Economie een inleiding Hoofdstuk 15 Herverdeling S COSAERT

Economie, een inleiding Hoofdstuk 15 Herverdeling © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Inhoud 1. Inkomstenbelasting Gemiddelde en marginale aanslagvoet 1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen 1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten 1. 4 Principes van belastingheffing 1. 1 2. Sociale zekerheid 2. 1 2. 2 2. 3 2. 4 2. 5 3. De verschillende takken van de sociale zekerheid De financiering van de sociale zekerheid Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Basisprincipes van de sociale zekerheid Uitdagingen voor de sociale zekerheid Alles heeft een prijs, ook herverdeling Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 2/43

1. Inkomstenbelasting Gemiddelde en marginale aanslagvoet 1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen 1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten 1. 4 Principes van belastingheffing 1. 1 Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 3/43

1. 1 Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Inkomstenbelasting is ontworpen om de sterkste schouders meer lasten te laten dragen • Progressiviteit • Gemiddeld tarief neemt toe met inkomen § Te betalen belasting varieert met inkomen via tariefstructuur (barema), toegepast op belastbare inkomen • Barema: gedefinieerd via marginale tarief Belastingvrije som § Marginale tarief § • Belasting op elke bijkomende euro binnen die belastingschijf • Belasting op de laatste euro inkomen • Van belang voor evaluatie van ontmoedigingseffect van belastingen • Stijgt aanvankelijk sterk, vanaf 45% trager Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 4/43

1. 1 Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Gemiddelde tarief is belastingdruk op volledige inkomen • Te betalen belasting/belastbaar inkomen • Stijgt continu • Voor zeer hoge inkomens nadert gemiddelde tot marginale tarief Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 5/43

Tabel 15. 1: het barema van de inkomstenbelasting voor de inkomsten van 2015 inkomensschijf ondergrens bovengrens marginaal tarief belasting op bovengrens gemiddeld tarief op bovengrens (%) (euro’s) (%) 25 2 177, 5 25, 0 3 284, 5 6 588, 5 26, 5 31, 9 37, 8 1 2 0 8 710 12 400 3 12 400 20 660 30 40 4 20 660 37 870 45 5 37 870 14 333 50 Bron: Fiscaal Memento van de FOD Financiën. Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 6/43

1. Inkomstenbelasting Gemiddelde en marginale aanslagvoet 1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen 1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten 1. 4 Principes van belastingheffing 1. 1 Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 7/43

1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen Progressief: gemiddelde belastingvoet neemt toe met inkomen § Regressief: gemiddelde belastingvoet daalt met inkomen § Lineaire belastingfunctie § • Twee parameters: intercept B en constante marginale tarief • Belastbaar inkomen • B is onafhankelijk van inkomen • Marginale aanslagvoet bepaalt hoeveel belasting toeneemt met inkomen • Gemiddelde tarief intercept § neemt toe met inkomen, door negatieve Voor inkomen < Z is belasting negatief Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 8/43

1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen § Functie voor belastbaar inkomen • Beschikbaar inkomen na belasting • Vanaf Z worden belastingen betaald • Helling : hoe sterk neemt beschikbare inkomen toe als inkomen voor belasting toeneemt § § § Bv. marginale tarief 40%, dan is gelijk aan 0, 60 Van elke bijkomende euro belastbaar inkomen, blijft 60 cent over Intercept B is nauw verwacht met basisinkomen • Staat los van inkomen • Marginale tarieven niet beïnvloed door B Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 9/43

1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen § Financierbaarheid van basisinkomen • Systeem met enkel B en • Met om dit te financieren gemiddeld inkomen voor belasting Als we basisinkomen willen verhogen, moeten we, voor een gegeven (of totaal) gemiddeld inkomen voor belasting, ook de belasting die het basisinkomen financiert, verhogen § Onvoorwaardelijk en verhoogt marginale tarieven niet § Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 10/43

Figuur 15. 1: de lineaire inkomstenbelasting (a) te betalen belasting (b) inkomen na belasting yh netto Th Th = −B + t·y h B 45° 0 y 2 t Z y 0 y 1 yh 0 y 2 Z y 0 y 1 yh –B Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 11/43

1. Inkomstenbelasting Gemiddelde en marginale aanslagvoet 1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen 1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten 1. 4 Principes van belastingheffing 1. 1 Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 12/43

