Ekosistem Ekolojisi Canllarn birbirleriyle ve yaad evreyle olan

Ekosistem Ekolojisi Canlıların birbirleriyle ve yaşadığı çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji denir. Belirli bir bölgede yaşayan farklı canlı türleri, hem birbirleriyle hem de kendilerini kuşatan çevre ile çok yoğun bir etkileşim hâlindedir. Bu etkileşim neticesinde ortaya çıkan enerji akışı sayesinde o bölgede belirli bir biyolojik yapı oluşur.

• Bu biyolojik yapı içinde bulunan ve birbirleriyle sürekli etkileşim hâlinde olan canlı türleri ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu yapıya ekosistem veya ekolojik sistem denir. Örneğin; Sapanca Gölü, Ayder Yaylası gibi.

• Büyük ekosistemlere makro ekosistem, orta büyüklükte olanlara mezo ekosistem, küçük olanlara da mikro ekosistem adı verilir. • Ayrıca ekosistemler karasal ekosistemler ve sucul ekosistemler olarak iki grupta incelenir. • Çöl, çayır ve tropikal yağmur ormanları karasal ekosistemlere örnektir.

Sucul ekosistemler: • Tatlı su ve tuzlu su ekosistemlerinden oluşur. Göl, akarsu, bataklık, yer altı suları, barajlar, göletler, dere, çay ve nehirler tatlı su; denizler ve okyanuslar tuzlu su ekosistemleridir. Bunun dışında denizlerin kıyılara yakın kısımlarında da bazı özel ekosistemler bulunabilir. • Mercan resifleri, nehir ağızları, longozlar ve lagünler örnektir.

Ekosistem üzerinde etkili olan ekolojik faktörler, abiyotik ve biyotik faktörler olarak ikiye ayrılır. cansız (abiyotik faktörler) • ışık, • sıcaklık, • iklim, • su, • toprak, • mineraller ve • ortamın p. H değeridir.

canlı (biyotik faktörler) • üreticiler, • tüketiciler ve • ayrıştırıcılardır.

• Işık: Güneş, yeryüzünde enerjinin asıl kaynağıdır. • Çıplak gözle bakıldığında farklı renklerde ayırt edilebilen görünür ışıklardır. • Görünür ışıklar; mor, mavi, yeşil, sarı, turuncu, kırmızıdır ve diğer ışık tipleri ile karşılaştırıldığında canlılardaki metabolik olaylar üzerinde en fazla düzenleyici etkiye sahiptir. • Örneğin bitkilerde fotosentez, mor-mavi ve kırmızı ışık altında maksimum hıza ulaşır. Mavi ışık, bitkilerde stomaların açılıp kapanması ve ışığa yönelme olayları üzerinde etkilidir.

• Uzun süre UV ışığa maruz kalmak zaman içerisinde cilt kanserine neden olabilir. Çıplak gözle UV ışığa uzun süre bakmak, görme bozukluklarına ve körlüğe yol açabilir. • Kızılötesi ışınlar, güneşten kaynaklanan ancak insan gözü tarafından algılanamayan bir ışık tipidir. Bu ışınlar yeryüzünün ısınmasını ve bazı bitki tohumlarının çimlenmesini sağlar.

• Güneşten kaynaklanan diğer bir ışık tipi ultraviyole (UV) ışıktır. • İyonize ışıklar, UV ışık gibi canlılar için zararlı olan X ışınları ve gama ışınlarıdır. Farklı ışık tiplerinin dalga boylarına göre dizilmesiyle oluşturulan elektromanyetik spekturumdur.

• Işığın yoğunluğu, canlıların birbirinden faklı tepkiler göstermesinde etkili bir faktördür. • Örneğin ışık yoğunluğu arttıkça bitkilerde fotosentez hızı belli bir değere kadar artar. • Hayvanlarda bazı davranışların ortaya çıkma zamanı da ışık yoğunluğuna bağlı olarak değişir. Örneğin kirpi, baykuş ve yarasa gibi bazı canlılar sadece gece aktiftir.

