Economie een Inleiding Hoofdstuk 13 Verdeling en herverdeling

Verdeling en herverdeling § Hoofdstuk 8: eerste welvaartstheorema § Paretogrens: verzameling efficiënte uitkomsten l

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. 5. 6. Primair inkomen, beschikbaar

1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart § Meetinstrument: beschikbaar inkomen l l l

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart 2. 3.

1. 1. Belang van het arbeidsinkomen § Beschouw Figuur 13. 2. : l l

1. 2. Beschikbaar inkomen § Sociale zekerheid: l Pensioenen en andere transfers § Andere

1. 2. Beschikbaar inkomen § Belangrijk principe in inkomstenbelasting l Progressiviteit § Gemiddeld tarief

1. 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen § Begrip welvaart: l l Voorbeeld:

1. 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen § Gezinsgrootte speelt zeker rol l

1. 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen § Schalen: l l OESO: §

2. Ongelijkheid § EU-SILC (European Survey on Income and Living Conditions) § Inkomen: l

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart 2. Ongelijkheid

2. 1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan § Gemiddeld gezinsinkomen 2009 in België: € 2759

2. 1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan § Observaties: l l Grote spreiding maandelijkse inkomens

2. 1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan § Observatie: l l Scheve verdeling (staart) naar

2. 2. Decielverdeling § Verdeling in decielen l l Verdeling in inkomensklassen die evenveel

2. 2. Decielverdeling § Cumulatieve verdeling l l l Percentages van deze en voorgaande

2. 3. Lorenzcurve § Zet cumulatief aandeel in bevolking op horizontale as en cumulatief

2. 3. Lorenzcurve § Lorenzcurve VS: l l Nog verder naar beneden Inkomensverdeling nog

2. 4. Gini-coëfficiënt § Herhaal: l l Diagonaal: perfect gelijke verdeling Verder onder diagonaal:

2. 4. Gini-coëfficiënt § Volledige ongelijkheid: l l l Volledige inkomen in handen van

2. 4. Gini-coëfficiënt § Alternatieven voor Gini-coëfficiënt l l Percentielratio P 90/P 10 §

2. 5. Feiten over de inkomensongelijkheid § Vaak geen of beperkte informatie over inkomensongelijkheid

2. 5. Feiten over de inkomensongelijkheid § Beschouw Figuur 13. 7. : l l

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Welvaartsverdeling l l l Arbeidsmarkt Overheidsinterventie

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Figuur 13. 8. : l l

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Toename primaire ongelijkheid: oorzaak 1 l

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Toename primaire ongelijkheid: oorzaak 2 l

3. Armoede § Kritiek op ongelijkheidsmaatstaven l l Meeste ongelijkheidsmaatstaven, zoals Gini, ongevoelig voor

3. 1. Een absolute definitie van armoede § Armoede in absolute zin: l Absolute

3. 1. Een absolute definitie van armoede § Rowntrees armoedegrens l l Neigt naar

3. 2. Een relatieve definitie van armoede § Armoede in relatieve zin: l Toestand

3. 2. Een relatieve definitie van armoede § Methoden om relatieve armoedelijn te bepalen:

3. 3. De armoede in rijke landen § Figuur 13. 7. : l Meer

4. Belastingen § Belastingen (eerste grote herverdelingssysteem) l l l Om verdeling van inkomen

4. Belastingen § Directe belastingen: l l Inkomstenbelasting op natuurlijke personen Vennootschapsbelasting § Indirecte

4. Belastingen § Inkomstenbelasting van natuurlijke personen l l Progressiviteit van belastingtarief Sterke schouders

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Te betalen belasting varieert met inkomen via

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Berekening belasting voor alleenstaande met inkomen van

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Marginaal tarief l Evaluatie van eventuele ontmoedigingseffecten

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Observaties Tabel 13. 5. : l l

4. 2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen § Progressieve belasting: l Gemiddelde belastingvoet neemt

4. 2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen § Figuur 13. 10. : l l

4. 3. Principes van belastingheffing § Principes waaraan ‘goede’ belasting moet voldoen: l l

4. 3. Principes van belastingheffing § Sterkere schouders moeten zwaardere lasten dragen: l l

4. 3. Principes van belastingheffing § Belastingvrije som varieert dus met gezinsgrootte l l

5. Sociale zekerheid § Sociale zekerheid (tweede herverdelingssysteem) § Verzekering en solidariteit l l

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. 5. Primair inkomen, beschikbaar inkomen

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Tabel 13. 6. :

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Uitgaven gefinancierd via inkomstenbronnen:

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Observaties Tabel 13. 7.

