Economie een Inleiding Hoofdstuk 22 Het aggregatieve aanbod

Economie, een Inleiding Hoofdstuk 22: Het aggregatieve aanbod ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1

Het aggregatieve aanbod § Hoofdstuk 21: l l Alle nominale input- en outputprijzen vast AA past zich (automatisch) aan AV aan § Dit hoofdstuk: l Mate waarin AA zich aanpast aan AV afhankelijk van § Productieproces § Markt voor productiefactoren (arbeid) op korte, middellange en lange termijn ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2

Het aggregatieve aanbod § Figuur 22. 1. : l l l Nauwe samenhang tussen evoluties op arbeidsmarkt en conjunctuurcyclus Werkgelegenheid sterk procyclisch § Sterke economische groei: toename tewerkstelling § Minder sterke groei: afname tewerkstelling Meeste ondernemingen kozen tijdens recessie van 2009 voor vermindering van arbeidsvolume § In plaats van aanpassing lonen § Loonrigiditeit ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 3

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 1. Beroepsbevolking, werkgelegenheidsgraad en werkloosheidsgraad 2. Brutoloon, loonkost, loonwig, loonrigiditeit 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 6

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 7

1. 1. Beroepsbevolking, werkgelegenheidsgraad en werkloosheidsgraad § Bevolking op arbeidsleeftijd l Som van alle werknemers in België tussen 15 en 64 jaar (beroepsbevolking + niet-actieven) § Beroepsbevolking l Som van nationale werkgelegenheid en werkloosheid § Werkgelegenheidsgraad (in %) l Nationale werkgelegenheid / Bevolking op arbeidsleeftijd * 100 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 8

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 9

1. 1. Beroepsbevolking, werkgelegenheidsgraad en werkloosheidsgraad § Tabel 22. 2. : l l Hoge werkgelegenheidsgraad § Mannen § 25 -54 jaar § Hoger opgeleiden Lage werkgelegenheidsgraad § Brussel en Wallonië § Jongeren in Brussel, ouderen in Vlaanderen en Wallonië § Lager opgeleiden ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 10

1. 1. Beroepsbevolking, werkgelegenheidsgraad en werkloosheidsgraad § Werkloosheidsgraad l Aantal werklozen / Beroepsbevolking § Figuur 22. 2. l l Illustreert conjunctuurgevoeligheid van werkloosheidsgraad België en Europa: structurele eerder dan cyclische toename werkloosheid § Institutionele kenmerken arbeidsmarkt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 11

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 12

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 13

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 1. Beroepsbevolking, werkgelegenheidsgraad en werkloosheidsgraad 2. Brutoloon, loonkost, loonwig, loonrigiditeit 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 14

1. 2. Brutoloon, loonkost, loonwig, loonrigiditeit § Loon (algemeen) l Vergoeding die wordt betaald voor arbeidsprestatie § Brutoloon l Contractueel overeengekomen bezoldiging voor uitvoeren van bepaalde arbeidsprestatie § Nettoloon l Loon dat werknemer overhoudt na betalen van bijdrage aan sociale zekerheid en inkomstenbelasting ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 15

1. 2. Brutoloon, loonkost, loonwig, loonrigiditeit § Loonkosten l Brutoloon vermeerderd met werkgeversbijdrage aan sociale zekerheid en andere kosten arbeidscontract § Loonwig l Procentueel verschil tussen loonkost en nettoloon § Werknemer versus werkgever l l Relevant voor werknemer: nettoloon Relevant voor werkgever: loonkost ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 16

1. 2. Brutoloon, loonkost, loonwig, loonrigiditeit § Nominaal loon l l Vergoeding per eenheid arbeid (in geld) W § Reëel loon l l l Koopkracht van deze vergoeding Berekend als verhouding tussen nominaal loon en prijsindexcijfer w/P § Loonrigiditeit l Lonen kunnen zich niet vrij aanpassen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 17

