EKM EKLER EKM EKLER o ekim ekleri isim

ÇEKİM EKLERİ

ÇEKİM EKLERİ o Çekim ekleri, isim ve fiillerin diğer kelimelerle ilgisini kuran, dile işleklik kazandıran eklerdir. o Çekim eklerinin kullanım alanı sınırsızdır. o Yapım eklerinden önce çekim ekleri gelemez. İçtenlik, gündelik, ondalık, toptancı gibi birkaç örnekte kalıplaşma vardır. o Bir kelimeye aynı cinsten iki çekim gelemez. Bir-i-si, hep-i-si, kim-i-si örneklerinde kalıplaşma vardır. o Yapım eklerinde olduğu gibi çekim eklerinde de isme gelen çekim ekleri fiile; fiile gelen çekim ekleri isme gelmez. Sıra-m, sevdi-m Kayasandık

A. İSİM ÇEKİMİ EKLERİ VE İSİM ÇEKİMİ 1. ÇOKLUK EKİ (-lar, -ler) o ağaç-lar, çocuk-lar, soru-lar, sokak-lar, o Özbekler, Türkler, Ruslar; Konyalılar, köylüler o Betüller, Yiğitler; annemler, dayımlar o Fatihler, Mustafa Kemaller, Mimar Sinanlar o dağlar taşlar, ellerde, güzeller güzeli o Dünyalar kadar iş var. o Sıcaklar bastırdı. Kayasandık

2. SORU EKİ o Anneniz mi? Doğru mu? Türk mü? o Geldi mi gelmedi mi bilmem. o İş bitti mi giderim. (zaman) o Tatlı mı tatlı. (pekiştirme, abartma) o Param oldu mu araba alacağım. (şart) Kayasandık

3. İYELİK EKLERİ KİŞİLER EK ÖRNEKLER T. 1. (Benim) - m, -˚m köy-ü-m araba-m ülke-m T. 2. (Senin) -˚n köy-ü-n araba-n ülke-n T. 3. (Onun) -ı (-i, -u, -ü) -sı (-s˚) köy-ü araba-sı ülke-si Ç. 1. (Bizim) -m˚z, -˚m˚z köy-ü-müz araba-mız ülke-miz Ç. 2. (Sizin) -n˚z, -˚n˚z köy-ü-nüz araba-nız ülke-niz Ç. 3. (Onların) -ları, -leri köy-leri araba-ları ülke-leri Kayasandık

3. İYELİK EKLERİ o dönem-in orta-sı, öğrenci-nin çalışkan-ı seçmenler-in istek-leri o Üçüncü kişi iyelik eklerinden sonra, isim hâl eklerinden biri gelirse araya n koruyucu ünsüzü girer. Hâl ekinden önce n koruyucu ünsüzü varsa önceki ekin iyelik eki olabileceği unutulmamalıdır: araba-sı-n-ı, ev-leri-n-de, köy-ü-n-ü, sevgili-si-nin. Kayasandık

Aitlik eki (-ki) o İsim soylu kelimelere iyelik, aitlik kavramı verir: akşamki, bugünkü, deminki, önceki, onunki, seninki, o bahçedeki (ağaç), dışarıdaki (hava), bendeki (talih) Kayasandık

4. H L EKLERİ o Cümlede isimleri isimlere, fiillere bazen de edatlara bağlayarak isimlerin diğer kelimelerle ilgisini kurmaya yarayan asıl çekim ekleridir. Kayasandık

a) Yalın hâl o ağaç, köylü, bitkiler, sevgimiz, bilgisayar mı? Kayasandık

b) Belirtme hâli o İsimleri geçişli fiillere bağlayarak onların taşıdığı kavramı belirtir. o Belirtme hâli eki, -ı, -i, -u, -ü ‘ dür. Ünlüyle biten isimlerde araya -y- koruyucu ünsüzü girer: o bal-ı, dil-i, soy-u, gün-ü; saygı-y-ı, bilgi-y-i, soru-y-u o bu-nu, şu-nu, o-nu o Bu eki alan isimler, cümlede kimi, neyi sorularına cevap olarak nesne görevinde bulundukları için bu hâle, nesne hâli de denmektedir. o Ev-i (temizledi), pencere-y-i (açıyor), konu-y-u (bitirdi), Ayşe-y-i (arıyor) Kayasandık

c) Yaklaşma hâli o Yaklaşma hâlinin eki -a, -e ’ dir. Ünlüyle biten isimlerde araya -y- koruyucu ünsüzü girer: o boğaz-a, siz-e, şeker-e; Ankara-y-a, tahta-y-a, Bilge-y-e, gölge-y-e o bana, sana, ona, bize, size, onlara o buna, şuna, ona, bunlara, şunlara, onlara. Kayasandık