1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten § Statutaire tarieven: wettelijk vastgelegde tarieven vertellen slechts deels hoeveel personenbelasting er betaald wordt • Aftrekken: deel inkomen niet opgenomen in belastbaar inkomen • Vermindering: te betalen belasting wordt verminderd § Personenbelasting gemiddeld 23% in 2015 • Gemiddelde aanslagvoet vs. marginale aanslagvoet • Parafiscaliteit • Effectieve marginale tarief beïnvloed door andere elementen die wel afhankelijk zijn van inkomen Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 13/43

1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten § Bv. selectieve uitkering voor mensen met inkomen < € 1000 • Voor hen verhoogt beschikbaar inkomen • Addertje onder het gras: effectieve belastingfuntie § § Intercept is groter (meer negatief): mensen met laag inkomen krijgen meer uitkering Maar: marginale aanslagvoet stijgt naar Effectieve tarief stijgt voor hen van 40% naar 90% Selectieve kinderbijslagen leiden tot hogere marginale tarieven Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 14/43

1. Inkomstenbelasting Gemiddelde en marginale aanslagvoet 1. 2 Proportionele, progressieve en regressieve belastingen en het basisinkomen 1. 3 Effectieve gemiddelde en marginale aanslagvoeten 1. 4 Principes van belastingheffing 1. 1 Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 15/43

1. 4 Principes van belastingheffing § ‘Goede’ belasting voldoet aan enkele principes • ‘Sterkste schouders dragen zwaardere lasten’ = Draagkrachtprincipe of principe van verticale herverdeling § Progressiviteit § Ongelijkheid van netto-inkomens is kleiner dan ongelijkheid van inkomens voor belasting Bv. Gini voor belasting 0, 428, na inkomensbelasting 0, 372 • ‘Belastingplichtigen moeten in gelijke omstandigheden gelijk worden behandeld’ = principe van horizontale gelijkheid § Alleenstaande en gezin betalen verschillende belastingen, ook al hebben ze hetzelfde inkomen § Belastingvrije som laten variëren § Verminderingen op verschuldigde belasting Samenvoegen belastbare inkomsten Veralgemeende decumul Huwelijkscoëfficiënt Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 16/43

Figuur 15. 2: de Lorenz-curve voor en na de personenbelasting in 2015 cumulatief aandeel in het inkomen 1 0, 8 0, 6 0, 4 0, 2 0, 4 0, 6 0, 8 cumulatief aandeel in de bevolking 1 Bron: eigen berekeningen op basis van fiscale aangiften van aanslagjaar 2015 Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 17/43

2. Sociale zekerheid • Progressief belastingsysteem is eerste herverdelingssysteem • • Herverdeelt van rijk naar arm Sociale zekerheid tweede belangrijke herverdelingssysteem • • Zorgt voor inkomenstransfer naar mensen met een tegenslag (bv. werkloosheid of ziekte) Evenwicht tussen verzekering en solidariteit Grondig uitgebouwd na WO II In België ook terugbetaling kosten gezondheidszorg, via verplichte ziekteverzekering Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 18/43

2. Sociale zekerheid 2. 1 2. 2 2. 3 2. 4 2. 5 De verschillende takken van de sociale zekerheid De financiering van de sociale zekerheid Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Basisprincipes van de sociale zekerheid Uitdagingen voor de sociale zekerheid Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 19/43

2. 1 De verschillende takken van de sociale zekerheid § Twee grote slokoppen • Pensioenen • Geneeskundige verzorging § Betaalbaarheid? Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 20/43

Tabel 15. 2: de uitgaven in de verschillende takken van de sociale zekerheid (2015) in miljoen euro in % van de totale uitgaven pensioenen 42 033, 1 40, 6 RIZIV Geneeskundige verzorging RIZIV Uitkeringen ziekte en invaliditeit gezinsbijslag 28 497, 7 7 509, 1 6 309 27, 5 7, 2 6, 1 werkloosheid 6 083 5, 9 tegemoetkoming voor gehandicapten leefloon en inkomensgarantie ouderen brugpensioenen 1 959, 1 1 496, 6 1, 9 1, 4 1 276 847, 5 7 616, 5 1, 2 0, 8 7, 3 loopbaanonderbreking & tijdskrediet andere totaal 103 627, 6 100 Bron: stat. nbb. be (geraadpleegd op 15 06 2017). Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 21/43

2. Sociale zekerheid 2. 1 2. 2 2. 3 2. 4 2. 5 De verschillende takken van de sociale zekerheid De financiering van de sociale zekerheid Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Basisprincipes van de sociale zekerheid Uitdagingen voor de sociale zekerheid Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 22/43