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 18

2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt § Veronderstel perfecte concurrentie op arbeidsmarkt l l l Aanbieders van arbeid en vragers naar arbeid zijn prijsnemers Lonen passen zich aan bij wijziging vraag of aanbod Realistisch? § In realiteit: rigiditeiten ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 19

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 1. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 20

2. 1. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt § Globaal aanbod l Som van arbeidsaanbod van alle personen § Globale vraag l Som van arbeidsvraag van alle ondernemingen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 21

2. 1. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt § Aanbodcurve verloopt stijgend l Toename reëel nettoloon Toename bereidheid tot werken § Vraagcurve verloopt dalend l Dalende marginale productiviteit van arbeid § Globaal evenwicht op arbeidsmarkt l l Marktvraag = Marktaanbod Figuur 22. 3. : § Stel reëel loon = w 1/P 1 § arbeidsvraag L 1, arbeidsaanbod L 2 § aanbodoverschot en dus werkloosheid ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 22

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 23

2. 1. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt § Indien werkloosheid = situatie waarbij mensen zouden willen werken maar geen werk vinden l Dan biedt model van perfecte concurrentie geen verklaring voor werkloosheid ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 24

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 25

2. 2. Effect van technologische vooruitgang en een toename in de scholingsgraad van werknemers § Technologische vooruitgang: afname van prijs van kapitaal l l Indien kapitaal en hoger opgeleiden complementen: § Afname van prijs kapitaal Toename van vraag naar hoger opgeleiden § LV-curve voor hoger opgeleiden verschuift naar rechts Indien kapitaal en lager opgeleiden substituten: § Afname van prijs kapitaal Afname van vraag naar lager opgeleiden § LV-curve voor lager opgeleiden verschuift naar links ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 26

2. 2. Effect van technologische vooruitgang en een toename in de scholingsgraad van werknemers § Figuur 22. 4. : l l Verdeling van tewerkstelling naar opleidingsniveau tussen 1999 en 2012 Relatieve toename hoger opgeleiden op arbeidsmarkt § Verklaring 1: verschuiving vraagcurve naar hoger opgeleiden naar rechts, of verschuiving vraagcurve naar lager opgeleiden naar links Technologische vooruitgang § Verklaring 2: verschuiving aanbodcurve van hoger opgeleiden naar rechts, of verschuiving aanbodcurve van lager opgeleiden naar links Toename scholingsgraad ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 27

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 28

2. 2. Effect van technologische vooruitgang en een toename in de scholingsgraad van werknemers § Welke verklaring correct? l ‘Race between technology and education’ § Relatieve vraag naar hooggeschoolde arbeid neemt sterker toe dan relatief aanbod relatief loon hooggeschoolden neemt toe § Relatief aanbod van hooggeschoolde arbeid neemt sterker toe dan relatieve vraag relatief loon hooggeschoolden (en dus ook de inkomensongelijkheid) neemt af ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 29

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 30

2. 2. Effect van technologische vooruitgang en een toename in de scholingsgraad van werknemers § Tabel 22. 3. : observatie: l l Bruto-maandloon van werknemers met hogere opleiding is sterker gegroeid dan bruto-maandloon van werknemers met ten hoogste diploma secundair onderwijs Invloed van technologische vooruitgang overheerst ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 31

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 32

3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt § Arbeidsmarkt beantwoordt in realiteit niet aan perfect competitief model l Arbeidsmarkt heeft aantal specifieke kenmerken ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 33

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid 2. De rol van vakbonden en werkgeversorganisaties 3. Andere specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 34

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Belangrijk kenmerk Belgische arbeidsmarkt: l Hoge lasten (belastingen) § Figuur 22. 5. : l l ‘Impliciete heffing’ op arbeid in België vergelijken met deze in Eurozone sinds 1995 In 2011 int overheid 43% van gemiddelde werkgeverskost als belasting of sociale bijdrage ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 35

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 36

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Effect van deze loonbelasting en bijdragen aan sociale zekerheid op globale arbeidsmarktevenwicht? § Figuur 22. 6. : l l l wb/P: reëel brutoloon wb: nominaal brutoloon P: prijsindex L 0 A en L 0 V: situatie zonder bijdragen aan sociale zekerheid E 0: corresponderend evenwicht ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 37

