ELETREL DNME n n Eletirel Dnme nedir Eletirel

ELEŞTİREL DÜŞÜNME

n n Eleştirel Düşünme nedir? Eleştirel düşünme, bireylerin amaçlı olarak ve kendi kontrolleri altında yaptıkları, alışılmış olanın ve kalıpların tekrarının engellendiği, önyargıların, varsayımların ve sunulan her türlü bilginin sınandığı, değerlendirildiği, yargılandığı ve farklı yönlerinin, açılımlarının, anlamlarının ve sonuçlarının tartışıldığı, fikirlerin çözümlenip değerlendirildiği, akıl yürütme, mantık ve karşılaştırmanın kullanıldığı ve sonucunda belirli fikirlere, kuramlara veya davranışlara varılan düşünme biçimidir

n Bugün öğrenciler bilgiye ulaşmak için kaynakları kendileri bulmaya çalışmaktadır. Bu sırada elde edilen bilgiyi düzenleme, eleştirme ve sunma için de kendi yöntemlerini geliştirmeleri ve kullanmaları gerekmektedir. Yani öğrencileri yaşam boyu öğrenmeye hazırlamak için eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesi gerekir. Eğitimde bugünkü yapılan araştırmalar, 21. yüzyıl öğrencilerinin bu becerileri kazanması gerektiğini vurgulamaktadır.

n n n Paul, Binker, Jensen, Kreklau (1990) eleştirel düşünmeyi oluşturan becerileri şöyle belirlemişlerdir. -Bireysel (bağımsız) düşünme -Ben merkezcilik veya toplum merkezciliği kavramlarının iç yüzünü anlama -Duyguların altında yatan düşünceleri ve düşüncelerin altındaki duyguları keşfetme -Entelektüel insancıl düşünceyi geliştirme ve yargılayıcılığı kaldırma

n n n -Entelektüel düşünme cesareti geliştirme -Güven ve dürüstlüğü geliştirme -Entelektüel sebat düşünceyi geliştirme -Kendi mantığına güvenmeyi geliştirme -Genelleştirmelere ayrıntı kazandırma ve fazla basitleştirmelerden sakınma -Benzer durumları karşılaştırma yani anlaşılanları yeni konulara transfer etmek

-Perspektifini geliştirme yani inançlar, tartışmalar ve teoriler keşfetme -Konuları, inançları ve sonuçları açıklama -Kavramların anlamlarını açıklama ve analiz etme -Değerlendirme için kriter geliştirme -Bilgi kaynaklarının güvenirliğini değerlendirme -Sorgulama yapma -Çözümleri değerlendirme ve genelleştirme -Eleştirel bir şekilde okuma ve dinleme -Disiplinler arası bağlantı kurma -Sokratik tartışmalar yapma

n n n -Perspektifleri karşılaştırma ve değerlendirme -Fikirleri ve uygulanmalarını karşılaştırma ve farkları belirleme -Anlamlı benzerlik ve farklılıkları not etme -Varsayımları sınamak ve değerlendirme -Yararlı gerçeklerle yararsız gerçekleri ayırma -Makul çıkarımlar ve tahminler yapma

n n -Kanıtları değerlendirme -Tutarsızlıkları fark etme -İmaları açıklama Hannel ve Hannel (1998)e göre öğrencilerin eleştirel düşünenler olmalarında iki engel vardır. İlki eleştirel düşünenler olmada öğrencilerin niçin başarısızlığa uğradığıdır. İkincisi sınıfta eleştirel düşünme becerilerinin öğretilmesi için pratik eğitici stratejilerinin eksikliğidir.

n . Bu iki engel de düzeltilebilir. Mümkün olan çarelerden biri eğitimcilerin öğrencilere; sonuçların çıkarılması, kararların şekillendirilmesi, mantıklı sebebe başvurulması ve gerçek yaşam problemlerinin çözülmesi gibi yeteneklerin nasıl geliştirileceğini öğretmesiyle mümkündür. Öğrenciler ayrıca problem çözmede gereken bilgiyi teşhis etmeyi ve diğer yandan bilgiyi nasıl ve nerede elde edeceğini öğrenmelidir.

ELEŞTİREL DÜŞÜNME ÖZELLİKLERİ n 1)Eleştirel düşünme aktif olmayı gerektirir: Eleştirel düşünme sırasındayken zekamızı, bilgimizi, belleğimizi ve bilişsel becerilerimizi aktif olarak kullanırız. Aktif olarak düşünen kişi kendini etkileyen olayın dışında kalmaz; olaylara yön vermeye çalışır. Harekete geçmek için başkasından emir beklemez; kendi verdiği kararla harekete geçer. Karşılaştığı sorunlarla uğraşmaktan hemen vazgeçmez. Çözmeye karar verdiği sorunun sonucunu alıncaya kadar devam eder ve zorluklardan yılmaz.

