EKON 331 ULUSLARARASI TCARET ve EKONOM Blm 6
EKON 331 ULUSLARARASI TİCARET ve EKONOMİ Bölüm 6 Dış Ticaret Politikaları II TARİFE DIŞI ARAÇLAR
Giriş Gümrük tarifelerinden başka, serbest ticaret akımlarına müdahale amacıyla kullanılan araçların tümü tarife dışı araçlar (non-tariff barriers) denir. Örneğin: Kota Sübvansiyon Damping Görünmez Engeller 2
MİKTAR KISITLAMALARI 1 - İthalat Kotaları Hükümetlerin ithal edilecek mal hacmi üzerine fiziki miktar veya değer olarak koyduğu sınırlandırmalara kota denir. İthal kotaları yurtiçi tarım veya sanayi kesimini korumak ya da ödemeler bilançosu açıklarını kapatmak gibi nedenlerle kullanılır. Üç farklı kota türü vardır: 1. Global Kota 2. Tahsisli İthal Kotası 3. Gümrük Tarife Kotası 3
Kota Türleri: Global Kota : Hükümet sadece ithal mal hacmini belirler, ithalatın hangi ülkeden ve kimler tarafından yapılacağına karışmaz. Tahsisli İthal Kotası : Lisans sistemi uygulanır. Lisans kotaya tabi mallardan belirli miktar ithal edebilmek için ithalatçıya verilen özel izin belgesidir. Gümrük Tarife Kotaları : İkili tarife sistemi uygulanarak kotalar yumuşatılır. Belirli miktarda mal yürürlükteki gümrük tarifesinden ithal edilirken bu miktar dolduğunda tarifeler yükseltilir. 4
İthalat Kotalarının Ekonomik Etki Analizleri Fiyat Kota konulmadan önce Arz Serbest dünya fiyatı P 1, Yurtiçi tüketim OL, Yurtiçi üretim OE, İthalat EL P 3 P 2 d P 1 M KOTA a Kıtlık rantı N C b Talep Yurtiçi fiyatı P 2, Yurtiçi tüketim OK, Yurtiçi üretim OF, İthalat FK S O 5 Hükümetin MN miktar kota koyduğunu kabul edelim. MN miktar kota P 1 P 2 kadar gümrük vergisinin karşılığıdır. E F Grafik 1: İthal Kotalarının Etkileri K L Miktar (artar) (azalır)
İthalat Kotalarının Ekonomik Etki Analizleri Kotalar toplam 5 etkiye sahiptir. Fiyat Talep Arz a) Üretim Etkisi üretim kaybı a üçgeninin alanı b) Tüketim Etkisi tüketim kaybı b üçgeninin alanı P 3 P 2 d P 1 M KOTA a Kıtlık rantı c) Dış Ticaret Etkisi a+b alanın toplamı N C b e) Bölüşüm Etkisi d alanına S O 6 E F Grafik 1: İthal Kotalarının Etkileri K L f) Kıtlık Rantı c alanına Miktar
İthalat Kotalarının Ekonomik Etki Analizleri Kotalar ve Gümrük Vergileri Farkı Fiyat Talep Arz P 3 P 2 d P 1 M KOTA a Kıtlık rantı N C b S O 7 E F Grafik 1: İthal Kotalarının Etkileri K L Kotalarla gümrük vergilerinin etkileri arasında önemli bir fark mevcuttur. Gümrük vergilerinde c alanı bütçe gelirlerini gösterir. Kotalar, yabancı malın arzı kısıtlandığından ithalatçı ülkedeki fiyatını aşırı biçimde yükseltir. Bu nedenle ortaya çıkan kârlar c alanı ile ifade edilir ve kıtlık rantını gösterir. Miktar
İthalat Kotalarının Ekonomik Etki Analizleri Kotalar ve Gümrük Vergileri Farkı Kıtlık rantı kimler tarafından paylaşılır? Fiyat D S P 3 P 2 d P 1 M KOTA a Kıtlık rantı N C b D S O 8 E F Grafik 1: İthal Kotalarının Etkileri K L Miktar 1 - İthalatçılar (Genellikle) 2 - İhracatçılar (karşı ülkedeki ihracatçılar malın dış piyasası üzerinde tam bir denetime sahipse) 3 - Hazine (Hükümetin açık artırma ile satması durumunda)
İthalat Kotalarının Ekonomik Etki Analizleri Kotalar ve Gümrük Vergileri Farkı Kotaya tabi bir malın ithalatını izin verilenin üzerinde artırma olanağı yoktur. Gümrük tarifelerinde ise yüksek fiyattan da olsa talep artırılabilir. Kotalar ve çok yüksek gümrük tarifeleri mal kaçakçılığını ve karaborsayı özendirebilir. Kotalarda saydamlık yoktur. Uygulanması ve denetimi yoğun bürokratik faaliyeti gerektirir Kotadan pay almak düşüncesiyle rüşvet ve yolsuzluklar meydana gelebilir. 9
