EKON 203 Mikroiktisat Blm 9 Konu Rekabeti Piyasalarn

EKON 203 Mikroiktisat Bölüm 9 Konu: Rekabetçi Piyasaların Analizi Slide 1

Tartışılacak Konular n Hükümet politikalarının refah etkilerinin belirlenmesi—Tüketici ve üretici rantı n Tam rekabet piyasalarının etkinliği n Taban Fiyatı Uygulamaları Slide 2

Tartışılacak Konular n Fiyat desteği ve üretim kotaları n İthalat kotaları ve tarifler n Vergi veya sübbansiyonun etkileri Slide 3

Hükümet politikalarının refah etkilerinin belirlenmesi—Tüketici ve üretici rantı n Hatırlatma: l Tüketici artığı: tüketicinin ödemeye razı olduğu fiyat ile piyasada ödediği fiyat arasındaki farktır. l Üretici rantı: üreticinin malı üretmek için katlandığı maliyetin üzerinde elde ettiği gelir veya kazançtır. Slide 4

Tüketici ve Üretici Rantı Fiyat 10 Tüketici Rantı S 7 0 ile Q 0 Arasında tüketici A ve B Ürünü satın almaktan bir Rant –tüketici artığı elde ediyor 5 Üretici Rantı D 0 Tüketici A Q 0 Tüketici B Tüketici C 0 ile Q 0 Üretici malı satmaktan net bir kazanç elde eder-üretici rantı Miktar Slide 5

Hükümet politikalarının refah etkilerinin belirlenmesi—Tüketici ve üretici rantı n Uygulanan bir hükümet politikasının refah etkilerini ortaya koymak için üretici ve tüketici artığındaki kayıp ve kazancı ölçme yoluna gideriz. n Refah Etkileri (Welfare Effects) l Hükümetin piyasaya müdahalesiyle ortaya çıkan kayıp ve kazançlar. Slide 6

Fiyat Kontrolleri Sonucu Üretici ve Tüketici Artığında Değişme Fiyat Hükümetin Pmax düzeyinde tavan fiyatı belirlemiştir (piyasa denge fiyatının ( P 0. ) altında) S Net Kayıp Tüketicinin kazancı A dörtgeni EKSİ B üçgeninin alanı kadardır B P 0 A C Üreticinin kaybı ise A dörtgeni ile C üçgeninin toplamıdı A ve C üçgenleri birlikte net kaybı göstermektedir. Pmax D Q 1 Q 0 Q 2 Miktar Slide 7

Tavan Fiyatı ve Üretici ve Tüketici Rantında Değişme n Gözlemler: l Toplam kayıp B + C alanına eşittir. l Ranttaki toplam değişme = (A - B) + (-A - C) = -B - C l Net kayıp (Deadweight loss): fiyat kontrolü sonucu ortaya çıkan etkinlik kaybıdır veya üretici rantındaki kaybın tüketici kazancını aşan kısmıdır. Slide 8

Fiyat Kontrolü ve Üretici-Tüketici Rantı n Gözlemler l Talep yeterince katı ise tüketiciler net kayıplara uğrayabilirler. Slide 9

Fiyat Kontrolü ve Üretici-Tüketici Rantı Talep Esnek Değil Fiyat D Talep yeterince katı ise B üçgeni A dörtgeninden daha büyük olabilir ve tüketici artığında net bir kayıp olabilir. S B P 0 Pmax C A Q 1 Örnek: Petrol fiyatlarının kontrolü ve petrol kıtlığı (1979 da) Q 2 Miktar Slide 10

Fiyat Kontrolleri ve Petrol Kıtlıkları n 1974 -75 yıllarında petrol fiyatlarının kontrolü (tavan fiyat) petrol kıtlığına yol açmıştır. n Net kayıp ne kadar olmuştur? Slide 11

Fiyat Kontrolleri ve Doğal Gaz Kıtlıkları 1975 yılı verileri (Avustralya) n Arz: QS = 14 + 2 PG + 0. 25 PO l n Talep: QD = -5 PG + 3. 75 PO l n n Arz edilen miktar litre Talep edilen miktar litre PG = gaz fiyatı PO = petrol fiyatı Slide 12

