EKONOMIKA I ORGANIZACIJA PREDUZEA Peta nedelja Utroci faktora

EKONOMIKA I ORGANIZACIJA PREDUZEĆA Peta nedelja

Utrošci faktora proizvodnje • Utrošci faktora proizvodnje su naturalno trošenje faktora proizvodnje: Faktori proizvodnje su : -sredstva rada – osnovna sredstva; -predmeti rada - obrtna sredstva; -ljudski rad; • Troškovi f. p. su proizvod utrošaka f. p. i njihovih nabavnih cena;

Nosioci utrošaka f. p. • Nosioci utrošaka f. p. su novi proizvodi i usluge; • Nosioce utrošaka f. p. nije uvek moguće odrediti, a što zavisi od vrste radnih mesta; - Tehnološka radna mesta; - Radna mesta u pripremnoj fazi proizvodnje (tehnička priprema, konstruisanje proizvoda, razrada tehn. procesa, eksperimentalna proiz. ) - Radna mesta u završnoj fazi proizvodnje (kontrola kvaliteta, pakovanje, ambalaža, ekspedicija) - Režijska radna mesta;

Funkcija proizvodnje • prikazuje odnos između maksimalne proizvodnje i potrebnih faktora proizvodnje da bi se ona ostvarila, uz dati nivo tehnoloških faktora; • maksimalna proizvodnja može se postići različitom kombinacijom faktora ulaganja; • Sa ekonomskog stanovišta bitna proizvodna efikasnost – ostvariti proizvodnju uz minimalne troškove po jednici proizvoda; • U analizu je potrebno uključiti nabavne cene faktora;

Utrošci predmeta rada - materijala Uključuju: - Utroške materijala za izradu; - Utroške pomoćnog materijala; - Utroške energije; - Utroške režijskog materijala;

Karakter utrošaka f. p. u odnosu na promenu obima proizvodnje: - Proporcionalni – direktno uslovljeni obimom proizvodnje; - Relativno fiksni – zavisni od obima proizvodnje ali ne proporcionalno; - Fiksni – nezavisni u odnosu na dinamiku proizvodnje;

Utrošci materijala za izradu • Svojom supstancom ulaze u novi proizvod; • Proporcionalni karakter u odnosu na promene obima proizvodnje; • Fiksni po jedinici proizvoda;

Utrošci pomoćnog materijala • potpomažu odvijanje tehnološkog procesa; • njihovu količinu određuju faktori koji određuju i količinu materijala za izradu; • proporcionalni prema obimu proizvodnje; • fiksni po jedinici proizvoda;

Utrošci energije • Sa stanovišta namene energija može biti: -pogonska (omogućuje relizaciju tehnološkog procesa); - tehnološka (direktna i indirektna – zagrevanje prostorija); • Sa stanovišta dinamike trošenja, u odnosu na rast proizvodnje su: - Proprocionalni - pogonska i direktna energija; - Fiksni – indirektna energija;

Utrošci režijskog materijala • Sa stanovišta dinamike trošenja , u odnosu na dinamiku obima proizvodnje: - Proporcionalnog karaktera (završna radna mesta); - Relativno – fiksnog karaktera (pripremna i završna radna mesta; zavise od tehnološkog procesa, organizacije rada, uslova rada); - Fiksnog karaktera – ( u masi fiksni, a po jedinici proizvoda obrnuto proporcionalni);

Utrošci sredstava rada • Klasifikacija sredstava rada fukcionalnim karakteristikama: - Mašine - Postrojenja - Uređaji - Zgrade - Alati - inventar prema

Pojavni oblici utrošaka s. r • Fizičko trošenje - javlja se u postupku rada; u odnosu na dinamiku obima proizvodnje u masi imaju proprcionalni karakter, a po jedinici proizvoda fiksni; • Fizičko starenje – posledica dejstva prirodnih sila i korozije; nije uslovljeno proizvodnjom; • Lomovi i kvarovi – delimično ili trajno onesposobljavanje s. r. ; nastaje usled organizacionih faktora;