MİKTAR KISITLAMALARI 2 -İthal Yasakları İthalat Yasakları belirli malların ithalatının hükümet tarafından tamamen yasaklanması şeklinde olabileceği gibi, belirli ürünlerin belirli ülkelerden ithalâtını da yasaklayabilmektedir (örneğin; Deli Dana hastalığı nedeniyle bir dönem İngiltere’den et ithlatının yasaklanması gibi). Bir ülkeden tüm ürünlerin ithalatının yasaklanması veya ticaretin kesilmesi ise ambargo olarak isimlendirilmektedir. Genellikle siyasi nedenlere bağlı gelişen bu durum hem ithalat hem de ihracatta uygulanabilmektedir. 10
2 -İthal Yasakları genellikle aşağıda belirtilen nedenlerden dolayı konulabilir. 1. Döviz Tasarrufu: Ekonomi için önemsiz veya lüks sayılan malların ithaline izin verilmeyerek kıt döviz kaynaklarından tasarruf sağlamak 2. Dış Rekabetten Korunma: Yerli sanayi dış rekabetten tam olarak korumak. 3. Yüksek Dış Açıklar: Dış açıkların kapanmasına katkı sağlamak 4. Halk Sağlığını Koruma: Halk sağlığına, genel ahlâk kurallarına ve kamu düzenine zararlı malların ülkeye girişinin önlenmesi Örneğin, uyuşturucu maddeler ile bunların elde edildiği bitki tohumları için birçok ülkede ithal yasağı uygulanmaktadır. 11
TİCARET ARTIRICI POLİTİKALAR 3 - İhracat Sübvansiyonları Devlet dış ticarete ithalatın kısıtlanması amacının dışında ihracatın özendirilmesi amacıyla da müdahale edebilir. Bu amaçla uygulanan enstrümanlar şunlardan oluşmaktadır: Vergi iadesi Dolaysız prim ödemesi İhracatçılara düşük faizli kredi Malın ithalatını yapacak firmalara düşük faizli kredi Dış piyasalara erişim, yerleşme ve dış tanıtım giderlerinin desteklenmesi İhracat kesimine ucuz girdi sağlanması (Ör. Elektrik, navlun, ambalaj vs) 12
3 - İhracat Sübvansiyonları İhracat sübvansiyonları konusu, uluslararası alanda çok duyarlı bir konudur. İhracata doğrudan yapılan sübvansiyonlar uluslararası ticari ve mali çevrelerde bir damping uygulaması gibi kabul edilmekte ve uluslararası soruşturmalara konu olabilmektedir. Bu nedenle çoğu ülkeler doğrudan ihracat sübvansiyonları yerine, gizli ya da dolaylı sübvansiyon yollarına başvurmaktadırlar. Ayrıca İhracat sübvansiyonlarının döviz gelirleri üzerine birbirine ters iki etkisi de vardır. 13 1. Sübvansiyonların ihracat ürünlerini yabancı para cinsinden ucuzlatması ve artırması sonucu aşırı döviz girişi nedeniyle aşırı değerlenen yerli para neticesinde ticaret hadlerinin ülke aleyhine dönmesi (ki buna Hollanda Hastalığı (Dutch Disease) de denmektedir. 2. İhraç mallarının talep esnekliğinin yüksek olması durumunda ise ülkenin toplam döviz gelirlerinin artması
3 - İhracat Sübvansiyonları Etki Analizleri İthalata rakip endüstrileri korumak amacıyla bu tür sübvansiyonlara başvurulur. Gümrük tarifeleri, kotalar ve fark giderici vergilerden farklı olarak sübvansiyonla korunan bir mal, yurtiçinde serbest dünya fiyatlarından satılır. Dolaysız sübvansiyon durumunda hükümet, yerli üreticiye serbest dünya fiyatı ile bunun üzerinde kalan maliyet arasındaki fark ölçüsünde hazineden bir ödemede bulunur. 14
YENİ KORUMACILIK VE TARİFE DIŞI ARAÇLAR 1 - Görünmez Engeller (Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları, İdari Düzenlemeler, Kamu İhaleleri) Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları: - Genellikle ürünlerle ilgili ulusal standartlar geliştirilerek ithal edilecek malların bu standartları taşıması şartı aranır. Standartlara uymayan malların ülkeye girişine izin verilmez. İdari ve Teknik Engeller yoluyla kısıtlamalar: - 15 Bütün ülkelerde, vatandaşların sağlık ve güvenliğini ya da çevreyi korumak gibi amaçlarla, hükümetlerin çıkardıkları, çok sayıda idari yönerge ve kural vardır. Söz konusu idari uygulamalar ilgili oldukları ürünlerin dış ticaretini engelleyebilirler.
