EARLY EASTERN AND WESTERN THEATRE Inst Eren ALKAN

EARLY EASTERN AND WESTERN THEATRE Inst. Eren ALKAN Theatre and Translation English Translation and Interpretation

BİZANS TİYATROSU � � � � Justinian (357 -565) Doğu Akdeniz gücü Latince konuşan son imparator (daha sonra Yunanca) Tanrının dünyadaki vekili 1054: Roma Katolokliği ve Doğu Ortodoksluğu Haçlı Seferleri (10961299) Video I

Bizans, Romalılar ve Büyük İskender’den klasik Yunan dünyasına erişen bir tarih sürekliliği içindeki bir başka aşamadır. Koyu Hıristiyan olmalarına rağmen Yunan ardılları olmaktan gurur duyarlardı. Pagan tanrıları ve mitleri yadsımalarına rağmen korumaya da çalışırlardı. Sonuç: çelişen kültürlerin garip karışımı !!!

BİZANS TİYATROSU � Tiyatronun üç ana görünümü: v Popüler Dinsel Bilimsel v v

Konstantinapol • Roma’daki Circus Maximus örneğinde yapılmış ve en çok araba yarışları için tasarımlanmış olan HİPODROM • Hipodrom kentin başlıca toplanma yeri • Bütün erkeklere açık • Seyirci kapasitesi 40 bin 80 bin • Oyuncular sayıca fazla ancak iyi gözle bakılmıyor; sansür ve yasak (aforoz, sürgün) ama yine de iki yüzlü bir tavır var. • Özellikle Paskalya mevsiminde kutlamalar

Dinsel drama ve Passion (acı çekme oyunu) Christus Paschon (11. yy) • 2640 dize • Euripides açıklamaları • Hıristiyanlık ve klasik mirası uzlaştırma çabası • Passionda on sahne ya da bölüm var.

Konstantinapol, Klasik Yunan elyazmalarının korunması açısından tiyatro tarihinde önemlidir. Başkent 1453’te düştüğünde elyazmalarını alarak Batı’ya kaçmışlardır. Ayrıca Haçlı seferleri de Batı’nın klasik dünyadan etkilenmesinde önemlidir.

İslamın Yükselişinde Tiyatro � � � Erken İslam uygarlığı döneminde üniversiteler, Yunan-Pers-Mısır uygarlıklarından öğrendiklerini sonraki kuşaklara aktarmaları, tıp-felsefematik-coğrafyada gelişmeler Tiyatro tarihinde ise olumsuz bir güç: canlıların imgelerinin yapılmasının günah olduğu inancı Benzetmeci değil bezemeci Öykü anlatıcılığı Hindistan, Endonezya, Türkiye ve Yunanistan’da gölge oyunu (göstermeci) Anadolu’da kukla oyunları ve Karagöz

Gölge oyunu Karagöz

ERKEN HİNT TİYATROSU � v Drama üzerindeki en önemli üç etki: Hinduizm [tüm varlıkların özünün ruh ya da can olduğunu ve son amacın sonsuz, sınırsız, tanımlanamaz ve yetkin olan Brahman (yüce dünya ruhu) ile birliği elde etmek olduğunu öne süren öğreti; ruh tektir ancak çeşitli görünümlerde olduğundan yüzlerce tanrı ve ruh vardır; en önemlileri: Brahma (yaratıcı), Siva (yıkıcı), Vişnu (koruyucu). Reenkarnasyon. Tiyatro, sanat ve edebiyatta canlandırmacılık önemli vs İslam]

v Kast sistemi (Rahipler ve entelektüellerden oluşan Brahminler, yöneticiler ve savaşçılardan oluşan Kshatriyalar, çiftçiler ve zanaatçılardan oluşan Vaisyalar, vasıfsız işçilerden oluşan Sudralar)

� � Sanskrit edebiyatı (Hint dramının dili Sanskritçe, gündelik ağız ise Prakritlerden biri) Rgveda (M. Ö. 1500 -1000) Hint-Avrupa dilindeki en eski edebi parça Mahabharata ve Ramayana (oyun yazarları için baş kaynak) Gupta İmparatorluğu (M. S. 4. ve 5. yy) ve Kral Harşa (M. S. 7. yy) en parlak dönemler sanatta

� � Dramaya ilişkin erken bilgiler Bharata’nın Natyasastra (Tiyatro Sanatı) adlı eseri (M. S. 2. yy) Elimizde 25 kadar oyun (M. S. 4. ve 5. yydan kalma Batılı kategori (tragedya, komedya, melodram) gibi sınıflandırılmaz. Baş erek, eylem-karakter gelişimi ya da felsefi sorun değildir.

