EKONOMIKA PREDUZEA ELEMENTI PROIZVODNJE I ULAGANJA U REPRODUKCIJU

EKONOMIKA PREDUZEĆA

ELEMENTI PROIZVODNJE I ULAGANJA U REPRODUKCIJU

Ulaganje u reprodukciju – šematski prikaz reprodukcije 3 § Preduzeće za novčani kapital nabavlja na tržištu materijalne elemente proizvodnje, tj. sredstva za rad i predmete rada jer su to, uglavnom, proizvodi drugih privrednih subjekata. § Na taj način vrijednosti u novčanom obliku preobražavaju se u naturalni oblik Ekonomika preduzeća 2006

Ulaganje u reprodukciju 4 § Preobražavanje vrijednosti iz novčanog oblika u naturalne oblike sredstava za proizvodnju predstavlja njihovo blokiranje § Kada su materijalni elementi proizvodnje pripremljeni za unošenje u tehnološki proces, podvrgavaju se dejstvu radne snage. § Na ovaj način došlo je do angažovanja vrijednosti kao oblika ulaganja. Ekonomika preduzeća 2006

5 § Nakon razmjene vlastitog proizvoda za novac, koja se vrši na tržištu, robni oblik pretvara se u novčani. § Ovim deblokiranjem stvorene su mogućnosti za otpočinjanje novog ciklusa reprodukcije § Suma angažovanih sredstava veličinom uložaka elemenata dužinom ciklusa reprodukcije. Ekonomika preduzeća 2006 uslovljena je proizvodnje i

6 § Elementi proizvodnje – radna snaga, sredstva za rad i predmeti rada troše se u vidu preobražaja materijala u novi proizvod, zatim postepenog habanja sredstava za rad, kao i zamora radnika zbog gubljenja njegove bioenergije. § Veličina trošenja kao oblik ulaganja uslovljena je količinom utrošenih elemenata – utrošcima i novčanim izrazom njihove vrijednosti – cijenama. Ekonomika preduzeća 2006

Rezultati reprodukcije 7 § § Fizički proizvod Vrijednost proizvodnje (Q x cijena) Novostvorena vrijednost Dobitak ili profit Ekonomika preduzeća 2006

Principi reprodukcije 8 § Osnovni ekonomski princip reprodukcije je: ostvariti maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja § Parcijalni principi reprodukcije su: • produktivnost • ekonomičnost • rentabilnost Ekonomika preduzeća 2006

Faktori - potencijali 9 § § § Prirodni potencijali Tehnički potencijal Tržišni potencijal Kadrovski potencijal Finansijski potencijal Organizacioni potencijal Ekonomika preduzeća 2006

Prirodni potencijali 10 § To su klimatski i drugi prirodni uslovi za rad preduzeća. § Pojavni oblici su: • geološki, hidrološki, klimatski, ekološki uslovi, • geografski položaj, • demografska struktura, • biljni i životinjski potencijal i dr. § Sa gledišta konkretnog preduzeća oni mogu biti : • Unutrašnji prirodni potencijali -sadržaj minerala u rudi, uslovi eksploatacije, obim i struktura korištenja zemljišnog kompleksa, lokacija instalisanih kapaciteta i dr. • Spoljni prirodni potencijali, kao: nova rudna nalazišta, izgrađenost saobraćajnica i druge energetske i komunalne infrastrukture i sl. Ekonomika preduzeća 2006

Tehnički potencijali 11 § Ovdje se podrazumijevaju svi materijalni ulazni i izlazni elementi procesa. § Proizvod je namijenjen zadovoljenju određenih društvenih potreba. § Proizvod svojim fizičkim i upotrebnim karakteristikama i cijenom zadovoljava tražnju. § Sredstva za rad ogledaju se kroz tehnološke karakteristike procesa, tehničke karakteristike sredstava za rad i radne karakteristike sredstava za rad. § Karakteristike materijala i energije: ogleda se da li su dimenzije materijala prilagođene konstrukcionim zahtjevima što utiče na veći ili manji otpad materijala i dr. Ekonomika preduzeća 2006

Društveni potencijali 12 § To su pretežno konstitucioni elementi makro sistema. § Ovaj potencijal na ekonomiju preduzeća ispoljava se preko: • makroekonomskog, političkog, obrazovnog sistema • nivoa društveno-ekonomskog razvoja • zakonske i normativne regulative i • razvijenosti međunarodnih ekonomski odnosa. § Rezultati poslovanja preduzeća zavise od njihove pogodnosti, prilagođenosti potrebama preduzeća, kao i od stepena njihovog uravnoteženja i korištenja. Ekonomika preduzeća 2006

