Een huis Een thuis Over ouderen en wonen

Een huis? Een thuis! Over ouderen en wonen Nico De Witte, An-Sofie Smetcoren, Liesbeth De Donder, Sarah Dury, Tine Buffel, Tinie Kardol, Dominique Verté 19/04/2012 Een huis? Een thuis! 1

In samenwerking met Een huis? Een thuis! Pag. 2

Een huis? Een thuis! Pag. 3 Inleiding

1. Vergrijzende samenleving België = 10 e oudste land ter wereld België Vlaams Gewest Brussels H. Gewest Waals Gewest 60 plussers 22, 99% 24, 11% 18, 44% 22, 41% 80 plussers 4, 92% 4, 98% 4, 58% 4, 92% Een huis? Een thuis! Pag. 4

1. Vergrijzende samenleving België 1990 2010 Mannen 100+ 109 186 Vrouwen 100+ 437 1373 Totaal 100+ 546 1559 Een huis? Een thuis! Pag. 5

1. Vergrijzende samenleving 35% 30% 60+België 60+ Brussels H. Gewest 25% 60+ Vlaams Gewest 60+ Waals Gewest 20% 15% 2000 2010 Een huis? Een thuis! Pag. 6 2020 2030 2040 2050 2060

1. Vergrijzende samenleving 12% 10% 80+ België 8% 80+ Brussels H. Gewest 6% 80+ Vlaams Gewest 4% 80+ Waals Gewest 2% 0% 2010 2020 Een huis? Een thuis! Pag. 7 2030 2040 2050 2060

2. Nergens beter dan thuis? Ageing in place – De mogelijkheid bieden en ondersteunen zodat ouderen kunnen wonen op de plaats die zij verkiezen – Meeste ouderen willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen (ook meer en meer focus vanuit het beleid) – Ook in moeilijkere omstandigheden – Economische moeilijkheden – Onaangepaste woningen – achtergestelde woning – Zorgbehoeften Een huis? Een thuis! Pag. 8

2. Nergens beter dan thuis? Belang van de woonkwaliteit bij ‘Ageing in place’ – Naarmate men ouder wordt, nemen buitenhuisactiviteiten af – Kwaliteit van de woning heeft invloed op het gevoel van veiligheid – Belangrijke factor voor goede levenskwaliteit – Onaangepastheid van de woning vormt belemmering voor mobiliteit en dagelijks leven Een huis? Een thuis! Pag. 9

2. Nergens beter dan thuis? Belang van de woonomgeving bij ‘Ageing in place’ – – Ouderen spenderen vaak meer tijd in hun buurt Ouderen zijn vaker meer gehecht aan hun buurt Ouderen kunnen afhankelijker worden van hun buurt Als ouderen in een geschikte woning leven in een ongeschikte buurt, blijven ouderen gevangen in een soort van gouden kooi (Royers, 2007, p. 5). Een huis? Een thuis! Pag. 10

3. Een huis? Een thuis! Inhoud boek 1. Hoe ziet de woonsituatie van ouderen in Vlaanderen eruit? 2. Welke push- en pullfactoren kunnen we detecteren waardoor ouderen willen verhuizen? o. a. onaangepastheid van de woning, basiscomfort, veiligheid en kwaliteit van de woonomgeving 3. Hoe gaan ouderen om met die push- en pullfactoren? 4. Wat zijn de potentieel kwetsbare groepen op vlak van huisvesting? Een huis? Een thuis! Pag. 11

Data en methodologie Een huis? Een thuis! Pag. 12

1. Ouderenbehoefteonderzoek – Grootschalig onderzoek in 138 gemeenten – 64. 737 60 plussers – Doel van het lokaal ouderenbehoefteonderzoek – Evidence-based beleid ontwikkelen – Brede vragenlijst – Huisvesting en buurt – Gezondheid en zorg – Onveiligheid, eenzaamheid, sociale participatie, … Een huis? Een thuis! Pag. 13

2. Dataverzameling Hoe hebben we ouderen bevraagd? – Gestandaardiseerde vragenlijst – Oudere vrijwilligers – als onderzoeksbegeleider, als sleutelfiguur, als interviewer = peer research – Gemeente voert het onderzoek uit – Ondersteuning via een draaiboek – Provinciale coördinatie Een huis? Een thuis! Pag. 14

