Ecohydrologische vereisten Natura 2000 Han Runhaar KWR Watercycle

Eco(hydro)logische vereisten Natura 2000 Han Runhaar, KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein

Achtergrond Studie in opdracht van LNV Doel: bepalen Ecologische vereisten habitattypen Producten: • beschrijving ecologische vereisten in profielen • overzicht ecologische vereisten per gebied en per habitattype op website Natura 2000 Watercycle Research Institute 2

Inhoud verhaal • Hoe zijn vereisten bepaald ? • Hoe is daarbij relatie gelegd met grondwater ? • Wat is bruikbaarheid informatie bij opstellen beheerplannen ? Watercycle Research Institute 3

Watercycle Research Institute 4

Knelpuntenanalyse maatregelen Watercycle Research Institute 5

Uitgangspunten • Zo veel mogelijke gebruik maken van bestaande gegevens en inzichten • inzicht geven in variatie binnen habitattypen • indeling naar ± operationele standplaatscondities (vochttoestand, zuurgraad, voedselrijkdom, zoutgehalte e. d. ) • aangeven relatie met conditionerende factoren (grondwater, bodem e. d. ) Watercycle Research Institute 6

Opzet studie 1 Vergelijken bestaande indelingen naar standplaatscondities -> keuze condities en weergave condities -> 1 e (provisorische) schatting ranges per habitattype 2 Verzamelen basisgegevens in database Ecologische Vereisten -> indeling vegetatietypen naar standplaatscondities -> bepalen ranges per habitattype 3 Verwerken gegevens in (profielteksten en) website -> leggen van relatie met conditionerende factoren Watercycle Research Institute 7

1 Vergelijking standplaatsindelingen Standplaatsfactor Informatiebronnen Zuurgraad zuurgraadklasse NOV zuurgraadklasse SBB zuurgraadklasse Indicatoren zuurgraadklasse Waternood+ trofieklasse NOV Voedselrijkdom trofieklasse SBB trofieklasse Indicatoren voedselrijkdomklasse Waternood+ Vochttoestand waterregime NOV waterregime SBB waterregime Indicatoren vochtklasse Waternood+ Overstromingstolerantie overstromingstolerantie Waternood+ Inundatieduur inundatieduurklassen (heel jaar) Indicatoren/NOV Zoutklasse zoutklasse Waternood+ Laagste grondwaterstanden Watercycle Research Institute GLG Waternood+ laagste (grond)waterstandklasse Kiwa 8

Vergelijking standplaatsindelingen Standplaatsfactor Informatiebronnen Zuurgraad zuurgraadklasse NOV zuurgraadklasse SBB zuurgraadklasse Indicatoren zuurgraadklasse Waternood+ trofieklasse NOV Voedselrijkdom trofieklasse SBB trofieklasse Indicatoren voedselrijkdomklasse Waternood+ Vochttoestand waterregime NOV waterregime SBB waterregime Indicatoren vochtklasse Waternood+ Overstromingstolerantie overstromingstolerantie Waternood+ Inundatieduur inundatieduurklassen (heel jaar) Indicatoren/NOV Zoutklasse zoutklasse Waternood+ Laagste grondwaterstanden Watercycle Research Institute GLG Waternood+ laagste (grond)waterstandklasse Kiwa 9

Indeling naar vochttoestand Indeling naar waterstandsregime binnen Indicatorboekjes en NOV-Pleistoceen Waterstand gemiddeld Klasse Naam Onderverdeling 1 A aquatisch 1 Aa diep water > 50 cm + mv 1 Ab ondiep water 10 -50 cm +mv Indeling naar vochttoestand binnen Waternood+ GVG GLG Droogtestress Omschrijving 1 B zeer nat 5 -10 cm +mv > 50 cm - - diep water 2 nat 2 a nat_a 0 -10 cm –mv >0 - ondiep permanent water 2 b nat_b 10 -20 cm –mv 20 – 50 cm + mv. 3 a matig nat_a 20 -30 cm –mv 20 – 50 cm + mv. <0 - ondiep droogvallend water 3 b matig nat_b 30 -40 cm –mv 0 - 20 cm + mv. - - zeer nat 4 a vochtig_a 40 -50 cm –mv 0 - 25 cm – mv. - - nat 4 b vochtig_b 50 -60 cm –mv - - zeer vochtig 5 a matig droog_a 60 -70 cm –mv 25 – 40 cm – mv. 5 b matig droog_b 70 -80 cm –mv > 40 cm – mv. - < 14 dgn vochtig 6 a droog 80 -120 cm -mv > 40 cm – mv. - 14 -32 dgn matig vochtig 6 b zeer droog > 120 cm -mv > 40 cm – mv. - > 32 dgn droog 3 4 5 6 matig nat vochtig matig droog Watercycle Research Institute 10

