EKONOMIKA PREDUZEA POJAM I KARAKTERISTIKE PREDUZEA Druga sedmica

EKONOMIKA PREDUZEĆA

POJAM I KARAKTERISTIKE PREDUZEĆA Druga sedmica

Pojam i karakteristike preduzeća 3 § Struktura predavanja: § Predmet proučavanja Ekonomike preduzeća preduzeće § Pojam preduzeća § Vrste preduzeća § Elementi preduzeća § Povezivanje preduzeća Ekonomika preduzeća 2006

Pojam i karakteristike preduzeća 4 § Ekonomika preduzeća je teorijska i aplikativna nauka. § Ekonomika preduzeća kao posebna ekonomska nauka izučava ekonomsku stvarnost - ekonomiju preduzeća u tržišnoj privredi. § Ekonomika preduzeća izučavajući ekonomske zakonitosti koji vladaju u ekonomiji preduzeća dolazi do spoznaje o uslovljenosti ulaganja i rezultata reprodukcije kvalitativno i kvantitativno, na osnovu čega utvrđuje mjere kojima se ulaganja mogu smanjivati, a rezultati povećati. Ekonomika preduzeća 2006

Preduzeće 5 Ekonomika preduzeća 2006

Preduzeće 6 Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 7 § Preduzeća su ekonomski sistemi u kojima se obavljaju pojedini segmenti ciklusa reprodukcije na bazi društvene podjele rada § Organizacija kolektivnog rada mijenjala se i usavršavala u skladu sa razvojem proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa. Tako imamo u: • prvobitnoj zajednici: horde, plemena i rodovi • robovlasništvu: robove i robov. gazdinstva • feudalizmu: kmetove i feude • kapitalizmu: preduzeća kao osnovne ćelije društvene reprodukcije. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 8 § Preduzeće predstavlja historijsku kategoriju vezanu za društveni, privredni i tehnološki razvoj. § Ono postoji i dejstvuje kao organizacioni oblik u kome se ispoljavaju, sučeljavaju i integrišu raznovrsni interesi pojedinaca, grupa i šire društvene zajednice. § K. Senej: “Preduzeće je svaka ljudska aktivnost koja koristi razne sile da bi ostvarila određeni cilj. ” – jedna od najstarijih definicija preduzeća § Po tržišnom konceptu preduzeće je “svaki samostalni financijski subjekat koji proizvodi za tržište robu ili usluge”. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 9 § Moderno preduzeće je poslovni sistem koji proizvodi i prodaje proizvode koji se verifikuju na tržištu, što znači da je taj oblik aktivnosti povezan sa neizvjesnošću i rizikom, a formira se radi ostvarivanja profita. § Preduzeće je organizacioni sistem u kojem se obavljaju pojedini segmenti ciklusa reprodukcije na bazi društvene podjele rada. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 10 § M. Marković: “Preduzeće je samostalna, ekonomska, tehnička, tržišno-financijska i društvena cjelina u privatnom i javnom vlasništvu, koja proizvodi dobra i usluge za potrebe tržišta, uz korištenje ljudskih i metrijalnih resursa, snoseći pri tome poslovni rizik, a u cilju maksimiziranja dobiti i drugih ekonomskih i društvenih ciljeva. ” Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 11 § Iz navedene definicije se mogu izdvojiti pojedinačni elementi, koji karakteriziraju preduzeće. Preduzeće je: 1. Samostalna cjelina 2. Poslovna, tehnička i društvena cjelina u 3. Vlasništvu određenih subjekata 4. Koja proizvodi dobra i usluge za potrebe tržišta 5. Koristeći se odgovarajućim resursima 6. Snoseći poslovni rizik 7. Radi ostvarivanja dobiti i drugih ekonomskih i društvenih ciljeva. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 12 1. Preduzeće je samostalna cjelina: - - Ekonomska i pravna samostalnost; Ekonomska – sloboda prilikom izbora predmeta poslovanja, potrebnih resursa, poslovnih partnera, samostalnost u donošenju odluka. Pravna samostalnost – preduzeće je pravna osoba koja imaju prava ali i obaveze Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 13 2 -3. Preduzeće je poslovna, tehnička i društvena cjelina u vlasništvu određenih subjekata - Preduzeće raspolaže odgovarajućim tehničkim i društvenim potencijalom za obavljanje svoje djelatnosti. Kao poslovna i društvena cjelina ono je u: § Javnom § Privatnom § Mješovitom vlasništvu § Primjeri? Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 14 § 4. Preduzeće proizvodi dobra i usluge za potrebe tržišta § Proizvodeći dobra i usluge za potrebe tržišta svako preduzeće se bavi određenom privrednom djelatnošću, pa postoje kriteriji razvrstavanja preduzeća po sektorima, privrednim oblastima i granama. § Poljoprivredna proizvodnja, građevinarstvo, prerađivačka industrija – namjenska, metalurška, drvoprerađivačka, tekstilna, hemijska; sektor tgovine, pružanja financijskih usluga § Primarni, sekundarni i tercijarni sektor Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 15 § Zadatak: - Podijelite se u grupe po 3 -4 studenta. - Izradite SWOT analizu (S- snaga, W – slabost, O – potencijali, mogućnosti i T – prijetnje) za sljedeće industrije u Bi. H: Tekstilna Namjenska Metaloprerađivačka