ENDOKRINI SISTEM hipofiza tireoidea pinealna lezda paratireoidne lezde

ENDOKRINI SISTEM hipofiza tireoidea pinealna žlezda paratireoidne žlezde DNES nadbubrežna žlezda pankreas ovarijum - sinteza i sekrecija signalnih molekula (hormoni i hormonski aktivne supstance) - endokrine žlezde testis - regulacija aktivnosti različitih ciljnih ćelija, tkiva i organa - pojedinačne ili grupisane endokrine žlezdane ćelije - održavanje homeostaze, koordinisanje rasta i razvoja

Hemijske klase jedinjenja sa hormonskom aktivnošću - peptidi/proteini/GP - hipotalamus, hipofiza, tiroidea, paratiroidea, pankreas, DNES; ne zahtevaju transportne proteine - steroidi - derivati holesterola; testis, ovarijum, nadbubrežne žlezde; u cirkulaciji se vezuju za transportne proteine - derivati i analozi AK - neuroni, pinealna žlezda, medula nadbubega, tiroidea; neki zahtevaju vezivanje sa transportnim proteinima, neki ne

Delovanje hormona na ciljne ćelije endokrina kontrola parakrina kontrola autokrina kontrola

Opšti mehanizam delovanja hormona - peptidni hormoni - kateholamini - steroidi - TH

HIPOTALAMUS

- veza endokrinog i nervnog sistema - neuroendokrinologija (CNS, ANS, endorkini, imuni) - hormoni (oksitocin i vazopresin) - osobađajući/inhibirajući hormoni i faktori (direktna regulacija hipofize) - indirektna regulacija drugih endokrinih žlezda HPTL oslobađajući hormoni hipofiza ciljne ćelije inhibirajući hormoni

HIPOFIZA

Pozicija, anatomske i histoanatomske karakteristike mozak hipotalamus 10 x 13 x 6 mm ~1 g hipofiza

kapsula. . . Funkcionalne komponente Adenohipofiza (žlezdana) - pars distalis - pars intermedia - pars tuberalis Neurohipofiza (neurosekretna) - pars nervosa - eminentia mediana - infundibulum

Embrionalno poreklo pod diencefalona (nervno tkivo) 1. 2. ektoderm krova usta 3. Infundibulum Pars nervosa ektoderm krova usne duplje Pars tuberalis Pars distalis Ratkeov džep Pars intermedia Ratkeov džep

Vaskularizacija (od unutrašnje karotidne arterije) snabdeva: pars tuberalis eminentia mediana infundibulum primarni kapilarni pleksus snabdeva: pars nervosa sekundarni kapilarni pleksus

Adenohipofiza - pregled funkcija

Hormoni adenohipofize 1. somatotropni hormon (hormon rasta = STH, GH; protein; rast tela) 2. prolaktin (PRL; protein; razviće mlečnih žlezda, formiranje mleka) 3. adrenokortikotropni hormon (POMC, GP ACTH; polipeptid; stimuliše sekreciju hormona kore NBŽ) 4. tireotropni hormon (tireostimulirajući hormon, TSH; GP; funkcija tireoidee) 5. gonadotropni hormoni (Gn. H: FSH, GP; stimuliše razviće folikula i spermatogenezu; i LH, GP; sazrevanje folikula, ovulacija, održava funkciju Lejdigovih ćelija)

n eli r g GHRH GH CRH ACTH TRH TSH negativna povratna sprega Gn. RH FSH, LH negativna povratna sprega PRF, TRH i VIP somatostatin CRIF, negativna povratna sprega prolaktin dopamin, PIF

Histološka organizacija pars distalis i pars tuberalis* (* ACTH, FSH, LH) - hromofilne ćelije ~50% acidofilne ~40% bazofilne~10% - hromofobne ćelije ~50% - fibroblasti - kolagena vlakna - fenestrirani kapilari

d aci lne i f o e n l i of z ba Somatotropne i prolaktinske ne m hro b ofo Tireotropne, gonadotropne i kortikotropne