Tržišni potencijal 13 § Tržišni potencijal na rezultate preduzeća utiče preko: • obima moguće realizacije roba i usluga • preko ulaznih i izlaznih cijena i • preko nivoa ulaznih elemenata po jedinici rezultata. § Obim moguće realizacije i nivo cijena zavisi od odnosa između ponude i tražnje Ekonomika preduzeća 2006

Kadrovski potencijali 14 § Ovdje je bitan kvantitativni i kvalitativni odnos stanja kadrova koji su uključeni u organizacioni proces. § Kvantitativno stanje radnika izražava se na bazi: • izvršenih časova rada • norma časova • prosječnog broja zaposlenih § Kvalitativno stanje ispoljava se kroz: • obrazovnu strukturu radnika, • starosnu strukturu, zdravstveno – socijalno stanje radnika, • prema mjestu i uslovima stanovanja. Ekonomika preduzeća 2006

Finansijski potencijal 15 § Ovdje se podrazumijeva mogućnost finansiranja tekućih, srednjoročnih i dugoročnih potreba preduzeća. § Ove mogućnosti se formiraju u zavisnosti od: • obima i strukture finansijskih izvora • uslova finansiranja (stalnih i obrtnih sredstava) • strukture uloženih sredstava. Ekonomika preduzeća 2006

Proizvodnja i njene karakteristike 16 § Proizvodnja je proces kada čovjek svojim radom na predmetima rada vrši tehnološke promjene u cilju dobijanja novih proizvoda koji služe za zadovoljenje različitih društvenih potreba. (uži i širi smisao) § Karakteristike proizvodnje su: • pojava novih upotrebnih kvaliteta – upotrebnih vrijednosti • proces ljudskog rada koji se odvija u tehnološkom postupku • ulaganje sredstava za proizvodnju i • ulaganje radne snage u procesima rada. Ekonomika preduzeća 2006

Reprodukcija i njene karakteristike 17 § Proizvodnja je ekonomska nužnost opstanka i razvoja društva. Cilj proizvodnje je zadovoljenje društvenih potreba. Potrebe su raznovrsne i one su permanentne. Razvojem proizvodnih snaga društvene potrebe se povećavaju, mijenjaju i raznovrsne su po strukturi. § Reprodukcija u užem smislu, predstavlja stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje. § Proces reprodukcije najbolje ćemo shvatiti pomoću kružnog toka kapitala koji glasi: Ekonomika preduzeća 2006

18 § Vrijednost proizvodnje može kvantitativno da se izražava kao : • proizvedena vrijednost : V = Vm + Vi + Vl • tržišna cijena proizvoda § Ove komponente vrijednosti mogu se tretirati kao: • prenijeta vrijednost i • nova vrijednost – novostvorena vrijednost. § Prenijeta vrijednost sastoji se od vrijednosti utrošenog materijala i vrijednosti utrošenih sredstava za rad. § Prenijeta vrijednost (Vmi) = Vm + Vi § Nova vrijednost je rezultat utrošene bioenergije radnika – proizvođača. Ekonomika preduzeća 2006

19 § Tržišna cijena proizvoda je vrijednost koju društvo priznaje tome proizvodu pri njegovoj razmjeni na tržištu. § Ona može biti viša ili niža od proizvedene vrijednosti. To zavisi da li je proizvođač tog proizvoda uspio da ocjeni da li društvo treba takav proizvod i u kojoj količini. Odatle proizilazi da je pod dejstvom ponude i tražnje tržišna cijena proizvoda (C) = V +/- C* gdje je C* odstupanje tržišne vrijednosti od proizvedene vrijednosti pod dejstvom ponude i tražnje § Razni proizvođači istog proizvoda troše različite količine elemenata proizvodnje, pa prema tome i različite vrijednosti, zbog toga što proizvode pod različitim tehničkim uslovima. § Stvarna trošenja - naročito stvarni utrošci elemenata proizvodnje – najčešće odstupaju od objektivno uslovljenih trošenja vrijednosti. Do ovih povećanja trošenja dolazi zbog slabosti u organizovanju proizvodnje. Ekonomika preduzeća 2006