Rasa (neşeli bilinçlilik, temel huy, estetik haz) � “Dramda rasasız hiçbir şeyin anlamı yoktur. ” � Sekiz rasa vardır ve bunlar insana özgü heyecanla (bhava) ilgilidir: Erotik (zevk) Komik (neşe) Acıklı (keder) Öfkeli (hiddet) Kahramanca (dinçlik) Korkunç (korku) İğrenç (tiksinti) Olağanüstü (hayranlık) �

� � � Asal olarak Natyasastra, duygusal durumların sözcükler, eylemler, kostüm ve makyajla uygun rasanın gerektirdiği biçimde sahnede canlandırılmasıyla ilgilidir. Asıl amaç uyuşum ve dinginlik = mutlu son ve iyinin kötü karşısında zaferi Ölüm ve şiddet sahnede yok. Doğru ile yanlış açıkça ayırt edilir. Karmaşa: kahramanlık ile sıradanlık, yüce ile olağan, koşuk ile düzyazı, Sanskritçe ile Prakrit (çeşitlilik)

� � � Oyunların uzunluğu = bir perdeden on perdeye değişir. Tek bir perdede olaylar 24 saatle sınırlı Perdeler arası geçişte ara 1 yıldan fazla olamaz. Olaylar sahnede geçmez; bölüm arası oyunlarda anlatılır. Aksiyonun geçtiği yer sık değişir.

� � � On tür oyun (en önemlileri kahramanca ve toplumsal olanlar): haklı bir davayı savunan kahraman, kötü gücün ayrı düşürdüğü aşıklar, toplumsal olanda kahraman düşseldir ve kesinlikle kral olmaz. Bunların dışında tür olarak gölge oyunu (Hint icadı) 12. ve 13. yyda Müslüman etkisiyle çözülmeye başladı.

BHASA (M. S. 2. -3. yy) � � 13 yapıtı var. Vasavadatta’nın Düşü Carudatta Küçük Kil Araba (King Sudraka)

KALIDASA (4. -5. yy) � � Sakuntala (Sanskrit dramının en yetkini) https: //www. youtube. com/watch? v=LNhb. Jd. Tfk. L s

� v q v KRAL HARŞA (7. yy) İnci Gerdanlık, Kaybolan Prenses, Yılanların Sevinci BHAVAHBHUTI (7. yy) Büyük Kahramının Öyküsü, Rama’nın Sonraki Yaşamı, Çalınmış Düğün VISAKHADATTA (7. yy? ) Rakşasa’nın Mühür Yüzüğü

� � � Her oyun türünün gündüz ve gecenin belli saatlerine uygunluğu düşünüldüğünden oyunlar hemen günün her saatinde oynanırdı. Hindu dramı dışsal ve tensel olandan çok duygusal ve tinsel olanla ilgisinden dolayı gerçekçi sahneleme uygulamarından kaçınır. Üç tür oyunevi (kare, dikdörtgen, üçgen) ve bunlar üç hacimde (büyük, orta, küçük) Seyir yeri akustik amaçlarla bir mağara biçiminde Beyaz, kırmızı, sarı ve mavi renkteki dört sütun sadece nerede oturacaklarını belirleyen dört kastı simgelemez, coğrafi bölgeleri ve pusulanın dört yönünü de gösterir. Tiyatro evreni simgeler.

� � � Dekor kullanılmaz. Eylemler biçemleştirilmiş hareket ve tavırlarla gösterilir: sahnenin çevresinde yürüyüş uzun bir yolculuğu anlatırdı. En büyük önem oyuncuda: dört temel kaynağa sahip (hareket ve tavır, konuşma ve şarkı, kostüm ve makyaj, psikolojik içe bakış) Kodlar: on üç baş, altı burun, yedi yanak, yedi kaş, dokuz boyun, yedi çene, beş göğüs, otuz altı göz, otuz iki ayak, yirmi dört tek el hareketi = bir dil Müzik: daimi rolde (davul en önemlisi)

� � Kostüm ve makyaj yönergeleri: karakterin sınıfı, doğum yeri, toplumsal durumu, dönemi belirtir. Renk simgesel kullanılır: Güneş ve Brahma altın, daha önemsiz tanrılar turuncu, yüksek sınıf karakterleri kırmızı, alt sınıf karakterleri mavi gibi. Küpe, bilezik, kemer, gerdanlık, başlık karakterleri ayırt etmek için Aksesuarlar simgesel; bir fil bir keçiyle, bir at gemle, bir araba kırbaçla