Specifičnosti trošenja s. r. • Postepeno prenošenje vrednosti na novi proizvod - amortizacija; • Amortizacija se izračunava na bazi ili/ili: - Predviđenog veka trajanja s. r. (vremenska a. : proporcionalna, progresivna, degresivna); - Radnog učinka sredstava rada (funkcionalna a. proizvod ostvarenog obima proizvodnje i amortizacije po jednici proizvoda koja se izračunava kao količnik nabavne vrednosti i mogućeg obima proizvodnje s. r. u aktivnom veku);

Kapacitet preduzeća • Vezan za sredstva rada – osnovna sredstva; • označava sposobnost proizvođenja u jedinici vremena; • Vrste: tehnički i ekonomski; • Tehnički k. - bazira se na utvrđivanju godišnjeg radnog fonda i njegovoj iskorišćenosti; - Ugrađeni – sposobnost rada u idealnim uslovima, 365 dana 24č; - Raspoloživi – realno moguće iskorišćenje ugrađenog kapaciteta;

Kapacitet preduzeća - Potreban – nužan za izvršenje plana proizvodnje; - Iskorišten – stvarno iskorišten raspoloživi kapacitet; • Ekonomski kapacitet - Minimalni stepen iskoriš. na kojem je dobit jednaka nuli; - Optimalni stepen iskoriš. na kojem je dobit maksimalna;

Utrošci radne snage • Utrošak radne snage – utrošena količina ljudske bioenergije pri radu; • Trošenje ljudske bioenergije izražava se vremenom trajanja rada; međusobna uporedivost rada različitih proizvođača zahteva svođenje na jednice prostog rada; • Razlike u utrošcima u jednakim vremenskim jedinicama javljaju se usled razlika u: - Kvalifikovanosti i intenzitetu rada; - Organizaciji i uslovima rada; - Prekidima kontinuiteta rada;

Stvarni utrošci faktora proizvodnje • Količina utrošaka faktora proizvodnje pod uticajem objektivnih (tehničkih) i organizacionih (subjektivnih) faktora; • Objektivno uslovljeni utrošci - potrebni utrošci f. p. : normativi utrošaka materijala; fizičko trošenje i starenje sredstava rada; standardni utrošci radne snage; • Organizacioni faktori utiču na odstupanje stvarnih od potrebnih utrošaka faktora proizvodnje, odnosno neracionalno trošenje;

Cene sredstava za proizvodnju – predmeta i sredstava rada • Jedinstvena cena je prosečna tržišna cena; • Nabavna cena konkretnog sredstava za poizvodnju može da odstupi od prosečne tržišne cene usled subjektivnog faktora; • Potrebne organizacione mere u sferi nabavke: - Izbor politike nabavke; - Istraživanje tržišta nabavke; - izbor dobavljača; - Izbor veličine i dinamike nabavke; - Izbor i obuka kadrova u službi nabavke;

Cena radne snage Tržišna cena radne snage – najamnina; Najmnina uslovljena: Odnosnom ponude i tražnje na tržištu; Razvijenošću privrede; u neravijenim p. formira se na nivou održavanja biološke egzistencije; - Organizovanošću tržišta rada; • Organizovani pregovori poslodavac- sindikat – država – zaključivanje kolektivnih ugovora; • K. U. – opšti, poseban, pojedinačan; • • -

Pitanja koja se uređuju kolektivnim ugovorima 1. 2. 3. 4. Uslov i način zasnivanja radnog odnosa; Stupanje na rad i raspoređivanje radnika; Odmori, radno vreme, zaštita na radu; Minimalni iznos zarade i drugih ličnih primanja; 5. Materijalna odg. radnika, radna disciplina i uslovi za prestanak radnog odnosa; 6. Prava i dužnosti radnika i poslodavaca u štrajku;