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Bismarckiaans stelsel (continentaal stelsel):

5. 2. 1. Verzekering § Verzekering reduceert onzekerheid l Arbeidsinkomen valt weg of onvoorziene

5. 2. 1. Verzekering § Wederkerigheid: wie premies betaalt heeft recht op contractueel overeengekomen

5. 2. 2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling § Sociale zekerheid door

5. 2. 2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling § Averechtse selectie: l

5. 2. 2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling § Moral hazard: l

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Risicosolidariteit (verzekering) l Herverdeling van degenen

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Inkomenssolidariteit (solidariteit) l l Uitkeringen koppelen

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Bedoeling: armoede bestrijden l l l

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Bekommernis om herverdeling: ondoelmatig gebruik van

5. 3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid § Hoge kosten § Visie op traditionele

5. 3. 1. Werkloosheidsuitkeringen § Periodes met grote werkloosheid: l Hoge werkloosheidkosten l Werkloosheidsvergoedingen

5. 3. 2. Pensioenen § Zich verzekeren van inkomen voor periode waarin men niet

5. 3. 2. Pensioenen § Vergrijzing l l l Daling geboortecijfer Verlenging levensduur Zie

5. 3. 2. Pensioenen § Pijlers pensioenvorming: l l l Eerste pijler: § Verplichte

5. 3. 3. Ziekteverzekering § Belgische systeem: terugbetalingssysteem l l Patiënt betaalt slechts beperkt

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Bovenstaande analyses: l l Grootte van

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Voorbeeld 1: l l Inkomstenbelasting: varieert

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Voorbeeld 2: l l l Gedrag

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Afweging: Efficiency-equity trade-off: l Belastingen progressiever:

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Methodologie om afruil te formaliseren: l

Slides: 113

Download presentation

Economie, een Inleiding Hoofdstuk 13: Verdeling en herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1

Verdeling en herverdeling § Hoofdstuk 8: eerste welvaartstheorema § Paretogrens: verzameling efficiënte uitkomsten l Kunnen verschillende verdelingen welvaart met zich meebrengen § Maatschappelijke voorkeuren l Theorie sociale keuze of ‘social choice’ ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. 5. 6. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart Ongelijkheid Armoede Belastingen Sociale zekerheid Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 3

1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart § Meetinstrument: beschikbaar inkomen l l l Primaire inkomensvorming - Belastingen + Transfers ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 6

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart 2. 3. 4. 5. 6. 1. Belang van het arbeidsinkomen 2. Beschikbaar inkomen 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen Ongelijkheid Armoede Belastingen Sociale zekerheid Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 7

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 8

1. 1. Belang van het arbeidsinkomen § Beschouw Figuur 13. 2. : l l Kwintielen Beschikbaar inkomen: § Vooral arbeidsinkomen (51%) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 9

1. 2. Beschikbaar inkomen § Sociale zekerheid: l Pensioenen en andere transfers § Andere ontvangsten: bouwpremies, studiebeurzen, . . . § Belastbaar gezinsinkomen l = Primair inkomen + Transfers § Inkomstenbelasting: l l Berekend op belastbaar gezinsinkomen Compleet met vrijstellingen, aftrekken (bv. om wille van bedrijfskosten) en indirecte transfers ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 11

1. 2. Beschikbaar inkomen § Belangrijk principe in inkomstenbelasting l Progressiviteit § Gemiddeld tarief neemt toe met belastbare inkomen § Na inkomstenbelasting: beschikbaar inkomen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 12

1. 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen § Begrip welvaart: l l Voorbeeld: € 1500 beschikbaar inkomen voor koppel is anders dan hetzelfde bedrag voor alleenstaande Van beschikbaar inkomen naar welvaart § Objectieve en subjectieve criteria § Objectief: Gezondheidstoestand, leeftijd, gezinsgrootte, klimaat § Subjectief: Voorkeuren, omgaan met objectieve beperkingen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 14