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 38

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Linkerpaneel figuur 22. 6. : l Illustreert invoering verplichte werknemersbijdrage aan sociale zekerheid § Nominaal nettoloon: § Reëel nettoloon: ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 39

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Bij onveranderd brutoloon krijgen werknemers lager reëel nettoloon in handen l l l Nochtans blijven voorkeuren onveranderd Werknemers eisen bijgevolg hoger reëel brutoloon Aanbodcurve wentelt naar boven § Werknemersbijdrage slechts gedeeltelijk door werknemers zelf gedragen l Van totale bijdrage E 1 N wordt E 1 M afgewenteld op werkgever in vorm van hoger brutoloon § Nieuw evenwicht: tewerkstelling gedaald (bruto loon gestegen maar netto loon gedaald) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 40

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Rechterpaneel figuur 22. 6. : l Illustreert invoering verplichte werkgeversbijdrage aan sociale zekerheid § Reële loonkost wordt dan: ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 41

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Bij onveranderd brutoloon ervaren werkgevers veel hogere reële loonkost l l l Productiefunctie verandert niet Bereidheid tot betalen van werkgever verandert ook niet… oplossing: lager reëel brutoloon Vraagcurve wentelt naar beneden § Werkgeversbijdrage: slechts gedeeltelijk door werkgevers zelf gedragen l Van totale bijdrage E 1 K wordt E 1 M afgewenteld op werknemer in vorm van lager brutoloon § Nieuw evenwicht: tewerkstelling gedaald (bruto loon gedaald maar loonkost gestegen) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 42

3. 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid § Figuur 22. 7. : werknemers- én werkgeversbijdrage l l Tewerkstelling daalt van L 0 naar L 1 Reëel nettoloon afgenomen Reële loonkost toegenomen Reëel brutoloon? § Loonwig gestegen l Slecht voor tewerkstellingsgraad § Mate van afwenteling l Bepaald door elasticiteiten van vraag en aanbod (!) § Vraag of aanbod belasten: equivalent (!) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 43

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 44

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 45

3. 2. De rol van vakbonden § Bepaling loon en andere aspecten van arbeidscontract zelden overgelaten aan ‘onzichtbare hand’ l Resultaat van onderhandelingen tussen werkgevers- en werknemersorganisaties (‘sociale partners’) § Sociale partners onderhandelen elke twee jaar over Centraal Akkoord l l Wet van 26 juli 1996 Centraal Akkoord: hoeveel kunnen nominale lonen stijgen tijdens volgende twee jaar ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 46

3. 2. De rol van vakbonden § Daarna, loonafspraken op sectorniveau l l Paritaire comités Collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO) § Ex ante indicatieve loonnorm uit Centraal Akkoord moet wel in aanmerking genomen worden § Ex post overschrijdingen van deze loonnorm kunnen echter plaatsvinden l Zie Figuur 22. 8. ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 47

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 48

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 1. Het effect van loonbelasting en bijdragen aan de sociale zekerheid 2. De rol van vakbonden en werkgeversorganisaties 3. Andere specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 49

3. 3. Andere specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt § Arbeidsmarkt: imperfecte informatie l l Werkgever: § Efficiëntielonen § Zoekkosten (geschikte arbeidskracht zoeken) Werknemer: § Zoekkosten (m. b. t. openstaande vacatures, karakteristieken van die vacatures) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 50

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 51

4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters § Realistisch beeld van prijsvorming op arbeidsmarkt l l Nominale prijzen variëren op lange termijn AA volgt niet automatisch veranderingen in AV ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 52

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 1. De onderhandelingscurve 2. De prijszettingscurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 53

4. 1. De onderhandelingscurve § Centrale loonnorm geeft aan in welke mate nominale lonen kunnen stijgen in toekomst l l Mogelijke specificatie: Belangrijke determinanten: § Verwachting in verleden over huidig prijspeil (bepaalt koopkracht) § Totale tewerkstelling (bepaalt vakbondsmacht) § Andere factoren die loonvormingsproces bepalen samengevat in z ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 54