3. Respondenten Wie is er bevraagd? – Thuiswonende 60 plussers – Proportioneel gestratificeerde steekproef in elke gemeente – 3 leeftijdsklassen – 60 -69 mannen en vrouwen – 70 -79 mannen en vrouwen – 80+ mannen en vrouwen – De verhoudingen binnen de bevolking worden behouden in de steekproef Een huis? Een thuis! Pag. 15

3. Respondenten Hoeveel ouderen zijn er bevraagd? Aantal respondenten Vlaams Brabant Antwerpen 13. 975 6. 034 Limburg 14. 392 West-Vlaanderen 12. 272 Oost-Vlaanderen 18. 064 Een huis? Een thuis! Pag. 16

3. Respondenten Kenmerken van steekproef – Leeftijd tussen 60 en 107 jaar 60 - 69 jaar 45, 2% 70 - 79 jaar 36, 9% 80+ 17, 9% – 55% vrouwen - 45% mannen Een huis? Een thuis! Pag. 17

3. Respondenten % Gehuwd 69, 7 Nooit gehuwd 3, 6 Gescheiden 3, 3 Samenwonend 1, 7 Weduwe(naar) 21, 7 Een huis? Een thuis! Pag. 18

3. Respondenten 40 36. 7 35 30 25 24. 1 20 20. 7 18. 5 15 10 5 0 € 500 - € 999 Een huis? Een thuis! Pag. 19 € 1000 - € 1499 € 1500 - € 1999 > € 2000

Resultaten Een huis? Een thuis! Pag. 20

1. Hoe ziet de woonsituatie van ouderen in Vlaanderen eruit? Een huis? Een thuis! Pag. 21

1. Woonvorm 95 100 80 60 40 20 3 2 0 Zelfstandig thuiswonend Een huis? Een thuis! Pag. 22 Inwonend bij kinderen Alternatieve woonvorm

1. 1 Inwonen bij kinderen Individueel profiel? – Voornamelijk 80 -plussers – Vrouwen – In weduwstaat – Groter aandeel met fysieke beperking – Laag inkomen Een huis? Een thuis! Pag. 23

1. 2 Alternatieve woningen 50 44 40 30 30 1. 1 Inwonen bij kinderen 20 10 10 9 7 0 Individueel (aangepaste) woningen Een huis? Een thuis! Pag. 24 Groepswonen Kangoeroe wonen Intergenerationeel Ondersteunend wonen groepswonen

1. 2 Alternatieve woning Individueel profiel – Voornamelijk 80 -plussers – Vrouwen – Groter aandeel met een fysieke beperking – Laag inkomen (uitz. kangoeroewoning) – Gehuwde en gescheiden ouderen Een huis? Een thuis! Pag. 25

2. Eigendomssituatie 100 83 80 60 40 20 8 5 4 Huurder (privémarkt) Geen van bovenstaande Huurder (sociale woning) 0 Eigenaar Een huis? Een thuis! Pag. 26

2. 1 Huren Individueel profiel? – Huren neemt toe met de leeftijd – Gescheiden ouderen – Ouderen met een inkomen onder € 1000 – Vaker op sociale én privémarkt – Ouderen met fysieke beperking Een huis? Een thuis! Pag. 27

3. Ouderdom van de woning 57. 0 60 50 40 27. 1 30 20 16. 0 10 0 Tussen 0 en 25 jaar Een huis? Een thuis! Pag. 28 Tussen 26 en 50 jaar Ouder dan 50 jaar

3. Ouderdom van de woning - De laagste inkomens wonen in de oudste woningen - Sociale huurwoningen zijn het jongste - 40% ouderen die inwonen bij hun kinderen wonen in een woning ouder dan 50 jaar Een huis? Een thuis! Pag. 29

2. Wat zijn push- en pullfactoren? Een huis? Een thuis! Pag. 30

Push- en pullfactoren – Push: Stressoren die ervoor zorgen dat ouderen niet langer thuis kunnen blijven wonen – Pull: Factoren die ouderen kunnen verleiden om te verhuizen/ hun woning aan te passen 1. Onaangepastheid van de woning aan ouderdom; 2. Geen basiscomfort in de woning; 3. Onveilig voelen in de woning; 4. Valfrequentie Een huis? Een thuis! Pag. 31

1. Onaangepastheid van de woning 45. 5 50 40 40. 1 30 20 14. 4 10 0 geen onaangepastheid Een huis? Een thuis! Pag. 32 matige onaangepastheid ernstige onaangepastheid

1. Onaangepastheid van de woning – Voornamelijk 80 -plussers in ernstig onaangepaste woningen – Vaker gescheiden ouderen – Vaker ouderen met fysieke beperking – Huurwoningen (zowel sociale als privé) zijn vaker ernstig onaangepast Een huis? Een thuis! Pag. 33