1. 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen § Gezinsgrootte speelt zeker rol l l Ruwe oplossing: beschikbaar inkomen gedeeld door aantal gezinsleden, voorbeeld: § € 1500 inkomen § Koppel zonder kinderen: welvaartsniveau € 750 persoon § Koppel + vier kinderen: welvaartsniveau € 250 persoon Echter: soms schaalvoordelen indien meer gezinsleden § Equivalentieschaal: factor die rekening houdt met samenstelling gezin en schaalvoordelen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 15

1. 3. Inkomen per capita en equivalent inkomen § Schalen: l l OESO: § Extra volwassene: factor 0, 5 § Extra kind (<14 jaar): factor 0, 3 Voorbeeld: even welvarend § Alleenstaande met € 15000 § Koppel zonder kinderen: € 22500 (schaal 1, 5) § Koppel + vier kinderen: € 40500 (schaal 2, 7) § Samenvattend: bepalend voor welvaartsverdeling: § Arbeidsmarkt § Overheidsinterventie § Demografische factoren ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 16

2. Ongelijkheid § EU-SILC (European Survey on Income and Living Conditions) § Inkomen: l l l Areidsinkomen Inkomen uit sociale zekerheid Inkomen uit vermogen § Gezin: l Sociologische eenheid individuen die inkomsten en belangrijkste uitgaven delen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 18

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart 2. Ongelijkheid 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Gemiddelde, scheefheid en mediaan Decielverdeling Lorenzcurve Gini-coëfficiënt Feiten over de inkomensongelijkheid Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid Armoede Belastingen Sociale zekerheid Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 19

2. 1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan § Gemiddeld gezinsinkomen 2009 in België: € 2759 per maand l Zeer ruwe maatstaf § Meer gedetailleerd: l l Percentage bevolking binnen inkomensklasse Verdeling in inkomensklassen die even breed zijn Sommige klassen bevatten veel gezinnen, andere niet Zie Tabel 13. 1. ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 20

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 21

2. 1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan § Observaties: l l Grote spreiding maandelijkse inkomens Meeste gezinnen in klasse € 500 - € 2500 Beperkt aantal gezinnen hoge inkomensklasse Niet symmetrisch gespreid rond gemiddelde § Scheve verdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 22

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 23

2. 1. Gemiddelde, scheefheid en mediaan § Observatie: l l Scheve verdeling (staart) naar rechts Gemiddelde > Mediaan § Mediaan: precies helft observaties valt onder mediaan ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 24

2. 2. Decielverdeling § Verdeling in decielen l l Verdeling in inkomensklassen die evenveel gezinnen omvatten (10% in specifiek geval van decielen) en niet noodzakelijk even breed zijn Ordening van arm naar rijk Deciel § Bevat 10% van bevolking Andere mogelijkheden om bevolking op te delen: § Kwartielen § Kwintielen § Percentielen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 26

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 27

2. 2. Decielverdeling § Cumulatieve verdeling l l l Percentages van deze en voorgaande klassen opgeteld Armste 20% gezinnen: 6, 1% van inkomen Armste helft gezinnen: 24, 1% van inkomen § Inkomensongelijkheid l l Cumulatief bevolkingsaandeel > Cumulatief inkomensaandeel Grafisch: Lorenzcurve ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 28

2. 3. Lorenzcurve § Zet cumulatief aandeel in bevolking op horizontale as en cumulatief aandeel in inkomen op verticale as § Diagonaal: referentiepunt l l l Eerste 10% van gezinnen 10% van inkomen Eerste 20% van gezinnen 20% van inkomen … § Lorenzcurve België: l l l Eerste 10% van gezinnen 2, 4% van inkomen Eerste 20% van gezinnen 6, 1% van inkomen Onder diagonaal, d. w. z. ongelijke verdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 30