2)Eleştirel düşünme, bağımsız olmayı gerektirir: n Eleştirel düşünme hiçbir önyargı ya da herhangi bir otoriteye bağlanmayı kabul etmez.

3)Eleştirel düşünme, yeni düşüncelere açık olmayı gerektirir: n Eleştirel düşünen kişi kendi düşünceleriyle farklı düşünceleri gözden geçirir ve alması gerekenleri alarak düşüncelerini zengileştirir.

4)Eleştirel düşünme düşünceleri destekleyen delilleri ve nedenleri dikkate almayı gerektirir: n Eleştirel düşünen kişi ortaya attığı düşüncenin nedenlerini ve delillerini açıklayabilir ve nedenini açıklayamadığı ve delili gösteremediği düşünceleri savunmaz.

5)Eleştirel düşünce organizasyonu gerektirir: n Neyin sebep, neyin sonuç olduğunu, nelerin delil olarak kullanıldığını, hangi düşüncelerin temel, hangilerinin destekleyici düşünce olduğunu açıklamayı sağlar.

ELEŞTİREL DÜŞÜNMENİN AMAÇLARI: n n n GERÇEKLER VE İDDİALAR ARASINDAKİ FARKLILIĞI AYIRT EDEBİLME KAYNAK GÜVENİRLİLİĞİNİ TEST ETME İLGİSİZ BİLGİLERLE İLGİLİ BİLGİLERİ AYIKLAMA BECERİSİ ÖNYARGI VE BİLİŞSEL HATALARIN FARKINDA OLMA TUTARSIZ YARGILARIN FARKINA VARMA

n n n ETKİLİ SORU SORMA BECERİSİ SÖZEL VE YAZILI DİLİN ETKİN KULLANIMI DÜŞÜNMEYİ DÜŞÜNME YETENEĞİ

Eleştirel düşünmenin kuralları: n n n 1)TUTARLILIK: Eleştirel düşünen kişi düşüncedeki tezatlıkları elemelidir. 2)BİRLEŞME: Eleştirel düşünen kişi düşüncenin tüm boyutlarını ele alabilmelidir. 3)UYGULANABİLME: Kişi deneyimlerinden faydalanarak anladıklarını bir modele uygulayabilmelidir.

n n 4)YETERLİLİK: Eleştirel düşünen kişi deneyimlerini ve sonuçlarını sağlam bir şekilde oturtabilmelidir. 5)İLETİŞİM KURABİLME: Eleştirel düşünen kişi anladıklarını çevresine anlaşılabilir bir şekilde iletebilmelidir.

ELEŞTİREL DÜŞÜNMENİN YARARLARI n n DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ KAZANDIRIR. BİR ŞEYİN DOĞRU İFADESİNİ ANLAMAMIZI SAĞLAYARAK İYİ SONUÇLARA ULAŞMAYA VESİLE OLUR. BİLGİ BİRİKİMİNİ ARTTIRIR. DÜŞÜNCE SORUNLARINI ÇÖZMEDE YARDIMCI OLUR.

n n MANTIKSIZ DÜŞÜNCELERDEN ALIKOYAR. ELEŞTİREL DÜŞÜNME ESNASINDA İNSAN AKLINI KULLANDIĞINI HİSSEDER. OKUDUĞU BİR METNE, SÖYLENEN BİR SÖZE FARKLI AÇILARDAN BAKMAYI ÖĞRENİR HER ŞEYİN SEBEBİNİ, SONUCUNU VE OLABİLME İMKANINI DÜŞÜNÜR.

ENTELEKTÜEL GELİŞME SÜRECİ OLARAK ELEŞTİREL DÜŞÜNME n n 1)TARTIŞMA YETENEĞİ: Analiz yeteneği ve verilere dayalı tartışma geliştirme yeteneklerinin geliştirilmesi. 2)BİLİŞSEL SÜRECİ ANLAMA: Öğrenci mevcut bilgilere dayanarak olgu ve olayları yorumlamayı öğrenir. Yorumlamada öğrenci, bir iddia, hipotez veya delile dayalı olarak, bir problem veya durumun zihinsel modelini oluşturur.

n 3)ENTELEKTÜEL GELİŞME: Öğrencinin her şeyi siyah-beyaz olarak gördüğü ve tek bir doğru cevap olduğunu düşündüğü noktadan kendi duygu ve paradigmalarını aşıp düşünmeyi öğrendiği bir noktaya yükseldiği düzeydir.

ELEŞTİREL DÜŞÜNME BASAMAKLARI n 1. BASAMAK: Doğru Cevabı Otorite Bilir. Bu basamakta öğrencilerin farklı görüşlere ne empatisi, ne de toleransı vardır. Farklı bilgileri yorumlamak, bu öğrenciler için çok zordur. Onlar, kendilerine ulaşan bilgilerin, bilgi denizinden birileri tarafından seçilen bilgilerden ibaret olduğunu ve önyargıyı taşıyabileceğini düşünemezler.