4. 1. De onderhandelingscurve § Onderhandelingscurve l l l Verband tussen centrale loonnorm en tewerkstelling WS-curve, ‘Wage Setting’ Onderhandelingscurve verschuift naar boven (onder) indien verwacht prijspeil toeneemt (afneemt) § Beweging van A naar B (Figuur 22. 9. ) l Toename (verwacht) nominaal loon, en aangezien verwacht prijspeil niet wijzigt Toename (verwacht) reëel loon ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 55

4. 1. De onderhandelingscurve § Verwacht reëel loon kan verschillen van feitelijk reëel loon l Afhankelijk van evolutie P § Figuur 22. 9. : l l Toename van P 0 (oorspronkelijk verwacht prijspeil) naar P 1 Prijzen hoger dan verwacht (P 1 > Pe = P 0) bij loononderhandelingen Reële lonen lager dan gedacht Bij nieuwe onderhandelingen worden verwachtingen bijgesteld en verschuift curve naar omhoog ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 56

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 57

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 1. De onderhandelingscurve 2. De prijszettingscurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 58

4. 2. De prijszettingscurve § Feitelijk algemeen prijsniveau l Resultaat van beslissingen van ondernemingen § Stel: arbeidskost per eenheid output: § En veronderstel volgende eenvoudige korte termijn macro -economische productiefunctie: ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 59

4. 2. De prijszettingscurve § Output neemt lineair toe met ingezette hoeveelheid arbeid l l Veronderstel daarenboven A = 1 Marginale en gemiddelde kosten = Nominaal loon w § Prijszettingsrelatie: l l Verband tussen feitelijk algemeen prijspeil en nominaal loon w θ: mark-up factor § Als θ = 0: ondernemingen kunnen prijs niet boven marginale kosten plaatsen § Hoe meer marktmacht ondernemingen hebben, hoe hoger θ ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 60

4. 2. De prijszettingscurve § Figuur 22. 10. : l l Relatie in (w, L)-ruimte Prijszettingscurve of PS-curve (‘Price Setting’) Nominaal loon uitdrukken als: Meer concurrentie op outputmarkten (daling van θ 0 naar θ 1) leidt tot verschuiving van prijszettingscurve naar boven ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 61

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 62

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 1. De onderhandelingscurve 2. De prijszettingscurve 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt 4. Reële loonrigiditeit en de ‘natuurlijke’ werkloosheid 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 63

4. 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt § Evenwicht op arbeidsmarkt: consistentie tussen l l Verwacht prijsniveau opgenomen in WS-relatie Prijsniveau dat ondernemingen willen zetten op outputmarkt § Figuur 22. 11. : l Punt A: ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 64

4. 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt § Evenwicht: loonniveau dat compatibel is met zowel loonnorm-relatie in WS-curve als prijszettingsrelatie in PS-curve: w 0 in punt E 0 l L 0 § Tewerkstellingsniveau > L 0 l Zolang algemeen prijsniveau niet wijzigt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 65

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 66

4. 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt § Maar: bij L 0 geen evenwichtssituatie § Ondernemingen zullen prijzen verhogen om ongelijkheid bij oud prijsniveau… … terug om te zetten in gelijkheid (zie Figuur 22. 12. ) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 67

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 68

4. 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt § Figuur 22. 12. : na aanpassing prijsniveau: l l Hoger tewerkstellingsniveau L 1 ligt zowel op PS-curve als op WS-curve: OK Maar… prijsstijging van P 0 naar P 1 § Afname reële lonen § Werknemers voelen zich bedrogen § Hogere prijzen worden opgenomen in loonnorm bij nieuwe onderhandelingen § WS-curve schuift omhoog § Op lange termijn bewegen curven naar nieuw snijpunt en evenwicht E 1 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 69