Fiyat Kontrolleri ve Doğal Gaz Kıtlıkları 1975 Yılı Verileri n PO = 8 n Denge PG = 2 ve Q = 20 n Tavan fiyatı 1 dolarak belirlenmiştir n Bu bilgileri grafiksel olarak görelim: Slide 13

Fiyat Kontrolleri ve Doğal Gaz Kıtlıkları Fiyat ($/litre D S Ttüketicinin kazancı A dörtgeni eksi B üçgeni; üreticinin kaybı A dörtgeni artı C üçgenidir. 2. 40 B 2. 00 C A (Pmax)1. 00 0 5 10 15 18 20 25 30 miktar (litre) Slide 14

Fiyat Kontrolleri ve Doğal Gaz Kıtlıkları n Tavan fiyatı koymanın etkilerinin ölçülmesi l Eğer QD = 18 ise, P = $2. 40 u[18 = -5 PG + 3. 75(8)] l A = (18) x ($1/litre) = $18 l B = (1/2) x (2 b. ) x ($0. 40) = $0. 4 l C = (1/2) x (2 b. ) x ($1/) = $1 Slide 15

Fiyat Kontrolleri ve Doğal Gaz Kıtlıkları n Tavan fiyatı koymanın etkilerinin ölçülmesi l 1975 Yılı u Tüketici Artığındaki Değişme l= u A - B = 18 - 0. 04 = $17. 6 milyar Üretici Artığındaki Değişme l= -A - C = -18 -1 = -$19. 0 milyar Slide 16

Tavan fiyatı koymanın etkilerinin ölçülmesi n Fiyat Kontrolleri l 1975 yılı fiyatlarıyla, net kayıp u u = -B - C = -0. 4 - 1 = -$1. 4 milyar 2000 yılı fiyatlarıyla, net kayıp 4 milyar dolardan fazladır. Slide 17

Rekabetçi Piyasaların Etkinliği n Hangi durumlarda rekabetçi piyasalar kaynakları etkin dağıtamaz veya piyasa başarısızlığı ortaya çıkar? 1) Dışsallıklar u Piyasa fiyatına yansımayan maliyetler veya kazançlar (ör: kirlilik) Slide 18

Rekabetçi Piyasaların Etkinliği n n Hangi durumlarda rekabetçi piyasalar kaynakları etkin dağıtamaz veya piyasa başarısızlığı ortaya çıkar? 2) u Bilgi Eksikliği Eksik bilgi iktisadi birimlerin maksimizasyon kararlarını engeller. Slide 19

Rekabetçi Piyasaların Etkinliği n Bu piyasalara devletin müdahalesi etkinliği arttırabilir. n Piyasa başarısızlığı yokken, devletin müdahalesi etkinlik kaybına yol açar. Slide 20

Tavan Fiyatı Sonucu Ortaya Çıkan Refah Kayıpları Fiyat S P 1, düzeyinde bir tavan Fiyatı konması B ve C Üçgenleriyle verilen refah Kayıplarına neden olur. B P 0 A C P 1 D Q 1 Q 0 Miktar Slide 21

Taban Fiyatı Sonucu Ortaya Çıkan Refah Kayıpları P 2 düzeyinde taban fiyatı uygulanırsa talep miktarı sadece Q 3 olur. Net kayıp B ve C üçgenleridir Fiyat S P 2 A P 0 B QS = Q 2 ise net kayıp kaçtır? C D Q 3 Q 0 Q 2 Miktar Slide 22

ABD’de Böbrek Piyasası Örneği n 1984 yılında yasayla organ nakli için organ satışı yasaklanmıştır. n Yasanın etkilerini analiz edelim l Arz: QS = 8, 000 + 0. 2 P u. Eğer l P = $20, 000 ve Q = 12, 000 ise Talep: QD = 16, 000 - 0. 2 P Slide 23

Böbrek Piyasası ve 1984 Organ Nakli Yasasının Etkileri Bu yasa fiyatı sıfır yapmıştır S’ Fiyat S $40, 000 Arz edenlerin kaybı A dörtgeni ile C üçgenidir $30, 000 D Talep edenler sıfır ödeme yaptıkları için, kazançları A – B kadardır. B $20, 000 C A $10, 000 0 4, 000 D 8, 000 12, 000 Miktar Slide 24

