Ekranl Aralarla almalarda Sal ve Gvenlii alma ve

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan Resmi Gazete Tarih ve Sayı: 23 Aralık 2003/25325 1

Amaç • Ekranlı araçlarla çalışmalarda alınacak asgari sağlık ve güvenlik önlemlerini belirlemektir. 2

Kapsam Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Yönetmeliğinin şu hükümleri: • a) Hareketli makine ve araçların kumanda kabinleri ve sürücü mahallinde, • b) Taşıma araçlarındaki bilgisayar sistemlerinde, • c) Toplumun kullanımına açık bilgisayar sistemlerinde, • d) İşyerinde, kullanımı sürekli olmayan taşınabilir sistemlerde, • e) Hesap makineleri, yazar kasa ve benzeri, data veya ölçüm sonuçlarını gösteren küçük ekranlı cihazlarda, • f) Ekranlı daktilolarda, uygulanmaz. 3

Tanımlar a) Ekranlı araç : Uygulanan işlemin içeriğine bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü aracı, b) Operatör : Ekranlı aracı kullanan kişiyi, c) kullanımı, uygun olmayan duruş biçimi, uzun süre ekranlı araç karşısında ara vermeden çalışma, aşırı iş yükü duygusu, zihinsel yorgunluk ve stres ile gürültü, ısı, nem ve aydınlatmanın neden olduğu olumsuzluklarının tümünü, Çalışma d) Operatörün merkezi : oturduğu sandalye, ekranlı aracın konulduğu masa, bilgi kayıt ünitesi, monitör, klavye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm donanımların tamamının veya bir kısmının bulunduğu çalışma yerini, ifade eder. 4

İşverenin Yükümlülükleri Çalışma Merkezleri • İşveren, çalışma merkezlerinde, ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan zorlayıcı travmalara neden olabilecek riskleri belirleyecek ve bu riskleri ortadan kaldıracak veya en aza indirecek sağlık ve güvenlik önlemlerini almakla yükümlüdür. 5

Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi • a) İşveren, işçilere ve temsilcilerine çalışma yerlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili bütün konularda bilgi vermekle, • b) İşveren ekranlı araçlarla çalışanlara, işe başlamadan önce ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda gerekli eğitimleri vermekle ve bu eğitimleri periyodik olarak tekrarlamakla yükümlüdür. 6

Eğitim, özellikle şu konuları içermelidir; • 1) Zorlayıcı travmalar ve korunma yolları, • 2) Doğru oturuş, • 3) Gözlerin korunması, • 4) Gözleri en az yoran yazı karakterleri ve renkler, • 5) Çalışma sırasında gözleri kısa sürelerle dinlendirme alışkanlığı, • 6) Gözlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi, • 7) Ara dinlenmeleri. 7

• Günlük Çalışma Düzeni • İşveren, ekranlı araçlarla yapılan çalışmalardan kaynaklanan iş yükünü ve etkilenmeyi azaltmak amacıyla, uygun çalışma planı yapmalı, operatörlerin periyodik olarak ara vermesini veya dönüşümlü olarak başka işlerde çalışmalarını sağlamalıdır. • Çalışanların Görüşlerinin Katılımlarının Sağlanması Alınması ve • İşveren çalışanların ve temsilcilerinin görüş ve önerilerini dikkate almalı ve çalışanların katılımlarını sağlamalıdır. 8

Gözlerin Korunması X 9

Ekranlı araçlarla çalışmalarda işçilerin gözlerinin korunması için uyulacak hususlar : • a) İşçilerin göz muayeneleri yapılmalıdır; • Ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce, • Düzenli aralıklarla malardan aynaklanacak açla Ekranlı görme • zorluğu olduğunda. • b) Muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa oftalmolojik testlere tabi tutulmalıdır. işçiler • c) Muayene ve test sonuçlarına göre gerekiyorsa işçilere yaptıkları işe uygun araç ve gereç verilecektir. • d) Sağlık ve Güvenlik alanlarında alınacak önlemler 10 işçilere herhangi bir maddi yük getirmemelidir.

Yasal Zorunluluk • Yönetmeliğin yayımlandığı tarihte faaliyette olan çalışma merkezleri ise 2 yıl içinde Yönetmelik hükümlerine uygun hale getirilecektir. • Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. (23 Aralık 2003) 11

EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA ARANACAK ASGARİ GEREKLER 12

1. Ekipman • Genel hususlar • Ekipmanların kullanımı işçiler için risk kaynağı oluşturmamalıdır. 13

14

Monitör 15

Monitör • Ekranda görünen karakterler kolayca seçilebilecek şekil ve formda, uygun büyüklükte olmalı, satır ve karakterler arasında yeterli boşluk bulundurulmalıdır. • Ekran görüntüsü stabil olmalı, görüntünün titremesi ve benzeri olumsuzluklar bulunmamalıdır. • Parlaklık ve karakterler ile arka plan arasındaki kontrast, operatör tarafından kolaylıkla ayarlanabilmelidir. 16

