Einkenni lfvera 5 kafli 5 1 Lfverur og

Einkenni lífvera 5. kafli 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 1

Vistfræði og vistkerfi n n Vistfræði fjallar um samskipti lífvera innbyrðis og tengsl þeirra við umhverfi sitt. Einnig um ýmsar breytingar sem eiga sér stað í umhverfinu, ástæður þeirra og áhrif. Lifandi umhverfi er skipt í einingar eða heildir sem ná til allra lífvera og umhverfis þeirra. Hver slík eining kallast vistkerfi. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 2

Líffélög og stofnar n n Allar þær fjölmörgu og margvíslegu lífverur sem lifa á hinu tiltekna svæði kallast einu nafni líffélag. Stofn er hópur lífvera af sömu tegund sem lifir á afmörkuðu svæði. Hin ýmsu vistkerfi framfleyta mismunandi stofnum. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 3

Kjörbýli og sess n n n Sá staður sem lífvera á að heimkynnum sínum kallast kjörbýli eða búsvæði. Þar finna lífverurnar fæðu og skjól. Hver tegund lífvera gegnir tilteknu hlutverki í líffélagi svæðisins. Sess felur í sér öll umsvif lífverunnar og allt sem hún þarfnast innan kjörbýlis síns. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 4

Kjörbýli og sess frh. n Lífverur sem lifa saman í vistkerfi geta deilt með sér kjörbýlum án nokkurra vandkvæða, en mismunandi tegundir geta ekki haft sama sess ! 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 5

5 -2 n Flokka má lífverur í þrjá megin hópa eftir því hvernig þær afla sér orku: 1. Frumframleiðendur n Plöntur og þörungar sem framleiða eigin fæðu. Þessar lífverur eru síðan étnar af öðrum lífverum. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 6

2. Neytendur n Lífverur sem nærast beint eða óbeint á frumframleiðendum. n Neytendur eru ófrumbjarga þar sem þeir geta ekki verið sjálfir sér nægir um fæðu. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 7

3. Sundrendur q Þegar plöntur og dýr deyja nýta lífverur sem nefnast sundrendur (rotverur) líkama þeirra sér til viðurværis. q Sundrendur eru yfirleitt agnarsmáar lífverur t. d. gerlar og sveppir. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 8

Fæðukeðjur n Fæðukeðja lýsir því hvernig mismunandi lífveruhópar afla sér fæðu, hver á annarri í “einfaldri” röð þannig að hver tegund verður hlekkur í fæðukeðjunni. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 9

Fæðuvefur n n Fæðuvefur er gerður úr öllum fæðukeðjum sem finna má í hverju vistkerfi og tengjast saman. Með fæðuvef má sjá innbyrðis tengsl lífveranna í vistkerfinu. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 10

Fæðuhjallar - Orkupýramídi n Fæðuhlekkirnir eru gjarnan settir upp á mynd þannig að breidd hlekksins endurspeglar orkuna sem í honum býr. n Mest af orkunni er neðst, en með hverju þrepi tapast nokkuð af orkunni. Lífverur sem eru efst í pýramídanum þurfa að éta orkumeiri fæðu en þeir sem eru neðar. Sjá mynd bls. 100 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 11

Fæðuhlekkir n n Fæðuhlekkur segir til um stöðu lífveru í fæðukeðjunni. Plöntur eða þörungar eru fyrstar í fæðu-hlekk hverrar fæðukeðju. Plöntuætur eru í hlekk númer tvö. Kjötætur eru í þriðja hlekknum. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 12

5 -3 tengsl í vistkerfi n Samkeppni eru tengsl þar sem lífverur keppa hver við aðra um takmörkuð lífsgæði (auðlind) sem þau þurfa til þess að lifa. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 13

Ránlíf n Lífverur sem veiða og drepa aðrar lífverur sér til matar lifa ránlífi. Yfirleitt er um að ræða rándýr. n Lífverurnar sem rándýrin veiða kallast bráð. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 14

Samlíf n Í stað þess að keppa hvert við annað komast sumir lífveruhópar vel af með því að lifa með hvor öðrum og jafnvel hjálpast að ! n Til eru þrjár gerðir samlífis og er munurinn einkum fólginn í því hver hefur hag af samlífinu: 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 15

1. Gistilíf n Gistilíf er dæmi um samlíf tveggja lífverutegunda þar sem annar aðilinn hagnast af samlífinu en hinn hvorki hagnast né hlýtur skaða af. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 16

2. Samhjálp n n Þegar samlífi tveggja tegunda er lífsnauðsynlegt fyrir báða aðila, er talað um samhjálp. Yfirleitt snýst hagur beggja um fæðu og vernd. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 17

3. Sníkjulíf n n Samlífið felst í því að annar aðilinn hefur hag af því en hinn ber skaða af. Sú lífvera sem hagnast, kallast sníkill en sú sem skaðast, kallast hýsill. 5 -1 Lífverur og umhverfi þeirra Hlíðaskóli Helga Snæbjörnsdóttir 18