4. 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt § Afwijkingen van (LT evenwichts)tewerkstellingsniveau L 0 l Voorbeeld bij toename AV § Aanpassing outputprijzen § PS-curve verschuift naar boven § KT: toename tewerkstelling en aggregatief aanbod § LT: WS-curve verschuift omhoog Finaal reageert AA weinig op veranderingen in AV § Belangrijk: snelheid waarmee nieuw LT evenwicht wordt bereikt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 70

4. 3. Het evenwicht op de niet perfecte competitieve arbeidsmarkt § Belangrijk: snelheid waarmee nieuw LT evenwicht wordt bereikt l l Snelle aanpassing § Rationele verwachtingen, loonindexering Trage aanpassing § Adaptieve verwachtingen, lage frequentie van heronderhandeling loonnorm § Tabel 22. 3. : l Mate waarin loonbeleid op ondernemingsniveau in 15 Europese landen gekoppeld is aan waargenomen of verwachte inflatie ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 71

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 72

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 1. De onderhandelingscurve 2. De prijszettingscurve 3. Hetevenwichtopdenietperfectecompetitieve arbeidsmarkt 4. Reële loonrigiditeit en de ‘natuurlijke’ werkloosheid 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 73

4. 4. Reële loonrigiditeit en de ‘natuurlijke’ werkloosheid § Natuurlijke werkloosheid: werkloosheid als gevolg van reële loonrigiditeit l l Omdat reëel loon afwijkt van reëel loon op perfect competitieve arbeidsmarkt Natuurlijke werkloosheidsgraad: uitgedrukt in verhouding tot beroepsbevolking § Veranderingen in natuurlijke werkloosheid? l Voorbeelden: § Matiging looneisen vakbonden § Betere informatie voor werkgevers § Meer competitie (kleinere mark-up) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 74

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 75

4. 4. Reële loonrigiditeit en de ‘natuurlijke’ werkloosheid § Nominale loonstarheid l Kan werkloosheid enkel op korte termijn verklaren § Reële loonrigiditeit l Kan werkloosheid ook op lange termijn verklaren § Figuur 22. 14. : l l Nominale loonstarheid § Recessie Daling tewerkstelling (i. p. v. afname loon) Reële loonrigiditeit § Loonmatiging bij vakbonden leidt uiteindelijk tot nieuw evenwicht nabij natuurlijke werkloosheid ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 76

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 77

Het aggregatieve aanbod - Inhoudstafel 1. Enkele begrippen 2. Het macro-economisch evenwicht op een perfect competitieve arbeidsmarkt 3. Specifieke kenmerken van de arbeidsmarkt 4. Evenwicht op de arbeidsmarkt met vakbonden en prijszetters 5. De aggregatieve aanbodcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 78

5. De aggregatieve aanbodcurve § Korte termijn: l l Veranderingen in vraag naar goederen en diensten kunnen leiden tot: § Veranderingen in productie § Niet: prijsveranderingen KT-AA curve is horizontale lijn ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 79

5. De aggregatieve aanbodcurve § Middellange termijn: l Veranderingen in vraag naar goederen en diensten kunnen leiden tot: § Veranderingen in productie § Prijsveranderingen § MT-AA-curve is opwaartse curve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 80

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 81

5. De aggregatieve aanbodcurve § Middellange termijn, algebraïsch: l AA-curve: relatie tussen P en Q § Vervang nominaal loon § Vervang hoeveelheid arbeid door inverse productiefunctie l Merk op: WS- en PS-curves gecombineerd ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 82

5. De aggregatieve aanbodcurve § Onderscheid tussen bewegingen op en verschuivingen van curve: l l Beweging op curve § Hogere prijzen hogere output Verschuiving van curve § Onverwachte stijging prijspeil ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 83

5. De aggregatieve aanbodcurve § Lange termijn: l l Veranderingen in vraag naar goederen en diensten kunnen leiden tot § Prijsveranderingen § Niet: veranderingen in productie LT-AA-curve is verticale lijn ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 22 – HET AGGREGATIEVE AANBOD © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 84