Monitör • Ekran, operatörün ihtiyacına göre kolaylıkla her yöne döndürülerek ayarlanabilir olmalıdır. • Ekranın ayrı bir kaide veya ayarlanabilir bir masa üzerinde kullanılması mümkün olmalıdır. • Kullanıcıyı rahatsız edebilecek yansıma ve parlamalar önlenmelidir. 17

Klavye • Klavyenin ön tarafına, operatörün dayayabileceği özel destek konulmalıdır. bileklerini 18

Klavye • Klavye, operatörün el ve kollarının yorulmaması ve rahatça çalışabilmesi için ekrandan ayrı ve hareketli olmalıdır. • Operatörün elleri ve kolları için klavyenin önünde yeterli boşluk olmalıdır. • Klavyenin rengi mat olmalı ve ışığı yansıtmamalıdır. • Klavye karakterlerinin yerleri kullanımı kolaylaştıracak şekilde düzenlenmiş olmalıdır. • Çalışma pozisyonuna göre, tuşlar üzerindeki semboller kolaylıkla seçilebilmeli, düzgün ve okunaklı olmalıdır. 19

Çalışma masası veya çalışma yüzeyi 20

Çalışma masası veya çalışma yüzeyi • Çalışma masası veya çalışma yüzeyi; ekran, klavye, dokümanlar ve diğer ilgili malzemelerin rahat bir şekilde düzenlenebilmesine olanak sağlayacak şekilde ve yeterli büyüklükte olmalı ve yüzeyi ışığı yansıtmayacak nitelikte olmalıdır. • Operatörün rahatsız edici göz ve baş hareketleri ihtiyacını en aza indirecek şekilde yerleştirilmiş ve ayarlanabilir özellikte doküman tutucu kullanılmalıdır. • Çalışanın rahat bir pozisyonda olması için yeterli alan olmalıdır. 21

Çalışma sandalyesi • Sandalye dengeli ve operatörün rahat bir pozisyonda oturabileceği ve kolaylıkla hareket edebileceği şekilde olmalıdır. • Oturma yerinin yüksekliği ayarlanabilir olmalıdır. • Sırt dayama yeri öne-arkaya ve yukarı-aşağı ayarlanabilir, sırt desteği bele uygun ve esnek olmalıdır. • İstendiğinde operatöre uygun bir ayak dayanağı sağlanmalıdır. 22

BİR SANDALYEDE NELER ARAMALIYIZ 1. Hidrolik kontrol 2. Sırt kısmının aşağı yukarı hareket edebilmeli 3. Sırt kısmının öne arkaya doğru hareket edebilmeli 4. Koltuk bütünüyle eğilebilmeli 5. 5 adet kolay hareket edebilen bacakları olmalı 6. Sırt kısmı doğal bel kavsini uygun olarak desteklemeli 7. Oturma yeri aşağı yukarı hareket edebilmeli 8. Oturma yerinin ön bölümü eğimli olmalı 9. Koltuk tümüyle kullanıcıya uygun şekilde ayarlanabilir olmalı 23

2. Çalışma ortamı • Gerekli alan • Operatörün oturma şeklini değiştirebilmesi ve rahatça hareket edebilmesi için çalışma merkezi yeterli genişlikte olmalı ve uygun şekilde düzenlenmelidir. 24

Aydınlatma • İşyerlerinde her türlü işin kusursuz yapılabilmesi ve en önemlisi de iş görenlerin göz sağlığının korunması iyi bir aydınlatma tekniğini gerektirir. Aydınlatma öncelikle, yapılan iş ve işlemlerde kalite standartlarının gerektirdiği tüm detayın görülebilmesi için gereklidir. Çalışanların, optimal aydınlatma koşullarında çalıştırılması da onların göz sağlığı ve görme netliğini koruduğu için aynı amaca hizmet eder. 25

Aydınlatma • İnsanın enformasyon algılamasında en önemli algılayıcı gözdür. Bütün algılamanın %80 ile 90’I göz kanalıyla gerçekleşir. İş koşullarının doğurduğu yorgunluğun büyük bir kısmının göz zorlanmasından ileri geldiği tahmin edilebilir. Göz zorlanması ve yorgunluk üzerine etkisi ile birlikte aydınlatma tekniği problemlerini anlayabilmek için bu tekniğin bazı temel kavramlarının bilinmesi gerekir. Aydınlatma şiddetinin ölçü birimi lükstür(lx). Bu değer birim alana düşen ışık akışıdır. Aydınlatma şiddeti bulutsuz bir yaz gününde 100. 000 lx’ü bulur. Kapalı bir kış gününde bu değer ancak 3000 lx’e ulaşır. Aşağıdaki tabloda bazı değerleri görmek mümkündür. 26

