Elogio a Epicuro Elogio a Epicuro De rerum

  • Slides: 26
Download presentation
Elogio a Epicuro

Elogio a Epicuro

Elogio a Epicuro De rerum natura, liber 1, 62 -79 Humana ante oculos foede

Elogio a Epicuro De rerum natura, liber 1, 62 -79 Humana ante oculos foede cum vita iaceret in terris oppressa gravi sub religione, quae caput a caeli regionibus ostendebat horribili super aspectu mortalibus instans, 65 primum Graius homo mortalis tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum, sed eo magis acrem inritat animi virtutem, effringere ut arta 70 naturae primus portarum claustra cupiret. Ergo vivida vis animi pervicit et extra processit longe flammantia moenia mundi atque omne immensum peragravit mente animoque, unde refert nobis victor quid possit oriri, 75 quid nequeat, finita potestas denique cuique qua nam sit ratione atque alte terminus haerens.

Quare religio pedibus subiecta vicissim Opteritur, nos exaequat victoria caelo.

Quare religio pedibus subiecta vicissim Opteritur, nos exaequat victoria caelo.

“Humana ante oculos foede cum vita iaceret” • Cum humana vita: “humana” da “humanus,

“Humana ante oculos foede cum vita iaceret” • Cum humana vita: “humana” da “humanus, -a, -um” “vita” da “vita, -ae” 3 a pers. Sing. Cong. Imperf. Da “IACEO, -ES, IACUI, -ERE” “ante” avv. Di luogo “oculos” Accusativo plur. Da “oculus, -i” • Foede : Ablativo sing. con valore modale da “foedus, -a, -um” INDIETRO (Mentre) La vita umana giaceva davanti agli occhi (di tutti) Vergognosamente

“Humana ante oculos foede cum vita iaceret” • Humana. . vita: IPERBATO

“Humana ante oculos foede cum vita iaceret” • Humana. . vita: IPERBATO

“in terris oppressa gravi sub religione” participio perfetto da “OPPRIMO, -IS, -PRESSI, -PRESSUM, -ERE”

“in terris oppressa gravi sub religione” participio perfetto da “OPPRIMO, -IS, -PRESSI, -PRESSUM, -ERE” conc. ”vita” schiacciata • In terris: Complemento di Stato in Luogo, (in +abl. Pl. ) “terris” da “terra, -ae” a terra • Sub gravi religione: “sub” da “gravi” : da agg. “gravis, -e” abl sing l’ opprimente “religione” : da “religio, -onis” abl sing religione INDIETRO

“in terris oppressa gravi sub religione” • Gravi sub religione: ANASTROFE per (sub gravi

“in terris oppressa gravi sub religione” • Gravi sub religione: ANASTROFE per (sub gravi religione) • “in terris oppressa gravi sub religione” ALLITTERAZIONE in “r”, sottolinea l’idea della <<pesantezza>> della religio

“quae caput a caeli regionibus ostendebat” • • • “Quae” da “Qui, quae, quod”,

“quae caput a caeli regionibus ostendebat” • • • “Quae” da “Qui, quae, quod”, introduce una prop. RELATIVA “Ostendebat” 3 a pers. Sing. Imperfetto Att. Da “OSTENDO, -IS, -TENDI, -TENTUM, -ERE” “caput” da “caput, -itis” Acc. Neut. Sing. “a … regionibus” (a + abl Moto da luog. ) “regionibus” da “regio, -onis” “caeli” da “caelum, -i” gen. Sing. Che Mostrava il capo dalle regioni del cielo INDIETRO

“horribili super aspectu mortalibus instans” participio pres. Da “INSTO, -AS, -STITI, -ARE” Incombendo (super

“horribili super aspectu mortalibus instans” participio pres. Da “INSTO, -AS, -STITI, -ARE” Incombendo (super + abl avv. Di luogo) “mortalibus” da “mortalis, -e” sui mortali “horribili” da agg. “horribilis, -e” “aspectu” da “aspectus, -us” Con un orribile aspetto INDIETRO

“horribili super aspectu mortalibus instans” • Horribili aspectu: la religio è personificata in figura

“horribili super aspectu mortalibus instans” • Horribili aspectu: la religio è personificata in figura di orribile mostro.