Poljoprivredna / prehrambena Farmaceutska Trgovina Sektor pružanja financijskih usluga (bankarstvo) Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 16 § Primjer – SWOT analiza Bi. H Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 17 § 5. Preduzeće koristi različite resurse i pri tome se § 6. Izlaže riziku i opasnosti da pretrpi gubitak uloženih sredstava (kapitala) § Zadatak – navedite: resurse te vrste rizika za svaku izabranu industriju (navedite primjere iz Bi. H poslovne prakse) Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 18 7. Cilj je ostvarivanje dobiti kao i drugih ekonomskih i društvenih ciljeva § Primarni ekonomski cilj preduzeća je ostvarivanje dobiti, a vezano za njega je i njegov ekonomski sekundarni cilj – osiguranje kontinuiteta i razvoja. § Na društvenom planu ekonomski ciljevi preduzeća su sadržani u zadaći da proizvodi robe i usluge i time zadovoljava potrebe građana i društva ( + nova radna mjesta, doprinos privrednom razvoju zemlje, zadovoljstvo zaposlenih) Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća Razlozi osnivanja preduzeća 19 § da se prikupi kapital iz profita ili se lakše pozajmljuje na finansijskom tržištu od banaka § da se organizuje i usklađuje složeni proizvodni proces što se osigurava pomoću menadžmenta § da se iskoristi ekonomija masovne proizvodnje § da se obezbjedi kontinuitet procesa reprodukcije i slično Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 20 § Dodatni razlozi osnivanja preduzeća su vezani za prednosti zajedničkog rada u preduzeću u odnosu na rad pojedinaca. Prednosti zajedničkog rada su: - Podjela rada i specijalizacija zaposlenih - Veće korištenje tehnike i tehnologije - Lakše upravljanje vanjskim okruženjem - Smanjenje transakcionih troškova - Veći posticaji i bolja kontrola zaposlenika § Navedeni faktori pokazuju kako ljudi radeći zajedno u preduzeću stvaraju veću vrijednost od zbira vrijednosti koju bi stvarali kao pojedinci. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 21 § Podjela rada i specijalizacija zaposlenih Rad u kolektivu omogućava podjelu rada između više članova kolektiva i njihovu specijalizaciju za pojedine segmente procesa rada. Zahvaljujući podjeli rada radnici se fokusiraju na uže dijelove procesa rada, što omogućava razvoj njihovih sposobnosti kao i povećanje efikasnosti rada. (npr. Zanatlija i radnik na pokretnoj traci; menadžer u malom preduzeću i menadžer u velikom preduzeću, operativni nivo menadžmenta u procesu proizvodnje) Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 22 § Veće korištenje tehnike i tehnologije Ono doprinosi povećanu obima proizvodnje i proširenju asortimana proizvoda čime do izražaja dolaze efekti ekonomije obima i ekonomije širine. § Ekonomija obima – prednosti masovne proizvodnje (smanjivanje jediničnih troškova jer se ukupni troškovi raspoređuju na veću količinu proizvoda). Npr: UT = 10. 000 KM, Q =? § Ekonomija širine – smanjenje troškova zbog boljeg korištenja kapaciteta i uvođenja dodatnih proizvoda (jedinica i vrsta proizvoda). Povećava se fleksibilnost proizvodnje. Npr: 3 proizvodne linije istovremeno Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 23 § Upravljanje vanjskim okruženjem Zbog značaja okruženja te mnogobronjih rizika koje svoj izvor imaju u istom, zadatak preduzeća je da upravljaju (pokušaju uticati) okruženjem. Za razliku od pojedinaca, preduzeća raspolažu sa resursima za praćenje promjena u okruženju, kao i za različite organizacione mjere i mjere poslovne politike kojima se može uticati na određene segmente okruženja. Time preduzeće smanjuje neizvjesnost i rizik sa kojima se susreće u okruženju. § Različit mogućnost uticaja na preduzeće (velike kompanije i male kompanije) Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 24 § Smanjenje transakcionih troškova Svaki proces proizvodnje podrazumijeva povezivanje brojnih faktora proizvodnje i njihovu koordinaciju. Tokom navedenog, potrebno je donijeti niz odluka, riješiti organizacijske probleme i sl. Troškovi koji nastaju u vezi pregovaranja, nadgledanja i vođenja procesa pregovaranja ljudi se zovu transakcioni troškovi. § Sposobnost preduzeća da koordinira resurse i time smanji transakcione troškove. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 25 § Posticanje i kontrola § Preduzeće može različitim mjerama da utiče i koordinira rad zaposlenih te da utiče na produktivnost, efikasnost i efektivnost rada. § Organizovanjem rada u preduzeću se ostvaruje: usklađivanje individualnih znanja i sposobnosti sa zahtjevima radnog mjesta i procesa rada, izbor adekvatnih metoda rada, priprema radnog mjesta, osmišljavanje radnog mjesta, razvoj sposobnosti zaposlenika, motiviranje putem različitih stimulirajućih a ponekad i represivnih mjera i sl. Ekonomika preduzeća 2006