2. 2 De financiering van de sociale zekerheid § Oorspronkelijk • Bijdragen van werkgevers • Bijdragen van werknemers Parafiscaliteit (63%) • Overheidstoelage § Steeds meer aangevuld met tijdelijke bijdragen • Loonmatigingen en indexsprongen • Solidariteitsbijdrage • Alternatieve financiering § Bismarck-stelsel • Sociale partners (vakbonden, ziekenfonds, …) • Verzekering § Beveridge-stelsel • Overheid: financiering via belastingen • Solidariteit en herverdeling Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 23/43

Tabel 15. 3: de inkomstenbronnen voor de sociale zekerheid in 2016 in miljoen euro sociale bijdragen verplichte werkgeversbijdragen verplichte werknemersbijdragen verplichte bijdragen van zelfstandigen andere persoonlijke bijdragen 57 463 in % van het totaal 63, 1 34 884 15 505 4 087 38, 3 17, 0 4, 5 2 988 3, 3 alternatieve financiering staatstoelage andere 9 877 19 235 10, 9 21, 1 4 424 4, 9 totale ontvangsten 91 000 100, 0 Bron: Federaal Planbureau. Statistische bijlage van de Economische vooruitzichten voor België (20172022), Detail van de socialezekerheidsuitkeringen ten laste van de sociale zekerheid (geraadpleegd op 11 07 2017). Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 24/43

2. Sociale zekerheid 2. 1 2. 2 2. 3 2. 4 2. 5 De verschillende takken van de sociale zekerheid De financiering van de sociale zekerheid Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Basisprincipes van de sociale zekerheid Uitdagingen voor de sociale zekerheid Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 25/43

2. 3 Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt § Hoge lasten op arbeid • Sociale verzekeringen vooral gefinancierd via bijdragen op brutoloon • Historisch gegroeid: verzekering tegen verlies arbeidsinkomen § Belastingwig of tax wedge • Grote kloof tussen nettoloon en loonkost • 53, 9 in % van loonkost § OESO – Taxing Wages • ‘Hoogste belasting op arbeid’ • EU-gemiddelde is 41, 7% Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 26/43

Tabel 15. 4: de belastingwig als verschil tussen loonkost en nettoloon (2016) 1 2 3 4 32% werkgeversbijdrage op brutoloonkost: brutoloon + 32% werkgeversbijdrage 1 242 5 123 13% werknemersbijdrage op brutoloon 505 5 belastbaar loon: brutoloon 13% werknemersbijdrage 3 376 6 7 30% inkomstenbelasting op belastbaar loon nettoloon: belastbaar loon inkomstenbelasting 8 totaal van fiscale en parafiscale bijdragen 9 als % van de loonkost (belastingwig) 1 013 2 363 2 759 53, 9 Bron: eigen berekeningen op basis van het gerapporteerde gemiddeld brutoloon van een voltijdse werknemer in België in 2016 in oecd (2017). Taxing Wages. Paris: OECD Publishing gerapporteerd. Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 27/43

Figuur 15. 3: de belastingwig voor enkele OESO-landen in 2000 en 2016 (als % van de loonkost) 57, 1 België 52, 9 50, 4 50, 1 Duitsland 54, 0 49, 4 48, 1 Frankrijk Zweden 42, 8 40, 0 Nederland 32, 6 30, 8 2000 37, 5 Verenigd Koninkrijk 31, 7 30, 8 Verenigde Staten 2016 Bron: OECD (2017). Taxing Wages , tabel 6. 2. a, Paris: OECD Publishing. Noot: de belastingwig wordt hier berekend voor een alleenstaande voltijdse werknemer zonder kinderen die werkt aan het gemiddeld brutoloon. Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 28/43

2. 3 Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Evenwicht , reëel brutoloon , tewerkstelling § Nominale nettoloon na invoering werknemersbijdrage § § Reële nettoloon • Na werknemersbijdrage hoger reëel brutoloon nodig om zelfde reëel nettoloon te bekomen • Aanbodcurve wentelt naar boven § In nieuwe evenwicht • Reëel brutoloon gestegen tot • Tewerkstelling gedaald tot • Deel afgewenteld op werknemer (daling nettoloon), deel op werkgever (stijging brutoloon) Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 29/43

Figuur 15. 4: het effect van de invoering van een werknemersbijdrage en een werkgeversbijdrage op tewerkstelling, loonkost en nettoloon (a) werknemersbijdrage wb/p (b) werkgeversbijdrage wb/p A 1 A 0 (wb/p )1 (wb/p )0 nettoloon E 1 A loonkost M E 0 (wb/p )0 K M (wb/p )1 N E 0 E 1 V 0 V 1 0 Economie, een inleiding 2017 L 1 L 0 15 – Herverdeling L 0 L 1 L 0 L André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 30/43