ç) Bulunma hâli o İsmin, kendisinde bulunma ifade eden eylemlerle ilgisini gösteren hâlidir. o İsimlere getirilen -da, - de; -ta, -te ekiyle yapılır. o Herhangi bir yerin, nesnenin, kavramın veya kişinin yanında, yakınında, altında, üstünde, sağında, solunda, içinde. . . bulunma, kalma bildirir: dağ-da, internet sayfası-n-da, Konya’da, sonbahar-da, televizyon-da Kayasandık

ç) Bulunma hâli o Bulunma hâli eki, zaman anlamı taşıyan isimlere gelince cümlede dolaylı tümleç değil zaman bildiren zarf tümleci olur: Dersler, saat 08. 30’da başlıyor. Üniversiteyi 23 yaşında bitirdi. Bugüne kadar haziranda kar yağdığını görmemiştim. Suyu bir nefeste içti. Bir görüşte âşık olmuş. o Bulunma hâli eki eldeci, geçende, gözde, gündelik, ondalık, sözde, yerinde, yüzdelik gibi kelimelerde kalıplaşmış olarak yapım eki işlevindedir. Kayasandık

d) Ayrılma hâli o İsimlere getirilen -dan, -den; -tan, -ten ekiyle yapılan bu hâl, ismin kendisinden ayrılma, çıkma, geçiş, uzaklaşma. . . ifade eden fiillerle ilgisini gösterir: ev-den (geliyorum), kimya bölümü-n-den (mezun oldu), tren Konya’dan (geçiyor), balkon-dan (düştü). Kayasandık

d) Ayrılma hâli o Ayrılma hâlindeki kelimeler cümlede her zaman dolaylı tümleç olmazlar: o Dolayısıyla, sebebinden, yüzünden anlamında zarflar yapar: Soğuktan dışarıya çıkamadık. (Soğuk sebebiyle, soğuk yüzünden) Yorgunluktan bayıldı. Sevinçten yerinde duramıyor. o Zaman anlamı taşıyan zarflar yapar: Akşamdan uyumuş. Aniden düşmüş. Dünden belliydi. o Sıfat görevli kelimeler yapar: sıradan adam, sudan bahane, uzaktan akraba, tülden gelinlik; toptan satış, gümüşten kolye. . . Kayasandık

d) Ayrılma hâli o İkilemeler kurduğu gibi bazı deyimlerde de kullanılır: Aydan aya, daldan dala, havadan sudan, sazdan samandan, sağdan soldan, dereden tepeden; sonradan görme, elden çıkarmak. . . o Birazdan, candan, neden, yüzden, toptan, hiçten, içten gibi kelimelerde kalıplaşmıştır. Kayasandık

e) İlgi hâli o Bir ismin başka bir isimle (bazen edatla ve fiille) ilgisini gösteren hâlidir. İlgi hâli -ın -in, -un, -ün ekiyle yapılır. o İsimleri ve zamirleri iyelik eki almış diğer bir isme bağlayarak isim tamlaması ve iyelik grupları kurar: Selma’nın annesi, su-y-un sesi, çiçeğin kokusu senin sevgin, benim düşüncem, bizim çabalarımız. o ben- iñ > benim, biz-iñ >bizim Kayasandık

e) İlgi hâli o İsimleri ve zamirleri fiillere bağlar: (bu bilezik) Gökçe’ninmiş, (kitabım) senin olsun, (bütün güzellikler) sizin olsun. o Zamirleri çekim edatlarına bağlayarak edat grupları kurar: benim gibi, sizin kadar, bizim için, sizin ile. o Bahçe kapısı, döner kebabı, dayısı kızı, baba adı gibi örneklerde yazılmasa da varlığını hissettirir. Kayasandık

İsim çekimi eklerinin sırası İsim + iyelik eki + hâl eki + (aitlik eki) + çokluk eki + soru eki Ev iniz de ki Kayasandık ler mi?

