EDAT BALA NLEM zgr KAYA Trke retmeni Bu

EDAT - BAĞLAÇ ÜNLEM Özgür KAYA Türkçe Öğretmeni

Bu Sunumda Neler Göreceğiz? EDAT (İLGEÇ) BAĞLAÇ ÜNLEM

EDATLAR

EDAT (İLGEÇ) • Tek başına anlamı olmayan, başka sözcüklerle birleşerek yeni anlam ilgileri kuran, kullanıldığı cümlede anlam ve görev kazanan sözcüklere edat (ilgeç) denir. • Dilimizde en sık kullanılan edatlar şunlardır: ile, için, gibi, mi, göre, kadar, dek, değin, denli, -e doğru, -e rağmen, -den başka, -den dolayı, -den beri, yalnız, ancak, sadece…

«İLE» EDATI • Eskiden ekinler orak ile biçilirdi. (Araç) • Ekmeği bıçakla kestim. (Araç) • Okula servisle gidiyoruz. (Araç) • Pazara babası ile gidecekmiş. (Birliktelik) • Arkadaşlarımla oyun oynayacağız. (Birliktelik) • Filmi ilgiyle izliyoruz. (Durum)

«İÇİN» EDATI • Masa tenisi oynamak için raket aldım. (Amaç – Sonuç) • Ödevlerimi yapmak için odama geçeceğim. (Amaç – Sonuç) • Yağmur yağdığı için gezmeye gidemedik. (Neden – Sonuç) • Kış geldiği için yorganla yatıyoruz. (Neden – Sonuç) • Onun için iyi biri diyorlar. (Hakkında) • Her şey vatan için. (Uğrunda) • Bu kadar çalışma için bu para az. (Karşılık)

«GİBİ» EDATI • Annesi gibi güzel yemekler yapabiliyor. (Benzerlik) • Cennet gibi bir yurdumuz var. (Benzerlik) • Eve geldiğim gibi kendimi yatağa bıraktım. (Tezlik) • Ödevleri bitirdiğim gibi sokağa fırladım. (Tezlik) • Bugün yağmur yağacak gibi. (Olasılık) • Bu sınavdan iyi not alacak gibiyim. (Olasılık)

«Mİ» EDATI • Ahmet de bizimle gelecek mi? (Soru) • Akşam film izleyecek misiniz? (Soru) • Hafta sonları oyun oynuyor musun? (Soru) • Tatil başladı mı kimse evde durmaz. (Zaman) • Akşam oldu mu herkes sofrada toplanırdı. (Zaman) • Güzel mi güzel bir elbise aldım. (Pekiştirme) • Büyük mü büyük bir eve taşınmışlar. (Pekiştirme)

«YALNIZ, ANCAK, BİR, TEK, SADECE» EDATI • Sorunlarımı yalnız sana anlatabiliyorum. (Sadece) • Telefonumu yalnız akşamları elime alabiliyorum. (Sadece) • Bu soruyu ancak sen çözebilirsin. (Sadece) • Bu iş ancak haftaya biter. (En erken) • Senin araba ancak yirmi bin lira eder. (En fazla) • Yanımda bir sen ol, yeter. (Sadece) • Aralarında tek seni seviyorum. (Sadece)

«KADAR» EDATI • Kimse onun kadar güzel şiir yazamıyor. (Karşılaştırma) • Ben gelinceye kadar işlerini hallet. (Zaman) • O da senin kadar sevimli biri. (Benzerlik) • Seminere yüz kadar öğrenci katılmış. (Yaklaşık)

«GÖRE» EDATI • Hava düne göre daha sıcak. (Karşılaştırma) • Bu kitap tam sana göre. (Uygunluk) • Bana göre bu iş böyle halledilmez. (Bence) • Sana göre her şey kolay tabii. (Sence)

«-E KARŞI» EDATI • Denize karşı oturmuş, sohbet ediyorduk. (Yer – Yön) • Sabaha karşı aniden uyandım. (Zaman) • Bana karşı davranışları çok değişti. (Yönelik) • Akşamki maçı Almanya’ya karşı oynayacağız. (Rakiplik)

«ÜZERE» EDATI • Okula gitmek üzere evden çıktı. (Amaç – Sonuç) • İki gün sonra vermek üzere kitabı aldım. (Koşul – Sonuç) • Ödevim bitmek üzere. (Yaklaşık)