Bu tür öğrenciler polis memuruna benzetilebilir; çünkü her ikisi içinde bir cevap ya doğrudur, ya da yanlış. Bu öğrenciler için doğru cevapların kaynağı otoritedir. onlar bazen otoritenin belirttiği doğrunun dışına çıkarlar. Ancak, yinede bir düşünme eylemi yoktur. Otoriteye göre doğru olanı öğrenirler, fakat tam tersini yaparlar. Bu öğrencileri bir üst düşünme basamağına taşıyabilmek için yapılabilecek ilk şey “Ne”yi düşünmeleri gerektiğini öğretmektir.

2. BASAMAK: HERKESİN FİKRİ DEĞERLİDİR. Bu basamakta öğrenciler farklı fikirleri kabul ederler. Fikirlerin bazen birbiriyle çatışabileceğinin farkındadırlar. Başkalarının fikirlerine saygılı olmayı öğrenmişlerdir, ancak eleştirel düşünmeyi henüz öğrenmemişlerdir. Bu öğrenciler otoriteye her zaman güvenilemeyeceğini bilirler.

n Mantığın her zaman doğru sonuca ulaştırmadığının da farkındadırlar. Teori üretmek için yaratma gücüne ihtiyaç duyulduğunu kabul ederler. Bu öğrenciler”…. ise” yi düşünmelidirler.

3. BASAMAK: HERKESİN DOĞRUSU KENDİSİNİNDİR. Herkesin doğrusu kendisinindir, çünkü doğrular ait oldukları referans noktaları içinde doğrudur. Doğrulara, fikirleri yargılamadan, empatiyle yaklaşarak; başkalarının neden o şekilde düşündüklerini anlamakla ulaşılır. Bir olayın, içinde gerçekleştiği ortamın özgün koşullarını anlamak önemlidir. Fikirler nitelik açısından olarak birbirlerinden ayrılırlar bazı fikirler diğerlerinden daha iyidir. Şüpheci olmanın bir sakıncası yoktur.

Bu öğrenciler herkesin doğruları olabileceğinin farkında olmalarına rağmen kendileri henüz tarafsız yargılamada bulunamazlar. Her bilimsel alanın kendine özgü yanlarının farkındadırlar. Ancak, zihinlerinde henüz daha geniş bağlantılar oluşmamıştır. Eleştirel düşünmeyi öğrenmek için bu öğrenciler ”niçin” sorusunu sorumayı öğrenmelidirler.

4. BASAMAK: DOĞRULAR KOŞULLARI İÇİNDE DEĞERLENDİRİLİR. Onlar kendilerini aşabilmiş insanlardır. Onların düşünceleri kendi duygu ve paradigmalarının ötesindedir. Düşünmeyi öğrenmişlerdir. Fikirleri sadece eleştirmekle kalmayıp; geliştirmenin ve zenginleştirmenin yollarını öğrenmişlerdir. Yargılama, problem ve özgün koşullar altında yapılır, cevaplar karmaşıktır, her cevabın artı ve eksi yönleri vardır. Cevaplar ortak paydalar altında birleştirildiklerinde zenginleşirler.

Onlar, her alanın farklı değer sistemi olduğunun farkındadırlar ve bunları kendi değer sistemleri ile bağdaştırabilirler. Empatiktirler fakat yanlışlara ve mantıksız fikirlere toleranslarının belli bir sınırı vardır.

Eleştirel Düşünme Becerileri Nasıl Kazandırılmalıdır? Ø Eleştirel düşünme becerisi zaman içerisinde kazanılır. Bu bir süreçtir. • Ailede; Anne-babalar • Okulda; Öğretmenler • Yaşamın tüm dönemlerinde; kültürün parçası olarak kazandırılıp, geliştirilmeye çalışılmalıdır.

Ø Ø Ø Örnek davranışlar sergilemeliyiz. Model olmalıyız. Özellikle öğretmenleri eğitim fakültelerinde çok iyi yetiştirmeliyiz. Öğretmenler ve anne-babalar olarak öğrencilerimizin (çocuklarımızın) yerine düşünmemeliyiz. Onlara düşünmeyi öğretmeliyiz. Ne düşüneceğinden çok, Nasıl düşüneceği üzerinde durmalıyız.

Ø Doğru sorma alıştırmaları yapmalıyız. Ø Çocukları yargılayıcı tepkilerden kaçınmalıyız. Ø Ø Onları, karşı çıkmak için değil, anlamak amacıyla dinlemeliyiz. Tüm çocukların özgürce fikirlerini söyleyebileceği ortamları yaratmalıyız. Baskı yapmamalıyız. Utandırmamalıyız.