2. 3. Lorenzcurve § Lorenzcurve VS: l l Nog verder naar beneden Inkomensverdeling nog ongelijker § Belangrijk l l Vergelijking inkomensongelijkheid op basis van Lorenzcurven enkel mogelijk als curven elkaar niet snijden Indien ze wel snijden: Gini-coëfficiënt gebruiken ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 31

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 32

2. 4. Gini-coëfficiënt § Herhaal: l l Diagonaal: perfect gelijke verdeling Verder onder diagonaal: meer ongelijke verdeling § Ongelijkheid relatief uitdrukken: l l Maatstaf geschaald tussen 0 en 1 Grotere Gini-coëfficiënt: meer ongelijke verdeling § Gini-coëfficiënt (G) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 34

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 35

2. 4. Gini-coëfficiënt § Volledige ongelijkheid: l l l Volledige inkomen in handen van één enkel individu Lijstukken OA en OB G=1 § Perfecte gelijkheid: l G=0 § Snijdende Lorenzcurven A en B kunnen nu vergeleken worden (beschouw rechterpaneel Figuur 13. 5. ) l l Observatie: verdeling B is ongelijker dan verdeling A (hogere Gini-coëfficiënt, zie oppervlakte) Keerzijde: verdeling B is wel voordeliger voor absoluut armste decielen Gini-coëfficiënt dringt dus impliciet vooronderstellingen op (i. v. m. weging) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 36

2. 4. Gini-coëfficiënt § Alternatieven voor Gini-coëfficiënt l l Percentielratio P 90/P 10 § Verhouding tussen bovengrenzen negentigste en tiende percentiel P 80/P 20 en P 50/P 10 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 37

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 39

2. 5. Feiten over de inkomensongelijkheid § Vaak geen of beperkte informatie over inkomensongelijkheid bepaalde landen l Reden: verzamelen gegevens is moeilijk § Figuur 13. 6. : l l Gini-coëfficiënt van equivalent beschikbaar inkomen van aantal (OESO) landen Gemiddelde Gini-coëfficiënt = 0, 31 Kleinste inkomensongelijkheid: Denemarken en Zweden Grotere inkomensongelijkheid: Groot-Brittanië en V. S. ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 40

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 41

2. 5. Feiten over de inkomensongelijkheid § Beschouw Figuur 13. 7. : l l l Sinds jaren tachtig duidelijke stijging Gini-coëfficiënten Behalve voor Frankrijk, Spanje, Ierland, Griekenland en Turkije Kuznetshypothese in vraag gesteld § Kuznetshypothese: ongelijkheid stijgt in industriële fase en neemt later weer af ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 42

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Welvaartsverdeling l l l Arbeidsmarkt Overheidsinterventie Demografische factoren § Verdeling kan ongelijker worden, omdat l l l Primaire verdeling ongelijker wordt Overheid minder herverdeelt Er sociodemografische veranderingen zijn § Deze drie factoren werken op elkaar in § Primaire verdeling lijkt essentieel ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 44

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Figuur 13. 8. : l l l P 90/P 10 -ratio van vergoedingen op arbeidsmarkt voor enkele landen § Verhouding tussen hoogste loon van werkende in negende deciel van loonverdeling en hoogste loon van eerste deciel van loonverdeling Groot-Brittanië: § Loonspanning niet veel hoger dan in 1970 § Gevolg van twee tegengestelde evoluties Frankrijk: § Loonspanning afgenomen VS: § Loonspanning toegenomen Duitsland: § Stijgend tempo van de ongelijkheid vanaf 2000 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 45

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 46

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Toename primaire ongelijkheid: oorzaak 1 l l l Verandering in relatieve vraag naar geschoolde en ongeschoolde arbeid Vraag naar geschoolde arbeid neemt sneller toe dan vraag naar ongeschoolde arbeid § Globalisering § Technologische ontwikkelingen Indien aanbod van geschoolde arbeid niet volgt krijgen we loonsverhogingen § ‘Race between education and technology’ ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 47

2. 6. Verklaringen voor (veranderingen in) ongelijkheid § Toename primaire ongelijkheid: oorzaak 2 l l l Niet perfect competitieve arbeidsmarkt ‘Matching’-modellen: § Imperfect geïnformeerde werknemers en werkgevers Steeds minder sprake van sociale normen en rechtvaardige loonverhoudingen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 48

