Economie een inleiding Hoofdstuk 25 Het ISLMmodel S

Economie, een inleiding Hoofdstuk 25 Het IS-LM-model © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Inhoud Het verband tussen de reele en de monetaire sfeer 2. De IS-curve 3. De LM-curve 4. Het evenwicht in het IS-LM-schema 1. Het effect van een toename van de autonome investeringen 4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid 4. 3 Het effect van een expansief monetair beleid 4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 4. 1 5. Het IS-LM-model en de aggregatieve vraagcurve De afleiding van de aggregatieve vraagcurve 5. 2 Verschuivingen van de AV-curve 5. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 2/36

1. Het verband tussen de reële en de monetaire sfeer § H 24 de reële sfeer: twee veronderstellingen • Horizontale AA-curve: algemeen prijspeil verandert niet • Markt voor goederen en diensten in isolatie van financiële markten § Tweede veronderstelling laten we los in H 25: bestuderen expliciet interactie tussen monetaire en reële sfeer • Intrestvoet i zal voortaan een rol spelen § IS-LM-schema is uitdrukking van dubbele link tussen Q en i • Economische activiteit bepaalt transactievraag naar geld • Intrestvoet bepaalt economische activiteit § Investeringen zijn expliciet afhankelijk van i h is intrestgevoeligheid van investeringen I 0 zijn bv. ‘animal spirits’ Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 3/36

Figuur 25. 1: de vraag naar investeringsgoederen i intrestongevoelige investeringen I = I 0 − h · i i i 0 Economie, een inleiding 2017 I 2 25 – Het IS-LM-model I I 1 I I André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 4/36

1. Het verband tussen de reële en de monetaire sfeer § Twee voorbeelden • Economie herneemt • Expansief monetair beleid § Wisselwerking eindigt bij nieuw evenwicht in reële sfeer (AV = AA) en monetaire sfeer (MV = MA) • IS-LM-schema om simultaan evenwicht voor te stellen en te analyseren Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 5/36

Figuur 25. 2: de wisselwerking tussen reële en monetaire sfeer (1) economie herneemt: Q transactievraag geld … i multiplicator: Q investeringen nemen af : I reële sfeer (goederen en diensten ) Q Q multiplicator investeringen nemen toe : I Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model i 2 geld en financiële markten i … transactievraag geld i (2) expansief monetair beleid: M A en i André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 6/36

2. De IS-curve Wat is evenwichtsniveau van nationaal inkomen bij alternatieve waarden van intrestvoet? § Grafisch § Verticale as: intrestvoet i § Horizontale as: evenwicht in reële sfeer bij deze intrestvoet § § IS-curve toont alle combinaties van intrestvoeten en evenwichtsinkomens Dalende rechte § Naar beknopte evenwichtsvoorwaarde (I = S) § Vraagoverschot: punten links van IS-curve § Aanbodoverschot: punten rechts van IS-curve § Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 7/36

Figuur 25. 3: de IS-curve afgeleid vanuit het 45 -diagram voor de reële sfeer AV 1(i = i 1) AV E 1 AV 0(i = i 0) E 0 45° 0 i Q 0 Q Q 1 i 0 (i 0, Q 0) (i 1, Q 1) i 1 0 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model IS = {(i, Q) | AV = AA} Q 0 Q 1 Q waarvoor AV = AA André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 8/36

2. De IS-curve § Mate waarin evenwichtsniveau van nationaal inkomen afneemt bij hogere intrestvoeten hangt af van helling IS-curve. § Intrestgevoeligheid van investeringsvraag h Weinig intrestgevoelig: steile curve (Keynes) § Zeer intrestgevoelig: vlakke curve § § § Multiplicator Andere factoren dan intrestvoet zorgen voor verschuiving Vb. negatieve schok consumenten- of ondernemersvertrouwen: curve naar links § Vb. expansief budgettair of monetair beleid: curve naar rechts § Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 9/36