Vrste preduzeća 26 § Oblici poslovne organizacije su u svakoj državi utvrđeni zakonom. To je najčešće Zakon o preduzećima ili Zakon o privrednim društvima. § Zakon u Bi. H propisuje postojanje: • dioničko društvo • društvo sa ograničenom odgovornošću • komanditno društvo • društvo sa neograničenom odgovornošću. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća Diferenciranje preduzeća - razlikujemo: 27 Prema veličini: § Mala, srednja, velika (promet, broj zaposlenih) Mala – do 50 zaposlenih, imovina manje od 1 mil, prihod 2 mil; srednja – 50 -250, 1 -4 mil, 2 -8 mil; velika – preko 250. . . Prema strukturi kapitala: § Državna (javna) i privatna Prema razlozima osnivanja: § Profitna i neprofitna Ekonomika preduzeća 2006

28 Prema djelatnosti: § Proizvodna, uslužna, trgovačka. . . Prema sektoru djelatnosti: § Primarni sektor : poljoprivreda, šumarstvo § Sekundarni sektor : prerađivačka industrija (prehrambena, drvna, gradjevinarstvo), rudarstvo § Tercijarni sektor : trgovina, uprava, obrazovanje, prijevoz, hotelijerstvo, posredovanje nekretninama Ekonomika preduzeća 2006

29 Prema položaju na tržištu i relativnoj snazi: § Monopol § Oligopol § Monopolska konkurencija § Savršena konkurencija Prema tipu vlasništva: § Preduzeća koja su u individualnom vlasništvu § Partnerstva § Korporacije Ekonomika preduzeća 2006

30 Podjela preduzeća prema veličini: - Mikro i mala - Srednja - Velika preduzeća § Prema broju zaposlenih, prometu i visini kapitala. § Različiti kriteriji u svijetu za utvrđivanje veličine preduzeća (nema jedinstvenih kriterija ni u Bi. H) § Bitan uravnotežen odnos uzmeđu velikih, srednjih i malih preduzeća (velika – nosioci razvoja zbog visoke koncetracije kapitala, resursa i znanja; mala – fleksibilnost, brzorastući sektori) Ekonomika preduzeća 2006

