EAEKO MENDETASUNEI BURUZKO VI PLANA 20112015 1 VI

EAE-KO MENDETASUNEI BURUZKO VI. PLANA 2011/2015 1

VI. PLANAREN AURKEZPENA Helburu pragmatikoa dauka; orain arte egin izan diren esku-hartzeak zabaldu eta hobetzea du helburu, prozesu hauek gehituz: Ø Esku-hartzeen subjektutzat ditu sustantziarik gabeko adikzioak, horiek gizartean aintzat hartuak izateko moduko garrantzia dute eta. Ø Bereziki baztertuak edota ahulak diren pertsona eta taldeei zuzendutako arrisku eta kalteen murrizketa prebentzioa sustatzen ditu. Ø Prozedura berriekin osatzen ditu kaltetutako pertsonen tratamendua eta gizarte esku-hartzea. Metodologiei dagokienean, Plana zeharkakoa eta integratzailea da, esku-hartze eredu desberdinak erabiltzen dituena, horien eraginkortasunaren arabera. Ø Ohikoak baina baliagarriak diren esku-hartze ereduak mantentzen ditu, esate baterako, prebentziorako Osasun Hezkuntza edo ohiko tratamendu ereduak. Ø Hainbat prebentzio eredu indartzen ditu, horien artean, hautakorra eta egokitua. Halaber, maila terapeutikoan edo gizarte arloan kaltetutako pertsonentzako esku-hartzeak sustatzen ditu.

DIAGNOSTIKOA Ø Alkohola 15 eta 74 urte bitarteko populazioaren %5, 7 arrisku handiko edalea da, “aste barruko” eta “asteburuko” epeetako batez besteko kontsumoa aintzat hartuz. Bitartean, gutxieneko kalkuluaren arabera, 15 eta 75 urte arteko populazioaren %1, 7 a eguneroko edalea da, zenbaki absolututan 28. 743 laguneko datua ematen duena. 2002 an kontsumo-tasak gora egin zuen, 2006 an aldiz behera, 2010 era arte berriro gora egin eta orekatu arte. Ø Tabakoa Pertsona asko tabakoa uzteko gai izan dira erretzaile izan ostean. Aldiz, oraindik ere, belaunaldi berriek tabakoaren erabilerari heltzen diote. Emakumeen artean tabakoaren kontsumoa murritzagoa da, baina erretzaile ohi gutxiago dago ere. Beraz, inoiz erre ez duten pertsonen taldeak zama handiagoa dauka. Ohiko erretzaileen kopururik altuena duena 20 eta 54 urte bitartekoa da, eta horren barnean, 25 eta 29 urte bitarteko taldea da ohiko erretzailerik gehien batzen dituena (%39, 9).

DIAGNOSTIKOA Ø Kanabisaren eguneroko kontsumoa gora zihoan 2008 an, baina 2010 ean atzerakada nabarmena izan du, bereziki 15 etik 24 ra bitarteko taldean, izan ere, talde horretan erdia baino gutxiagora murriztu da kontsumoa, beste adin-taldeetan murrizte hori askoz txikiagoa izan arren. Ø Legez kanpoko beste drogak Euskal populazioaren %10, 1 ak kanabisaz gain noizbait legez kanpoko drogaren bat probatu izana aitortu du 2010 ean. Gehien kontsumitutako sustantziak kokaina eta anfetaminak izan dira (%6, 8 bi kasuetan), baina pilulekin itxaron zitekeenaren kontra, horiek ez dira horren kontsumituak izan (2, 3%). Legez kanpoko drogen kontsumoan hasteko adina nahiko egonkor mantentzen ari da, 19 urte baino zerbait gehiago. Ø Sustantziarik gabeko adikzioak: jokoa Euskadin, arazodun jokalarien prebalentzia-tasa %2, 5 ekoa da. Horrez gain, jokoarekin izaten diren arazoek sustantzien kontsumoarekin lotura izan ohi dute: zainketarako erabilitako medikamentuekin (lasaigarriak, antsiolitikoak. . . ) edo legez kanpoko sustantziekin.

