EEYE BALI KALITIM Eey Belirlenmesi Fenotipik Eey Belirlenmesi

EŞEYE BAĞLI KALITIM

Eşey Belirlenmesi Fenotipik Eşey Belirlenmesi Genotipik Eşey Belirlenmesi

Fenotipik Eşey Belirlenmesi

Fenotipik Eşey Belirlenmesi • Sıcaklık, p. H, yaşanılan fiziksel ortam gibi çeşitli çevre şartları belirli türler üzerinde cinsiyetin belirlenmesinde etkili olmaktadır.

Genotipik Eşey Belirlenmesi

OTOZOM VE GONOZOM Kromozom Otozom (Eşeyi belirlemeyen Kromozomlardır. ) Gonozom (Eşeyi belirleyen kromozomlardır) örnek: İnsanda 22 çift otozom ve 1 çift gonozom bulunur.

Otozom: Eşey ile ilgili olmayan kromozomlardır. • Tam homolog’turlar. •

Gonozom: Eşeyi belirleyen kromozomlardır. • Kısmi homolog’turlar. •

Eşey Belirleme sistemleri XY sistemi ü ZW sistemi ü XO sistemi ü Haploit-Diploit sistemi ü

1) XY sistemi Memelilerde görülen bir durumdur. • Cinsiyeti Spermin taşıdığı X veya Y gonozom’u belirler. • XX (dişi) XY (erkek)

2) ZW sistemi Kuşlarda ve bazı balıklarda görülen bir durumdur. • Cinsiyeti Yumurtanın taşıdığı Z veya W gonozom’u belirler. • ZW (dişi) ZZ (erkek)

3) XO sistemi Çekirge, cırcır böceği ve hamam böceği gibi bazı böceklerde görülür. • Cinsiyeti Spermin taşıdığı veya taşımadığı X gonozom’u belirler. • XX (dişi) XO (erkek)

4. Haploit-Diploit Sistemi Arı ve karıncalarda görülür. • Haploit olarak gelişen canlılar erkek, Diploit olarak gelişen canlılar ise dişi olur. • n Erkek 2 n Dişi

Bağlı Genler

Bağlı genler: • Aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir. A, B genleri ile a, b genleri bağlıdır. A a B b C c

• Tesadüf eseri Mendelin çalıştığı bütün karakterler birbirinden bağımsız genlerin etkisindeydi.

• Gamet oluşumu sırasında bağlı genler birbirinden ayrılmaz. • Ancak krossing-over olayı gerçekleşirse bağlı genler birbirlerinden ayrılır.

Eşeye Bağlı Kalıtım

İnsanda dişilerde gonozomlar tam homolog özelliğe sahiptir. Erkeklerde ise gonozomlar tam homolog değildir.

X ve Y kromozomlarının bir kısmı Homolog durumda iken, diğer kısımlar birbirleriyle ilişkisizdir.

Erkeklerde gonozom ile karakter oluşumu 3 farklı bölgeye bağlıdır. 1. X ve Y’nin homolog bölgesi 2. Y kromozomunun homolog olmayan bölgesi 3. X kromozomunun homolog olmayan bölgesi

1. X kromozomuna Bağlı Kalıtım A. X kromozomuna Bağlı Çekinik Genlerin Kalıtımı B. X kromozomuna Bağlı Baskın Genlerin Kalıtımı

X kromozomuna Bağlı Çekinik Genlerin Kalıtımı Kırmızı-Yeşil Renk Körlüğü

• Renk körlüğü erkeklerde mi yoksa dişilerde mi daha fazla görülür ?

X kromozomuna Bağlı Baskın Genlerin Kalıtımı Dentin Hastalığı Eşey Dişi Erkek Genotip X DX D X DX d X d X DY X d. Y Fenotip Bozuk Dentin Normal

1. Y kromozomuna Bağlı Kalıtım Balık pulluluk, Kulak kıllılığı ve yapışık parmaklılık Y kromozomunun homolog olmayan kısmında meydana gelen genetik hastalıklardır.