B. FİİL ÇEKİMİ EKLERİ VE FİİL ÇEKİMİ n Türkçede fiiller, kullanım alanına kişi ekleri, biçim ve zaman ekleriyle çıkarlar. n 1. KİŞİ EKLERİ Kişi ekleri, fiil çekiminde biçim ve zaman eklerinden sonra gelerek fiillerdeki hareketi, zamana (veya biçime) göre bir kişiye bağlayan eklerdir. Kayasandık

KİŞİ EKLERİ. KİŞİLER 1. GRUP 2. GRUP 3. GRUP Teklik 1. kişi -˚m -m -ayım, -eyim Teklik 2. kişi -s˚n -n -ø Teklik 3. kişi - - -s˚n Çokluk 1. kişi -˚z -k -alım, -elim Çokluk 2. kişi -s˚n˚z -˚n / -˚n˚z Çokluk 3. kişi -lar, -ler -s˚nlar, -s˚nler Kayasandık

. Ben gel- di -m bil-miş -im gör -eyim Sen -n -sin - O - - -sün Biz -k -iz -elim Siz -niz -siniz -ün/-ünüz Onlar -ler -sünler Kayasandık

2. BİÇİM VE ZAMAN EKLERİ (KİP EKLERİ) n Biçim ve zaman ekleri, fiil kökü veya gövdesinin bildirdiği eylemi biçime ve zamana bağlayan eklerdir. Bunlara kip ekleri de denir. n Bildirme kipleri Yapılan veya yapılacak eylemin hangi zaman dilimi içinde gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini bir zaman kavramıyla (görülen geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman) bildiren fiil şekilleridir. n Tasarlama kipleri Zaman anlamı taşımayan; tasarlamanın şart, istek, gereklilik ve emir biçiminde yapıldığını bildiren kiplerdir. Kayasandık

BİÇİM ve ZAMAN EKLERİ (Kip ekleri) BİLDİRME KİPLERİ EKİ TASARLAMA KİPLERİ EKi Görülen g. z. -dı (-di, -du, dü; -tı, ti, -tu, tü) Dilek-şart kipi -sa, -se Öğrenilen g. z. -mış (-miş, -muş, -müş) İstek kipi -a, -e Şimdiki zaman -yor/-makta/-mada Gereklilik kipi -malı, -meli Gelecek zaman -acak, -ecek Emir kipi Her kişi Geniş zaman -ar, er; -˚r için ayrı bir ek vardır. Kayasandık

FİİL ÇEKİMİ n Fiil çekimi, fiil kökü veya gövdelerine dilde işleklik kazandırma sebebiyle belli bir düzen içinde kip ve kişi eklerinin getirilmesidir. Bir fiil, basit ve birleşik kiplerde olumlu, olumsuz, olumlu soru ve olumsuz soru olmak üzere dört şekilde çekimlenebilir: Oku – du – m (Olumlu) mu? (Olumlu soru) Oku – ma – dı – m (Olumsuz) Oku – ma – dı – m mı? (Olumsuz soru) Kayasandık

I. FİİLLERİN BASİT ÇEKİMİ Fiil kökü veya gövdesi + biçim veya zaman eki + kişi eki Çalış tı Kayasandık k

A) BİLDİRME KİPLERİ GÖRÜLEN (-Dİ’Lİ) GEÇMİŞ ZAMAN Fiil kökü veya gövdelerine, eylemin geçmiş zamanda kesin olarak yapıldığını bildiren -dı -di, -du, -dü; -tı, -ti, tu, -tü kip ekinin getirilmesiyle yapılır Sınava iyi hazırlanmadı. (Ben biliyorum, gördüm. ) Bilgi şöleni, saat 15. 00’te bitti. (Ben oradaydım. ) Türkler İstanbul’u 29 Mayıs 1453’te fethetti. (Ben orada değildim, görmedim ama bu olay belgeyle sabittir. ) 18 Ocak 1964’te doğdum. (Ben olaya şahit değilim ama hastane raporları, nüfus kayıtları gibi belgeler bunu doğruluyor. ) Kayasandık

GÖRÜLEN (-Dİ’Lİ) GEÇMİŞ ZAMAN Görülen geçmiş zamanın kişilere göre, olumlu çekimi şöyledir: (ben) oku du m (biz) oku du k (sen) oku du n (siz) oku du nuz (o) oku du (onlar) oku du lar Kayasandık