Böbrek Piyasası n Yasa arz miktarını 8000 ile sınırlamıştır. n Üretici rantı kaybı: l A+C= (8, 000)($20, 000) + (1/2)(4, 000)($20, 000) = $200/m. Slide 25

Böbrek Piyasası n Tüketici kazancı (artık): l A-B= (8, 000)($20, 000) - (1/2)(4, 000)($20, 000) = $120/m. n Net kayıp: l B + C veya $200 milyon - $120 milyon = $80 milyon Slide 26

Minimum Fiyat Uygulaması n Bazı dönemlerde veya bazı ürünler için devlet fiyatı piyasa denge fiyatının üzerinde tutmak isteyebilir. n Bunu incelerken en çok kullanılan taban fiyatı ve asgari ücreti inceleyerek başlıyoruz. Slide 27

Price Minimum If producers produce Q 2, the amount Q 2 - Q 3 will go unsold. Price S The change in producer surplus will be A - C - D. Producers may be worse off. Pmin A B C P 0 D D Q 3 Q 0 Q 2 Quantity Slide 28

Asgari Ücret (Minimum Wage) Firmaların wmin. düşük ücret ödemelerine izin verilmez, buda işsizliğin artmasına yol açar. ücret S wmin A Net kayıp B ve C üçgenlerinin alanı kadardır. B C w 0 işsizlik L 1 L 0 D L 2 işgücü Slide 29

Havayolu Düzenlemeleri n 1976 -1981 döneminde ABD’de havayolu sektörü büyük değişiklik sergilemiştir. n Bu düzenleme temel değişimlere yol açmıştır. n Yeni firmalar endüstriye girdikçe bazı havayolu firmaları birleşme yoluna gitmiş veya kapanmıştır. Slide 30

Sivil Havacılık Düzenlemelerinin Etkileri Düzenleme öncesinde fiyat Pmin QD = Q 1 ve Qs = Q 2. Fiyat S D alanı satılamayan çıktının maliyetidir Pmin A P 0 B Düzenleme sonrası fiyat: PO’e düşmüştür. Tüketici artığındaki değişme A + B. C D D Q 1 Q 3 Q 0 Q 2 Miktar Slide 31

Fiyat Desteği ve Üretim Kotaları n Tarımsal politikalar büyük ölçüde fiyat desteği sistemine dayanır. l Bu destek fiyatı piyasa denge fiyatının üzerinde belirlenir ve ortaya çıkan arz fazlasını devlet satın alır. n Bu genellikle üretimi sınırlayan diğer teşviklerle birleştirilerek uygulanır. Slide 32

Fiyat Desteği (Price Supports) Fiyat S Qg Ps A P 0 Ps fiyatını korumak için devlet Qg kadar satın alır. Tüketici artığındaki değişme = -A - B, Ve üretici artığındaki değişme A+B+D D B D + Qg D Q 1 Q 0 Q 2 Miktar Slide 33

Fiyat Desteği (Price Supports) Devlete getirdiği yük Ps(Q 2 -Q 1) Fiyat S Qg Ps A P 0 Toplam refah kaybı D-(Q 2 -Q 1)ps D B Toplam refah kaybı D + Qg D Q 1 Q 0 Q 2 Miktar Slide 34

Fiyat Desteği (Price Supports) n Soru: l Çiftçi gelirlerini (A+B+D kadar) artırmanın daha etkin bir yolu var mı? Slide 35

Fiyat Desteği ve Üretim Kotaları n Üretim Kotaları l Hükümet arzı düşürmek yoluyla da fiyatı yüksek tutabilir. Slide 36

Fiyat Desteği ve Üretim Kotaları n Aşağıdaki düzenlemelerin etkilerine göz atalım: 1) Taksi piyasasına girişi kontrol etmek 2) Alkollü içecek üretimi yapabilmek için gerekli lisans sayısını azaltmak Slide 37

