Elektrik Piyasas ve Organize Sanayi Blgeleri brahim Etem

Elektrik Piyasası ve Organize Sanayi Bölgeleri İbrahim Etem ERTEN Enerji Uzmanı 4. OSB Enerji Zirvesi 30 Ekim 2010 Van

SUNUM PLANI Ø Türkiye Elektrik Piyasası Ø OSB’ler Ø Yeni Organize Toptan Satış Piyasaları 2

Türkiye Enerji Sektörü “Temel Niteliği” § Hızlı talep artışı: § Yatırım ihtiyacı ve fırsatlar § Rekabetçi piyasaların rolü § Yüksek ithalat bağımlılığı: § Yerli ve yenilenebilir kaynakların geliştirilmesi fırsatı § Kaynak çeşitliliği § Enerji verimliliğini artırma potansiyeli: § Yapısal dönüşüm ihtiyacı 3 www. epdk. gov. tr

Elektrik ve Doğal Gaz Sektörleri 2000 - 2007 “Dünyada en hızlı talep artışı yaşanan ikinci ülke” OECD Statistics 4 www. epdk. gov. tr

Ekonomik Büyüme - Elektrik Talebi 5 www. epdk. gov. tr

Elektrik Tüketimi ABD Avustralya İsviçre Fransa Rusya Almanya İngiltere Yunanistan Çin 6 www. epdk. gov. tr

Elektrik Piyasası: Yapısı ve İşleyişi 7 www. epdk. gov. tr

Elektrik Kanununda Amaç Elektrik Piyasası Kanunun Amaç Maddesine göre; Madde 1. - Bu Kanunun amacı; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır. 8

Elektrik Sektörünün Şematik İşleyişi ÜRETİM Santralı TRAFO (TM) TRAFO (DM) İLETİM PERAKENDE 9 DAĞITIM

Elektrik Piyasa Yapısı Düzenlenen Faaliyetler İletim Dağıtım Rekabetçi Faaliyetler Perakende Satış Üretim Toptan Satış Piyasası 10 Perakende Satış Serbest Tüketiciler Piyasası Serbest Olmayan Tüketiciler Serbest Tüketici Limiti Sıfırlandığında www. epdk. gov. tr

Öngörülen Piyasa Yapısı § Kanunun amaç maddesinde; “rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması” ibaresi yer almıştır. § Niçin tam rekabetçi piyasa yapısı? 11

Tekel ve Tam Rekabetçi Yapı Karşılaştırma - Tekel Kaybı Tam Rekabet Tekel Etkisi Tüketici Faydası A+B+F A -B-F Üretici Faydası E+G+H B+E+H B-G Net Ekonomik Fayda A+B+E+ F+G+H A+B+E+H -F-G Fiyat A Tekel Fiyatı 9 B F Tam Rekabet Fiyatı 5 E H G Tekelci firma Marjinal Gelir 1000 600 Tekel üretim miktarı 12 Toplam Arz = Marjinal maliyet Tam rekabet firma talep eğris Marjinal Gelir= Piyasa Fiyatı Tam Rekabet üretim miktarı Toplam Talep= Tekelci firma talep eğris Miktar

Elektrik Piyasası Geçiş Süreçleri TEDAŞ Dağıtım TEK TEİAŞ Dikey Entegrasyon İletim TETAŞ TEAŞ Üretim, İletim, Ticaret 1970 Toptan SatışTicaret EÜAŞ 1994 2001 Üretim 13

Reformun Kilometretaşları Mali Uzlaştırma Başlangıç Günü 1 Aralık 2003 Dengeleme ve Uzlaştırma 1 Ağustos 2006 Nihai DUY (Aşama 1) 1 Aralık 2009 Nihai DUY (Aşama 2) 1 Mart 2011 ? (TASARLANAN) 14

Mevcut Piyasa Yapısı EÜAŞ TEİAŞ TETAŞ (İletim. Piyasa ve Sistem işletmecisi) Yİ-YİD-İHD ÖZEL ÜRETİCİ OTOPRODÜKTÖR TOPTAN SATIŞ (ÖZEL) Dağıtım ve Perakende Satış Şirketleri (Özel ve Kamu) İthalat İhracat İthalat 15 Serbest Olmayan Tüketici Serbest Tüketici