ÖĞRENİLEN (-MİŞ’Lİ) GEÇMİŞ ZAMAN Fiil kökü veya gövdelerine, eylemin anlatılan, öğrenilen, belirsiz geçmiş zamanda yapıldığını bildiren -mış -miş, -muş, -müş kip ekinin getirilmesiyle yapılır. Dilek, dün Ankara’ya gitmiş. (Haberim yok, başkasından öğrendim. ) Yorgunluktan bir ara sızmışım. (Farkında değilim. ) Bak bak! Kirazlar çiçek açmış. (şaşma, şaşırma) Osman’a sorarsan, en çok o çalışmış! (şüphe veya alay) Masallar, genellikle bu kiple anlatılır: . . . Altı ay, bir güz gitmiş. Kayasandık

ÖĞRENİLEN (-MİŞ’Lİ) GEÇMİŞ ZAMAN Öğrenilen geçmiş zamanın kişilere göre, olumlu çekimi : (ben) uyu muş um (biz) (sen) uyu muş sun (siz) uyu muş sunuz (o) uyu muş (onlar) Kayasandık uyu muş uz uyu muş lar

ŞİMDİKİ ZAMAN Eylemin belirttiği iş veya oluşun, sözün söylendiği anda, şimdi gerçekleştiğini bildiren -yor; -makta, -mekte; -mada, -mede ekleriyle yapılır. Gelecek yıl İngiltere’ye gidiyorum. (Gelecek zaman bildiriyor. ) On altı yıldır öğretmenlik yapıyorum. (Geniş zaman bildiriyor. ) Bizim takım, her yıl şampiyon oluyor. (Geniş zaman bildiriyor. ) Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkıyor. (Görülen geçmiş zaman yerine) Bu anahtarla kapıyı açıyorsun, masanın üzerinden kitabımı getiriyorsun. (Emir kipi. Kapıyı aç, kitabımı getir. ) Kayasandık

ŞİMDİKİ ZAMAN -makta, -mekte ekiyle yapılan şimdiki zaman eylemin kesin olarak başladığını ve şu anda devam ettiğini bildirir. -mada, -mede ekiyle yapılan şimdiki zaman çekimi ise -şimdilik- sınırlıdır. Şimdiki zamanın kişilere göre olumlu çekimi: (ben) bil i yor um sor makta y ım gez mede y im (sen) bil i yor sun sor makta sın gez mede sin (o) bil i yor sor makta (dır) gez mede (dir) (biz) bil i yor uz sor makta y ız gez mede y iz (siz) bil i yor sunuz sor makta sınız gez mede siniz (onlar) bil i yor lar sor makta lar gez mede ler (dirler) Kayasandık

GELECEK ZAMAN Eylemde bildirilen işin gelecekte yapılacağını bildiren -acak, -ecek ekiyle yapılır. (ben) öğren eceğ im (biz) öğren eceğ iz (sen) öğren ecek sin (siz) öğren ecek siniz (o) öğren ecek ler öğren ecek (onlar) Kayasandık

GELECEK ZAMAN Gelecek zamanda çekimlenen fiil, kullanıldığı cümleye gereklilik veya emir anlamı da katabilir: — Biraz önce sizi bir öğrenci aradı. — Doğan olacak. (= Olsa gerek, olmalı. Gereklilik ) Sadece derste anlatılanlarla yetinmeyeceksin. (= Yetinme. Emir ) Elini çekecek misin çekmeyecek misin? (= Elini çek. Emir) Kayasandık

GENİŞ ZAMAN Eylemin yapıldığı veya yapılacağı zamanı kesin olarak belirtmeyen, bütün zamanları kapsayan bir süreklilik, genişlik bildiren -r (-ºr); -ar, -er ekiyle çekimlenen zamandır. Geniş zaman çekiminde ünlüyle biten fiil kökleri veya gövdelerinden sonra ve birden fazla heceli tabanlara -r (-ºr) eki getirilir. Tek heceli fiil kökleri ve gövdelerine (al-, bil-, gül-, öl-. . . gibi sınırlı sayıda fiiller dışında) -ar, -er eki getirilir. Kayasandık

GENİŞ ZAMAN Geniş zamanın kişilere göre olumlu ve olumsuz çekimi : (ben) anla r ım unut ma m (sen) anla r sın unut maz sın (o) anla r unut maz (biz) anla r ız unut ma y ız (siz) anla r sınız unut maz sınız (onlar) anla r lar unut maz lar Kayasandık

