menstruel bzk

Kalsitonin Tiroidin C hücrelerinden (parafoliküler hücreler) salgılanır Kanda kalsiyum seviyesi artınca kalsitonin salgısı da artar Kandaki kalsiyum seviyesini azaltıcı bir hormondur Kalsitonin, osteoklastik aktiviteyi duraklatır Böbreklerden ve barsaklardan kalsiyum emilimini azaltır

PARATİROİD HORMONU (PTH) Kan kalsiyum düzeyi azalınca paratiroid hormon salgısı uyarılır Kemiklerden kalsiyumu serbestlenmesini sağlar ve kan kalsiyum düzeyinin artışını sağlar Kan kalsiyumu artınca hormon salgısı baskılanır Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

PTH Osteoklastların sayı ve aktivitesini arttırır. Böylelikle kalsiyumun kemiklerden kana geçişini sağlar Böbrek tüplerinden kalsiyumun geri emilimini artırır, kandaki kalsiyum seviyesi yükselir D vitaminini aktifler ve D vitamini barsaklardan kalsiyum emilimini uyarır Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017

PTH Kemik yıkımında, fosfat kana geçer. PTH idrarla fosfat atılışını arttırarak kandaki fosfat seviyesini düşürür

Paratiroid Hormonu Yetmezliği (Hipoparatiroidizm) Kemiklerde osteoklast aktivitesi azalır ve kanda, doku sıvısında kalsiyum miktarı azalır Hipokalsemiden dolayı sinir lifleri daha uyarılabilir duruma gelir ve spontan deşarjlar yapar Spontan deşarjlar kaslarda seğirmelere, spazma, tetaniye yol açabilir Hipokalsemide, Tetani görülür. Larinks kaslarındaki spazm sonucu ölümcüldür

Hiperparatiroidizm Adenom denen paratiroid tümörlerinde aşırı PTH salgılanır Kemik yıkımı artar. Kemikler kırılır. Kalsiyum böbrek tüplerinde çökerek böbrek taşlarının oluşmasına yol açar Gebelikte anne yeterli miktarda kalsiyum almazsa paratiroid salgısı artar ve kemiklerde yıkım artar

BÖBREK ÜSTÜ BEZİ HORMONLARI Böbrek üstü bezleri her böbreğin üst ucunda bulunan yapılardır Enine kesitte korteks ve medulla adında iki bölge ayırt edilir Adrenal korteks ise içten dışa doğru 3 bölgeye ayrılır Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004

Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) Hipotalamustan sentezlenen CRH (kortikotropin serbestleştirici hormon) hipofizden ACTH salgısını düzenler Böbrek üstü bezinin korteksini etkiler Mineralokortikoid (Aldosteron) ve Glikokortikoid sentez ve salgılanmasını düzenler Glikokortikoidlerden en önemlisi kortizoldür Kortizol vücudun inflamasyona karşı koymasına yardım eder

Medulla Hormonları Epinefrin (Adrenalin) ve Nörepinefrin (Nöradrenalin) Korteks Hormonları 1. Glukokortikoidler (Kortikosteroid) 2. Mineralokortikoidler (Aldosteron) 3. Adrenal Seks Hormonları

Medulla Hormonları *Metabolizma hızını artırır *Kalbin hızını ve kasılma gücünü artırır *Kan basıncını artırır *Uyanıklığı artırır *Solunum yollarını genişletir *Beyin, kalp ve iskelet kasında kan akımını artırır *İskelet kasında kasılma gücünü artırır *Kanda glukoz seviyesini artırır

Adrenal Korteks Hormonları Glukokortikoidler Kortizol (%95) ve kortikosteron Kortizol, aminoasit ve yağlardan glikozun sentezini uyarır. Vücut strese maruz kaldığında hücrelerin aşırı besin ihtiyacı karşılanmış olur Protein yıkımını arttırır. Kasların zayıflamasına sebep olur Yağ dokusundan yağların mobilizasyonunu attırır Kortizol fazlalığında gövdesel şişmanlık ve ay dede yüz olur

Glukokortikoidler inflamasyonu baskılarlar Kanda lenfosit ve eosinofil miktarını azaltır Klinikte enfeksiyonlara, allerjik reaksiyonlara, eklem romatizmasına karşı kullanılır

