Economie een inleiding Hoofdstuk 2 Individuele rationaliteit en

  • Slides: 28
Download presentation
Economie, een inleiding Hoofdstuk 2 Individuele rationaliteit en sociale interactie © S. COSAERT, A.

Economie, een inleiding Hoofdstuk 2 Individuele rationaliteit en sociale interactie © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Inhoud Het individuele gedragsmodel: rationele keuze 2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie 1.

Inhoud Het individuele gedragsmodel: rationele keuze 2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie 1. Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het gevangenendilemma 2. 3 Het Nash-evenwicht 2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes 2. 1 Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst 4. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie 3. Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 2/28

1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze Samenleving = samenspel van gedragingen van individuele mensen

1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze Samenleving = samenspel van gedragingen van individuele mensen § Binnen de eigen mogelijkheden probeert iedereen het best mogelijke resultaat te bereiken § Gemakkelijk wiskundig te modelleren § • Optimaliseren van doelstellingsfunctie onder nevenvoorwaarden • Bv. nutsmaximaliserend gezin kan niet meer kopen dan het inkomen toelaat, gegeven de prijzen van verschillende goederen § Rationele economische agent = homo economicus • Geen veronderstelling over precieze inhoud van voorkeuren • Kan bv. altruïstisch, materialistisch of misantropisch zijn § Geen perfecte informatie Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 3/28

1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze § ‘Individualistische’ invalshoek, maar economische wetenschap heeft als

1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze § ‘Individualistische’ invalshoek, maar economische wetenschap heeft als bedoeling om maatschappelijke fenomen te verklaren met klein aantal principes • Sterke vereenvoudiging • Concept van evenwicht • Bv. rijen aan de kassa Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 4/28

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het gevangenendilemma 2. 3 Het Nash-evenwicht 2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes 2. 1 Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 5/28

2. 1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix § Rationale economische agenten houden bij hun beslissingen

2. 1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix § Rationale economische agenten houden bij hun beslissingen rekening met de reacties van anderen • Sociale interactie • Speltheorie analyseert deze interactie • Analogie tussen spel en vele situaties waarbij ‘spelers’ rekening houden met acties van andere spelers § Spel wordt bepaald door • Aantal spelers • Strategieën voor elke speller • Resultaat voor elke speler, dat afhangt van de gekozen strategieën van elke speller § Hier beperkt tot twee spelers en twee strategieën per speler Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 6/28

2. 1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix ‘Spelen’ = kiezen van een strategie § Strategieën

2. 1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix ‘Spelen’ = kiezen van een strategie § Strategieën = mogelijke acties van een speler § • Zuivere • Gemengde Resultaten- of payoffmatrix = uitkomsten van het spel § ‘Spelregels’: § • Iedere speler gedraagt zich rationeel (en streeft zijn eigenbelang na) • Iedere speler veronderstelt dat andere spelers zich ook rationeel gedragen Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 7/28

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het gevangenendilemma 2. 3 Het Nash-evenwicht 2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes 2. 1 Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 8/28

2. 2 Het gevangenendilemma Twee criminelen plegen overval waarbij geschoten wordt en mensen gewond

2. 2 Het gevangenendilemma Twee criminelen plegen overval waarbij geschoten wordt en mensen gewond raken § Er is voldoende bewijs dat de gebruikte wapens van hen zijn, maar niet dat zij de overval hebben gepleegd § Ze worden apart gevangen gehouden en ondervraagd § Mogelijke uitkomsten § • Beiden ontkennen (2 jaar gevangenis voor gewapende overval) • Beiden bekennen (8 jaar gevangenis) • De ene bekent, de andere niet (1 jaar cel voor de klikspaan, 10 jaar voor de kompaan) Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 9/28

Tabel 2. 1: de resultatenmatrix van het gevangenendilemma strategieën voor gevangene 2 t 1:

Tabel 2. 1: de resultatenmatrix van het gevangenendilemma strategieën voor gevangene 2 t 1: bekennen t 2: ontkennen strategieën voor gevangene 1 Economie, een inleiding 2017 s 1: bekennen s 2: ontkennen (8 jaar; 8 jaar) (10 jaar; 1 jaar) 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie (1 jaar; 10 jaar) (2 jaar; 2 jaar) André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 10/28

2. 2 Het gevangenendilemma § Niet bekennen is relatief gunstige uitkomst, maar geen stabiel