GENİŞ ZAMAN Okullar, güzün açılır, yazın kapanır. Kuşlar uçar. Balıklar yüzer Kantinde belki bir tanıdığa rastlarım. (tahmin, umma) Dağ, dağa kavuşmaz; insan, insana kavuşur. (ihtimal) Bu havada domatesler üç günde çürür. (kesinlik) Bir kitaptan kaç lira kazanılır ki? (çok az kazanılır, anlamında) Rica ederim. Arz ederim. Özür dilerim. Affedersiniz. Defterinize bakabilir miyim? (rica) Lütfen, kapıyı kapatır mısınız? (emir) Sana bir dosya verecekler, alır gelirsin. (emir) Bir bardak çay olsun içmez misiniz? (teklifte ısrar) Kayasandık

B) TASARLAMA KİPLERİ Eylemin herhangi bir zamanda değil; dilek-şart, gereklilik, istek veya emir biçiminde bir tasarlamayla gerçekleştiğini bildirir. Kayasandık

DİLEK-ŞART KİPİ Eylemin dilek veya şart biçiminde tasarlandığını göstermek üzere fiil kökü veya gövdelerine -sa, -se biçim eki getirilerek yapılır. Bütün fiil çekimleri bağımsız cümle yapabildiği hâlde bu kip dilekşart işleviyle yargı taşımayan bağlı cümle yapar. İnsanlar el ele tutuşsa, hayat bayram olsa (ne kadar güzel olur. ) (Dilek) Param olsa araba alırım. (Araba alma, para şartına bağlıdır. ) (Şart) Kayasandık

DİLEK-ŞART KİPİ (ben) öğren se m (biz) (sen) öğren se n (siz) öğren se (onlar) öğren se k öğren se niz (o) Kayasandık öğren se ler

GEREKLİLİK KİPİ Eylemin yapılması gerektiğini gösteren -malı, -meli ekinin fiil kökü veya gövdelerine getirilmesiyle kurulan tasarlama biçimidir. (ben) çalış malı y ım (biz) çalış malı y ız (sen) çalış malı sın (siz) çalış malı sınız (o) çalış malı (onlar) çalış malı lar Ayrıca, çalışmam gerek, öğrenmem lâzım, bilsem gerek gibi kullanımlar da gereklilik anlamını verir. Yarım saat içinde dönmelisin. (= Dön. Emir, zorunluluk. ) Kayasandık

İSTEK KİPİ Tasarlanan eylemin istendiğini gösteren -a, -e, ekinin fiil kökü veya gövdelerine getirilmesiyle yapılır. Aşkın şarabından içem, Mecnûn olup dağa düşem, Sensin dün ü gün endişem, bana seni gerek seni (Yunus Emre) Dağlar dağlar kurban olam yol ver geçem Sevdiğimi son bir olsun yakından görem (Barış Manço) Kayasandık

İSTEK KİPİ Bugün istek kipinin olumlu çekimi şöyledir: (ben) geç eyim (biz) geç elim (sen) geç e sin (siz) geç e siniz (o) geç e (onlar) Kayasandık geç e ler

EMİR KİPİ (ben) bil eyim (biz) bil elim (sen) bil (siz) bil in / bil iniz (o) bil sin (onlar) bil sinler Kayasandık

EK-FİİL ( İ- FİİLİ) n Ek-fiilin eski biçimi er-’dir. Zamanla r sesi düşmüş ve e sesi de i’ye dönüşmüştür. Ek-fiilin, biri isimleri fiilleştirmek diğeri birleşik zamanlı fiiller yapmak üzere iki görevi vardır. n Ek-fiil, normal fiillerden farklı olarak kip eklerinden sadece görülen geçmiş zaman (-di), öğrenilen geçmiş zaman (-miş) ve şart kipinin (-sa) eklerini alır. Kayasandık

a) Ek-fiilin isimle birlikte şimdiki (veya geniş) zamanda çekimi Eki Olumlu Olumsuz T. 1. k. (ben) -˚m öğretmen im öğretmen değil im T. 2. k. (sen) -s˚n öğretmen sin öğretmen değil sin öğretmen dir öğretmen değil dir T. 3. k. (o) -d˚r; -t˚r Ç. 1. k. (biz) -˚z öğretmen iz öğretmen değil iz Ç. 2. k. (siz) -s˚n˚z öğretmen siniz öğretmen değil siniz öğretmen dirler öğretmen değil dirler Ç. 3. k. (onlar) -d˚rl. Ar, -t˚rl. Ar Benim öğretmenim Ben öğretmenim Kayasandık