31 Zadatak: Stanje u Bi. H? § Brojnost preduzeća? U smislu strukture, koja preduzeća dominiraju? Zašto? Kakvo je stanje u EU? § Odnos između velikog i malog biznisa? § Prednosti i nedostaci velikih preduzeća? § Prednosti i nedostaci malih preduzeća? Ekonomika preduzeća 2006

32 § Mala preduzeća – mali obim poslovanja, mali broj zaposlenih i mali kapital. § Vlasnik je i menadžer § Mali stepen sepcijalizacije poslova, upravljačkih i poslovnih funkcija § Maloprodaja i usluge § Prednosti? § Nedostaci? Ekonomika preduzeća 2006

33 § Srednja preduzeća – na prelazu između malih i velikih (mješoviti– npr. manji broj zaposlenih a veća vrijednost prometa) § Veća fleksibilnost i reagibilnost u odnosu na velika § Viši stepen specijalizacije i zaokruženost radnog i tehnološkog procesa u odnosu na mala preduzeća Ekonomika preduzeća 2006

34 § Velika preduzeća – veliki broj zaposlenih, promet i kapital, velika tržišta § Masovna proizvodnja i ekonomija obima – prednosti § Stalno usavršavanje i inoviranje tehnika i metoda proizvodnje i upravljanja – veća efikasnost § Moderna oprema i prednost u inovacijama (značajna financijska sredstva, ulažu u naučnoistraživački rad razvojne projekte) § Uticaj na tržište, veći profit § Značajna kao nosioci privrednog i cjelokupnog društvenog razvoja – od interesa za državu (klasteri) Ekonomika preduzeća 2006

35 § Prema karakteristikama transformacionog procesa: - Proizvodna - Trgovačka - Uslužna preduzeća - Proizvodna preduzeća – težište rada su proizvodne aktivnosti - Trgovačka preduzeća – objezbjeđuju realizaciju funkcije robnog prometa u reprodukciji i zadovoljavanje potreba potrošača za robama - Uslužna preduzeća – tercijarne djelatnosti obuhvataju širok spektar: bankarstvo, osiguranje, ugostiteljstvo, zanatstvo, intelektualne usluge i sl. Ekonomika preduzeća 2006

36 Prema tipu vlasništva: § Preduzeća koja su u individualnom vlasništvu § Partnerstva § Korporacije Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 1. Preduzeća koja su u individualnom vlasništvu § § § 37 Preduzeća koja su u individualnom vlasništvu su mnogobrojna. To su obično mala preduzeća kao: prodavnice, restorani, servisi i sl. Njihov dnevni promet obično je mali sa malim ukupnim prihodom. Mala preduzeća su fleksibilna, iznose na tržište nove proizvode i brzo nestaju. Ne mogu prikupiti veće svote kapitala. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 2. Partnerstva 38 § Često poslovni poduhvat traži kombinaciju talenata (za proizvodnju, finansije, marketing) pa se dvije ili više osoba mogu udružiti i stvoriti partnerstvo. § Partneri osiguravaju dio potrebnog rada i kapitala, dijele ostvareni profit, gubitak i dugove. § Glavni nedostatak ovog oblika je postojanje neograničene odgovornosti partnera, tj. oni cijelom imovinom jamče za sve dugove. § Ona su karakteristična za poljoprivredu, trgovinu na malo i drugo. Ekonomika preduzeća 2006

Ekonomski sistem preduzeća 3. Korporacije 39 § Korporacije su oblici privrednog preduzeća koji posluju na domaćem i inostranom tržištu i predstavljaju vlasništvo određenog broja dioničara. § Korporacija je pravna osoba – koja može za svoj račun kupovati, prodavati, proizvoditi, sklapati ugovore i slično § Korporacija se bazira na pravu ograničene odgovornosti, što znači da se svaka investicija vlasnika u korporaciju ograničava na određeni iznos. Ekonomika preduzeća 2006

Moderna korporacija Glavne karakteristike moderne korporacije § § 40 Vlasništvo korporacije određuju dioničari. Ako ste vlasnik 20% dionica, onda imate pravo 20% vlasništva. Dioničari kontroliraju preduzeće. Oni ubiru dividende, biraju direktora i glasaju o važnim pitanjima. Menadžeri i direktori pravno su ovlašteni da donose odluke za korporaciju. Oni odlučuju šta proizvoditi i kako to proizvoditi. Dioničari su vlasnici korporacije, a menadžeri je vode. Ekonomika preduzeća 2006