1. Onaangepastheid van de woning Top 5 % Er zijn trappen in de woning 49, 2 Afstand tot voorzieningen is te groot 21, 1 Woning is te groot 17, 7 Ik moet trappen doen om de woning te betreden 16, 7 Afstand tot de kinderen is te groot 14, 2 Een huis? Een thuis! Pag. 34

2. Geen basiscomfort 90 80 77. 9 70 60 50 40 30 17. 8 20 10 3. 8 3. 7 2. 9 Telefoon Toilet in de woning Bad of douche 0 Rookdetector Een huis? Een thuis! Pag. 35 Centrale verwarming

2. Geen basiscomfort Geen toilet in de woning € 500 - € 999 6, 4 € 1000 - € 1499 3, 7 € 1500 - € 1999 1, 8 > € 2000 0, 7 Een huis? Een thuis! Pag. 36

3. Veilig voelen in de woning 80 63. 3 70 65. 8 60 50 40 30 20 13. 8 10 0 Inbraakgevoelig Een huis? Een thuis! Pag. 37 s Avonds en 's nachts Alarmsysteem is geen deur niet meer openen overbodige luxe

4. Valfrequentie 80 73. 4 70 60 50 40 30 14. 2 20 10 5. 8 6. 6 twee keer drie keer of meer 0 nooit Een huis? Een thuis! Pag. 38 één keer

4. Valfrequentie % ouderen dat valt 60 -69 jaar 19, 5% 70 -79 jaar 28, 3% 80 jaar en ouder 41, 7% Een huis? Een thuis! Pag. 39

4. Valfrequentie – Vooral huurders – 35, 2% oudere huurders op de sociale markt – 30, 1% oudere huurders op de privémarkt – Vooral bij ouderen die – 40, 2% inwonen bij kinderen – 38% ouderen die wonen in alternatieve woonvormen Een huis? Een thuis! Pag. 40

3. Hoe gaan ouderen om met die push- en pullfactoren? Een huis? Een thuis! Pag. 41

1. 2. 3. 4. 5. Wie wil woning laten zoals ze is? Wie wil woning aanpassen aan behoeften? Wie klust in huis? Wie is afgelopen 10 jaar verhuisd en waarom? Wat is hun voorkeur van woonalternatieven? Een huis? Een thuis! Pag. 42

1. Woning laten zoals ze is 63. 7 70 60 50 40 30 20. 7 20 15. 6 10 0 Woning niet laten zoals ze is Een huis? Een thuis! Pag. 43 Neutraal Woning laten zoals ze is

2. Aanpassen aan behoeften 60 50 49. 1 40 24. 1 30 26. 8 20 10 0 Ik wil woning niet aanpassen aan behoeften Een huis? Een thuis! Pag. 44 Neutraal Ik wil woning aanpassen aan de behoeften

3. Klussen in huis 50 40. 6 40 26. 2 30 18. 7 20 14. 6 10 0 nooit Een huis? Een thuis! Pag. 45 zelden maandelijks wekelijks

4. Verhuisd afgelopen 10 jaar 100 85. 9 90 80 70 60 50 40 30 14. 1 20 10 0 Verhuisd afgelopen 10 jaar Een huis? Een thuis! Pag. 46 Niet verhuisd afgelopen 10 jaar

4. Verhuisd afgelopen 10 jaar Gehuwd 11, 6% Nooit gehuwd 16, 4% Gescheiden 34, 9% Samenwonend 28, 7% Weduwe(naar) 16, 9% Een huis? Een thuis! Pag. 47

4. Verhuisd afgelopen 10 jaar Eigenaar 8, 2% Huurder (privé-markt) 49, 0% Huurder (sociale woning) 37, 7% Geen van bovenstaande 31, 9% Een huis? Een thuis! Pag. 48

4. Redenen van verhuis Naar aantrekkelijke omgeving 37, 0 Door gezondheidsproblemen 26, 2 Door huisvestingsproblemen 23, 5 Door aanwezigheid voorzieningen in nieuwe wijk 18, 1 Om niet afhankelijk te willen worden van de kinderen 16, 9 Ten gevolge van eenzaamheid 14, 1 Door financiële situatie 13, 2 Ten gevolge van onveiligheidsgevoelens 12, 4 Door behoefte aan sociale contacten 11, 2 Een huis? Een thuis! Pag. 49