DIAGNOSTIKOA Toxikomaniak eta alkoholismoa direla medio artatutako guztizko pertsona kopurua (2000 -2008) 12000 14000 10000 Trato. Ambulatorio Toxicomanías 8000 Trato. Ambulatorio Alcoholismo 6000 TOTAL TRATAMIENTO 4000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 5

DIAGNOSTIKOA Legez kontrako drogak direla medio tratamendua eskatzen 2500 duten pertsonak, substantziaren arabera (1996 -2008) 2000 heroína 1500 cocaína cannabis anfetaminas 1000 otras TOTAL 500 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 6

DIAGNOSTIKOA Ø Ondorioak Arazo nagusia mendekotasunen bat duen lagun-taldearen izaera heterogeneoari dagokio. Iraganean arazo nagusia alkohola zen, 70. eko hamarkadan, heroina batu zitzaion, eta gerora kontsumo horri kokainarena eta droga askotariko kontsumoa -batez ere kokaina eta heroinarenabatu zitzaizkion. Prozesu hori ematen zen bitartean, pazienteen gaixotasun bikoitzek gora egin dute eta anfetamina eta kanabisaren erabilera dela-eta, tratamendu eskaerek gora egiten dute. Bestetik, sustantziarik gabeko adikzioekin lotutako jarrera patologikoak ageri dira. Ludopatia horien artean nabarmenena da, baina horri beste hainbat batzeko arriskua dago. Adierazle batzuen arabera kolektibo zehatz batzuek arrisku handiagoa dute. Hau da, kontsumoaren gorakadak pertsona askori eragingo die, baina talde batzuek kontsumo maila altuagoak izango dituzte, eta horiexek dira babes handiena behar dutenak, etorkizunean tratamendu-zentroen itxarongelak bete ditzaketenak baitira.

PLANAREN HELBURU ESTRATEGIKOAK. 1. - Herritar guztiak modu aktiboan inplikatzea. 2. - Adikzioei buruzko VI. Planak beste plan batzuekin zer zeharkakotasun eta lotura duen behatzea. 3. - Laguntza-erantzuna ematea drogen kontsumoa dela medio zuzenean edo zeharka kaltetutako pertsona guztien premiei. 4. - Eskaintza eta eskaera murriztea. 5. - Drogak etengabe erabiltzen hasten diren eta substantziarik gabeko adikzioak dituzten pertsonen kopurua murriztea. 6. - Drogak eskuarki erabiltzen dituzten pertsonen kopurua murriztea. 7. - Patologia dualen arreta hobetzea. 8. - Droga-mendetasuneko arazoak eta substantziarik gabeko adikzioak dituzten pertsonen baldintza sozialak hobetzea. 9. - Substantziarik gabeko adikzioen tratamendu kopurua igotzea. 10. - Ikerketa aplikatua bultzatzea drogamendetasunen eta substantziarik gabeko adikzioen alorrean erabakiak hartzeari buruzko informazioa emateko eta behar bezala bideratzeko. 11. - Profesionalen prestakuntza hobetzea eta bermatzea. 12. - Programen eta jardunen ebaluazio sistematikoa sustatzea. 13. - Ebidentzia zientifikopean tratamendu berriak aztertzea. 14. - VI. Planak sustatutako eskuhartzeetan genero-ikuspegian aurrera egitea eta sakontzea. 15. - Pertsona eta talde kalteberei zuzendutako prebentzioa sustatzea eta garatzea (prebentzio selektiboa eta egokitua). 8

VI. PLANAREN XEDEA IKUSPEGIA HANDITZEA ADIKZIOEN FENOMENOARI EKITEKO Bizi-estilo eta balio osasungarriak eta gizartearen aldekoak sustatuz. Pertsona eta talde kalteberenekin* gauzatzen diren prebentzioarloko esku-hartzeetan aurrera eginez (selektiboa eta egokitua). Ø Bereziki ahulak diren eta gizarte bazterketa egoeran dauden pertsonei zuzendutako jardueretan aurrera eginez (prebentzio zehaztua). Ø Gizarteratzeko aukerak droga-erabiltzaileei hedatuz. Ø Egungo tratamenduak beste berri batzuekin osatuz, kontsumo horri lotutako gaixotze-tasa eta hilkortasun-tasa murrizteko. Ø Ø 9

LEHENTASUNEZKO ESKU-HARTZEA ESKATZEN DUTEN EREMUAK ETA KOLEKTIBOAK EREMUAK Ø Ø Ø Ø Familia. Ikastetxe arautuak (haurhezkuntza, lehen hezkuntza, DBH eta DBHO) eta ez-arautuak (HLKP, HHE, ikaskuntza bizitza osoan) Osasun Laguntza. Jolaserako eta aisiarako eremuak. Gizarte-bazterkeriako arriskuan dauden adingabeak eta gazteak zaintzeko baliabideak. Espetxeak. Lantegiak KOLEKTIBOAK Ø Ø Ø Haurrak, nerabeak eta gazteak. Ohiko erabilerak eta erabilera problematikoak dituzten kontsumitzaileak. Kolektibo eta pertsona kalteberak. Bazterkeria-maila handia bizi duten pertsonak. Delitugileak. Langileak 10