Moderna korporacija Glavne karakteristike moderne korporacije § Korporacija je pravna osoba i može lako ući u posao § Korporacija ima neprekidno nasljeđivanje bez obzira koliko dionice prelaze iz ruke u ruku § Menadžeri mogu brzo donositi odluke; § Dioničari imaju ograničenu odgovornost što znači ne odgovaraju za dugove iznad njihovog udjela § Veća mogućnost diverzifikacije djelatnosti § Manji troškovi proizvodnje; Bolja racionalizacija proizvodnje; Manji rizik § Brže osvajanje tržišta i mogućnost kontrole tržišta § Veća koncentracija finansijskih sredstava § Mogućnost boljeg sporazumjevanja među konkurentima i slično. Ekonomika preduzeća 2006 41

Moderna korporacija Nedostaci korporacije § Postoji dvostruko oporezivanje § Rigidnost i nefleksibilnost složenih struktura Ekonomika preduzeća 2006 42

43 § Prema obliku vlasništva: - Privatna - Javna (državna) - Mješovita Privatna – u privatnom vlasništvu Mješovita – kombinacija privatnog i državnog vlasništva (npr. akcionarska društva) Državna – u vlasništvu države (javna nisu i državna, npr. Elektroprivreda, Komunalno preduzeće i Mljekara) Ekonomika preduzeća 2006

44 § Javna preduzeća § Različite definicije javnih preduzeća § Preduzeća čije osnivanje i funkcioniranje je u vezi sa javnim (općim) interesom i u kome javna vlast (država) u potpunosti ili djelimično obavlja funkciju poduzetnika. § U javnom (državnom) vlasništvu, cilj im je obezbijediti usluge ili proizvode od vitalnog značaja za određenu zajednicu, nalaze se u privilegovanom ili monopolskom položaju i predmet su javnog regulisanja kako bi služili javnom interesu. Ekonomika preduzeća 2006

45 § Prirodni monopoli! § Konkurencija u kojima djeluju prirodni monopoli je ekonomski neracionalna a nekada i tehnički neizvodljiva (npr. više snabdjevača gasa ili vode u nekom gradu) § Privredna društva koja se osnivaju u privrednim granama za koje je država posebno zainteresirana. (Regulirano: Zakon o javnim preduzećima, Zakon o privrednim društvima) Ekonomika preduzeća 2006

46 § Djelatnost javnih preduzeća – javne službe, bazične industrije (namjenska) i sl. Javne službe – proizvodnja i distribucija električne energije, gasa, vodoprivreda, telekomunikacije (javni radio servis), transport (gradski saobraćaj, željeznica, zračni). Bazične industrije – namjenska, proizvodnja uglja, čelika, nafte Javne (regulatorne) ustanove – u oblasti bankarstva, obrazovanje i zdravstvo Ekonomika preduzeća 2006

47 § Značaj i neophodnost osnivanja javnih preduzeća § Nacionalizacija ili privatizacija? (Vaše mišljenje? ) § U prilog javnih preduzeća – nedostaci tržišnog mehanizma i njegove sposobnosti reguliranja tržišnih tokova (ponuda, potražnja i sl), pogotovo u oblasti javnog dobra (npr. privatizacija vodovoda u Kolubiji), gdje umjesto tržišnih kriterija uspostavljenih konkurencijom, ponudu regulira javni interes (realno postavljene cijene komunalnih usluga ili ne? , subvencioniranje od strane države) Ekonomika preduzeća 2006

48 § U prilog javnih preduzeća – regulisanje prirodnih monopola (elektroprivreda, vodoprivreda, saobraćajna infrastruktura) – velika ulaganja u infrastrukturu i skupa (specijalizirana) oprema. Da bi se isplatilo pružanje usluga tim preduzećima, potreban je veliki broj korisnika njihovih usluga (proizvoda). Neracionalno bi bilo postojanje većeg broja preduzeća koja bi pružala iste usluge, na istom području. Ne bi se mogle koristiti prednosti ekonomije obima (veličine). (Shafto i dr. ) § Bolje da bude javno kontrolisani monopol nego privatni monopol. Ekonomika preduzeća 2006