� � � Dört temel kahraman tipi, sekiz temel kadın tipi ve sayısız ikincil tip Topluluklar var: kadın, erkek ya da karma topluluklar Video 2

ERKEN ÇİN TİYATROSU � � � Pekin dolaylarında biçimlenmeye başlamıştır. Dans, müzik, ritüel = bereket, savaş zaferi, felaket, hastalıklardan esirgenme (Yunan dithyrambos ile koşutluk) M. Ö. 2. yyda Çin’in büyük bölümü Çin Seddi yaptıran hükümdarın etrafında birleşir ve saray eğlencelerinde sefahat ve sarhoşluk ön plandadır.

� � � Çin’in sanat ve edebiyatta ilk büyük dönemi Han Sülalesi saltanatı sırası “yüz oyunlar”: ipte yürüme, sırık atlama, atletlerin gösterileri, sihirbazlık, hokkabazlık, ateş ve kılıç yutma, müzik, dans, taklit M. Ö. 104’te İmparatorluk Müzik Dairesi’ni kuruldu. Gölge oyunu burada da vardı. İpli kuklalar (marionette)

� � � Hui Sülalesi (M. S. 589 -614): Hint, Orta Asya ve yerli geleneklerle kaynaşma T’ang Sülalesi (618 -690): sanatçıların eğitilmesi için kurulan bir okul = popüler ve yenilikçi = “Armut Bahçesi” öğrencileri Sung Hanedanlığı (960 -1279): sanatın doruk noktası, pusula, barut ve yazı basımı icatları / öykü anlatıcılığı (Üç Krallığın Aşk Serüveni ve Suyun Ucu)

� � � Elimize ulaşan en eski Çin tiyatro oyunu Chang Hsieh (Mektupların Doktoru): aksiyonu özetleyen hikayeler, diyalog ve şarkılar Sahne çatısı olan üç kenarlı bir platform 1279 Moğol istilası ile drama ortadan kaybolur. https: //www. youtube. com/watch? v=wz. BDBu 1 p. Rg Video 3

ERKEN BATI AVRUPA TİYATROSU � � � Kültürü koruyan kurum manastırlar Şövalyelik geleneğinin başlangıcı Charles Martel’in 732 Tour Savaşı zaferi Charlemagne idaresinde sarayda da okul kuruldu. Vikinglerin saldırıları ile küçük birimlere parçalandı. Derebeylik (900 -1050)

500 -900 yılları arası � � � � Dört etkinlik türü: Roma mimlerinden kalıntılar, Teuton ozanlığı, popüler şenlikler ve pagan törenleri, Hıristiyan törenleri Histriones (oyuncular) ve Ioculatores (oyunbazlar) Teutonik ozanlar, Germen kabile kahramanları ve tarihi üzerine şarkılar söyler. Pagan ayinlerin konusu kış dönümü (çamların içeri alınması): hayat ve ölüm; kış ve yaz arasındaki çatışma Paskalya ilkbahar verimlilik şenliklerinin yerini alır. Kılıç ve Morris dansı Hıristiyanlığa evrilen pagan ayinleri

Kilise Oyunları � � � İki çeşit ayin: Mass ve Saatler Mass: giriş ve ekmek-şarap ile kutsanma Saatlerde ise zorunlu ibadet olmadığından konular değişebilirdi. Anahtar Aziz Peter’e, güvercin Meryem’e gibi semboller 6. yyda Papa Gregory tarafından Antiphonarium (karşılıklı ilahi okuma) 10. yyda tüm Avrupa’ya dinsel oyunlar yayıldı.

� � � � Almanya’da rahibe Hrostiva: ilk kadın oyun yazarı, klasik çağ sonrası kimliği saptanmış ilk batılı yazarlarındandır, günümüze gelen en eski feminist görüş açısını verir. https: //www. youtube. com/watch? v=JNp 9 S 2 p. P 4 q. M Terentius’tan etkilenmiştir. Paphnutius, Dulcitius, Gallicanus, Abraham, Callimachus, Sapientia Oyunlar mansiyonlarda ve platea’da oynanır. Makinelerin kullanımı yaygın. Kostüm genellikle kilise giysileriydi. Oyuncular ise papazlardan ya da korodan oluşur.

� � Soytarılar Şöleni Piskopos Çocuğun Şöleni