Serbest Tüketici Uygulaması • 2009 yılında 480 MWh/yıl olan serbest tüketici limiti; • 28. 01. 2010 tarihli EPD Kurul Kararı ile 100 MWh/yıl. • 2009 yılı serbest tüketici uygulamasında teorik piyasa açıklık oranı % 49, 2 olarak hesaplanmasına rağmen fiili açıklık oranı % 10, 6. • 2010 Yılı Piyasa açıklık oranı (Teorik): % 63, 3 8 7. 7 80% 7 70% 6. 0 6 63% 5 50% 49% 39% 4 3 32% 30% 28% 41% 3. 0 2 ST Limiti (GWh) 40% Teorik Piyasa Açıklık Oranı 30% 20% 1. 2 1 60% 0. 5 0. 1 0 10% 0% 1 2 3 4 16 5 6 7

Piyasa Hakkında Genel Bilgi Kurulu Güç (12/3/2010 itibariyle-MW) KURULUŞLAR (Üretim Tesissi) YENİLENEBİLİR+ ATIK EÜAŞ TERMİK TOPLAM JEOTERMAL 8. 690, 9 EÜAŞ BAĞLI ORTAKLIKLARI HİDROLİK TOPLAM RÜZGAR 11. 677, 9 20. 368, 8 45, 3 3. 834, 0 8, 5 650, 1 1, 4 262, 7 0, 6 6. 101, 8 13, 6 3. 834, 0 İŞLETME HAKKI DEVRİ 620, 0 MOBİL ÜRETİM SANTRALLAR GENEL KURULUŞLARIN TOPLAM KATKISI(%) 30, 1 YAP İŞLET DEVRET 1. 449, 6 SERBEST ÜRETİM ŞİRKETLERİ 84, 7 972, 4 17, 4 2. 439, 4 5, 4 1. 372, 5 824, 2 7. 638, 3 17, 0 553, 5 1, 2 3. 641, 2 8, 1 56, 9 5. 356, 9 29, 6 3. 086, 5 86, 6 29. 402, 5 84, 7 14. 606, 4 842, 8 0, 2 65, 4 17 0, 2 32, 5 1, 9 OTOPRODÜKTÖR TOPLAM KAYNAKLARIN KURULU GÜCE KATKISI (%) 44. 936, 4 %100

Piyasa Hakkında Genel Bilgi Birincil Kaynaklara Göre 2009 Yılı Üretimi (MWh) RÜZGAR , 1, 506, 642, 0. 78% FUEL-OİL, 6, 114, 559, TAŞ 0. 23% ASFALTİT, 3. 15% 443, 548, İTHAL KÖMÜR, 12, 801, 769, KÖMÜRÜ 6. 60% 3. 007. 411 2% HİDROLİK , 35, 904, 832, 18. 50% DİĞERLERİ, 76, 752, 0. 04% BİYOGAZ, 178, 729, 0. 09% NAFTA, 211, 597, 0. 11% LPG, 403, 681, 0. 21% LİNYİT, 38, 832, 389, 20. 01% JEOTERMAL, 456, 392, 0. 24% DOĞALGAZ, 94, 173, 782, 48. 52%

Piyasa Hakkında Genel Bilgi Kuruluşlara Göre 2009 Yılı Üretimi (MWh) SERBEST ÜRETİM ŞİRKETLERİ, 28, 692, 944, 15% YAP İŞLET DEVRET 13. 886. 245 7% EÜAŞ , 70, 775, 204, 36% YAP İŞLET 43. 766. 297 23% EÜAŞ'a BAĞLI ORT. , 18, 668, 809, 10% OTOPRODÜKTÖR SANT. , 13, 949, 459, 7% İŞLETME HAKKI DEVRİ. 4. 373. 125 2%

(MWh) Millions 2009 YILI İTHALAT-İHRACATTÜKETİM VERİLERİ 20 15 Üretim 194. 059. 821 Gürcistan 181. 933 Nahçıvan 125. 307 Türkmenistan 505. 420 Toplam İthalat Irak 1. 215. 042 Suriye 334. 828 Toplam İhracat Toplam Tüketim 812. 660 1. 549. 871 10 İhracat İthalat Üretim 5 0 193. 322. 610 -5 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS 20 HAZ. TEM. AĞUST. EYLÜL EKİM KASIM ARALIK