b) Ek-fiilin isimle birlikte görülen geçmiş zamanda çekimi Olumlu: (ben) okuldaydım (biz) okuldaydık (sen) okuldaydın (siz) okuldaydınız (o) (onlar) okuldaydılar / okuldalardı okuldaydı Kayasandık

b) Ek-fiilin isimle birlikte görülen geçmiş zamanda çekimi Olumsuz çekimde isimden sonra getirilen değil edatı çekimlenir: (ben) tembel değildim (biz) tembel değildik (sen) tembel değildin (siz) tembel değildiniz (o) (onlar) tembel değillerdi tembel değildi Kayasandık

c) Ek-fiilin isimle birlikte öğrenilen geçmiş zamanda çekimi Olumlu: (ben) güçlüymüşüm (biz) güçlüymüşüz (sen) güçlüymüşsün (siz) güçlüymüşsünüz (o) güçlüymüş (onlar) güçlüymüşler / güçlülermiş Olumsuz: (ben) genç değilmişim (biz) genç değilmişiz (sen) genç değilmişsin (siz) genç değilmişsiniz (o) genç değilmiş (onlar) genç değilmişler/değillermiş Kayasandık

ç) Ek-fiilin isimle birlikte şart kipinde çekimi Olumlu: (ben) güzelsem (biz) güzelsek (sen) güzelsen (siz) güzelseniz (o) güzelse (onlar) güzelseler / güzellerse Olumsuz: (ben) umutlu değilsem (biz) umutlu değilsek (sen) umutlu değilsen (siz) umutlu değilseniz (o) umutlu değilse (onlar) umutlu değilseler / değillerse Ek-fiil, isimle soru biçiminde çekimlenirken soru eki kişi eklerinden önce gelir: Güzel miyim? Çalışkan mıydı? Doktor muymuş? Ayhan değil miydi? Kayasandık

II. FİİLLERİN BİRLEŞİK ÇEKİMİ Fiillerin birleşik çekimlerinde günümüzde i- ek-fiili çoğunlukla düşürülür, kip ekleri ünlü ve ünsüz uyumlarına uyar: Fiil kökü veya gövdesi + yaz çalış öğren basit kip eki + mış acak ir hikâyesi için rivayeti için şartı için tı mış se Kayasandık -di -miş -sa + kişi eki k sın niz

HİK YE BİRLEŞİK ZAMANI Asıl fiil kipinin gösterdiği eylemin görülen geçmiş zamanda olduğunu anlatmada, hikâye etmede kullanılır. Basit kipteki fiile, ek-fiilin görülen geçmiş (hikâye) zamanını gösteren -dı -di, -du, dü; -tı, -ti, -tu, -tü ekinin getirilmesiyle yapılır. Emir kipi dışındaki bütün kiplerin hikâye biçimi vardır: uğraştıydım, sevinmiştin, usanıyordun, üzülecekti-niz, saklanırdık, görseydim, çalışmalıydınız, bileydin. Kayasandık

RİVAYET BİRLEŞİK ZAMANI l Basit kipteki fiile ek-fiilin öğrenilen geçmiş zaman eki -mış, -miş, -muş, -müş ’ün getirilmesiyle yapılır. Rivayet biçimiyle hikâyedeki gibi bir zaman bildirilmez. Buradaki ek, anlatma, nakletme, sonradan farkına varma işlevini yerine getirir. l Görülen geçmiş zaman ve emir kipi dışında bütün kiplerin rivayeti vardır: sevinmişmiş, yoruluyormuşsun, yönetecekmişsiniz, öğrenirmişim, kaçsaymışsın, görüşmeliymişsiniz, soraymışım. Kayasandık

RİVAYET BİRLEŞİK ZAMANI l Son zamanlarda, söze güya espri katma amacıyla varsayım ifadesinde de bu kip kullanılmaktadır. Fakat bu, güzel bir anlatım değildir: l Matematikten 95 aldım, dermişim. l Toplantıya ben katılmıyormuşum. Kayasandık