3. De LM-curve Wat is het evenwichtsniveau van de intrestvoet bij alternatieve waarden van de economische activiteit? § Grafisch § • Horizontale as: economische activiteit Q • Verticale as: evenwicht op geldmarkt bij deze economische activiteit § Verzameling van alle combinaties van inkomens en evenwichtsintrestvoeten • Stijgende rechte • Naar evenwicht op geldmarkt (L = M) • Punten boven LM-curve: aanbodoverschot van geld • Punten onder LM-curve: vraagoverschot naar geld Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 10/36

Figuur 25. 4: de LM-curve afgeleid vanuit het evenwicht op de geldmarkt i waarvoor MV = MA LM = {(i, Q) | M V = M A} i 1 i (i 1, Q 1) i i 1 i 0 (i 0, Q 0) MA E 1 E 0 M 1 V (Q = Q 1) M 0 V (Q = Q 0) 0 Economie, een inleiding 2017 Q 0 Q 1 25 – Het IS-LM-model Q 0 geldmarkt M André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 11/36

3. De LM-curve § Helling LM-curve hangt af • Inkomensgevoeligheid van geldvraag § Hoog: steile curve § Laag: vlakke curve • Intrestgevoeligheid van geldvraag § Hoog: vlakke curve (Keynes) Horizontale LM-curve: liquiditeitsval § § Laag: steile curve Verandering in andere factoren doen LM-curve verschuiven • Vb. Expansief of restrictief monetair beleid • Vb. toename prijspeil • Vb. toename geldvraag die niet te maken heeft met inkomensniveau Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 12/36

4. Het evenwicht in het IS-LM-schema Het effect van een toename van de autonome investeringen 4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid 4. 3 Het effect van een expansief monetair beleid 4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 4. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 13/36

Figuur 25. 5: de IS-LM-grafiek LM = {(i, Q) | MV = MA} i A i* AV < AA M v < MA AV > AA E = {(i, Q) | AV = AA & M V = M A} MV < MA AV > AA M V < MA C AV > AA M V > MA 0 Economie, een inleiding 2017 D Q* 25 – Het IS-LM-model B IS = {(i, Q) | AV = AA} Q André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 14/36

4. 1 Het effect van een toename van de autonome investeringen § Vb. verwachtingen bij producenten over toekomstige verkopen verbeteren • Intercept I 0 neemt toe • Multiplicatormechanisme • Toename nationaal inkomen § IS-curve naar rechts • Economische activiteit neemt toe: evenwicht in reële sfeer, niet in monetaire sfeer • Toename in transactievraag § § Opwaartse druk op intrestvoet om evenwicht op geldmarkt te herstellen Beweging in richting LM-curve • i en Q zijn gestegen, maar Q steeg minder dan als de geldmarkt buiten beschouwing blijft: deel effect gaat verloren door stijging i Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 15/36

Figuur 25. 6: het effect van een toename van de autonome investeringen in het IS-LM-schema IS 1 i IS 0 LM 0 i 1 E 0 i 0 0 Economie, een inleiding 2017 Q 0 25 – Het IS-LM-model A Q Q’ Q André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 16/36

4. Het evenwicht in het IS-LM-schema Het effect van een toename van de autonome investeringen 4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid 4. 3 Het effect van een expansief monetair beleid 4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 4. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 17/36

4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid § Vb. extra uitgaven voor infrastructuur • IS-curve naar rechts • Meer geld nodig voor transactiedoeleinden § Opwaartse druk op intrestvoet • Effectiviteit van beleid hangt af van helling LM-curve § Vlakke LM 1: beperkte stijging i nodig, output neemt sterk toe § Steile LM 2: sterke stijging i nodig, output neemt beperkt toe § Effect van stimulus op productie is dus opnieuw kleiner dan bij gelijkblijvende intrestvoet • Crowding out • Grootte verdringingseffect hangt af van § mate waarin transactievraag naar geld stijgt § hoeveel intrestvoet moet stijgen om evenwicht te herstellen § hoe sterk investeringen reageren op intrestvoet (parameter h) Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 18/36