20 § U procesu reprodukcije razlikujemo: • dvije faze prometa i to: N---R i R* - - - N* • i jednu fazu proizvodnje ---P--§ Vremenska dužina ciklusa reprodukcije zavisi od dužine trajanja vremena faze proizvodnje i dužine trajanja vremena faza prometa. § Koliko će vremenski trajati pojedina faza zavisi od niza faktora, kao: vrste proizvoda, uslova prodaje proizvoda na tržištu i sl § Razlikujemo sljedeće vrste reprodukcije: • prosta reprodukcija • složena reprodukcija i • umanjena reprodukcija. Ekonomika preduzeća 2006

21 § Međutim, pojam reprodukcije u širem smislu, predstavlja višestrukost ekonomskih odnosa koji se ostvaruju kao jedinstvo procesa proizvodnje raspodjele, razmjene i potrošnje. Znači, pojam reprodukcije je širi pojam od procesa proizvodnje. § Osnovna karakteristika procesa reprodukcije u preduzeću je permanentno ulaganje elemenata reprodukcije, tj. sredstava za rad, predmeta za rad i rada u cilju neprekidnog dobijanja novih upotrebnih vrijednosti. § Prodajom gotovih proizvoda na tržištu i dobijanjem novčanih sredstava završen je jedan ciklus reprodukcije. § Proces reprodukcije potrebno je posmatrati kao dinamički proces neprestanog kruženja sredstava. Ekonomika preduzeća 2006

22 § Finansijski izvori za proširenu reprodukciju su: ostvarena dobit u preduzeću, akumulacija, razne vrste kredita bilo od banaka ili, pak, od dobavljača i sl. § Međutim, pored finansijskih sredstava ograničavajući faktor za proširenu reprodukciju je tržište, tj. mora postojati tražnja za proizvodima. Ekonomika preduzeća 2006

Tipovi proizvodnje § § § Pojedinačna proizvodnja Serijska proizvodnja Masovna proizvodnja Procesna proizvodnja Fleksibilna proizvodnja

Pojedinačna proizvodnja § Proizvodnja pojedinačnih, različitih proizvoda § Posebna specifikacija ili narudžba § Unikatni dizajn, visoko kvalifikovani radnici, jedinstvene tehnike proizvodnje § Oblasti - mašinska industrija, građevinarstvo, brodogradnja i sl. § Visoki troškovi proizvodnje

Serijska proizvodnja § Proizvodnja proizvoda ili dijelova proizvoda u serijama (cjelinama) § Standardizacija opreme i operacija § Problem broja i veličine serija

Masovna proizvodnja § Masovna proozvodnja velikog broja (unificiranih) proizvoda, u kontinuitetu, gdje svaki proizvod prolazi isti slijed operacija § Kapitalno intenzivna tehnologija, pokretna traka, uniformni proizvodi prosječne kvalitete § Pad fiksnih troškova s povećanjem obima proizvodnje – ekonomija obima i kriva učenja

Procesna proizvodnja § Kontinuirani tok sirovina i procesa koji rezultira kontinuiranim tokom proizvoda § Visoko mehanizovana i automatizovana oprema uz mali broj radnika § Hemijska industrija, prehrambena industrija

Fleksibilna proizvodnja § Rezultat globalizacije, brzih promjena na tržištu, promjena preferencija potrošača i razvoja nauke i tehnike § Primjena malih grupa kompjutersko - kontrolisanih alatnih mašina koje su programirane za proizvodnju male serije proizvoda, bez manuelne intervencije § Diferencirani proizvodi visoke kvalitete prilagođeni pojedinačnim ukusima potrošača

Kompjuterski integrisana proizvodnja § § § Bliska fleksibilnoj proizvodnji Proizvodnja u potpunosti vođena kompjuterima CIM – kompjuterski integrisana proizvodnja CAM; CCM – proizvodnja pomoću kompjutera CAD – kompjuterski razvoj i konstrukcija itd.