ILDO ESTRATEGIKOAK 1. 2. 3. 4. 5. 6. ESKAINTZAREN KONTROLA ESKAERA MURRIZTEA: Prebentzio Unibertsala ESKAERA MURRIZTEA: Prebentzio Selektiboa eta Egokitua ESKAERA MURRIZTEA: Laguntza Terapeutikoa ESKAERA MURRIZTEA: Prebentzio Zehaztua eta Laneratzea eta Gizarteratzea LAGUNTZA ETA KOORDINAZIOA 11

I. ILDOA: ESKAINTZAREN KONTROLA Ø I. 1. PROGRAMA. - DROGEN LEGEZ KONTRAKO MERKATARITZAREN KONTROLA l Ekintzak: -Drogen legez kontrako trafikoa poliziak kontrolatzea eskala medianan eta handian - Drogaren presentzia murriztea kalean - Kontsumo publikoa murriztea Ø I. 2. PROGRAMA. - LEGEZKO DROGEKIN LOTUTAKO ARAUHAUSTEEN KONTROLA l Ekintzak: - Sendagai estupefazienteen eta psikotropikoen kontrola - Alkoholaren eta tabakoaren kontrola: publizitatea eta sustapena, adingabeei ematea eta saltzea eta ibilgailuak gidatzea - Tabakoaren kontsumoaren kontrola lokal itxietan Ø I. 3. PROGRAMA. - JOKOAREN KONTROLA l Ekintzak: - Jokoaren kontrola - Jokoaren aurrean kalteberak diren pertsonak babestea 12

II. ILDOA. - E. M. : PREBENTZIO UNIBERTSALA (I) Ø II. 4. PROGRAMA. - P. U. ESKOLA EREMUAN: l Ekintzak: - Buruzagitza partekatua Hezkuntza Saila/Osasun Saila - Ikastetxeei laguntzeko prozedura eraginkorra garatzea - Osasunerako Heziketan portaera problematikoak prebenitzeko ildoari hasiera ematea, garapen pertsonala eta harreman-garapena indartuz - Curriculuma garatzea Osasunerako Heziketaren eta garapen pertsonala eta harremangarapenaren kontzeptuak oinarri hartuta - Lan-arriskuen prebentzioari eranstea Lanbide Heziketan Ø II. 5. PROGRAMA. - P. U. FAMILIA EREMUAN l Ekintzak: - Familia sentsibilizatzeko eta informatzeko ildoa garatzea - Familia- eta lan-bizitza uztartzeko baldintzak hobetzea - Gurasoentzako komunitate-prestakuntzako jarduerei eustea eta horiek hobetzea 13

II. ILDOA. - E. M. : PREBENTZIO UNIBERTSALA (II ) Ø II. 6. PROGRAMA. - P. U. LAN EREMUAN l Ekintzak: - Prebentzio-kultura sustatzea Lan-eremuan eta hainbat prebentzio-proiektu pilotu garatzea Administrazioan - Lan-arriskuen prebentzioa Lanbide Heziketan txertatzea Ø II. 7. PROGRAMA. - P. U. KOMUNITATE EREMUAN l Ekintzak: - Paraguas (aterki) esku-hartzea, balio positiboak eta gizartearen aldeko balioak sustatzeko - Esku-hartze horretan honako hauek sartzen dira: Osasuna: Lehen mailako asistentzia pediatren bitartez + komunitate-prebentzioko baliabide-sarea - Gazteak sentsibilizatzeko ildoa garatzea: Globalizazioa: drogen negozioa eta hirugarren munduaren esplotazioa - Gazte Planarekin koordinatzea, neurri jakin batzuekin eta komunitatean lantzea 14