5. Woonalternatieven? % ouderen die positief staan t. o. v. Verhuizen naar serviceflat 15, 6 Verhuizen naar aangepaste woonvorm 8, 8 Verhuizen naar aangepaste bejaardenwoning 6, 7 Samenwonen met aantal ouderen 5, 7 Inwonen bij kinderen 4, 8 Verhuizen naar woonzorgcentrum 4, 5 Een huis? Een thuis! Pag. 50

Conclusies Een huis? Een thuis! Pag. 51

1. Woonsituatie – Inwonen bij kinderen – Niet louter een zorgverhaal – Inkomen heeft een zeer doorslaggevende rol – Alternatieve woningen – Niet ingeburgerd – Hoe ouder, hoe meer huurders – Vooral eigenaars en privéhuurders hebben oude woningen Een huis? Een thuis! Pag. 52

2. Push- en pull factoren Meest voorkomende pushfactoren: – Huisvestingsproblemen – – – Trappen doen om de woning te betreden Trappen in de woning Geen centrale verwarming Geen toilet in de woning Geen bad of douche in de woning Woning is inbraakgevoelig – Gezondheidsproblemen – Slechte gezondheid – Vallen in de woning Een huis? Een thuis! Pag. 53

2. Push- en pull factoren Meest voorkomende pullfactoren: – Aantrekkelijke woonomgeving – Toegankelijke buurt: aanwezigheid van openbare toiletten en rustbanken – Aanwezigheid van praktische voorzieningen: kruidenierszaak, postkantoor – Aanwezigheid vrijetijdsvoorzieningen: cinema, zwembad, theater Een huis? Een thuis! Pag. 54

3. Coping met push en pull Verhuizen – 14% ouderen is de afgelopen 10 jaar verhuisd – Ook aandacht hebben voor negatieve effecten? Een huis? Een thuis! Pag. 55

3. Coping met push en pull Woning aanpassen? – Nee, liever niet… – Hoe ouder, hoe kleiner de bereidheid om de woning aan te passen – Belevingsaanpassing Een huis? Een thuis! Pag. 56

4. Kwetsbare groepen Leeftijd: 80 plussers – Leven in oudste woningen – Vaker geen toilet, centrale verwarming, bad of douche – Verhuizen vaker omwille van gezondheidsproblemen Een huis? Een thuis! Pag. 57

4. Kwetsbare groepen Burgerlijke staat – Nooit gehuwden – Wonen veel vaker in oudste woningen – Het vaakst geen toilet, bad of douche in de woning – Grote valfrequentie – Echtgescheidenen – Wonen vaker in jonge woningen, maar hoge huurgraad – Huurwoningen meest onaangepast Een huis? Een thuis! Pag. 58

4. Kwetsbare groepen Lage inkomens – Huren dubbel zo vaal op de privémarkt – Verhuizen vaker – Vaker inwonen bij kinderen – “Keuze” uit financiële redenen – Willen hun woning niet aanpassen – House rich – income poor Een huis? Een thuis! Pag. 59

5. En nu? Hoe ageing well in place ondersteunen? 1. Woning en woonomgeving – Woningaanpassing – Binnen debat over ouderen en wonen veel aandacht voor ICT, sociale media, domotica – Maar: vaak ontbreken nog de basisvoorzieningen – Als ze moeten verhuizen, liefst in de eigen buurt – Aandacht voor leeftijdsvriendelijke omgeving – Vb: alternatieve woningen focussen zich op de woning, en spelen niet in op de woonomgeving Een huis? Een thuis! Pag. 60

5. En nu? Hoe ageing well in place ondersteunen? 2. Zelfregieversterkend werken – Zelfregie, zelfmanagement, zelfsturing, autonomie, … – Belang van keuzes en controle over het eigen leven – Ook op vlak van wonen – Verhuizen op latere leeftijd = vaak geen spontane, zelfgemaakte keuze, maar wordt vaak aangewezen/aangepraat/opgelegd door de omgeving Een huis? Een thuis! Pag. 61

5. En nu? Hoe ageing well in place ondersteunen? 3. Anticiperend gedrag stimuleren – Ouderen moet zelf proactief zijn en niet afwachten tot de keuzes dermate gelimiteerd zijn – Vb. : campagnes voor woningaanpassing richten zich vaak op de oudste ouderen… terwijl die er het meest weigerachtig tegenover staan – Vb. levensbestendig bouwen en verbouwen – Cognitieve herstructurering Een huis? Een thuis! Pag. 62