3. Armoede § Kritiek op ongelijkheidsmaatstaven l l Meeste ongelijkheidsmaatstaven, zoals Gini, ongevoelig voor proportionele inkomenswijzigingen Voorbeeld: inkomens Tanzania 100 keer lager dan in België terwijl Gini-coëfficiënt dezelfde is § Bijgevolg: l Armoede ≠ Ongelijkheid!!! ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 50

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart 2. Ongelijkheid 3. Armoede 1. Een absolute definitie van armoede 2. Een relatieve definitie van armoede 3. De armoede in rijke landen 4. Belastingen 5. Sociale zekerheid 6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 51

3. 1. Een absolute definitie van armoede § Armoede in absolute zin: l Absolute inkomensgrens niet bereiken § Voorbeeld $1 per dag § Reële armoedegrens houdt rekening met verschillen in prijzen tussen landen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 52

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 53

3. 1. Een absolute definitie van armoede § Rowntrees armoedegrens l l Neigt naar relatieve definitie van armoede Namelijk: armoedegrens vastleggen a. d. h. v. kostprijs korf goederen om aan primaire basisbehoeften te voldoen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 54

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart 2. Ongelijkheid 3. Armoede ` 1. Een absolute definitie van armoede 2. Een relatieve definitie van armoede 3. De armoede in rijke landen 4. Belastingen 5. Sociale zekerheid 6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 55

3. 2. Een relatieve definitie van armoede § Armoede in relatieve zin: l Toestand waarin gezin over onvoldoende hoog inkomen beschikt om volwaardig aan maatschappelijk leven deel te nemen § Voorbeeld: geen internet of mobiele telefoon hebben om te communiceren ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 56

3. 2. Een relatieve definitie van armoede § Methoden om relatieve armoedelijn te bepalen: l l l Op basis van verdeling inkomen § Laagste kwintiel Percentage van mediaaninkomen, gemiddeld inkomen § 60% van mediaanequivalent inkomen (Europese Unie en OESO) § Zie Tabel 13. 4. Subjectieve methode § Enquêtes ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 57

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 58

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 60

3. 3. De armoede in rijke landen § Figuur 13. 7. : l Meer armoede in Zuid-Europese landen van E. U. § Griekenland, Italië, Portugal en Spanje § Ook in Ierland en V. S. ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 61

4. Belastingen § Belastingen (eerste grote herverdelingssysteem) l l l Om verdeling van inkomen en welvaart te wijzigen Om publieke goederen te financieren Om prijzen en gedrag economische agenten bij te sturen § Lopende inkomsten overheid uit drie bronnen: l l l Directe belastingen Indirecte belastingen Bijdragen aan sociale zekerheid § (Parafiscaliteit: belasting op arbeid) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 63

4. Belastingen § Directe belastingen: l l Inkomstenbelasting op natuurlijke personen Vennootschapsbelasting § Indirecte belastingen: l l BTW Douanerechten Accijnzen Registratierechten § Sociale zekerheidsbijdragen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 64

4. Belastingen § Inkomstenbelasting van natuurlijke personen l l Progressiviteit van belastingtarief Sterke schouders dragen meer lasten ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 65

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart Ongelijkheid Armoede Belastingen 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet 2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen 3. Principes van belastingheffing 5. Sociale zekerheid 6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 66

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Te betalen belasting varieert met inkomen via tariefstructuur (barema), die toegepast wordt op belastbare inkomen § Tabel 13. 5. : l l Barema voor aanslagjaar 2013 (inkomsten van 2012) Marginaal tarief: belasting die moet betaald worden op elke bijkomende euro inkomen binnen die schijf Gemiddeld tarief: belastingsdruk over volledig inkomen Belastingvrije som: schijf waarop geen belasting moet betaald worden ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 67

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 68

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Berekening belasting voor alleenstaande met inkomen van € 30000: ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 69

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Marginaal tarief l Evaluatie van eventuele ontmoedigingseffecten van belastingen § Gemiddeld tarief: l l Belastingsdruk over volledig inkomen kennen § Te betalen belasting / Belastbaar inkomen Berekeningsvoorbeeld § Belastbaar inkomen: € 30. 000 § Te betalen belasting: € 9. 203 § Gemiddelde tarief: 30, 6% ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 70