27

Aydınlatma • • • Bir iş ortamında aydınlatma gereksinimi, yapılan işlerin özelliklerine, işin özellikleri nedeniyle detay algılama gibi kriterlere bağlıdır. Çeşitli el işleri ve okuma yazma gibi işlerde en düşük aydınlatma gereksinimi 10 lüks olarak bilinmektedir. Operatörün gereksinimleri ve yapılan işin türü dikkate alınarak uygun aydınlatma şartları sağlanmalı, arka planla ekran arasında uygun kontrast bulunmalıdır. Yapay aydınlatma kaynaklarının yeri ve teknik özellikleri ekrandaki ve diğer ekipmanlar üzerindeki parlama ve yansımaları önleyecek şekilde olmalıdır. 28

Yansıma ve parlama • Pencereler, açıklıklar ve benzeri yerler, saydam veya yarı saydam duvarlar ve parlak renkli cisim ve yüzeylerden ekran üzerine direk ışık gelmemeli ve mümkünse yansımalar önlenmelidir. • Ekrana gelen gün ışığının kontrol edilebilmesi için yatay ve dikey ayarlanabilir perdeler kullanılmalıdır. 29

Gürültü • Çalışma merkezlerinde kullanılan ekipmanların gürültüsü çalışanların dikkatini dağıtmayacak ve karşılıklı konuşmayı engellemeyecek düzeyde olmalıdır. 30

Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkilerini Bu Başlıklar Altında Toplayabiliriz • Psikolojik Etkiler: Davranış bozuklukları, öfkelenme, genel rahatsızlık duygusu, sıkılma • Fiziksel Etkiler : Geçici veya kalıcı işitme hasarları 31

Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkilerini Bu Başlıklar Altında Toplayabiliriz • Fizyolojik Etkiler : Vücut aktivitesinde değişiklikler, kan basıncında artış, dolaşım bozuklukları, solunumda hızlanma, kalp atışlarında hızlanma, ani refleksler. • Performans Etkileri : İş veriminde azalma, santrasyon bozukluğu, hareketlerin engellenmesi. Meydana getirdiği olumsuz etkilere bağlı olarak gürültü seviyeleri bazı araştırmacılar tarafından 32 tablodaki gibi derecelendirilmektedir.

33

İşyerlerinde Gürültü Seviyesine Göre Çalışma Süreleri • • 80 desibelde 95 desibelde 100 desibelde 105 desibelde 110 desibelde 115 desibelde 7, 5 saat 4 saat 2 saat 1 saat 0, 5 saat 0, 25 saat 1/8 saat 34

• Isı • Çalışma merkezindeki ekipmanlar çalışanları rahatsız edecek düzeyde ortama ısı vermemelidir. • Radyasyon • Çalışma merkezindeki görünür ışık dışındaki tüm radyasyonların sağlığa zarar vermeyecek düzeylerde olması için gerekli önlemler alınmalıdır. • Nem • Çalışma ortamındaki nemin uygun düzeyde olması sağlanmalıdır. 35

3. Bilgisayar programları • a) Programlar işe uygun olmalı • b) Programlar kolay kullanılabilir ve eğer uygunsa operatörün bilgi düzeyine ve deneyimine göre ayarlanabilir olmalıdır. • c) Programlar, özellikle verilerin algılanması ve kullanılması konusunda ergonomi prensiplerine uygun olmalıdır. 36

Bilgisayar Kullanıcılarının Dikkatine !

Yanlış Hareketler ve Oturuş Şekli 38

İdeal Oturuş ve duruş Şekilleri 39

Oturuş ve Klavye Kullanımı • Düzgün Oturuş Şekli • Parmakların Düzgün Duruş Şekli 40

Basit Eksersizler • Bilgisayar kullanıcılarını uzun bir zaman sonra bekleyen tehlikelerden bazıları: – Disk Kayması – Boyun Fıtığı – Bel Fıtığı – Bilek, Diz ve Dirsek Kireçlenmesi – Omuz ve Boyun Tutulması Sizi bekleyen ve eğer önemsenilmezse mutlaka başınıza gelecek olan bu felaketlerden korunmak için aşağıdaki hareketleri mutlaka yapınız. 41

Sırt ve Omuz Eksersizleri • Ayağa kalkınız ve sağ elinizle sol omzunuzu sol elinizle sağ omzunuzu kavrayınız. Başınızı kolunuzun aksi yönünde çevirebildiğiniz kadar hareket ettiriniz. 42

Baş ve Boyun Eksersizleri • Boynunuzu beşer kez sağa sola öne ve arkaya doğru hareket ettiriniz • Başlangıçta kendinizi zorlamayınız. Gün geçtikçe ve Boyun kaslarınız güçlendikçe zaten hareket mesafesi artacaktır. 43

Bilgisayar ve Sandalye Eksersizleri • Resimde görmüş olduğunuz hareketleri her iki saatta bir kez mutlaka yapınız. Kendinizi daha iyi hissedeceksiniz. 44

Bilgisayar ve Sandalye Eksersizleri 45

Bilgisayar ve Sandalye Eksersizleri 46