49 § U prilog javnih preduzeća: - ekonomska politika i državna regulacija ključnih grana omogućava rješavanje značajnih problema cjelokupne privrede; - državna kontrola nad izuzetno važnim djelatnostima – elektroenergetski sektor npr; - odbrambeni i sigurnosni razlozi (namjenska industrija; vojska i policija); - putem javnih preduzeća država ostvaruje ekonomske i socijalne ciljeve (zapošljavanje, generiranje adekvatne ponude i potražnje, investicije i sl. ) Ekonomika preduzeća 2006

50 § Reguliranje javnih preduzeća § Vrlo složena problematika jer obuhvata niz subjekata i mjera (instrumenata i mehanizama), a ima često svoje lokalne ili nacionalne specifičnosti. § Cilj regulacije – da se obezbijede adekvatni proizvodi i usluge uz prihvatljive cijene za krajnje korisnike i da se obezbijedi normalno funkcioniranje javnih preduzeća. § Reguliraju se tržišni tokovi i sprečavaju tržišni poremećaji (nedostatak ponude nekih proizvoda/usluga, monopolsko formiranje cijena npr. ), istovremeno štiti položaj javnih preduzeća Ekonomika preduzeća 2006

51 § Dva suprotna zahtjeva u procesu regulacije – tržišni zahtjevi (konkurentnost) i državni zahtjevi (stabilnost privrede, ograničenja). § Osnovni instrumenti regulacije javnih preduzeća – kontrola cijena i tarifa, ulazne barijere, propisivanje standarda kvalitete pružanja usluga ili proizvodnje proizvoda (dozvole, certifikati i sl. ) § Dodatni instrumenti – državna kontrola menadžementa (postavljanje kadrova, utvrđivanje standarda i zahtjeva), (ne)davanje saglasnosti na statute i pravilnike javnih prduzeća, obaveza dostavljanja financijskih izvještaja i sl. Ekonomika preduzeća 2006

52 § (Ne)Efikasnost javnih preduzeća § Preovladava mišljenje da su javna i državna preduzeća neefikasna u odnosu na privatna preduzeća. (privatni sektor) § Drugačija priroda (i odgovornost) upravljanja vlastitim (privatnim) biznisom u odnosu na javni (zaštita države te državne stimulacije i pomoć javnim preduzećima, državne garancije, menadžeri nisu pretjerano stimulisani za inoviranje poslovanja, iste plate i za uspješne i za neuspješne menadžere – nestimulativni sistem nagrađivanja, neadekvatne informacije od strane države, država – politika kao neadekvatan menadžer – ne ekonomski nego politički, socijalni i često kratkoročni ciljevi donosioca odluka. ) Ekonomika preduzeća 2006

53 § Posljedica navedenog – česte loše performanse javnih preduzeća – loša proizvodna efikasnost (visoki troškovi, rokovi plaćanja – glavni izvor nelikvidnosti realnog sektora u Bi. H), alokativna neefikasnost (nisu često zainteresirani da odgovore potrebama korisnika i zahtjevima tržišta jer imaju monopolski položaj – npr. javni gradski prijevoz – rute, cijene, red vožnje, kvalitet usluge – dovoljan broj vozila i red vožnje prilagođen korisnicima, čistoća sredstava javnog prijevoza, prebukiranost i sl. ) § Drugi aspekt problema – država ograničava javna preduzeća – određuje kako i šta proizvoditi, po kojim (neekonomskim) cijenama, tako da realno ni ne mogu biti konkurentna u odnosu na privatna. Ekonomika preduzeća 2006

Povezivanje preduzeća 54 § U savremenoj privredi došlo je do stvaranja veoma razvijenih oblika privrednih subjekata na bazi udruženog kapitala – monopola, korporacija, multinacionalnih kompanija. Proces globalizacije utiče na homogenizaciju pravnih procesa, te obrazaca preduzeća. § Globalizacija dovodi do okrupnjavanja preduzeća putem spajanja, pripajanja i preuzimanja. § Postoje različiti načini i oblici povezivanja preduzeća Ekonomika preduzeća 2006

55 Ekonomika preduzeća 2006