2. 3 Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt § Invoering werkgeversbijdrage aan sociale zekerheid • Verhoging brutoloon met werkgeversbijdragevoet • Reële loonkost stijgt • Vraagcurve wentelt naar beneden § Bereidheid tot betalen is niet veranderd § Bij elke hoeveelheid arbeid voor een gegeven loonkost is men slechts bereid een lager reëel brutoloon te betalen • Nieuw evenwicht in , reëel brutoloon gedaald tot , tewerkstelling daalt tot • Werkgeversbijdrage opnieuw deels gedragen door werkgevers, deels werknemers § In realiteit: werknemers- en werkgeversbijdrage worden tegelijkertijd betaald Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 31/43

Figuur 15. 5: het effect van gelijktijdige invoering van een werknemersbijdrage en een werkgeversbijdrage op tewerkstelling, loonkost en nettoloon wb/p A 1 K loonkost A 0 (wb/p)1 (wb/p)0 E 1 E 0 M nettoloon N V 0 V 1 0 Economie, een inleiding 2017 L 1 15 – Herverdeling L 0 L André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 32/43

2. Sociale zekerheid 2. 1 2. 2 2. 3 2. 4 2. 5 De verschillende takken van de sociale zekerheid De financiering van de sociale zekerheid Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Basisprincipes van de sociale zekerheid Uitdagingen voor de sociale zekerheid Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 33/43

2. 4 Basisprincipes van de sociale zekerheid Verzekering § Betalen om impact van onzekerheid (bv. ziekte) op levensstandaard zoveel mogelijk uit te schakelen • Premie • Contractuele garantie dat verzekeraar ‘schade’ vergoedt § Sociale zekerheid was gebaseerd op dit principe • Premies betalen als je werkt, uitkering bij werkloosheid • Premie verbonden met arbeidsinkomen • Wederkerigheid § Behoefte aan verzekering is universeel • Ex post wel herverdeling of solidariteit • Ex ante treden verzekerden vrijwillig toe: Pareto-verbetering = parafiscale bijdragen: lijken administratief op belastingen, maar hebben ander karakter Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 34/43

2. 4 Basisprincipes van de sociale zekerheid Verzekering § Waarom niet voorzien door private markt? • Collectieve component § Als grote groep verzekerden gelijktijdig getroffen wordt, volstaan premies niet • Averechtse selectie § ‘Goede’ en ‘slechte’ risico’s • Moral hazard § Risico en omvang schade zijn niet exogeen § Marktfalen op private verzekeringsmarkten en efficiëntiewinst Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 35/43

2. 4 Basisprincipes van de sociale zekerheid Sociale zekerheid en solidariteit § Sociale zekerheid heeft ook als doelstelling de ongelijkheid en armoede te verminderen • Verplichte solidariteit • Verzekering is welbegrepen eigenbelang, solidariteit gaat verder § Niet langer ex ante verbetering voor iedereen § Kan enkel via overheid worden opgelegd § Subsidiërende solidariteit • Premies weerspiegelen niet perfect de verschillen in risico’s § Ziekte is bv. gecorreleerd met leeftijd, maar iedereen betaalt zelfde premie • Bijkomende herverdeling bovenop de ex post herverdeling Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 36/43

2. 4 Basisprincipes van de sociale zekerheid Sociale zekerheid en solidariteit § Inkomenssolidariteit • Bijdragen ziekteverzekering staan in verhouding tot inkomen • Maximumpensioen, ongeacht bijdragen in verleden • Holt wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen uit § Bestrijden armoede: bijstandssysteem • Residuele stelsels van gegarandeerde minimuminkomens: geen band met vroegere bijdragen, bv. gewaarborgd inkomen of leefloon § België heeft elementen van verzekering én solidariteit • Oorspronkelijk: Bismarck-type • Gaandeweg opgeschoven richting meer solidariteit • Mattheuseffect • Selectiviteit, maar verdere vermindering van verzekeringskarakter § Risico op erosie maatschappelijke en politieke draagvlak Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 37/43

2. Sociale zekerheid 2. 1 2. 2 2. 3 2. 4 2. 5 De verschillende takken van de sociale zekerheid De financiering van de sociale zekerheid Effect van sociale bijdragen op de arbeidsmarkt Basisprincipes van de sociale zekerheid Uitdagingen voor de sociale zekerheid Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 38/43