III ILDOA. - E. M. : PREBENTZIO SELEKTIBO EGOKITUA (I) Ø III. 8. PROGRAMA. -P. S. ESKOLA EREMUAN l Ekintzak: - Irakasleei laguntza emango zaiela eta haiek bideratuko direla bermatzea - Irakasleak eta pertsonal ez irakasleak Trebatzeko jarduerak - Ikasleekin parte hartzeko baliabideak garatzea - Proiektuak eta esperientziak sustatzea haiek hobetzeko eta hedatzeko Ø III. 9. PROGRAMA. - P. S. FAMILIA EREMUAN l Ekintzak: - Informazio eta orientazio psikologikoa eta gizarte- nahiz hezkuntza-arloko orientazioa emateko baliabide pertsonalizatuak -Familia kalteberekin jarduerak egin daitezen sustatzea Ø III. 10. PROGRAMA. - P. S. JAIEN ETA AISIAREN EREMUAN l Ekintzak: - Jai-ingurunean dauden arriskuei buruz informazioa emateko, arrisku horiek prebenitzeko eta murrizteko proiektuak - Lonja eta lokaletako arriskuak murrizteko eta leku horietako segurtasunari buruzko proiektuak - Eskualde arteko proiektuak babestea eta horietan parte hartzea. - Komunikaziorako bide bat irekitzea arriskuei buruzko informazioa emateko eta arrisku horiek murrizteko IKTak erabiliz 15

III. ILDOA. - E. M. : PREBENTZIO SELEKTIBO EGOKITUA (II) Ø III. 11. PROGRAMA- P. S. ETA EGOKITUA KOMUNITATE EREMUAN l Ekintzak: - Osasun Mentalari dagokionez II. ildo estrategikoan ezarritakoaren araberako eskuhartzeak - Proiektuak sarean prebentzio-taldeen eta adingabeak hezteko taldeen artean - Herritarren Segurtasunari buruzko Lege Organikoaren 25. artikuluan azaltzen diren zehapenen neurri alternatiboei buruzko proiektuak Ø III. 12. PROGRAMA. - G. P. NERABEEKIN ETA GAZTEEKIN ETA HORIEN FAMILIEKIN l Ekintzak: -Osasun Mentaleko Estrategiako 2. ildoarekiko sinergian esku hartzea - Proiektuak sarean prebentzioko taldeen eta adingabeentzako hezkuntza-taldeekin - Herritarren Segurtasunari buruzko Lege Organikoaren 25. artikuluan azaltzen diren zehapenen neurri alternatiboei buruzko proiektuak 16

IV. ILDOA. - E. M. : LAGUNTZA TERAPEUTIKOA (I) Ø IV. 13. PROGRAMA. - BALIABIDE ETA PROGRAMA TERAPEUTIKO ERAGINKORRAK HOBETZEA ETA FINKATZEA l Ekintzak: - Tratamendu berriek eskaintzen dituzten baliabideen, arazoen eta aukeren azterketa egitea (buprenorfina, naloxona, aho-heroina…). - Hobetzeko Proiektua ezartzea, azterlanaren gomendioekin Ø IV. 14. PROGRAMA. - ABORDAJE TERAPEUTIKOA OSATZEA l Ekintzak: - Substantziarik gabeko adikzioak (ludopatia…) laguntza publikoaren eskaintzari eranstea - Erretzeko ohitura kentzeko tratamenduak indartzea - Arriskuak eta Kalteak murrizteko esku-hartzeei eustea hainbat zerbitzutan eta beste plan batzuekin koordinatzea (IHES…) - Problematika berriak atzemateko prozedura bat garatzea 17

IV. ILDOA. - E. M. : LAGUNTZA TERAPEUTIKOA (II) Ø IV. 15. PROGRAMA. - ZIGOR NEURRIAK DITUZTEN NERABEEI LAGUNTZEA l Ekintzak: -Espetxeetako ekipo terapeutikoei eustea eta ekipo horiek hobetzea -Pertsona bakoitzaren egoerara egokitutako tratamendu normalizatuei bidea ematea, espetxearen ordezko neurri gisa - Komunitatearen zerbitzuetako neurriak bateragarri egitea laguntza terapeutikoarekin - Zigor Betearazpenari Laguntza emateko zerbitzuak babestea (SAOS/SAER) 18