Figuur 25. 7: expansief budgettair-fiscaal beleid in het IS-LM-schema LM 2 IS 1 i IS 0 E 2 i 2 E 1 i 0 A E 0 0 Economie, een inleiding 2017 LM 1 Q 0 25 – Het IS-LM-model Q 2 Q 1 Q’ Q André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 19/36

4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid § Veel discussie over effectiviteit budgettair beleid • Keynes § Geldvraag zeer gevoelig voor veranderingen intrestvoet (geldvraagcurve vlak) § Investeringen weinig gevoelig voor veranderingen intrestvoet (h is laag) Beperkt verdringingseffect Budgettair beleid is geschikt instrument • Monetaristen – M. Friedman § Geldvraag niet zo gevoelig voor veranderingen intrestvoet (geldvraagcurve is steiler) § Investeringen wél gevoelig voor veranderingen intrestvoet (h is hoger) Groot verdringingseffect Budgettair beleid geen effectief instrument § Accommoderend monetair beleid Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 20/36

4. Het evenwicht in het IS-LM-schema Het effect van een toename van de autonome investeringen 4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid 4. 3 Het effect van een expansief monetair beleid 4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 4. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 21/36

4. 3 Het effect van een expansief monetair beleid § Vb. lagere reserveratio of meer obligatie-inkopen • Geldaanbodoverschot • i daalt, LM-curve naar beneden • Lagere intrestvoet lokt grotere vraag naar investeringsgoederen uit • Toegenomen product zorgt voor bijkomende vraag via multiplicator • Economische activiteit moet toenemen om evenwicht in reële sfeer te herstellen § Effectiviteit • Keynes § Vlakke geldvraagcurve, steile investeringsvraag § Beperkte effectiviteit monetair beleid • Monetaristen § Steile geldvraagcurve, vlakke investeringsvraag § Grotere effectiviteit monetair beleid Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 22/36

Figuur 25. 8: expansief monetair beleid in het IS-LM-schema i LM 0 i 0 LM 1 E 0 ii E 1 i’ A 0 Economie, een inleiding 2017 Q 0 25 – Het IS-LM-model IS 0 Q 1 Y André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 23/36

4. Het evenwicht in het IS-LM-schema Het effect van een toename van de autonome investeringen 4. 2 Het effect van een expansief budgettair beleid 4. 3 Het effect van een expansief monetair beleid 4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 4. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 24/36

4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 § Financiële crisis en recessie • Credit crunch § LM-curve naar boven (LM 1) • Implosie vertrouwen bij consumenten en producten § IS-curve naar beneden (IS 1) • Resultaat: forse economische krimp, sterk oplopende werkloosheid en dalende intrestvoet § Reactie beleidsmakers • Verlaagden centrale beleidsrente tot 0% en injecteerden massaal liquiditeiten in financieel systeem § § § Kon vertrouwen niet herstellen: banken parkeerden miljarden op depositorekening bij ECB LM-curve (LM 2) botste op ‘zero lower bound’ en werd horizontaal Monetair beleid had grip op geldmarkt verloren: ‘liquiditeitsval’ Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 25/36

Figuur 25. 9: de recessie van 2009 en de reactie van het monetair beleid in het IS-LM-schema i IS 0 LM 1 LM 2 LM 0 E 0 IS 1 E 1 0 Economie, een inleiding 2017 Q 1 Q 2 B 25 – Het IS-LM-model Q 0 Q André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 26/36

Figuur 25. 10 : reële groei in de eurozone van 2001 tot 2018 en de bijdrage van de verschillende componenten van de aggregatieve vraag groei (in %) 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 particuliere consumptie netto export overheidsconsumptie voorraadwijziging investeringen bbp groei Bron: AMECO database – Europese Commissie (update 7 2 2017). Noot: 2016 2018 zijn prognoses. Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 27/36

4. 4 Het macro-economisch beleid tijdens de financiële crisis van 2007 -2008 en de recessie van 2009 § Beleidsmakers flankeerden monetaire stimuli met budgettairfiscale stimuli • Overheidsuitgaven verhogen (direct effect op AV) • Belastingverlagingen (indirect effect op AV via beschikbaar inkomen en private consumptie • IS-curve naar rechts § § § Aanvankelijk geen verdringingseffect Pas vanaf punt B begint intrestvoet te stijgen Timing en mix van saneringsmaatregelen zijn essentieel Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 28/36