DİĞER EDATLAR • Bu yemeği senden başka kimse yapamaz. (Dışında) • Konuşmayayım diye kendimi zor tutuyorum. (Amaç – Sonuç) • Hasta diye bugünlük işe gitmedi. (Neden – Sonuç) • Üç günden beri ağzını bıçak açmıyor. (Zaman) • Eve doğru hızla yürüyoruz. (Yer – Yön) • Akşama doğru keyfimiz yerine geldi. (Zaman)

Verilen cümlelerdeki edatları bulup altını çizelim. • Aslan gibi bir oğlum var. • Hepimiz senin kadar çalıştık. • Soba yanmadığı için üşüyoruz. • Kitabı Ayşe’yle gönderdim. • Beni ancak sen anlarsın. • Dün seni aradı mı? • Sabaha doğru uyuyup kalmışız. • Dünden beri içime sığmıyor. DOĞRU YANITLARI GÖSTER.

Verilen cümlelerdeki edatları bulup altını çizelim. • Aslan gibi bir oğlum var. • Hepimiz senin kadar çalıştık. • Soba yanmadığı için üşüyoruz. • Kitabı Ayşe’yle gönderdim. • Beni ancak sen anlarsın. • Dün seni aradı mı? • Sabaha doğru uyuyup kalmışız. • Dünden beri içime sığmıyor.

EDATLAR BİTTİ. ANA SAYFAYA DÖNELİM. KONUYU TEKRAR EDELİM.

BAĞLAÇLAR

BAĞLAÇ • Tek başına anlamı olmayan, cümle içerisinde eş görevli sözcük ve sözcük öbeklerini veya cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir. • Dilimizde en sık kullanılan bağlaçlar şunlardır: ve, ile, veyahut, ya da, de/da, dahi, ama, fakat, lakin, ancak, yalnız, oysaki, hâlbuki, çünkü, bile, ki, madem, eğer, şayet, ise, ne… ne, ya… ya, hatta, meğer, üstelik…

«İLE, VE» BAĞLACI • Ahmet ile Ayşe yarın bize gelecekmiş. • Saklambaç ile körebe en sevilen oyunlardandır. • Ablasıyla abisi, onunla çok uğraşırdı. • Dolaptan peynir ve zeytin çıkardım. • Eve geldim ve üstümü değiştirdim. • Hızla dışarı çıktı ve meraklı gözlerle etrafına bakındı.

Not: Bağlaç Edat İLE • Cümlede «ile» sözcüğünün yerine «ve» bağlacını getirebiliyorsak bağlaçtır. • Getiremiyorsak edattır.

Ekmek ile süt alır mısın? Memlekete trenle gidecekmiş. Yerine «ve» gelebildiği için BAĞLAÇ Defterle kalem getirmen gerekiyor. İLE gelemediği için EDAT Ekmeği bıçakla dilimledim.

«DE/DA» BAĞLACI • O kitabı da okumak istiyorum. • Sen de bizimle gelecek misin? • Gitmek de görmek de istemiyorum. • Sen bu işi halledeceksin de göreceğiz.

Not: • «De» bağlacı ayrı yazılır. Bitişik yazılıyorsa bağlaç değil ektir. • Bağlaç olup olmadığını anlamak için cümleden çıkarmamız gerekiyor. • Cümleden çıkarıldığı zaman anlam bozulmuyorsa bağlaç, bozuluyorsa ektir. Örnek: Ø Cüzdanını evde unutmuş. àEk Ø O filmi de izlemek istiyorum. àBağlaç

«Kİ» BAĞLACI • Erken yatmalıyım ki sabah vaktinde kalkabileyim. • Anladım ki ben bu işte zorlanacağım. • Sen ki bu sınıfın en iyi öğrencisisin… • Neyse ki bir şekilde halledebildik.