OSB- 4628/ Önemli Adımlar v 4/05/2006 tarihli 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu değişikliği ve 29/12/2006 tarihli “Organize Sanayi Bölgelerinin Elektrik Piyasası Faaliyetlerine İlişkin Yönetmelik” ile OSB’ler lisanslı piyasa aktörleri oldu. v Türkiye’de 822 bin çalışanı olan 262 OSB‘nin kapasite kullanım oranı yaklaşık %70, v EPDK’dan, OSB dağıtım lisansı alan 127 OSB bulunuyor. 21

4628 ve OSB’ler § g) (Ek: 3/7/2005 – 5398/21. md. ; Değişik: 10/5/2006 -5496/2. md. ) Organize Sanayi Bölgeleri: 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanununa göre kurulan organize sanayi bölgeleri tüzel kişilikleri, katılımcılarının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla; onaylı sınırlar içerisinde 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre şirket kurma şartı aranmaksızın Kurumdan lisans almak koşuluyla dağıtım ve/veya üretim faaliyetlerinde bulunur. 22

4628 ve OSB’ler § Organize sanayi bölgeleri tüzel kişilikleri, katılımcılarının elektrik ihtiyacını karşılamak amacıyla tüketim miktarına bakılmaksızın serbest tüketici sayılır. 23

4628 ve OSB’ler § Organize sanayi bölgesi katılımcılarından serbest tüketici limitini aşan tüketiciler, organize sanayi bölgesine dağıtım bedeli ödemek kaydıyla tedarikçisini seçme hakkına sahiptir. 24

4628 ve OSB’ler § Organize sanayi bölgeleri sınırları içerisinde olup, bedelsiz olarak veya sembolik bedel ile TEDAŞ'a devredilen tesislerin mülkiyeti ve işletme hakları üç ay içinde aynı bedelle ilgili organize sanayi bölgesine devredilir. 25

OSB’lere Tavsiyeler v. Henüz Lisans almayan OSB’lerin Kuruma zamanında lisans başvurusunda bulunması, v. Dağıtım şirketlerinden OSB içindeki tüketicilerin abone devir işlemlerini geciktirmeden almaları, v OSB Dağıtım bedeli önerilerini Yönetmelikte belirtilen son tarihten (Ekim ayı sonu) önce mutlaka EPDK’ya sunmaları, v 4628 sayılı EP Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerini eksiksiz olarak yerine getirme konusunda gayret göstermeleri. 26

Dengeleme ve Uzlaştırma Piyasası 27 www. epdk. gov. tr

Yeni Organize Toptan Satış Piyasaları Dengeleme ve Uzlaştırma Mekanizmasının Gelişimi 1. Mali Uzlaştırma Tebliği dönemi Aralık 2003 – Temmuz 2006 2. Geçici DUY ( G-DUY) dönemi: Ağustos 2006 – Kasım 2009 3. Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) dönemi: Aralık 2009 – Nakdi uygulama. 28

Fiyat Oluşumları G-DUY’da ortaya çıkan Sistem Marjinal Fiyatlarının N-DUY’da oluşan Sistem Gün Öncesi Fiyatları ile Karşılaştırılması (Nisan - Haziran 2010) 29 www. epdk. gov. tr

Fiyat Oluşumları Tertiplenmiş Marjinal Fiyat Eğrileri Nisan – Haziran 2010 (G-DUY ve N-DUY) 30 www. epdk. gov. tr

Kurulu Güç Gelişimi (2005 -2010) 31 www. epdk. gov. tr

Hidrolik Kaynakların Elektrik Üretimindeki Paylarının Değişimi Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran 2009 Hidrolik 2010 Hidrolik Elektrik Üretimin Payı Değişim Yüzdesi % 14. 55 % 24. 07 % 65. 43 % 12. 97 % 27. 47 % 111. 80 % 16. 96 % 31. 28 % 84. 43 % 22. 55 % 34. 00 % 50. 78 % 24. 62 % 30. 27 % 22. 95 % 20. 08 % 25. 16 % 25. 30 32 www. epdk. gov. tr