YENİ KORUMACILIK VE TARİFE DIŞI ARAÇLAR 1 - Görünmez Engeller (Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları, İdari Düzenlemeler, Kamu İhaleleri) Kamu Kurumlarının Satın Alma Politikaları: Yurt İçi Katkı Zorunluluğu (Local Content Requirements) - Çıkartılan yasalarla, kamu kurumları ve yerel yönetimlerin satın alacakları mallarda belli miktar veya değerde yerli katkı bulunması zorunluluğu getirilir. (Örneğin bir otobüsün %75 inin yerli parçalardan imal edilmiş olması veya değerinin %75 inin yerli üretim olması). - Böylece yasa kapsamındaki kurumların ithal mal kullanması engellenmiş olur. - Örneğin ABD’de “Buy America Act” kamu kurumlarını Amerikan malı satın almaya zorunlu kılmaktadır. Bu yasanın tarifine göre bir malın Amerikan malı sayılabilmesi için en az %51 yerli katkı bulunması gerekmektedir. Bu düzenlemeler çoğu zaman dış ticareti engelleyen görünmez engeller olarak adlandırılmaktadır. 16
YENİ KORUMACILIK VE TARİFE DIŞI ARAÇLAR 2 - Gönüllü İhracat Kısıtlamaları Genellikle ithalatçı durumundaki bir sanayi ülkesi ile ihracatçı durumunda ve çoğunlukla emeğe dayalı bir az gelişmiş ülke arasında yapılan anlaşmalara dayanmaktadır. İhracat üzerine konulan bir kota niteliğindedir. En çok uygulandığı sektör tekstil ve hazır giyimdir. 17
YENİ KORUMACILIK VE TARİFE DIŞI ARAÇLAR 3 - İhracat Vergileri Malın ihracatından çeşitli isimlerle alınan vergilerdir. İhracatı sınırlandırmaya yöneliktir. İhracattan vergi alınmasının amaçları: 1. Hazineye gelir sağlamak 2. Hammaddelerin yurtiçinde işlenmelerini özendirmek 3. Doğal hammaddelerin arzını korumak 4. Ticaret hadlerini ülke lehine döndürmek gibi nedenlerle olabilir. 18
YENİ KORUMACILIK VE TARİFE DIŞI ARAÇLAR 1. İhracat Monopolleri ve Damping İhracat endüstrisinde faaliyet gösteren monopoller bazen iç ve dış piyasaları birbirinden ayırarak iç ve dış pazarlar için iki farklı fiyat belirleyebilirler. (kâr maksimizasyonun amacıyla) Monopolcünün, iki piyasası birbirinden ayırmayı kârlı bulması ve her birine ayrı fiyatlar koymasına uluslararası fiyat farklılaştırması adı verilir. Dışarıda uygulanan fiyatın daha düşük olması ise damping niteliğini gösterir. Uluslararası fiyat farklılaştırmasının uygulanabilmesi için 2 koşul gereklidir. İç ve dış piyasaların kesinlikle birbirinden ayrı olması Söz konusu malın değişik piyasalardaki talep esnekliğinin 19 farklı olması gerekir
YENİ KORUMACILIK VE TARİFE DIŞI ARAÇLAR 1. İhracat Monopolleri ve Damping İhracat pazarındaki büyük bir firmanın malını dış piyasada, iç piyasadan daha düşük bir fiyata satmasına damping adı verilir. Damping amacına göre 3 şekilde yapılmaktadır: 1. Arada bir yapılan damping 2. Sürekli damping 3. Yıkıcı damping 20
Damping Şekilleri 1. Arada Bir Yapılan Dampingler (Sporadic Dumping) Genellikle stok eritmek için dönemsel olarak yapılan fiyat indirimleridir. İç pazardaki durgunluk veya dış pazardaki canlanma da bu tür damping uygulamalarında etkendir. Genellikle ticaret yapmanın doğal seyri içerisinde değerlendirilir. İthalatçı ülkelerde yasal engelleme ile karşılabilir. 21
Damping Şekilleri 2. Sürekli Damping İhracat pazarında sürekli olarak yurtiçi fiyatların altında satış yapma durumudur. İki Pazar talebi arasındaki esneklik farklılığının bulunmasına bağlıdır. İthalatçı ülkede yerli firmaların yok olmasına kadar varabilecek hasara yol açabilir 22
Damping Şekilleri 3. Yıkıcı Damping Amacı pazarı ele geçirmek maksadıyla yerli rakiplerini ortadan kaldırmaktır. Başarılı olursa yabancı firma tekel konumuna erişecektir. Uzun dönemde fiyatları daha da artırmaya ve üretimi kısmaya kadar gidebilecek tekel davranışları sergileyebilecektir. 23
Dampinge Karşı Hükümet Politikaları: Anti Damping Hükümetler yüksek anti damping vergiler veya telafi edici vergiler ile dampinge karşı önlem almaktadır. Anti damping vergileri GATT sözleşmelerinde 1964 yılından itibaren yer almaya başlamıştır. Bu düzenlemelere göre her ülkedeki anti damping soruşturmalarını yapmakla görevli kurumlar araştırmaları ve incelemeleri yapmaktadır. 24
- Slides: 24