• Işık, canlıların çoğalma ve göç etme gibi yaşamsal aktivitelerini hangi zaman aralığında gerçekleştireceğini belirler. • Işık yoğunluğunun azaldığı dönemlerde kuşların göç etmesi, birçok canlıda yavrulama döneminin sıcak günlerde gerçekleşmesi gibi durumlar ışık yoğunluğundan kaynaklanır.

• Dünyanın şeklinden dolayı yeryüzünün farklı bölgelerine ulaşan ışığın yoğunluğu da farklıdır. • Kutup bölgeleri az, ekvator daha yoğun ışık alır. Bu nedenle ortama ulaşan ışık yoğunluğuna bağlı olarak bitkilerin yeryüzündeki dağılımı da değişir.

• Işıklanma süresi, ekosistemi etkileyen ve ışığa bağlı olan önemli faktörlerden biridir. • Bitkiler, gündüz (aydınlıkta) fotosentez ve oksijenli solunum; gece (karanlıkta) oksijenli solunum yapar. • Bazı bitkilerde de yaprak ve çiçekler aydınlıkta açılır, karanlıkta kapanır.

• Işıklanma süresi bitkilerde çiçeklenme zamanının belirlenmesi için önemlidir. • Çiçeklenebilmesi için gerekli kritik uzun bir ışık perioduna gereksinim duyan bitkilere uzun gün bitkileri denir. Buğday, dereotu, şeker pancarı, turp ve ıspanak gibi bitkiler örnek olarak verilebilir. • Çiçeklenebilmesi için gerekli kritik uzunluktan daha kısa süre ışık perioduna gereksinim duyan bitkilere kısa gün bitkileri denir. Soya, tütün, patates ve kasımpatı örnek olarak verilebilir.

• Bazı bitkiler ışıklanma süresinden bağımsız bir şekilde çiçeklenme yeteneğine sahiptir. Bu gruba giren bitkiler nötr gün bitkisi olarak bilinir. Pamuk, ayçiçeği, domates, karahindiba nötr gün bitkilerinden bazılarıdır.

• Işıklanma süresi, omurgalı hayvanların üremesinde etkilidir. • Böceklerin uygun olmayan şartlarda durgunluk evresine (büyüme-gelişmenin durması) girmesine sebep olur.

Sıcaklık: • Canlı vücudunda biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesini sağlayan enzimlerin çalışmasını önemli ölçüde etkiler. • Enzimlerin çalışabilmesi için sıcaklık değerlerinin belirli aralıkta olması gerekir. • Sıcaklık değerlerindeki değişim, enzimin yapısına etki ederek biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesini engeller. • Bu nedenle sıcaklık, canlıların yeryüzünün hangi bölgelerinde yaşayabileceğini belirlemede en önemli faktörlerden biridir.

• Bitkilerin yayılış alanı da sıcaklık değerlerine göre değişim gösterir. Örneğin ülkemizde Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgesi’nde bitki çeşitliliği birbirinden farklıdır.

• Bazı hayvanlar yüksek sıcaklıkta, bazıları da düşük sıcaklıkta yaşayabilir. Çöldeki sürüngenler ve kutuplardaki penguenler buna örnek gösterilebilir.

• Sıcaklık değişimleri bazı hayvanlarda göç etme, kış uykusu, yaz uykusu ve gece aktif olma gibi davranışlara yol açar. Örneğin çölde yaşayan akrepler geceleri aktiftir.

İklim: • Belirli bir bölgede uzun zaman aralığında etkili olan atmosfer koşullarına iklim denir. • Bir bölgenin iklimini; o bölgenin • ekvatora olan uzaklığı, • deniz seviyesinden yüksekliği, • denize uzaklığı, • yeryüzü şekilleri, • bitki örtüsü gibi faktörler belirler.

• Canlılar iklimsel değişimlerden etkilenir. • İklim; canlıların gelişimini, üremelerini, yeryüzüne yayılışlarını ve davranışlarını şekillendirir. Örneğin ülkemizde çay ve fındık gibi bitkiler Karadeniz ikliminin hâkim olduğu Karadeniz Bölgesi’nde yaygın bir şekilde yetiştirilirken portakal, turunç ve muz gibi bitkiler Akdeniz ikliminin hâkim olduğu Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olarak yetiştirilmektedir.