DZIAAJC WSPLNIE UNIA EUROPEJSKA JAKO AKTOR GLOBALNY konspekt
DZIAŁAJĄC WSPÓLNIE – UNIA EUROPEJSKA JAKO AKTOR GLOBALNY – konspekt zajęć prof. dr hab. Dariusz Milczarek Uniwersytet Warszawski dr Kamil Zajączkowski Polskie Stowarzyszenie Badań Wspólnoty Europejskiej Uniwersytet Warszawski Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+
Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny – opis zajęć Cel główny Cele szczegółowe (operacyjne) Metody i formy pracy, środki dydaktyczne Analiza Unii Europejskiej jako ważnego aktora we współczesnym świecie. Rozwój zdolności samodzielnej oceny przez uczestników określonych bieżących wydarzeń oddziałujących na pozycję międzynarodową UE. Zrozumienie i analiza przez uczestników zasad i kontekstu działania UE na arenie międzynarodowej. Metody: • pogadanka • praca z tekstem źródłowym • praca w grupie • dyskusja Środki dydaktyczne: • Traktat o Unii Europejskiej Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 2
Przebieg zajęć 1. Przedstawienie tematu zajęć. 2. Po wstępie, w którym osoba prowadząca zapoznaje uczestników z tematyką zajęć, ich uczestnicy wyjaśniają, czy UE jest w ich ocenie liczącym się graczem na arenie międzynarodowej. 3. Uczestnicy mają zastanowić się, podać przykłady i podjąć dyskusję na temat udanych i nieudanych interwencji UE na arenie międzynarodowej. Prowadzący podsumowuje wypowiedzi uczestników. 4. Uczestnicy zajęć próbują dokonać analizy przykładów gospodarczego oddziaływania UE na partnerów zewnętrznych. 5. Uczestnicy zostają podzieleni na grupy, otrzymują dokumenty i fragmenty artykułów prasowych dotyczących Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. 6. Osoba prowadząca zajęcia przedstawia określone przykłady działań podejmowanych przez państwa członkowskie w sferze międzynarodowej, uczestnicy mają zastanowić się i uargumentować, czy są one zgodne z najważniejszymi założeniami WPZi. B UE. 7. Podsumowanie zajęć – uczniowie dokonują interpretacji i oceny przedstawionych argumentów, a także formułują wnioski i podsumowania na podstawie użytych w czasie zajęć dokumentów i materiałów. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 3
Pojęcia i zagadnienia • • Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE Potencjał gospodarczy UE Dyplomacja UE Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 4
Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny – plan zajęć 2. Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa szczególnego typu Unia jako mocarstwo cywilne 3. Unia jako mocarstwo militarne 4. Kryzysy w Unii Europejskiej 1. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 5
Cechy charakteryzujące UE jako aktora na scenie globalnej • ogromna złożoność oraz wyjątkowa unikatowość UE • żadne inne ugrupowanie w świecie nie rozwinęło w tak dużym stopniu zachodzących w jego ramach procesów integracyjnych • UE jako struktura znajdująca się in statu nascendi podlega nieustannym przemianom • Unia jest przedmiotem politycznie niezidentyfikowanym • niejednorodna w wymiarze instytucjonalno-prawnym oraz funkcjonalnym struktura (UE jako całość i państwa członkowskie) Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 6
UE nie jest państwem! • Status UE nie pokrywa się ze statusem ani państwa, ani klasycznej organizacji międzynarodowej. • Unia Europejska jest czymś więcej niż zwykłą organizacją międzynarodową. • Jednocześnie jest czymś mniej niż państwem. • Nie można jej przypisać cech państwowego uczestnika stosunków międzynarodowych. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 7