“primum Graius homo mortalis tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; ” INDIETRO

“primum Graius homo mortalis tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; ” INDIETRO “Primum” da “primum, -I” avv. “Homo” da “homo, -inis” “Graius” da “Graius, -a, -um” agg. Part. Perf. 3 a Pers. SIN da “AUDEO, -es, ausus sum, ere” inf. Pres da “TOLLO, -is, sustuli, sublatum, -ere”. osò alzare “Oculos” da “oculus, -I” accusativo PL. . “Mortalis, -e” agg. “contra” avv. da “primus, a, um”. gli occhi mortali contro e per primo da “OBSIDEO, -es, -sedi, -sessum, -ere” Dapprima Un uomo Greco Opporsi (contro)

“primum Graius homo tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; contra • Primum:

“primum Graius homo tollere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; contra • Primum: l’avverbio riprende in variatio l’aggettivo “primus” ai vv. 67 e 71, sottolinea il primato di Epicuro • Graius homo: la perifrasi, derivata da Ennio, indica in tono solenne Epicuro • Mortalis…oculos IPERBATO Mortalis riprende in poliptoto il “mortalibus” del v. 65 e, accostato a homo, sottolinea la sproporzione tra le forze umane di Epicuro e il terribile potere della superstizione cui egli si oppone. • Contra. . Contra l’EPIFORA dell’avverbio enfatizza l’ardire di Epicuro

“quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum” “Neque” “fama”: da

“quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum” “Neque” “fama”: da “fama, -ae” “deum”: forma arcaica di “deorum” da “fulmen, -inis” e né le chiacchiere sugli dei né I fulmini “caelum”: da “caelum, -i” né il cielo “minitanti” : participio pres. da “MINITOR, -aris, -atus sum, -ari” (riferito a murmure) (con) il minaccioso “Murmure” : da “murmur, -uris” ablat. Sing (compl. di unione) rumore “Compressit” : da “COMPRIMO, -is, -pressi, -pressum, -ere” perfetto ind. 3 a pers. SIN “quem” : da “qui, -ae, quod” pron. rel. acc. m. sing frenò questo INDIETRO

“quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum” • L’ALLITTERAZIONE in

“quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum” • L’ALLITTERAZIONE in “m” evoca il <<minaccioso brontolio>> del tuono

“sed eo magis acre inritat animi virtutem” “Sed” “eo magis” Antec. Prop. consecutiva ma

“sed eo magis acre inritat animi virtutem” “Sed” “eo magis” Antec. Prop. consecutiva ma tanto più da “IRRITO, -as, -avi, -atum, -are” 3 a pers. Sing. “Acrem” : da “acer, acris, acre” agg. Rif. Virtutem “Virtutem” : da “virtus, -utis” acc. Sing “animi”: da “animus, -i” gen. sing l’acuto valore dell’animo stimolò INDIETRO

“effringere ut arta naturae primus portarum claustra cupiret. ” Introduce Sub. CONSECUTIVA Da da

“effringere ut arta naturae primus portarum claustra cupiret. ” Introduce Sub. CONSECUTIVA Da da “CUPIO, -is, cupivi, -itum, -ere” cong. Imp. 3 a pers. Sing desiderare di da “EFFRINGO, -is, -fregi, -fractum, -ere” inf. Pres. spezzare “arta” : da “artus, -a , -um” agg. Rif. Claustra “Claustra” : da “Claustrum, -I” n. acc. PL. “portarum”: da “porta, -ae” gen. plurale “naturae”: da “natura, -ae” gen. sing. le strette serrature delle porte della natura per primo INDIETRO

“effringere ut arta arta naturae primus portarum claustra cupiret. ” • Claustra: METONIMIA RECINTO

“effringere ut arta arta naturae primus portarum claustra cupiret. ” • Claustra: METONIMIA RECINTO • Arta…claustra: IPERBATO

“Ergo vivida vis animi pervicit et extra processit longe flammantia moenia mundi” Dunque “Vis”

“Ergo vivida vis animi pervicit et extra processit longe flammantia moenia mundi” Dunque “Vis” da “vis, vis” “Vivida” da “vividus, a, um” agg. “Animi” da “animus, i” gen. SIN da “PERVINCO, -is, -vici, -victum, -ere” 3 a per. Sing Perfetto att. la forza Vigorosa dell’animo ebbe la meglio E • da “PROCEDO, -is, -cessi, -cessum, -ere” 3 a pers. SING Perfetto attivo “Extra” : avv. “Moenia” : da “moenia, -ium” n. PL “flammantia” “mundi” : da “mundus, -I” Oltre le mura fiammeggianti del mondo andò lontano INDIETRO

“Ergo vivida vis animi pervicit et extra processit longe fla antia oenia undi” •

“Ergo vivida vis animi pervicit et extra processit longe fla antia oenia undi” • Vivida vis PARONOMASIA • ALLITTERAZIONE in “v” • ALLITTERAZIONE in “m” FLAMMANTIA MOENIA MUNDI: I confini estremi della sfera del fuoco, che secondo la dottrina orfico-pitagorica era il luogo d’origine e di destinazione delle anime dopo la morte.