Not 1: • «Ki» bağlacı ayrı yazılır. Bitişik yazılıyorsa bağlaç değil ektir. • Bağlaç olup olmadığını anlamak için arkasına «-ler» ekini getiririz. • «-ler» eki geldiğinde anlam bozuluyorsa bağlaç, bozulmuyorsa ektir. Örnek: açkiler Ø Pencereyi aç ki içeriye hava girsin. àBağlaç Ø Kalemimi evde unutmuşum, seninki yanında mı? àEk seninkiler

Not 2: • «Ki» bağlacı bazı sözcüklerde kalıplaşmış olarak bitişik yazılır. ØSanki Øİllaki ØMademki ØBelki ØOysaki ØHalbuki ØÇünkü ØA ØMeğerki

«VEYA, YA DA, YAHUT, VEYAHUT» BAĞLACI • Sen veya ben, hiç fark etmez. • Çay veya kahve içer misin? • Akşam film izleyelim ya da oyun oynayalım. • Roman ya da öykü okuyabilirsin. • Bugün sinemaya yahut tiyatroya gitmek istiyoruz. • Ben oraya geleyim veyahut başka bir yerde buluşalım.

«AMA, FAKAT, LAKİN, ANCAK, YALNIZ» BAĞLACI • İyi koştu ama birinci olamadı. • Oraya geleceğim fakat hemen olmaz. • Ben de istiyorum lakin fırsat olmuyor. • Benimle gelebilirsin ancak uslu duracaksın. • Oyun oynayacağız yalnız bir kişi eksik.

Not: Bağlaç Edat YALNIZ, ANCAK • Cümlede «yalnız» veya «ancak» sözcüğünün yerine «ama» bağlacını getirebiliyorsak bağlaçtır • Getiremiyorsak edattır.

ama Parka gidebilirsin yalnız eve geç kalma. Sınavda yalnız edatlardan soru çıkacakmış Yerine «ve» gelebildiği için YALNIZ, ANCAK BAĞLAÇ Görüşebiliriz ancak bir saat vaktim var. ama gelemediği için EDAT Seni ancak ben anlarım.

«NE… NE, HEM… HEM, YA… YA» BAĞLACI • Ne eve ne iş yerine gitmiş. • Ne beni ne de onu arıyor. • İzlediğimiz oyun hem güldürdü hem düşündürdü. • Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin. • Kâh kitap okuyor kâh müzik dinliyordu. • Yemeğini ister şimdi ye ister üzerini değiştirince.

DİĞER BAĞLAÇLAR • Erken çıkmış hâlbuki beni beklemesini söylemiştim. • Soruları hızlıca çözüyorum çünkü konuyu çok iyi anladım. • Bana kızmış oysa ben öyle demek istemedim. • Filmi pek anlamadım zira çok dalgındım. • Odasını toplamış hatta masanın tozunu bile almış.

Verilen cümlelerdeki bağlaçları bulup altını çizelim. • Erken yat da erken kalkalım. • Uyuşuk ama sevimli bir kedim var. • Ferhat’la Şirin’i herkes tanır. • Kahvaltıda bir ya da iki dilim ekmek yerim. • Ya beni de götür ya sen de gitme. • Ne seni gördüm ne arkadaşını. • Bize geldi ancak çok oturmadı. • Sen de gel ki içeriye girebilelim. DOĞRU YANITLARI GÖSTER.

Verilen cümlelerdeki bağlaçları bulup altını çizelim. • Erken yat da erken kalkalım. • Uyuşuk ama sevimli bir kedim var. • Ferhat’la Şirin’i herkes tanır. • Kahvaltıda bir ya da iki dilim ekmek yerim. • Ya beni de götür ya sen de gitme. • Ne seni gördüm ne arkadaşını. • Bize geldi ancak çok oturmadı. • Sen de gel ki içeriye girebilelim.

BAĞLAÇLAR BİTTİ. ANA SAYFAYA DÖNELİM. KONUYU TEKRAR EDELİM.

ÜNLEMLER

ÜNLEM • Korku, sevinç, heyecan, coşku gibi duyguları belirten ve seslenme bildiren sözcüklere ünlem denir. • Dilimizde en sık kullanılan ünlemler şunlardır: Hey, vay, oley, aaa, bravo, yeter, eee, ah, vah, tüh, uf, ay, eyvah, aman…

ÜNLEM • Hey! Beni duyuyor musunuz? • Oley! Babam oyuncak almış. • Aman! Çay çok sıcak, dikkat et. • Vah vah! Paranı düşürdün demek. • Eyvah! Çocuk tabağı kırdı kıracak. • Eee! Sonra ne yaptınız?

ÜNLEMLER BİTTİ. ANA SAYFAYA DÖNELİM. KONUYU TEKRAR EDELİM.