Proizvodna funkcija § Proizvodna funkcija pokazuje maksimalnu količinu proizvoda koja može da se ostvari sa određenom količinom inputa uz primjenu određene (najefikasnije raspoložive) tehnologije. § Q = f (L, K) § Maksimalna količina proizvoda zavisi od količine uloženih inputa te načina njihovog kombiniranja. (Zakon rastućih i opadajućih prinosa) § L – rad – varijabilni input (obuhvata u širem milsu i sirovine, energiju i sl) § K – kapital – fiksni input (obuhvata i kapacitete, mašine, tehnologiju, zemljište)

Proizvodna funkcija § Fiksni i varijabilni inputi § Fiksni inputi– njihova količina ne može da se mijenja u krakom roku – mašine, zemljište, zgrade, tehnologija § Varijabilni inputi – količina i vrsta se može mijenjati u krakom roku – sirovine, poluproizvodi, energija, radna snaga § Kratki rok – fiksni i varijabilni faktori (Q se mijenja samo promjenama u ulaganju varijabilnih faktora u okviru postojećeg kapaciteta) § Dugi rok – varijabilni faktori

OSNOVNE FUNKCIJE U ORGANIZACIJI PREDUZEĆA

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 33 § Uslovljenost i klasifikacija funkcija § Vertikalna podjela funkcija u preduzeću § Horizontalna podjela funkcija u preduzeću Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 34 § Uslovljenost i klasifikacija funkcija § Ostvarivanje bilo kojeg zadatka u preduzeću nemoguće je bez funkcionalnog usklađivanja njegovih komponenti. § Funkcija – skup povezanih poslova i postupaka kojima se najsvrshodnije obavljaju zadaci preduzeća. § Tehnička podjela rada i proces rada i poslovanja su osnov za klasifikaciju i nastanak funkcija. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 35 § Funkcije preduzeća se klasificiraju preka horizontalnoj i vertikalnoj dimenziji. § Vertikalna podjela funkcija – slijedi hijerarhiju postavljanja i realizacije ciljeva i zadataka u preduzeću i nadležnosti nosioca funkcije. § Tri vertikalna nivoa osnovnih funkcija – upravljanje, rukovođenje i izvršavanje poslova § Upravljanje – hijerarhijski najviša funkcija, postavljaju se i definišu ciljevi i strategija preduzeća. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 36 § Rukovođenje – konkretizacija postavljenih ciljeva u vidu zadataka i naloga za izvršavanje. § Izvršavanje konkretnih zadataka – obavljanje različitih faza i operacija radnog procesa, realizacija konkretnih zadataka i poslova. § Rezultira stvaranjem rezultata – proizvoda i usluga. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 37 § Horizontalna podjela funkcija – slijedi njihov prirodni tok i odvijanja u radnom (tehnološkom) procesu i obavljanju poslova preduzeća. § Preko horizontalnih funkcija se istvaruje tehnička podjela rada u lancu svih aktivnosti u zaokruženom procesu reprodukcije. § Funkcija u ovom smislu obuhvata skup međusobno povezanih poslova kojima se najsvrshodnije obavlja neki, određeni zadatak. § Horizontalna dimenzija obuhvata funkcije: istraživanje i razvoj, tehničke funkcije, financije i računovodstvo, komercijalne, plansko-analitičke, kadrovske, administrativne, funk. kontrole i sl. § Bez obzira na način klasifikacije – sve funkcije u preduzeću moraju biti koordinirane i povezane. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 38 § Vertikalna podjela funkcija a) Upravljanje § § Upravljanje – hijerarhijski najviša i najznačajnija funkcije u preduzeću Upravljanjem se određuju ciljevi, strategija i politika preduzeća. Upravljačka funkcija je vlasnička funkcija preduzeća. Ona određuje poslovnu filozofiju i politiku preduzeća. Ona reguliše sve ostale funkcije. Ona postavlja okvire rukovođenja i izvršavanja. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 39 § Sadržaj upravljačke funkcije – previđanje, planiranje, usmjeravanje i kontrola. (primjer? ) § Struktura funkcije upravljanja zavisi od djelatnosti, veličine i složenosti konkretnog preduzeća (broj upravljačkih nivoa, složenost međusobnih odnosa te stepen povezanosti organizacionih dijelova). § Vlasnička komponenta upravljanja – vlasnik (ni)je menadžer § Preduzeće ima svog vlasnika. Upravljanje kapitalom i imovinom preduzeća je proces odlučivanja o njegovom plasmanu i upotrebi. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 40 § Vlasnik osniva preduzeće /ulaže u preduzeće u cilju maksimiziranja profita (ekonomski ciljevi) § Vlasnik kapitala ima neprikosnoveno pravo odlučivanja gdje će uložiti svoj kapital. § Upravljačka funkcija vlasnika kapitala je i – kontrola rada i efikasnosti menadžmenta; preuzimanje rizika za uloženi kapital; vlasnik svojim kapitalom (i imovinom) garantuje isplatu dugova; odgovornost prema radnicima i široj društvenoj zajednici Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 41 Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 42 § § Nosioci funkcije upravljanja u preduzeću: Skupština dioničara Upravni odbor Nadzorni odbor Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 43 Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 44 Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 45 Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 46 Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 47 Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 48 b) Rukovođenje § Rukovođenje je funkcija operativnog upravljanja i vođenja poslova preduzeća. § Osnovni zadatak rukovođenja je pretvaranje upravljačkih odluka u konkretne zadatke i koordinacija pojedinačnih poslova i zadataka u jedinstevi sistem rada i poslovanja preduzeća. § Rukovođenje – usklađuvanje raznovrsnih poslova i aktivnosti radi vršenja djelatnosti i ostvarivanja ciljeva preduzeća. § Rukovođenje čine – planiranje, koordinacija i kontroliranje. (sprovodi se poslovna politika, daju se konkretni zadaci, koordiniraju isti, kontroliraju rezultati) Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 49 § Tehnička i društvena uslovljenost funkcije rukovođenja § Tehnička podjela rada diktira i uslovljava dinamiku razvoja rukovođenja. § Svaki kolektivni rad mora biti vođen, koordiniran i reguliran. § Rukovođenje ljudima i rukovođenje procesima. § Metode rukovođenja: autokratsko, birokratsko, demokratsko, konsultantsko. (čvrsta ruka i striktno izvršavanje naloga; položaj rukovodioca preduzeću i u hijerarhiji – insistiranje na normativima i procedurama; zajedničko donošenje odluka; rukovodilac konsultuje sve relevantne saradnike) Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 50 c) Izvršavanje poslova Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 51 § Izvršavanje kao funkciju u preduzeću karakterizira: - Zadatak - Izvršilac - Radno mjesto - Rezultat Zadatak – smisao svakog posla i funkcije; zadaci se dodjeljuju putem naloga nadređenog rukovodioca; broj zadataka raste što je preduzeće složenije; složeni zadaci se rastavljaju na jednostavnije: Izvršioci – zaposlenici koji imaju adekvatne sposobnosti i stručna znanja za izvršenje zadatka. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 52 Radna mjesta – dijelovi šire radne cjeline – službi, pogona, odjeljenja. Povezuju se na principu sličnosti ili komplementarnosti radnih zadataka. Rezultati izvršenja – mjerljivi naturalno i vrijednosno. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 53 Horizontalna klasifikacija funkcija u preduzeću § Za izvršavanje pojedinih zadataka u preduzeću formiraju se posebne cjeline – funkcije. § Funkcija – grupa poslova ili djelatnost u preduzeću koja se sastoji od niza međusobno usklađenih i povezanih poslova i radnih operacija. Funkcije: Istraživanje i razvoj: primijenjena istraživanja, mogućnost primjene naučnih dostignuća u proizvodnji i poslovanju. Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 54 Tehnička funkcija: organizacija tehnološkog radnog procesa na najbolji način Financije i računovodstvo: financije obezbjeđivanje, korištenje financijskih resursa (reguliranje financ. tokova u preduzeću); računovodstvo – unošenje, praćenje i ažurnost knjigovodstvenih i bilansnih podataka u preduzeću, vođenje poslovnih knjiga i evidencija. Komercijalna funkcija: nabavka, prodaja, marketing, propaganda. Plansko-analitička: predviđanje i projektovanje ciljeva preduzeća, analiza ekonomskih procesa i pojava u preduzeću Ekonomika preduzeća 2006

Osnovne funkcije u organizaciji preduzeća 55 Kadrovska funkcija: bavi se kadrovima i zaposlenim u preduzeću (edukacija, stručno usavršavanje, napredovanje na poslu, praćenje rada, personalne evidencije) Administrativna funkcija: administrativno-stručni poslovi, materijalno obezbjeđenje preduzeća, socijalno obezbjeđenje radnika, pravna zaštita preduzeća i zaposlenih i sl. Kontrolna funkcija – da omogući nesmetano obavljanje poslova i funkcija u preduzeću, da se spriječe zloupotrebe, loš rad, nedomaćinsko ponašanje, poštovanje internih i zakonskih propisa i sl. (tehnička i ekonomska kontrola; preventivna, usmjeravajuća, zaštitna te korektivna kontrola) Ekonomika preduzeća 2006