Arz Kısıtlamaları • Arz Q 1 düzeyinde sınırlanmıştır • Arz eğrisi S’ olmuş (Q 1 düzeyinde) S’ Fiyat S PS D A B P 0 • CS A + B kadar azalmış • PS = A – C kadar değişmiş • Net kayıp ise = BC C D Q 1 Q 0 Miktar Slide 38

Arz Kısıtlamaları • P s • Devlete maliyeti = B + C + D S’ Fiyat S PS D A B P 0 C D Q 1 Q 0 Miktar Slide 39

Arz Kısıtlamaları n n n =A-C+B+ C + D = A + B + D. Tüketici ve üretici rantındaki değişme fiyat desteği verildiği durumla aynıdır. S’ Fiyat S PS A P 0 D B C refah = -A - B + A + B+D-B-C-D=B - C. D Q 0 Miktar Slide 40

Arz Kısıtlamaları n Sorular: l l Devlet hem maliyeti düşürüp hem de çiftçileri sübbanse etmek için ne yapmalıdır? Hangisi daha maliyetli: destek mi veya miktar kısıtlamaları mı? S’ Fiyat S PS A P 0 D B C D Q 0 Miktar Slide 41

Buğday Fiyatının Desteklenmesi n 1981 l Arz: Qs = 1, 800 + 240 P l Talep: QD = 3, 550 - 266 P l Denge fiyatı ve miktarı sırasıyla $3. 46 ve 2, 630 milyon ton dolayındadır Slide 42

Buğday Fiyatının Desteklenmesi n 1981 l Destek Fiyatı $3. 70 olarak belirlenmiştir. l QD + QG = QDT = 3, 440 -266 P + QG l QS = Q D 1, 800 + 240 P = 3, 550 - 266 P + QG QG = 506 P -1, 750 QG = (506)(3. 70) -175=122 milyon ton Slide 43

1981 Yılında Buğday Piyasası • Tüketici kaybı AB • Üretici kazancı ABC Fiyat Devlet 122 milyon ton satın alarak piyasa fiyatını yukarı çekmiştir. Qg P 0 = $3. 70 A P 0 = $3. 46 B S C D + Qg D 1, 800 2, 566 2, 630 2, 688 Miktar Slide 44

Buğday Fiyatının Desteklenmesi n 1981 l Tüketici artığındaki değişme = (A -B) A = (3. 70 - 3. 46)(2, 566) = $616 milyon B = (1/2)(3. 70 -3. 46)(2, 630 -2, 566) = $8 milyon u. Tüketici rantındaki değişme: -$624 milyon. Slide 45

Buğday Fiyatının Desteklenmesi n 1981 l Devlete maliyeti: $3. 70 x 122 milyon ton = $452 milyon l Toplam maliyet = $624 + 452 = $1, 076 milyon l Toplam kazanç = A + B + C = $638 milyon l Devlet aynı zamanda ton başına 30 cent ödemiştir = $806 milyon Slide 46

Buğday Fiyatının Desteklenmesi n 1985 Yılında, ihracat talebi azalmış ve buğdayın piyasa denge fiyatı $1. 80/tona düşmüştür. Slide 47

Buğday Fiyatını Destekleme n 1985 Arz: QS = 1, 800 + 240 P n 1986 Talep: QD = 2580 - 194 P l QS = QD ; denge fiyatı $1. 80 ve miktarı 2, 232 milyon ton l PS = $3. 20 u $3. 20/ton fiyatını korumak için üretim konmuştur (kota=2, 425 ton) Slide 48

Buğday Fiyatını Destekleme n 1985 l Devletin satın aldığı kısım: 2, 425 = 2, 580 - 194 P + QG u. Q G u. P = -155 + 194 P = $3. 20 – Destekleme fiyatında u. Q G = -155 + 194($3. 20) = 466 milyon kg Slide 49

1985 Yılında Buğday Piyasası S’ Fiyat S QS Fiyatı 3. 20 düzeyine çekmek için devlet 466 milyon kg satın almış ve 2, 425 kg kota uygulamış P 0 = $3. 20 P 0 = $1. 80 D 1, 800 1, 959 2, 232 2, 425 D + QS Miktar Slide 50