4. 1. Gemiddelde en marginale aanslagvoet § Observaties Tabel 13. 5. : l l l Marginaal tarief stijgt aanvankelijk sterk § Daarna langzamere stijging Gemiddelde tarief stijgt continu § Marginaal tarief > Gemiddeld tarief Belastinghervorming tussen 2000 en 2005 § Hoogste marginale tarieven verlaagd (nu 50%) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 71

4. 2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen § Progressieve belasting: l Gemiddelde belastingvoet neemt toe met inkomen § Regressieve belasting: l Gemiddelde belastingvoet neemt af met inkomen § Proportionele belasting: l Gemiddelde belastingvoet blijft constant ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 73

4. 2. Proportionele, progressieve en regressieve belastingen § Figuur 13. 10. : l l Linkerpaneel grafiek: § Belasting gekenmerkt door constant marginaal tarief maar toch progressief § Reden: negatief intercept T 0 § Negatieve inkomstenbelasting Rechterpaneel grafiek: § Vlaktaks of flat tax rate § Belasting toch progressief § Eerste inkomensschijf is belastingvrij § Belastbaar minimum of belastingvrije som ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 74

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 75

4. 3. Principes van belastingheffing § Principes waaraan ‘goede’ belasting moet voldoen: l l ‘Sterkere schouders moeten zwaardere lasten dragen’ (draagkrachtprincipe) (principe van verticale herverdeling) ‘Belastingplichtigen moeten in gelijke omstandigheden gelijk behandeld worden’ (principe van horizontale gelijkheid) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 77

4. 3. Principes van belastingheffing § Sterkere schouders moeten zwaardere lasten dragen: l l Hogere inkomens dragen proportioneel meer bij dan lagere inkomens Ongelijkheid netto-inkomens < ongelijkheid inkomens vóór belastingen § Zie Figuur 13. 11. § Belastingplichtigen moeten in gelijke omstandigheden gelijk behandeld worden: l l l Onderscheid tussen inkomen en welvaart Welvaart als indicator van draagkracht Alleenstaande en gezin met vier kinderen betalen verschillend bedrag aan belastingen, ook al hebben ze zelfde inkomen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 78

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 79

4. 3. Principes van belastingheffing § Belastingvrije som varieert dus met gezinsgrootte l l Vraag: alle inkomens van gezin samenvoegen of niet? Basisregel: samenvoegen, maar: § Decumul: beroepsinkomsten van partners afzonderlijk belast ( hoge belastingschaal) § Splitsing (of huwelijksquotiënt): indien slechts één kostwinner, dan 30% van arbeidsinkomen aan partner toegekend § Belastingvrije som per belastingplichtige ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 80

5. Sociale zekerheid § Sociale zekerheid (tweede herverdelingssysteem) § Verzekering en solidariteit l l Verzekering: indekken tegen risico’s § Inkomenstransfers naar getroffenen Solidariteit ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 82

Verdeling en herverdeling - Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. 5. Primair inkomen, beschikbaar inkomen en welvaart Ongelijkheid Armoede Belastingen Sociale zekerheid 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid 2. Basisprincipes van de sociale zekerheid 3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid 6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 83

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Tabel 13. 6. : l l l Belangrijkste uitgaven Sociale zekerheid voor werknemers en zelfstandigen Omvat geen residuele stelsels § Gefinancierd via begroting ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 84

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 85

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Uitgaven gefinancierd via inkomstenbronnen: l l Bijdragen werkgevers en werknemers Toelagen overheid § Laatste jaren aangevuld met al dan niet tijdelijke bijdragen zoals: l l Opbrengsten van loonmatigingen en indexsprongen Solidariteitsbijdrage of alternatieve financiering ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 86

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 87

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Observaties Tabel 13. 7. : l l Alternatieve financiering van sociale zekerheid § Poging ook structureel nieuwe inkomstenbronnen aan te boren om lasten op arbeid te kunnen verlichten Bijdragen werknemers en werkgevers zijn belangrijkste financieringsbron van Belgische sociale zekerheid ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 88