Stosunki zewnętrzne UE • Stosunki zewnętrzne UE dzielą się na dwa komponenty: polityczny i ekonomiczny • Ekonomiczne stosunki zewnętrzne: WPH oraz pomoc rozwojowa i humanitarna • Polityczne stosunki zewnętrzne: polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZi. B i WPBi. O) Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 8
Unia jako mocarstwo cywilne Ze względu na swój potencjał Unia Europejska w skali globalnej pozostaje ekonomicznym olbrzymem i zarazem polityczno-militarnym karłem. Mocarstwo takie oddziałuje na otoczenie międzynarodowe używając głównie środków ekonomicznych, finansowych i politycznych, a nie potęgi militarnej. Brak autonomicznego potencjału militarnego przez UE, czyli takiego, który pozostawałby do jej wyłącznej dyspozycji. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 9
Cechy mocarstwa cywilnego Do głównych cech mocarstwa niewojskowego zalicza się m. in. : • odżegnywanie się od stosowania presji wojskowych na rzecz środków pokojowych, • nadrzędność działań politycznych i dyplomatycznych w rozwiązywaniu problemów światowych, • oraz wykorzystywanie do tego celu mechanizmów i struktur organizacji międzynarodowych. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 10
Potencjał ekonomiczny Unii Europejskiej • Najlepiej o kondycji gospodarki unijnej świadczą dane makroekonomiczne. I tak, poczynając już od 2005 r. Unia Europejska zajmowała pierwsze miejsce na świecie pod względem udziału w tworzeniu globalnego PKB (w ujęciu nominalnym), wyprzedzając na pozycji lidera Stany Zjednoczone. Tendencja ta utrzymywała się do 2014 r. (włącznie) – według danych w tymże roku wartość PKB UE wyniosła 18, 5 bln dol. Jednak w 2015 i 2016 nastąpił spadek, w tym ostatnim przypadku do 16, 5 bln dol. Dane na następne lata wskazują jednakże na ścieżkę wzrostu (w 2018 r. ma to być 17, 5 bln dol. ). Unia wytwarzała w 2016 r. ok. 22% światowego PKB. Tymczasem na USA, odnotowujące w 2016 r. PKB w wysokości 18, 5 bln dol. , przypadało ok. 24, 5% PKB całego świata (następny wielki gracz, Chiny, mają udział w wysokości ok. 15%). 11
Porozumienia handlowe i gospodarcze UE • Powstanie strefy wolnego handlu oznacza zniesienie barier handlowych między stronami porozumienia • Większość umów zawiera elementy takie jak obniżenie taryf celnych, ułatwienia handlowe, mechanizmy rozstrzygania sporów oraz zmniejszenie barier dla inwestycji zagranicznych • Obecnie obowiązuje 30 umów o wolnym handlu łączących UE z wybranymi krajami lub regionami świata. Cztery są częścią układów celnych (z Andorą, Monako, San Marino, Turcją), trzy zawarto w ramach Europejskiego Obszaru Ekonomicznego (z Islandią, Liechtensteinem, Norwegią), a kilka stanowi elementy układów stowarzyszeniowych Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 12
Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE • Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (WPBi. O) pozostają domeną współpracy międzyrządowej, czyli oparte są generalnie na zasadach modelu konfederalistycznego. • W porównaniu z integracją ekonomiczną komponent polityczny jest stosunkowo słabiej rozwinięty i przy tym również o wiele mniej skuteczny. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 13
Brak sił europejskich (jednych) • Na szczycie w Helsinkach w grudniu 1999 r. państwa członkowskie zobowiązały się, że od 2003 r. będą gotowe do wystawienia w ciągu 60 dni i utrzymywania przez co najmniej rok sił wojskowych liczących od 50 do 60 tys. żołnierzy, zdolnych do podjęcia tzw. misji petersberskich (w ramach tzw. Europejskiego Celu Operacyjnego). CEL TEN NIE ZOSTAŁ ZREALIZOWANY – Dlaczego? • niemożność zwiększania budżetów obronnych, • niemożność transformacji sił zbrojnych, • niemożność uzupełniania braków technicznych. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 14