Adrenal Korteks Hormonları Mineralokortikoidler En önemli mineralokortikoid aldosterondur Aldosteron, sodyum ve potasyum dengesini ayarlar. Böbreklerden sodyumun tutulmasını, potasyumun ise atılmasını sağlar Renin- anjiotensin- aldosteron sistemi ile kanda sodyum düzeyi azaldığında ve kan basıncı düştüğünde salgılanır

Adrenal Korteks Hormonları Adrenal Seks Hormonları Hem erkek hem dişide korteksten az miktarda androjenler ve östrojenler salgılanır Adrenal korteksin salgısı, hipofizden serbestlenen ACTH tarafından düzenlenir. ACTH salgısını hipotalamus kontrol eder Stres, ACTH salgısını arttırır

PANKREASIN İÇ SALGI GÖREVİ Pankreasın hem endokrin hem de ekzokrin görevi vardır Endokrin görevini Langerhans adacıkları yapar

Adacık Hücreleri Alfa hücreleri Glukagon üreten hücrelerdir Beta hücreleri İnsülin üretirler Delta hücreleri Somatostatin salgılarlar. Bu hormon insülini, glukagonu ve hipotalamus büyüme hormonunu baskılar F hücreleri Pankreatik polipeptidi salgılar

Glukagon Kan glikoz konsantrasyonu düştüğünde karaciğeri uyararak glikojenin glikoza dönüşmesini sağlar (glikojenoliz) Laktik asit ve amino asitlerden glikoz yapımını (glikoneogenezis) uyarır Yağ dokusundan gliserol ve yağ asitlerinin serbestlenmesini sağlar

İnsülin Kan glikoz seviyesi yükselince (yemekten sonra) beta hücrelerinden insülin salgısı artar İnsülinin en önemli etkisi hücre zarlarından (sinir hücrelerinin insüline ihtiyacı yoktur) glikoz girişini kolaylaştırmaktır Glikozun glikojene dönüşerek karaciğerde depolanmasını (glikogenezis) artırır Hücre içine aminoasit girişini kolaylaştırır ve protein sentezini uyarır İnsülin glikozun yağ asitlerine dönüşerek yağ dokularında depolanmasını artırır (glukagonun tersi etki) Büyüme ve gelişme için insüline ihtiyaç vardır

Diabetes Mellitus Beta hücrelerinden yeter miktarda insülin üretilmediğinde ya da hedef hücrelerin insüline yanıtı oluşmadığında diabetes mellitus görülür Diabetes mellitusun tip I ve tip II diye bilinen iki çeşidi vardır İnsülinin fazla salınması ise hipoglisemiye sebep olur

Tip I Diyabet Genel olarak 20 yaşından önce görülür İnsüline bağlı olan diyabettir Beta hücrelerinin sayısı %10’a kadar düşmüş olabilir Beta hücrelerine karşı otoantikorlar oluşur (otoimmün) Hastalara insülin enjeksiyonu yapılır

Tip II Diyabet Vakaların çoğunda görülür 40 yaş üstü şişman kişiler Üretilen insülin miktarı yeterlidir, hedef hücreler insülini kullanamazlar Muhtemelen bu hücrelerde insülin reseptörü azalmaktadır

Melatonin Daha çok karanlıkta Epifizden (corpus pineale) salgılanır Gastrointestinal kanalda enterokromaffin hücrelerde sentezlenmekte ve postprandial olarak dolaşıma salıverilmektedir Deriye rengini veren melaninin deride miktarını belirler Mevsimlere, günün uzunluğu kısalığına göre derinin renginin açılıp koyulaşmasını sağlar Uykunun başlangıcı ve kalitesi ile ilgili olumlu etkileri vardır Antioksidan özellik gösterir Gn. RH üzerine baskılayıcı etkisi vardır

İÇ SALGI GÖREVİ OLAN DİĞER ORGAN VE DOKULAR Epifiz (Pineal bez) : Melatonin, Serotonin Timus : Lenfoid bir yapıdır, T hücrelerinin gelişimini sağlayan timosinleri üretir Plasenta: İnsan Koryonik Gonadotropini (HCG), Östrojen ve Progesteron Böbrekler : Kalsitriol, Eritropoetin, Renin Kalp : Atrial Natriüretik Faktör Sindirim Kanalı : Sekretin, Gastrin, Kolesistokinin (CCK) Yağ Dokusu : Leptin