2. 2 Het gevangenendilemma § Niet bekennen is relatief gunstige uitkomst, maar geen stabiel resultaat • Verleiding is groot om de afspraak te breken en voor minder gevangenisstraf te gaan • Ongeacht wat de andere gevangene doet, is het altijd beter om tot bekentenissen over te gaan Bekennen is de dominante strategie, ontkennen een gedomineerde strategie § Een rationale speler kiest nooit een gedomineerde strategie § Rationele keuze leidt ertoe dat beide gevangenen bekennen de strategieën (s 1; t 1) - en 8 jaar cel krijgen § Evenwicht in dominante strategieën § Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 11/28

2. 2 Het gevangenendilemma Verwachte uitkomst is allesbehalve ideaal (niet-coöperatief) § Conflict tussen individuele

2. 2 Het gevangenendilemma Verwachte uitkomst is allesbehalve ideaal (niet-coöperatief) § Conflict tussen individuele rationaliteit en de sociaal wenselijke uitkomst § • Probleem van coördinatie • Sociale instituties om tot de coöperatieve uitkomst te komen Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 12/28

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het gevangenendilemma 2. 3 Het Nash-evenwicht 2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes 2. 1 Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 13/28

2. 3 Het Nash-evenwicht Combinatie van strategieën waarbij geen enkele speler zijn strategie wenst

2. 3 Het Nash-evenwicht Combinatie van strategieën waarbij geen enkele speler zijn strategie wenst te wijzigen, gegeven de strategie van de andere spelers § Sleutelbegrip in modern economische theorie § • Eenvoudig en breed toepasbaar • Bv. even lange wachtrijen aan kassa zijn een Nash-evenwicht § Gevangendilemma: • Beide bekennen (s 1; t 1) is een Nash-evenwicht • Gegeven de keuze t 1 van gevangene 2 heeft gevangene 1 er geen belang bij af te wijken van strategie s 1. En gegeven de keuze s 1 van gevangene 1, heeft gevangene 2 er evenmin belang bij af te wijken van zijn strategie t 1. § De combinatie van dominante strategieën is altijd een Nashevenwicht. Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 14/28

2. 3 Het Nash-evenwicht Het bestaan van een Nash-evenwicht wil niet zeggen dat er

2. 3 Het Nash-evenwicht Het bestaan van een Nash-evenwicht wil niet zeggen dat er dominante strategieën zijn § Nash-evenwicht is algemener en fundamenteler concept § Meerderde Nash-evenwichten zijn mogelijk § Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 15/28

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het

2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie Spelers, strategieën en resultatenmatrix 2. 2 Het gevangenendilemma 2. 3 Het Nash-evenwicht 2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes 2. 1 Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 16/28

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Avondje uit, meneer

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Avondje uit, meneer verkiest voetbal, mevrouw bioscoop § Coördinatie is cruciaal: § • Beide gaan liever samen uit dan alleen • Beste keuze hangt af van wat de andere kiest § Geen dominante strategie, wel twee Nash-evenwichten • Welk evenwicht tot stand komt, hangt af van sociale normen • Bij gendergelijkheid zijn beide evenwichten even aannemenlijk § Simultaan of sequentieel spel leidt hier tot andere uitkomst Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 17/28

Tabel 2. 2: de resultatenmatrix voor ‘the battle of the sexes’ strategieën voor mevrouw

Tabel 2. 2: de resultatenmatrix voor ‘the battle of the sexes’ strategieën voor mevrouw t 1: voetbal t 2: bioscoop strategieën voor meneer Economie, een inleiding 2017 s 1: voetbal s 2: bioscoop (3; 1) (0; 0) 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie (0; 0) (1; 3) André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 18/28

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Simultaan ‘battle of

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Simultaan ‘battle of the sexes’ § Kleine aanpassing is resultatenmatrix: mevrouw gaat liever naar het voetbal § Nog steeds twee Nash-evenwichten, maar coördinatieprobleem is makkelijk op te lossen § • Als een van de twee naar de bioscoop gaat, gaat andere best mee • Maar andere Nash-evenwicht (beiden naar voetbal) is meest aannemelijk Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 19/28

Tabel 2. 3: aangepaste resultatenmatrix voor ‘the battle of the sexes’ strategieën voor mevrouw