Brak pieniędzy na WPBIO • Amerykanie przeznaczają na zbrojenia coraz większe sumy (w 2015 r. o. 600 mld dol. ). Obecnie średnie wydatki na obronę 28 członków UE wynoszą ok. 270 mld dol. , zaś większość państw członkowskich przeznacza na ten cel jedynie ok. 1, 5% PKB (USA – blisko 4, 5% PKB). • Termin „wspólna” przy WPBIO i WPZi. B ma wyrażać pewną intencję czy też wolę polityczną sygnatariuszy traktatu z Maastricht (i z Lizbony), pragnących nadać pożądany (przynajmniej przez część z nich) kierunek ewolucji unijnej polityki zagranicznej. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 15
Kryzysy w UE • brak przywództwa politycznego • narasta nieufność wobec UE nasilenie nastrojów nacjonalistycznych w formie powrotu do idei państw narodowych w myśleniu o rozwiązywaniu swoich problemów • kryzys gospodarczy • kryzys migracyjny • brak spójnego stanowiska UE w stosunkach międzynarodowych (Kosowo, Krym, Irak) Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 16
Rynki wschodzące górą • Kryzys 2008 r. ujawnił strukturalną słabość Zachodu • Kraje rozwijające się okazały się bardziej odporne na wstrząsy ekonomiczne • Zarysowywanie się nowego ładu gospodarczego • Zgodnie z obliczeniami MFW kraje rozwijające się już prześcignęły (w 2016 r. ) państwa rozwinięte pod względem wielkości PKB mierzonej parytetem siły nabywczej Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 17
Chiny potęgą globalną • Według prognoz MFW Chiny do 2030 r. wyrosną na najważniejszą gospodarkę światową • Ich udział w PKB według PPP wyniesie 22, 7%, USA – 16, 6%, a UE – 15, 6% • W 2012 r. Chiny przyczyniły się do wzrostu PKB światowego w 34, 9% • Wkład amerykańskiej gospodarki jest oceniany na 11, 3%, Japonii na 3, 2% Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 18
Jaka przyszłość? • przechodzenie do nowej, wielobiegunowej struktury stosunków międzynarodowych • potencjały polityczne i ekonomiczne podzielone będą bardziej równomiernie między kilka ośrodków, bez wyraźnej dominacji Zachodu Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 19
Zadania • Zaproponuj najpierw krótką dyskusję na temat znaczenie Unii Europejskiej w świecie. Zapytaj uczestników zajęć, czy wiedzą, jakim dzisiaj UE dysponuje potencjałem ekonomicznym i militarnym? Co decyduje o sile ekonomicznej UE? Jak potencjał UE prezentuje się na tle innych państw/mocarstw (np. USA, Chiny)? • Przeprowadź burzę mózgów na temat najważniejszych wyzwań, jakie stoją przed UE jako aktorem globalnym w najbliższej przyszłości. Odpowiedzi zapisujcie na tablicy. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 20
Literatura bazowa: • Unia Europejska: istota, szanse, wyzwania, (red. ) E. Latoszek, M. Proczek, A. Szczerba-Zawada, A. Masłoń-Oracz, K. Zajączkowski, Warszawa 2018. Literatura uzupełniająca: • Barburska O. , Przyszłość polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej a pozycja UE w świecie – nieuchronny regres czy możliwy renesans? , „Przyszłość. Świat – Europa – Polska” 2016, nr 4. • Polityka zagraniczna Unii Europejskiej. Prawo i praktyka, (red. ) J. Galster, A. Szczerba-Zawada, Warszawa 2016. • Milczarek D. , Status Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych, „Stosunki Międzynarodowe” 2001, nr 3 -4. • Milczarek D. , Unia Europejska we współczesnym świecie, Warszawa 2005. • Zajączkowski K. , O brakach i niedostatkach w polityce zagranicznej UE, „Studia Europejskie” 2014, nr 3. Działając wspólnie – Unia Europejska jako aktor globalny, Dariusz Milczarek, Kamil Zajączkowski 21
Dziękujemy za uwagę www. pecsa. edu. pl Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+
- Slides: 22