KROMOZOM SAYISINDAKİ DEĞİŞMELER

Ayrılmama Durumu Mayoz bölünme sırasında kromozomların eşit bir şekilde gametlere dağılmaması durumudur. • Sonuçta fazla kromozomlu veya eksik kromozomlu gametler oluşur. •

Mayoz I ayrılmama Mayoz I’de homolog kromozoların Birbirlerinden ayrılmaması Mayoz II’de Kardeş kromatidlerin Birbirlerinden ayrılmaması

Ayrılmama Otozomlarda Ayrılmama Gonozomlarda Ayrılmama

Otozomlarda Ayrılmama 13, 18, 21 ve 22. kromozom çiftlerinde görülür. • En sık rastlanı 21. kromozomdaki ayrılmama durumudur. •

44 + XX 44 + XY 23 + X 21 + X 22 + Y 1 2 3 4 1 ve 3 döllenirse : 45 + XX(Mongol dişi) 1 ve 4 döllenirse : 45 + XY(Mongol erkek) 2 ve 3 döllenirse : 43 + XX(Ölür) 2 ve 4 döllenirse : 43 + XY(Ölür)

Down Sendromu (Mongolizm)

Gonozomlarda Ayrılmama • Gamet oluşumu sırasında gonozom çiftlerinin ayrılmamasıdır.

44 + XX 44 + XY 22 + XX 22 + 0 22 + X 22 + Y 1 2 3 4 1 ve 3 döllenirse : 44 + XXX(Süper dişi) 1 ve 4 döllenirse : 44 + XXY(Klinefelter erkek) 2 ve 3 döllenirse : 44 + X 0(Turner dişi) 2 ve 4 döllenirse : 44 + Y 0(Ölür)

Süper Dişi: Görünümleri normaldir. Kısırlık ve zeka geriliği görülür. • Klinefelter Sendromu: Uzun boylu olurlar. İkincil eşey özellikleri belirgin değildir. Kısır olurlar. • Turner Sendromu: Kısa boyludurlar. Parmakları kısa, boyunları kalın ve yayvandır. Kısırdırlar. •

Karyotip • Karyotip, bir hücredeki kromozomları n özdeş çift kromozomlar halinde eşlendikten sonra belli bir düzene göre sıralanması sonucu elde edilen haritadır.

Plesenta Amniyon sıvısı Fetüs Rahim Serviks

Mutasyon: • Bir canlının genetik yapısının değişmesine mutasyon adı verilir.

Mutasyon Çeşitleri Kromozom Sayısının Değişmesi 2. Kromozom Yapısının Değişmesi 3. Nokta Mutasyon (Gen Mutasyonu) 1.

Kromozom Yapısındaki Değişmeler • Kromozom yapısında da istenmeyen değişiklikler çeşitli nedenler ile gerçekleşebilir.

Delesyon Kromozom parçası kaybedilir. Duplikasyon Kromozom parçası tekrarlar. İnversiyon Kromozom parçası tersine döner Translokasyon Kromozom parçası başka bir Kromozom’a bağlanır.

Nokta Mutasyon (Gen Mutasyonu) • Bir gendeki baz dizilimlerinin değişmesiyle genin özelliğinin değişmesidir.

Mutasyon Çeşitleri • Görülebilir Mutasyon • Nötral Mutasyon • Letal(Ölümcül) Mutasyon • Zararlı Mutasyon

Mutasyon Nasıl Gerçekleşir ? Kromozom sayısının değişmesiyle • Kromozom yapısının değişmesiyle • Baz diziliminin değişmesiyle •

Mutasyon Sonucu Ne olur ? Kalıtsal varyasyonlar oluşur. • Türdeş bireyler arasında genetik çeşitlilik artar. •

Kalıtsal Varyasyon • Türdeş canlıların içinde bireyden bireye değişen kalıtsal farklılıklardır.

Mutasyon Kalıtsal Varyasyonlar Oluşturur. Başarısız varyantlar ölür. En Başarılı varyantlar daha fazla Döl verir. En Başarılı varyantlar daha fazla Sayıda bulunur.