5. 1. De verschillende takken van de sociale zekerheid § Bismarckiaans stelsel (continentaal stelsel): l l l Financiering via sociale bijdragen Inbreng van sociale partners in beheer van systeem Klemtoon op verzekeringselement § Wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen § Beveridge-stelsel (Angelsaksisch stelsel): l l Overheid speelt grotere rol bij financiering § Belastingen Nadruk op solidariteit en herverdeling ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 89

5. 2. 1. Verzekering § Verzekering reduceert onzekerheid l Arbeidsinkomen valt weg of onvoorziene kosten l Verzekerde betaalt premie aan verzekeraar l l Garantie dat ‘schade’ door verzekeraar vergoed wordt bij voordoen van risico Voorbeeld: autoverzekering ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 91

5. 2. 1. Verzekering § Wederkerigheid: wie premies betaalt heeft recht op contractueel overeengekomen uitkeringen l Ziekteverzekering § Verzekeringssysteem, premies betalen § Getroffen personen ontvangen een vergoeding § Ex ante: l l Vrijwillige toetreding verzekerden Vrijwillige ruil - Paretoverbetering § Ex post: herverdelingen § Sociale bijdragen niet zomaar ‘belastingen’ maar wel ‘parafiscaliteit’ ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 92

5. 2. 2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling § Sociale zekerheid door overheid georganiseerd, niet door markt; drie belangrijke redenen: l l l Collectieve component Averechtse selectie Moral hazard § Collectieve component: enkele voorbeelden l l l Werkloosheidsrisico; hangt samen met conjunctuur Langere levensverwachting voor iedereen Risico’s op aardbevingen of overstromingen; overheid financiert met verplichte bijdragen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 93

5. 2. 2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling § Averechtse selectie: l l Door asymmetrische informatie § Cfr. goede en slechte tweedehandswagens ‘Goed risico’: verzekerden betalen te veel en krijgen geen waar voor hun geld verlaten de markt Dit proces: averechtse selectie enkel ‘allerslechtste’ risico’s blijven over en markt verdwijnt Vandaar verplichting vanwege overheid om bijdragen te blijven betalen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 94

5. 2. 2. Sociale ‘verzekering’ als correctie van een marktfaling § Moral hazard: l l l Risico op schade en omvang ervan niet exogeen, maar worden bepaald door gedrag van verzekerde zelf Goed verzekerde neemt meer risico § Omnium verzekering en minder voorzichtig rijden Overheid bezit instrumenten om dit ongewenst gedrag te ontmoedigen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 95

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Risicosolidariteit (verzekering) l Herverdeling van degenen die van risico gespaard zijn gebleven naar degenen die pech hebben gehad § Verplichte solidariteit l Herverdeling gaat verder dan eigenbelang § Subsidiërende solidariteit (solidariteit) l l Mensen met verschillend risico worden dezelfde premie aangerekend Geen premiedifferentiatie ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 96

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Inkomenssolidariteit (solidariteit) l l Uitkeringen koppelen aan inkomen of aan koopkracht van betrokken individuen (en dus niet meer aan bijdrage) Pensioenuitkeringen geplafonneerd door instelling van maximumpensioen ongeacht vroegere bijdrage § Wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen afgezwakt ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 97

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Bedoeling: armoede bestrijden l l l Sociale zekerheid: gereduceerd tot ‘bijstandssysteem’ Geen premie betaald toch recht op transfer Solidariteit § Belgische stelsel van sociale zekerheid oorspronkelijk van Bismarck-type (verzekeringselement), nu meer solidariteit § Noodzaak om ‘mattheuseffect’ te vermijden: l Mattheuseffect: situatie waarin voordelen bij hogere inkomensgroepen terechtkomen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 98

5. 2. 3. Sociale zekerheid en solidariteit § Bekommernis om herverdeling: ondoelmatig gebruik van middelen l Oplossing: meer selectiviteit in uitkeringen doorvoeren § Recht op en hoogte van uitkeringen afhankelijk gemaakt van behoefte eraan ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 99

5. 3. Uitdagingen voor de sociale zekerheid § Hoge kosten § Visie op traditionele gezinsstructuur centraal l Onvoldoende aangepast aan nieuwe ontwikkelingen in samenleving (individualisering) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 101