Somatotropne ćelije - ovalne do višeugaone ćelije - euhromatski centralno postavljen nukleus - hormon rasta

Prolaktinske ćelije - krupne, višeugaone ili ovalne euhromatski nukleus centralno postavljen granule PRL periodična promena nivoa sekrecije – hipertrofija, hiperplazija – krinofagija - stimulacija rasta testisa, sazrevanje spermatozoida

Adrenokortikotropne ćelije - višeugaone, ovalne ili izdužene, sa nastavcima nukleus sferičan, postavljen ekscentrično manji broj pleomorfnih granula na periferiji ćelije proizvod: POMC ACTH

Gonadotropne ćelije - ovalnog ili nepravilnog oblika - nukleus sferičan, postavljen ekscentrično - sintetišu jedan ili oba hormona (3 populacije ćelija? ) FSH ženski pol - stimuliše folikulogenezu muški pol - stimuliše spermatogenezu i razvoj semenih kanalića LH ženski pol - utiče na sazrevanje Grafovog folikula muški pol - deluje na Lejdigove ćelije da sintetišu testosteron.

Tireotropne ćelije - višeugaone do ovalno izdužene okrugao ili ovalan nukleus granule ujednačene veličine, uz plazminu membranu glavni proizvod – TSH

Folikulo-stelatne ćelije - spojni kompleksi i pukotinaste veze - nemaju sekretne granule - funkcije: strukturna i metabolička potpora fagocitoza, AGP-ćelije komunikacija između ćelija hipofize stem-ćelije (? )

Pars intermedia folikuli – folikularne ćelije koloid (? ) - bazofilne ćelije (ACTH? - MSH -) - hromofobne ćelije (folikulo-stelatne/glijske) - fenestrirani kapilari - funkcija kod ljudi? (glavni proizvodi su α-MSH i β-endorfin) Makoto Takeuchi (2001) The Mammalian Pars Intermedia —Structure and Function—Zoological Science, 18(2): 133 -144.

Histološka organizacija neurohipofize Neurohipofiza (neurosekretorna) - pars nervosa - eminentia mediana - infundibulum

Hormoni neurohipofize 1. oksitocin 2. vazopresin (antidiuretički hormon)

- nemijelinizirani aksoni neurosekretnih ćelija iz PV i SO nukleusa Herring-ova tela (Oxy ili Vas) fenestrirani kapilari fibroblasti i kolagena vlakna, mastociti, pituiciti

Pituiciti - okrugao ili ovalan nukleus - nepravilan oblik, dugi citoplazmatski nastavci - intermedijarni filamenti od GAFP proteina - mehanička i metabolička potpora aksonima neurosekretnih ćelija - regulacija oslobađanja oksitocina i vazopresina

Herring-ova tela oksitocin ili vazopresin neurofizin ATP D. Scheele, N. Striepens, O. Guturkun, S. Deutschlander, W. Maier, K. M. Kendrick, R. Hurlemann (2012) The Journal of Neuroscience, 32(46): 16074 – 16079

Pinealna žlezda

korteks velikog mozga pinealna žlezda n. suprachiasmaticus optička hijazma hipofiza hipotalamus embrionalno poreklo od krova diencefalona 5 -8 mm x 3 -5 mm 100 -200 mg

- vezivno-tkivna kapsula (=pia mater), septe, lobulusi - pinealociti - glijske ćelije (5%) - potporne ćelije slične astrocitima (podsećaju na pituicite) - fenestrirani kapilari, nemijelinizirana nervna vlakna - fotosenzitivni organ; regulacija dnevno-noćne i sezonske ritmike - melatonin - luči se u mraku - sezonska depresija; "jet lag". . .

Pinealociti neurogl. ć. - blago bazofilna citoplazma loptast nukleus sa uvratima citoplazmatski nastavci, proširenja uz kapilare lipidne kapi lizozomski sistem, rezidualna tela presinaptičke oblasti sa svetlim vezikulama pinealociti sinaptičke trake

Moždani pesak (acervuli, corpora aranacea) lamelarne strukture kalcijum-karbonat kalcijum-fosfat proteini količina raste sa starošću