ŞART BİRLEŞİK ZAMANI l Şart birleşik zamanı, basit fiil kiplerine ek-fiilin şart biçimi (-sa, -se) getirilerek yapılır. Basit fiil kiplerinin gösterdiği eylemi şart biçiminde ifade eder. Şart kipi, istek kipi ve emir kipinin şart birleşik zamanıyla çekimi yoktur. Gereklilik kipinin şartı ise çok az kullanılır: beklediysem, bölmüşsen, biliyorsanız, ağlayacaksak, gezerseniz, güzelleşmeliyse. Kayasandık

KATMERLİ BİRLEŞİK ÇEKİM Hikâye ve rivayet birleşik çekimine giren fiillerin tekrar ek-fiille şart biçiminde çekimlenmesiyle katmerli birleşik kipler oluşturulur. Bunlar hikâyenin şartı ve rivayetin şartı olarak adlandırılır: yoruldu idiysem, gecikmiş idiysen, güceniyor idiyse, konuşacak idiysek, inanır idiysek, okumalı idiyseniz (hikayenin şartı); duymuş imişsem, dinliyor imişsen, yazacak imişse, istenir imişsek, öğrenmeli imişseniz ( rivayetin şartı) Kayasandık

SÖZÜN ÖZÜ • İster yapım eki, ister çekim eki olsun isme getirilen ek, fiile; fiile getirilen ek, isme getirilmez. Yazılışları aynı olanlar varsa da bunların adı ve görevleri farklıdır. • Çekim ekleri, isim çekimi ekleri ve fiil çekimi ekleri olmak üzere iki gruba ayrılır: Kayasandık

İsim çekimi ekleri 1. Çokluk eki (-lar, -ler) : deniz-ler, ev-ler, iyi gün-ler. 2. Soru eki ( mı, mi, mu, mü): Osman mı? Şiir mi? Soru mu? Tül mü? 3. İyelik ekleri: T. 1. k. -m /-˚m anne-m, düşünce-m, okul-u-m. T. 2. k. -n /-˚n baba-n, defter-i-n, köy-ü-n. T. 3. k. -ı -i, -u, -ü şan-ı, ev-i, kol-u, söz-ü. -sı -si, -su, -sü sıra-sı, bilgi-si, soru-su, görgü-sü. Ç. 1. k. -m˚z / -˚m˚z dayı-mız, ev-i-miz, okul-u-muz, söz-ü-müz Ç. 2. k. -n˚z / -˚n˚z saygı-nız, anne-niz, konu-nuz, köy-ü-nüz. Ç. 3. k. -ları, -leri kitap-ları, düşünce-leri. Aitlik eki (-ki): Ünlü uyumlarına uymaz: dışarıdaki, sizinki. Kayasandık

4. Hâl ekleri . Durum Eki İşlevi Örnek Yalın ø özne, belirtisiz nesne şanlı, ordu, silgiler, dersimiz Belirtme -ı, -i, -u, -ü belirtme, verme, yükleme dalı, eli, okulu, gülü sırayı, bilgiyi, konuyu, örtüyü Yaklaşma -a, -e yönelme, yaklaşma başa, saça, söze, şölene suya, masaya, dereye Bulunma -da, -de; -ta, -te bulunma, kalma damda, tahtada, köyde, sizde sokakta, kitapta, işte, Türkte -dan, -den; -tan, - Kayasandık uzaklaşma, Konya’dan, evden,

Fiil çekimi ekleri • 1. Kişi ekleri: • Fiili yapan kişiyi veya fiile konu olanı gösteren eklerdir. Fiil çekiminde tedbir olarak önce kişilerin söylenmesi hâlinde kişi eklerinin yanlış kullanılması önlenmiş olur: • (ben) oku-du-m, (siz) öğren-meli-siniz. Kayasandık

2. Biçim ve zaman ekleri: BİÇİM ve ZAMAN EKLERİ (Kip ekleri) BİLDİRME KİPLERİ EKİ TASARLAMA KİPLERİ EKi Görülen g. z. -dı (-di, -du, dü; -tı, ti, -tu, tü) Dilek-şart kipi -sa, -se Öğrenilen g. z. -mış (-miş, -muş, -müş) İstek kipi -a, -e Şimdiki zaman -yor/-makta/-mada Gereklilik kipi -malı, -meli Gelecek zaman -acak, -ecek Emir kipi Her kişi Geniş zaman -ar, er; -˚r için ayrı bir ek vardır. Kayasandık