5. Het IS-LM-model en de aggregatieve vraagcurve De afleiding van de aggregatieve vraagcurve 5. 2 Verschuivingen van de AV-curve 5. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 29/36

5. Het IS-LM-model en de aggregatieve vraagcurve • IS-LM is tot jaren 1970 populairste denkkader Samenvatting van aggregatieve vraagzijde van economie • Tot dan stabiele prijzen • Vraaggedreven veranderingen in productie • • Jaren 1970 Negatieve aanbodschokken, zoals oliecrises • Bracht IS-LM in diskrediet • Vaste outputprijs is onrealistisch op middellange termijn • Introductie aggregatieve aanbodcurve (AA) • • AV-AA-model om macro-economisch evenwicht op middellange termijn te bespreken Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 30/36

5. 1 De afleiding van de aggregatieve vraagcurve § Aggregatieve vraag is verband tussen evenwichtsniveau van nationaal product en algemeen prijsniveau • Voor elk prijsniveau geeft AV-curve het corresponderende evenwichtsniveau weer van het nationaal product • Afgeleid in IS-LM-schema § AV-curve • Negatieve helling • Verschilt niettemin van vraagcurve voor individueel goed § Alle gezinnen, ondernemingen, overheid en buitenland samen § Stijging van prijsniveau doet reële waarde van geldhoeveelheid dalen Leidt tot stijging van i in IS-LM-model Afname van investeringen Lagere aggregatieve vraag • Verloopt vlakker of steiler naargelang de helling van IS-curve en omvang verschuiving van LM-curve Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 31/36

Figuur 25. 11: afl eiding van de aggregatieve vraagcurve (AV) uit de IS-LM-grafiek i LM 1 voor P 1 E 1 LM E 0 IS 0 0 Q 1 Q 0 Q P PI (P 1, Q 1) (P 0, Q 0) P 0 0 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model AV = {(P, Q) | IS=LM} Q 1 Q 0 Q waarvoor AV = AA M V = MA André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 32/36

5. Het IS-LM-model en de aggregatieve vraagcurve De afleiding van de aggregatieve vraagcurve 5. 2 Verschuivingen van de AV-curve 5. 1 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 33/36

5. 2 Verschuivingen van de AV-curve Alle veranderingen in evenwichtsoutput door verschuivingen van de LM- of IS-curve die niet volgen uit een verandering van het algemeen prijspeil § Vb. expansief budgettair beleid § • IS-curve naar rechts, verdringingseffect door stijging i • Outputtoename heeft niets te maken met veranderende prijzen § Ook AV-curve verschuift naar rechts = expansief vraagbeleid § § Grootte verschuiving hangt af van multiplicator overheidsbestedingen Vb. belastingverhogingen • AV-curve naar links • Vraaguitval § Vb. restrictief monetair beleid • AV-curve naar links Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 34/36

Figuur 25. 12: effecten van expansief budgettair-fiscaal beleid op de AV-curve i LM 0 voor P 0 i 1 E 0 i 0 E 1 A IS 1 bij G 1 IS 0 bij G 0 0 Q 1 Q P AV 1 bij G 1 AV 0 bij G 0 P 0 0 Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model (P 0, Q 1) (P 0, Q 0) Q 0 Q André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 35/36

5. 2 Verschuivingen van de AV-curve § Onderscheid tussen monetair en budgettair-fiscaal beleid vervaagt bij voorstelling via AV-curve • Er blijft echter verschil tussen beide instrumenten § Expansief budgettair-fiscaal beleid: intrestvoet stijgt § Expansief monetair beleid: intrestvoet daalt • Samenstelling van uitgelokte outputtoename zal wellicht verschillen: intrestdaling doet intrestgevoelige componenten (vb. private investeringen) van AV toenemen Economie, een inleiding 2017 25 – Het IS-LM-model André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 36/36