V. ILDOA. - E. M. : PREBENTZIO ZEHAZTUA, LANERATZEA ETA GIZARTERATZEA (I) Ø V. 16. PROGRAMA. - DROGA-MENDEKOEK ETA BAZTERKERIA ARRISKUAN DAUDENEK OSASUN BALIABIDEAK LORTZEA l Ekintzak: - Kalteak murrizteko proiektuak finkatzea (xiringak trukatzea, kontsumo-aretoak eta abar). - Osasun-zerbitzuekiko harremana sustatzen duten ekimenak (laguntzea, kaleko lana eta abar). Ø V. 17. PROGRAMA. - GIZARTE BAZTERKERIAKO EGOERA HANDIAN DAUDEN DROGA-MENDEKOEK DITUZTEN OINARRIZKO PREMIAK ESTALTZEA l Ekintzak: -Gizarte-baliabideek (Lanbidek) behar bezala artatzen dituzte gizarte-bazterkeriako egoeran dauden droga-mendekoak, Diru-sarrerak Bermatzeko Legearen prestazioak lor ditzaten erraztuz. - Hainbat baliabide finkatzea: ostatu-gaua, elikadura, eskakizun txikiko eguneko zentroa eta babesa. Ø V. 18. PROGRAMA. - KONTSUMO AKTIBOAK DITUZTEN DROGAMENDEKOAK GIZARTERATZEKO OINARRIZKO NEURRIAK l Ekintzak: - Diru-sarrerak Bermatzeko Legean aurreikusitako prestazio ekonomikoak lortzea. - Baliabide espezifikoak: tutoretzapeko etxebizitzak, prestakuntzarako eta enplegurako sarbidea izatea, eta abar 19

V. ILDOA. - E. M. : PREBENTZIO ZEHAZTUA, GIZARTERATZEA ETA LANERATZEA (II) Ø V. 19. PROGRAMA. - GIZARTERATZEKO PROZESUEN ALDEKO NEURRIAK l Ekintzak: - Diru-sarrerak Bermatzeko Legean aurreikusita dauden prestazio ekonomikoak lortzea. - Hainbat baliabide, hala nola etxebizitzak, eskakizun handiko eguneko zentroak, prestakuntzarako eta enplegurako sarbidea izatea (LANBIDE). Ø V. 20. PROGRAMA. - ESKU HARTZEA ZIGOR NEURRIEN PEAN DAUDEN DROGA-MENDEKOEKIN l Ekintzak: - Xiringak trukatzeko programak eta beste programa batzuk finkatzea. - Osasunerako heziketa espetxeetan. - Espetxean tratamenduak egiten dituzten pertsonen eta programa terapeutikoak dituzten erakundeen arteko loturak ahalbidetzea. - Zigor Betearazpenari Laguntzeko Zerbitzuei (SAOS/SAER) laguntzea gizarteratzeko neurriak ahalbidetuko dituzten betetze alternatiboak errazteko. 20

VI. ILDOA. - PROFESIONALAK KOORDINATZEA ETA HAIEI LAGUNTZEA Ø VI. 21. PROGRAMA. - KOORDINAZIOA. Zeharkakotasunean sakontzea: l l EAEko beste plan batzuekin Erakundearteko horizontala / bertikala Ø Ø VI. 22. PROGRAMA. - IKERKETA VI. 23. PROGRAMA. - JAKINTZARI BURUZKO INFORMAZIOA ETA HEDAPENA Ø VI. 24. PROGRAMA. - PRESTAKUNTZA Ø VI. 25. PROGRAMA. - PLANGINTZA ETA EBALUAZIOA: eskuhartzea hobetzeko prozesuetan aurrera egitea 21

ONDORIOAK 1 Drogen erabileratik eta beste adikzioetatik eratorritako arazoen kopurua azken urteetan egonkor mantendu da. Aldiz, horien konplexutasunak gora egiten du aldagai pertsonalak, psikosozialak eta sozio-ekonomikoak tartean daudelako. 2 Plan pragmatikoa da, egungo baldintzetan oinarritua. Halaber, malgua da, izan ere, planteamendu zurrunetatik aldenduz, eraginkortasuna du helburu. 3 Aurreko Planetan Prebentzio Unibertsalaren bitartez (haurtzaroa, gaztaroa, ikasleak) atentzioa jaso duten kolektiboetan ipintzen du arreta, baina ahultasun handiagoko kolektiboetara zabaltzen da, horietan ematen baitira adikzioei lotutako arazo gehienak. Kolektibo horiei bideratuko zaizkie prebentzio hautakorreko eta egokituko programak. 4 Oinarrizko hiru estrategia daude: eskaintzaren kontrola, eskaeraren murrizketa profesionalei laguntza ematea. Baina estrategia horietatik abiatuz sei lerro nagusitatik sortutako 25 programatan biltzen diren neurriak aurkezten dira. Horiek sustantziak erabiltzen hasi aurreko prebentzioa edo euren adikzioa dela-eta, gizarte bazterketa egoera larrietara iritsi diren pertsonen egoerak barne hartzen dituzte.