Indeling naar vochttoestand Aandeel xerofyten Watercycle Research Institute 11

Indeling naar laagste grondwaterstand Definitie Naam 1 GLG <20 nauwelijks wegzakkend 2 a 20< GLG <30 2 b 30< GLG <40 3 a 40< GLG <50 3 b 50< GLG <60 4 a 60< GLG < 70 4 b 70< GLG <80 5 GLG >80 Code zeer ondiep matig diep Alleen in permanent natte potentieel veenvormende systemen (hoog- en laagveen, broekbossen, grote-zeggenvegetaties) Watercycle Research Institute 12

Database Ecologische vereisten Bevat informatie over ecologische vereisten voor: • 370 vegetatie-eenheden uit De Vegetatie van Nederland aanvullend • ruim 100 eenheden (veelal rompgemeenschappen) exclusief voor Catalogus SBB Gegevensbronnen: • meetgegevens (onder meer referentieproject SBB, Kennat database Alterra) • indelingen uit indicatorenboekjes, Waternood, Catalogus SBB • indicatiewaarden • literatuur • deskundigenoordeel Watercycle Research Institute 13

Database Ecologische vereisten Watercycle Research Institute 14

Ranges Habitattypen voorbeeld: Kalkmoeras Watercycle Research Institute 15

Ecologische Vereisten voorbeeld: Kalkmoeras Associatie van Vetblad en Vlozegge: Plagplekken en langs slenkjes op kalkarm zand gevoed door basenrijke kwel Watercycle Research Institute Associatie van Bonte paardenstaart en M. Afgeticheld kalkrijk rivierzand 16

Indeling naar vochttoestand op basis GVG en droogtestress Vertaling naar GLG (voor duinzand) Watercycle Research Institute 17

Relatie met condionerende factoren Vochttoestand Voedselrijkdom Watercycle Research Institute 18

Relatie met condionerende factoren Oplossingen: Vochttoestand droogtestress vertaald naar GLG afhankelijk van bodemtextuur (door gebruiker op te geven) Zuurgraad aangegeven in hoeverre zuurbuffering afhankelijk is van bodem (kalk), grondwater (kwel) of oppervlaktewater Kwalitatieve aanduidingen! Voedselrijkdom aangegeven in hoeverre voedselrijkdom afhankelijk is van bodem of oppervlaktewaterinvloed Kwalitatieve aanduidingen! Watercycle Research Institute 19

Ecologische Vereisten Watercycle Research Institute 20

Ecologische Vereisten Zacht grondwater: laterale toestroming van (aëroob) lokaal grondwater, overgang naar kwelgebied met anaëroob water (beekdalranden) of afstroming over ondiepe slecht doorlatende lagen (oorspronggebied, stuwwallen e. d. ); Watercycle Research Institute 21

Ecologische Vereisten Hard grondwater: op plekken waar hard grondwater in de winter doordringt in de wortelzone en/of uittreedt aan maaiveld Watercycle Research Institute 22

Watercycle Research Institute 23

Kemmers: relatie hoogte tov drainagebasis en zuurbuffering door grondwater Watercycle Research Institute a) b) ionenratio grondwater basenverzadiging 24

GLG in blauwgraslanden Laagste grondwaterstanden (p 90 uit duurlijnen) van blauwgraslanden op zand. Bron: de Haan, 1992. subassociatie agrostietosum filipenduletosum nardetosum typicum litorelletosum orchietosum gebied Agelerbroek fort Ruigenhoek en Meerbach (Du) Koolmansdijk Punthuizen en Bramse (Du) Luttenbergven Gattaltlaüfe (Zw) Kappersbult Punthuizen Bergvennen Punthuizen Stelkampsveld n 1 3 3 4 3 1 3 2 2 1 2 2 min 70 45 115 85 80 120 70 gem 80 80 70 120 60 115 85 100 90 120 70 max 85 100 130 145 135 85 115 125 70 Laagste grondwaterstanden (p 90 uit duurlijnen) van blauwgraslanden op veen. Bron: de Haan, 1992. subassociatie agrostietosum nardetosum gebied Hellbachtal en Reusebene (Du) de Kooilust Oude Venen Kooilust n 3 1 6 3 typicum Hellbachtal 1 15 typicum Kattendijksblokboezem 1 40 typicum Kooilust 1 40 Watercycle Research Institute min 20 15 40 gem 30 55 30 42 max 45 50 45 25

Watercycle Research Institute Verdeling natte opnamen op zand en veen over GLG-klassen, uitgesplitst naar geïndiceerde zuurgraad 26

Conclusies • Goed overzicht vereiste standplaatscondities • Meer aandacht nodig voor relatie met conditionerende factoren • Is echter slechts in beperkte mate mogelijk • Een goede ecohydrologische analyse op basis van lokale gegevens blijft nodig voor de vertaling naar conditionerende factoren en maatregelen Watercycle Research Institute 27

Stellingen Bij het oplossen van knelpunten rond Natura 2000 gebieden ligt de nadruk te veel op stikstofdepositie, terwijl juist met hydrologische maatregelen op korte termijn veel winst valt te behalen Ondanks jaren van studie naar oorzaken van verdroging in Top-natuurgebieden is er nog een opvallend gebrek aan inzicht in het belang van kwel en de herkomst van het grondwater Watercycle Research Institute 28