Buğday Fiyatını Destekleme n 1985 Yılı l Devletin satın aldığı miktar: u u u Devlete maliyeti = $3. 20 x 466 = $1, 491 milyon 80 cent destek =. 80 x 2, 425 = $1, 940 milyon Toplam Maliyet = $3. 5 milyar Slide 51

Buğday Fiyatını Desteklemek n Soru: l Tüketici ve üretici rantındaki değişme ne kadar? Slide 52

İthalat Kotaları ve Tarifeler n Pek çok ülke ürünlerin ülke içindeki fiyatlarını yüksek tutmak için ithalat tarifeleri ve kotalar koymaktadır Slide 53

Tarife mi? Kota mı? İthalatı Yok Eder Fiyat Serbest piyasada, yerli fiyat dünya (Pw ) fiyatına eşittir S P 0 A B PW C İthalatı ortadan kaldırarak, fiyat yükselmiştir (PO. ). Kazanç A alanıdır, tüketicinin kaybı ise A + B + C alanıdır, böylece net kayıp B + C alanı olmaktadır. D İthalat QS Q 0 Aynı sonucu elde etmek için tarif düzeyi ne olmalıdır? QD Miktar Slide 54

Tarife mi? Kota mı? İthalatı Yok Eder (genel olarak) n n n Fiyat artışı kota veya tarife kullanarak sağlanabilir. S Fiyat A alanı yerli üreticilerin kazancıdır. Tüketici kaybı ise yine A + B + C + D alanıdır. P* A B Pw D C D QS Q’D QD Miktar Slide 55

Tarife mi? Kota mı? İthalatı Yok Eder (genel olarak) n n Tarif kullanılırsa devletin kazancı D alanıdır, Fiyat dolayısıyla net yurtiçi ürün kaybı B + C alanıdır. Eğer kota yoluyla bu sağlanırsa, D alanı yabancı üreticilerin karının bir parçası olacaktır ve net ülke içi kayıp B + C + D alanına eşit olur. P* S A B Pw D C D QS Q’D QD Miktar Slide 56

Tarife mi? Kota mı? İthalatı Yok Eder (genel olarak) n Soru: l S Fiyat Türkiye tarif yerine ithalat kotası uygulayarak refah düzeyini arttırabilir mi? P* A B Pw D C D QS Q’D QD Miktar Slide 57

Şeker Kotası n Şekerin dünya fiyatı kilo başına 8 cent dolayına kadar düşmüştür. Türkiye’deki fiyatı ise 40 -50 cent dolayındadır. Slide 58

Şeker Kotası n Piyasaya Kısıtlama Getirilmesi Durumu l Türkiye üretimi = 7. 8 milyar kg l Türkiye tüketim = 10. 6 milyar kg l Türkiye fiyatı = 44 cents/kg l Dünya Fiyatı = 22 cents/kg Slide 59

Şeker Kotası n Piyasanın Kısıtlanması l TR. ES = 1. 54 l TR. ED = -0. 3 l TR arz: QS = -7. 83+ 1. 07 P l TR talep: QD = 27. 45 - 0. 29 P l P =. 23 ve Q = 13. 7 milyar kg Slide 60

Şeker Kotası 1997 DTR STR Fiyat (cents/kg. ) PTR = 21. 9 20 A Kotanın tüketiciye maliyeti A + B + C + D, veya $4. 8 milyar Üreticiye katkısı A alanı veya $2 milyar. D 16 B C PW = 11 11 8 4 0 Qd = 24. 2 5 QS = 4. 0 10 15 Q’S = 15. 6 20 25 Q’d = 21. 1 30 miktar (milyar kg) Slide 61

Şeker Kotası DTR STR Fiyat (cents/kg) PTR = 21. 9 20 A D dörtgeni yabancı üreticilerin Kazancıdır ve $600 milyondur. B ve C üçgenleri yaklaşık $800 milyon olan net kaybı Göstermektedir. D 16 B C PW = 11 11 8 4 0 Qd = 24. 2 5 QS = 4. 0 10 15 Q’S = 15. 6 20 25 Q’d = 21. 1 30 Miktar (milyar kg) Slide 62