Tabel 2. 3: aangepaste resultatenmatrix voor ‘the battle of the sexes’ strategieën voor mevrouw t 1: voetbal t 2: bioscoop strategieën voor meneer Economie, een inleiding 2017 s 1: voetbal s 2: bioscoop (3; 3) (0; 0) 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie (0; 0) (1; 1) André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 20/28

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Chauffeurs moeten beslissen

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Chauffeurs moeten beslissen om links of rechts te rijden § Resultatenmatrix volledig symmetrisch § Twee Nash-evenwichten § • Zonder afspraken is coördinatie niet evident • Zeer gemakkelijk om afspraken te maken Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 21/28

Tabel 2. 4: links of rechts rijden? strategieën voor chauffeur 1 t 1: links

Tabel 2. 4: links of rechts rijden? strategieën voor chauffeur 1 t 1: links rijden t 2: rechts rijden strategieën voor chauffeur 2 Economie, een inleiding 2017 s 1: links rijden (0; 0) (-10; -10) s 2: rechts rijden (-10; -10) (0; 0) 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 22/28

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Speltheorie werkt met

2. 4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes Speltheorie werkt met zeer gestileerde voorbeelden § Abstracte spelstructuur komt op grote schaal terug in economieën met doorgedreven arbeidsverdeling § • Bv. ontwikkeling ‘standaarden’, irrigatie § Bij meerdere Nash-evenwichten • Verfijnen van evenwichtsconcept • Sociale mechanismen bepalen evenwicht Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 23/28

3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst § Verwachte uitkomst is niet altijd de

3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst § Verwachte uitkomst is niet altijd de best mogelijke uitkomst • Bv. gevangendilemma § Coördinatie is bovendien niet altijd evident • Bv. battle of the sexes § Gemaakte afspraken worden niet altijd nageleefd • Bv. gevangendilemma § Herhaalde spelen leiden tot andere uitkomsten • Makkelijker om afspraken te maken • Langetermijnvoordelen van coöperatie • Sociale gedragsnormen • Bv. ‘Tit for tat’ Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 24/28

3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst § Als sociale normen niet spontaan ontstaan,

3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst § Als sociale normen niet spontaan ontstaan, of worden nageleefd, kan overheid optreden • Economische agent met dwangmacht • Kan strategieën opleggen of verbieden • Uitermate geschikt om coördinatieproblemen op te lossen § Informele sociale instituties (normen en afspraken) en formele politieke instituties (overheid) kunnen dus leiden tot meer efficiënte sociale uitkomsten Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 25/28

4. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Gecontroleerd experiment: publieke-goedspel § Uitbreiding van gevangendilemma naar

4. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie Gecontroleerd experiment: publieke-goedspel § Uitbreiding van gevangendilemma naar meerdere spelers § • Tokens (z) houden of inzetten voor de groep (g) • Ingezette tokens zijn bijdragen aan publieke goed • Bijdragen worden samengeteld, en na vermenigvulding met factor β, gelijk verdeeld over alle deelnemers (n) • β is kleiner dan n, groter dan 1 • Dilemmaspel: samenwerken en alle tokens in de pot steken, leidt tot beste gezamenlijke uitkomst. Toch sterke incentive om tokens voor zichzelf te houden Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 26/28

Tabel 2. 5: resultatenmatrix voor het publieke-goedspel met twee spelers en één token strategieën

Tabel 2. 5: resultatenmatrix voor het publieke-goedspel met twee spelers en één token strategieën voor speler 2 t 1: token houden t 2: token inzetten strategieën voor s 1: token houden (1; 1) (1 + (β/2); β/2) speler 1 s 2: token inzetten (β/2; 1 +(β/2)) (β; β) Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 27/28

4. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie § Bevindingen: • De bijdragen aan het publieke-goedspel

4. Samenwerken of niet? Experimentele evidentie § Bevindingen: • De bijdragen aan het publieke-goedspel zijn substantieel • Als we het publieke-goedspel herhalen, dalen de bijdragen • Eigenbelang spelt een rol Mensen zijn niet irrationeel. Behalve hun eigenbelang, houden ze ook rekening met andere zaken, zoals groepsbelang of sociale normen van samenwerking § Studenten economie dragen minder bij aan het publieke goed dan andere studenten § • Niet wat ze tijdens hun studies leren over de dominante strategie verklaart dit gedrag • In vergelijking met hun leeftijdsgenoten zijn ze minder altruïstisch bij aanvang van hun studies… Economie, een inleiding 2017 02– Individuele rationaliteit en sociale interactie André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 28/28