5. 3. 1. Werkloosheidsuitkeringen § Periodes met grote werkloosheid: l Hoge werkloosheidkosten l Werkloosheidsvergoedingen moral hazard l Motivatie om te werken ontbreekt § Sommige gezinnen zitten zelfs in ‘werkloosheidsval’ Inkomen daalt indien slecht betaalde job en daardoor verliezen ze hun werkloosheidsvergoeding § Oplossing: werkloosheidsvergoeding daalt naarmate langer werkloos ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 102

5. 3. 2. Pensioenen § Zich verzekeren van inkomen voor periode waarin men niet meer in staat is om te werken l l Kapitalisatie (of ‘funding’): elke generatie spaart voor zichzelf § Gevaar: middelen verliezen in zware financiële crisis § Oplossing: repartitieprincipe Repartitieprincipe (‘omslagstelsel’ of ‘pay-as-you-go’): bijdragen niet op kapitaalmarkt belegd, maar recht-streeks overgedragen aan gepensioneerden § Dus: jongeren dragen bij voor gepensioneerden nu § Solidariteit tussen generaties § Nadeel: gevoelig voor vergrijzing ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 103

5. 3. 2. Pensioenen § Vergrijzing l l l Daling geboortecijfer Verlenging levensduur Zie Figuur 13. 12. § Afhankelijkheidsgraad = verhouding bevolkingsgroep ouder dan 65 t. o. v. deze tussen 20 en 64 jaar § In 1980: 25% § In 2050: 50% § Oplossingen l l l Pensioenuitkeringen verminderen Pensioenbijdragen actieve bevolking verhogen Mensen langer aan werk houden (aangewezen optie) ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 104

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 105

5. 3. 2. Pensioenen § Pijlers pensioenvorming: l l l Eerste pijler: § Verplichte bijdragen sociale zekerheid Tweede pijler: § Bedrijfstakken zorgen voor aanvullend pensioen voor hun eigen werknemers Discussie: § Meer selectiviteit en solidariteit in eerste pijler § Versus versterking wederkerigheid tussen bijdragen en uitkeringen in eerste pijler § Zoektocht naar juiste evenwicht tussen verzekering en solidariteit in sociale zekerheid ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 106

5. 3. 3. Ziekteverzekering § Belgische systeem: terugbetalingssysteem l l Patiënt betaalt slechts beperkt gedeelte kostprijs: ‘remgeld’ ‘Moral hazard’ door artsen § Oplossing: overconsumptie afremmen door vast loon i. p. v. vergoeding prestatie § Nieuw gevaar: artsen doen minder hun best § Conclusie: moeilijk op te lossen probleem § Eveneens probleem van betaalbaarheid ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 107

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Bovenstaande analyses: l l Grootte van te verdelen taart: exogeen gegeven Niet denkbeeldig dat beleidskeuze om taart op bepaalde manier te (her)verdelen er toe leidt dat omvang taart zelf verandert Hoofdreden: ontmoedigingseffecten ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 109

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Voorbeeld 1: l l Inkomstenbelasting: varieert met inkomen, dus met arbeidsinspanning Kan leiden tot afname arbeidsaanbod Welvaartsverlies: proberen belasting te ontwijken door minder werken ‘Lekkende emmer’ ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 110

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Voorbeeld 2: l l l Gedrag aanpassen om meer uitkering te kunnen krijgen Reservatieloon verhogen, beneden hetwelke ze geen job aanvaarden Werknemers blijven makkelijker thuis, want ze krijgen toch vergoeding ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 111

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Afweging: Efficiency-equity trade-off: l Belastingen progressiever: § Meer herverdeling § Ontmoedigingseffect wordt groter ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 112

6. Alles heeft een prijs, ook herverdeling § Methodologie om afruil te formaliseren: l l l Doelstellingsfunctie maximaliseren § Welvaart burgers en herverdelingsobjectieven Onder beperkingen § Reacties private economische agenten en effecten op overheidsbudget Theorie van optimale belastingen ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 13 – VERDELING EN HERVERDELING © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 113