Vergi veya Sübbansiyonun Etkisi n Bir verginin yükü (veya sübbansiyonun yararı) kısmen tüketici ve üretici üzerine düşer. n Burada spesifik bir verginin etkilerini, (satılan her birimden alınan sabit bir vergi) inceliyoruz. Slide 63

Spesifik Bir Verginin Yansıması Pb vergi dahil tüketicilerin Ödediği fiyattır. PS ise malı satanın Eline geçen net (vergi dışı) fiyattır, Vergi eşit bölünecektir. Fiyat S Pb A P 0 D Tüketicilerin kaybı A + B, ve Üreticilerin kaybı D + C, bu arada devlet A + D kadar gelir elde eder. Net kayıp ise B + C. B C t PS D Q 1 Q 0 Miktar Slide 64

Verginin Kime Yansıyacağı Arz ve Talep Esnekliklerine bağlıdır Yük Tüketicide Üretici Yüklenir D Fiyat S Pb S t P 0 PS Pb P 0 t D PS Q 1 Q 0 Miktar Slide 65

Vergi veya Desteğin Yükü n Kabaca şöyle ifade edilebilir l ES/(ES - Ed) l Örneğin, talep tam katı iken (Ed = 0), bu oran bire eşittir ve tüm vergi yükünü tüketici çeker. Slide 66

Vergi veya Desteğin Etkisi n Bir sübbansiyonun etkilerini vergide olduğu gibi analiz edebiliriz. n Sübbansiyon negatif bir vergi olarak düşünülebilir. n Satıcının fiyatı, tüketicinin ödediği fiyatın üstündedir. Slide 67

Sübbansiyon (Subsidy) Fiyat S Vergide olduğu gibi Sübbansiyonda alıcı ve satıcı Arasında arz ve talep s Esnekliklerine bağlı olarak bölünür PS P 0 Pb D Q 0 Q 1 Miktar Slide 68

Sübbansiyon (Subsidy) n Sübbansiyon oranı (s) olsun, satıcının fiyatı Pb desteklenen fiyatın altında PS olsun: l s = PS - P b Slide 69

Sübbansiyon (Subsidy) n Sübbansiyonun yararı Ed /ES. oranına bağlıdır l Bu oran küçükse, tüketici açısından yararı daha büyük olacaktır. l Bu oran büyükse, bundan üretici daha çok yarar sağlayacaktır. Slide 70

Benzin Vergisi n Benzine 50 cent vergi konduğunu kabul edelim l Orta dönemde EP = -0. 5 (talep) QD = 150 - 50 P l EP = 0. 4 arz esnekliği QS = 60 + 40 P l QS = QD denge fiyatı $1 ve miktarı 100 milyar litre/yıl Slide 71

Benzin Vergisi n 50 cent vergi konduğunda l QD = 150 - 50 Pb = 60 + 40 PS = QS l 150 - 50(PS+. 50) = 60 + 40 PS l PS =. 72 l Pb =. 5 + PS l Pb = $1. 22 Slide 72

Benzin Vergisi n 50 sent vergi olduğu zaman l Q = 150 -(50)(1. 22) = 89 milyar litre/yıl l Q yüzde 11 düşmektedir Slide 73

50 cent vergi konmasının etkileri Fiyat ($ -litre) D S 1. 50 Pb = 1. 22 P 0 = 1. 00 Tüketici rantı kaybı Devletin bu vergiden elde ettiği yıllık gelir=. 50(89) veya $44. 5 milyar. Alıcı verginin 22 centini öder, satıcı ise 28 centini öder. A D t = 0. 50 Üretici rantı Kaybı PS =. 72. 50 11 0 50 60 89 100 150 Miktar milyar litre Slide 74

50 cent vergi konmasının etkileri D Fiyat S 1. 50 Pb = 1. 22 P 0 = 1. 00 Tüketici Rantındaki Kayıp A D Net Refah Kaybı = $2. 75 milyar/yıl t = 0. 50 Üretici Rantındaki Kayıp PS =. 72. 50 11 0 50 60 89 100 150 Miktar Slide 75