Ø Eleştirel düşünme düz anlatım (takrir) yöntemiyle kazandırılamaz. Ø Konunun özelliğine göre; • Araştırma-Soruşturma, Tam Öğrenme Stratejileri • Örnek Olay Yöntemi • Grup Tartışmaları • Münazara • Yaratıcı Drama • Beyin Fırtınası • Problem Çözme vb. teknikler kullanılabilir

Ø Diyalektik, Anoloji vb. akıl yürütme süreçleri devreye sokulabilir. Ø Çeşitli eserler incelenerek, bu eserlerdeki çelişkiler, önyargılar, yazarın referans noktaları, eğilimleri buldurulabilir.

Eleştirel Düşünme Becerisi Üç Farklı Yaklaşımla Kazandırılabilir: 1. Eleştirel düşünme konulu seminer veya konferanslar 2. Konular işlenirken yeri geldikçe eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması 3. Modüler programlarla eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması

Fen Eğitiminde Eleştirel Düşünmenin Yeri Ve Önemi n Geleneksel fen öğretimi fen kavramlarının ve konularının öğretimi hakkında açıklayıcı bilgiler vermemektedir bu sebeple öğrenciler fen aktivitelerini destekleyecek kavramlar arasındaki ilişkileri görebilme mantığına sahip olamamaktadırlar. Projelerle öğretim ise fen sınıflarındaki öğrencileri öğrenirken eğlendirdiği kadar düşünmeye de yönlendirmektedir.

n Öğrenciler, fenin soyut bir şekilde öğretilmesinden dolayı bu dersten korkar bu durumda yetenekleri ile performansları arasında bir dengesizliğe yol açar ayrıca yaratıcı, esnek ve eleştirel düşünebilme ile mantıksal çıkarımlar yapabilme yeteneklerinden yoksundurlar. Bu sebepten dolayı proje yaklaşımına gerek duyulmaktadır.

n Öğretmenler öğrencilerin düşünmesini destekleyici ve besleyici yapılandırılmış aktivitelere –işbirlikçi öğrenme, üst düzey düşünme, açık uçlu sorma, transfer aktiviteleri- bu model sayesinde gerçekleştirir. Sağlıklı bir Proje Tabanlı Öğrenme uygulamasında, her bir öğrencinin, sürecin sonunda ulaşacağı noktaya kadar eleştirel düşünme becerisini kullanması gerekir.

Fen Eğitiminde Eleştirel Düşünmenin Yer Aldığı Proğramlarda Öğretmenin Rolü n n n Paul, Binker, Martin, Adamson (1995)’a göre; -Büyük bölümleri veya büyük sorunları küçük parçalara bölerek öğrenciler için daha kullanışlı hale getirmek. -Öğrenciler tarafından değer verilen öğrenmede anlamlı kapsamı yaratır. -Yeniden ifade etme veya soru sorma ile öğrencilerin düşüncelerini berraklaştırmaya yardım eder. -Öğrencilerin aklını karıştıran soruları ortaya çıkarır.

n n -Sınıfta tartışmayı yürütmeye yardımcı olur. -Öğrencileri birbirlerine fikirler açıklamasını cesaretlendirir. -Öğrencilere kaynakları nasıl kullanacaklarını ayrıca onların neyi bilmeye ihtiyaç duyacaklarını bulmalarına yardım eder. -Proje boyunca ortaya çıkan iyi ve kötü fikirlerin ayıklanmasına yardım eder.

Fen Eğitiminde Eleştirel Düşünmenin Yer Aldığı Proğramlarda Öğrencinin Rolü n n n n -Öğrenciler meraklı ve soru soran kişilerdir. -Becerikli, esnek, bağımsız, yaratıcı fikir ve ürünleri üretirler. -Başarısızlık riskini almaya ihtiyaç duyan kişilerdir, çünkü onlar başarının, başarısızlıklardan kazanılan tecrübeler sonucunda elde edilebileceğinin farkındadırlar. -Problemin çözümünü hemen göremediğinde azimli olurlar. -projeye başlamadan önce çok bilgi toplarlar. -Zamanı iyi kullanırlar. -Sınıf ortamında empatiyle, alternatif görüşleri dinlerler.

n n -Problem çözümü için strateji planlarlar. -Sınıfta başkalarının görüşünü başka kelimelerle açıklarlar. -Aynı problemi çözmek için farklı metotları kullanırlar ve kullanılan her bir metodu değerlendirirler. -Düşünme süreçlerini açık ve kesin bir dille hem yazarlar hem söylerler.

n n n -üst düzey düşünme becerilerini geliştiren sorular sorarlar -Yeni bir durumu çözmek veya açıklamak için önceki bilgi ve deneyimlerden faydalanırlar. -Okulda öğrenilen bilgiler gerçek hayat durumlarına ve okul çevresinin ötesine transfer ederler.