“atque omne immensum peragravit mente animoque” da “PERAGRO, -as, -avi, -atum, -are” 3 a

“atque omne immensum peragravit mente animoque” da “PERAGRO, -as, -avi, -atum, -are” 3 a pers. SIN. Perfetto att. E inoltre attraversò “Omne” : agg. da “omnis, -e” “immensum”: da “immensus, -a, -um” tutto l’universo “mente” : da “mens, mentis” abl. Compl di mezzo “Et animo” : da “animus, -I” abl. Con valore compl. Mezzo con il pensiero e con l’anima INDIETRO

“unde refert nobis victor quid possit oriri, quid nequeat” : da “victor, -oris” Da

“unde refert nobis victor quid possit oriri, quid nequeat” : da “victor, -oris” Da “REFERO, refers, retuli, relatum, referre” 3 a pers sing. Pres. Attivo “nobis”: da “nos, nostri” dat. Plur. Quid: da “quis, quid” Introduce interr. Indiretta “possit”: da “POSSUM, potes, potui, posse” 3 a per. Sing. Congiuntivo pres. Attivo “oriri”: da “ORIOR, oreris, ortus sum, oriri” inf. Pres. Att Quid “nequeat”: da “NEQUEO, -is, -ivi, -itum, -ire” 3 a per. Sing Cong. Att. Da dove vittorioso riporta a noi Che cosa possa Nascere Che cosa Non possa INDIETRO

“ finita potestas denique cuique quanam sit ratione atque alte terminus haerens” in fine

“ finita potestas denique cuique quanam sit ratione atque alte terminus haerens” in fine per quale motivo Ogni cosa da “SUM, es, fui, esse” 3 a pers. Sing cong. Att. abbia “potestas” : da “potestas, -atis” “finita” : da “finitus, -a, -um” agg. “Atque” “terminus” : da “terminus, -I” Un potere definito e un termine profondamente : da “HAEREO, -es, haesi, haesum, -ere” fissato INDIETRO

“ finita potestas denique cuique quanam sit ratione atque alte terminus haerens” CUIQUE :

“ finita potestas denique cuique quanam sit ratione atque alte terminus haerens” CUIQUE : DATIVO n. di QUISQUE SIT : Cong. Sing. da SUM, ES, FUI, ESSE POTESTAS ATQUE TERMINUS: NOMINATIVI DATIVO DI POSSESSO

“Quare religio pedibus subiecta vicissim, opteritur” : da “religio, -onis” “Subiecta” : da “SUBICIO,

“Quare religio pedibus subiecta vicissim, opteritur” : da “religio, -onis” “Subiecta” : da “SUBICIO, -is, -ieci, -iectum, -ere” Part. Perfetto “pedibus” : da “pes, pedis” “vicissim” avv. da “obtero, -is, -trivi, -tritum, -ere” pres. Ind. Att. Quindi la superstizione posta sotto i piedi a sua volta è calpestata INDIETRO

“nos exaequat victoria caelo” • : da “victoria, -ae” la vittoria : da “EXAEQUO,

“nos exaequat victoria caelo” • : da “victoria, -ae” la vittoria : da “EXAEQUO, -as, -avi, -atum, -are” 3 a pers. Sing. pres. Ind. eguaglia : da “Nos, nostri” acc. Sing noi Caelo: da “caelum, -I” dat. Sing al cielo INDIETRO

“nos exaequat victoria caelo” • L’espressione non ha solo valore METAFORICO (nel senso del

“nos exaequat victoria caelo” • L’espressione non ha solo valore METAFORICO (nel senso del nostro “toccare il cielo con un dito”) ma indica che, grazie all’insegnamento di Epicuro, l’uomo occupa ora il posto prima usurpato dalla superstizione.