2. 5 Uitdagingen voor de sociale zekerheid § Voortdurend ter discussie • Hoge kost • Gestoeld op traditionele gezinsstructuur § Nieuwe risico’s? Werkloosheidsuitkeringen § Structurele en langdurige werkloosheid • Uitkeringen voor mensen die misschien nooit meer een job vinden § Moral hazard • Makkelijker voor bedrijven om mensen tijdelijk werkloos te maken • Effect op werkzoekenden: hogere eisen, minder gemotiveerd? Administratieve controles § Grootste uitdaging: prikkels om werk te zoeken, behouden en toch welvaartsverlies voor onvrijwillig werklozen beperken § Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 39/43

2. 5 Uitdagingen voor de sociale zekerheid Pensioenen § Inkomen verzekeren na actieve loopbaan • Kapitalisatie (zelf sparen): komt met risico • Repartitieprincipe of omslagstelsel § Bijdragen actieve bevolking rechtstreeks overgedragen aan gepensioneerden § Solidariteit tussen generaties § Nadeel: gevoelig voor vergrijzing Geen Belgisch, zelfs geen westers probleem Afhankelijkheidsgraad stijgt § Betaalbaarheid • Eerste pijler, verplichte wettelijke stelsel? • Tweede pijler, private systemen obv kapitalisatie, aanvullen? Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 40/43

2. 5 Uitdagingen voor de sociale zekerheid Ziekteverzekering § Belgische systeem = terugbetalingssysteem • Vrijheid in keuze arts, artsen hebben vrijheid inzake therapie • Artsen betaald per prestatie • Patiënt betaalt ‘remgeld’ § Probleem van moral hazard • Overconsumptie: kost wordt toch niet betaald door patiënt, maar door ziekteverzekering • Informatieprobleem: asymmetrische informatie • Geen voor de hand liggende oplossing § Uitgaven stijgen snel door • Vergrijzing • Technologische kennis • Toename geneeskundige kennis Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 41/43

Tabel 15. 5: de vergrijzing in België en de rest van de wereld Continenten 1950 1975 2000 2015 2030 2100 Wereld Europa Afrika Latijns Amerika Azië 9, 9 13, 9 7, 2 7, 7 8, 1 11, 7 20, 4 7, 5 9, 5 8, 7 12, 8 24, 3 7, 8 20, 5 41, 0 8, 6 19, 9 19, 7 41, 8 60, 2 25, 8 10, 7 14, 4 28, 6 7, 6 13, 1 12, 6 Landen 1950 1975 2000 2015 2030 2100 België Frankrijk Duitsland Nederland Italië VS Japan 18, 5 19, 5 16, 2 13, 9 14, 3 14, 2 9, 9 25, 2 24, 5 26, 5 19, 3 21, 6 19, 7 12, 7 30, 6 33, 3 34, 8 30, 2 37, 8 24, 6 46, 2 41, 6 44, 7 48, 6 44, 7 52, 2 36, 6 57, 1 China 8, 5 8, 8 28, 3 27, 3 26, 5 21, 9 29, 2 20, 9 27, 3 11, 4 14, 5 27, 7 60, 5 62, 6 67, 8 64, 9 69, 9 55, 0 76, 2 64, 1 India 6, 4 7, 6 8, 7 10, 0 14, 1 48, 0 63, 5 51, 0 Bron: United Nations, Department of Economic and Social Aff airs, Population Division (2017). World Population Prospects: The 2017 Revision (geraadpleegd op 12 07 2017). Deze tabel gebruikt de ‘old age dependency ratio 2’ van het medium scenario. Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 42/43

3. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Beleidskeuze over hoe de taart te verdelen, heeft ook implicaties over de omvang van de taart § § § Voorbeeld 1: inkomstenbelasting en sociale bijdragen variëren met inkomen (en dus arbeidsinspanning) § § § Kan leiden tot afname arbeidsaanbod Ontmoedigingseffect groter naarmate effectieve marginale tarieven sneller stijgen ‘lekkende emmer’ van Okun Voorbeeld 2: uitkering lokt ook gedragsreacties uit § § Grootte is niet exogeen Ontmoedigingseffecten van herverdeling Bv. hogere uitkering proberen bekomen Afweging maken: ‘efficiency-equity trade-off’ Theorie van optimale belastingen (Mirrlees) Economie, een inleiding 2017 15 – Herverdeling André Decoster & Erwin Ooghe (red. ) Universitaire Pers Leuven 43/43