DRAVA KAO DRUTVENA I PRAVNA POJAVA Nastavnik doc

DRŽAVA KAO DRUŠTVENA I PRAVNA POJAVA Nastavnik: doc. dr Sandra Pajić Šavija Email: spsavija@sinergija. edu. ba Udžbenik: Prof. dr Dragan M. Mitrović “Osnovi prava”, Beograd

Prethodni pojam države • Društvena organizacija • Vlast-Monopol prinude • Društvena funkcija

DRŽAVA KAO DRUŠTVENA ORGANIZACIJA • Država-posebna društvena organizacija • Država(vlast)-društvo (sloboda) • SPOLJAŠNJI ELEMENT DRŽAVE: MONOPOL FIZIČKE SILE • UNUTRAŠNJI ELEMENT DRŽAVE: DRUŠTVENA FUNKCIJA • Solidarističke teorije VS teorije koje državu određuju kao klasnu organizaciju

1. Država je aparat za prinudu: teorija po kojoj država postoji da bi osigurala da svako ispuni svoje zakonske obaveze, kao što su isplata dugova, poštovanje privatne svojine itd. 2. Teorija društvenog ugovora: ugovor između svakog pojedinca i države koji se zasniva na tome da država treba da zaštiti prirodna prava svake osobe. U zamenu za tu zaštitu, svaka osoba mora da ispunjava određene dužnosti prema državi, kao što je plaćanje poreza.

TRI GLAVNA ZNAČENJA DRŽAVE • NAJŠIRE (prostorno-vremensko značenje ili geografsko značenje): – Trodimenzionalni prosor određen državnim granicama na kome živi stanovništvo i na kome se prostire državna vlast. • UŽEM (sociološko-političko značenje): – Posebna društvena zajednica koja raspolaže monopolom fizičke sile. • NAJUŽE (pravno-orgnizaciono značenje): – Državna organizacija sa posebno utvrđenim organima za vršenje određenih poslova, a posebno za primenu državnih sankcija zbog kršenja pravnih normi.

Tri elementa države • Teritorija • Stanovništvo • Vlast -G. Jelinek, S. Jovanović -uslovni elementi države

Državna teritorija • Prostor na kojem država vrši vlast • Trodimenzionalan prostor • Državne granice-zamišljene ravni koje dijele teritoriju jedne države od druge odnosno teritorijalno more od slobodnog mora v. Prirodne granice v. Vještačke granice v. Astronomske granice

Državna teritorija • Državna teritorija je jedinstvena • Kopno • Ratni i trgovački brodovi • Eksteritorijalna područja (diplomatska i konzularna predstavništva) • More v Unutrašnje morske vode v Teritorijalno more v Spoljni morski pojas v Slobodno more

Stanovništvo • Država vrši vlast nad ljudima koji žive na njenoj teritoriji • Državljanstvojavnopravna veza između države i njenih državljanina iz koje proističu uzajamna prava i obaveze • Apatridi, bipatridi, polipatridi • Načini sticanja državljanstva § Osnovni 1. Ius sangvinis 2. Ius soli • Ostali načini; 1. Prirođenje (naturalizacija) 2. Sklapanje braka 3. Aneksija

Državna vlast • Pojam vlasti-odnos između dva subjekta u kojem je jedan subjekt nadređen, a drugi podređen • Sposobnost subjekta da drži u potčinjenosti druge čak i protiv njihove volje (Heler) • Obilježja državne vlasti: 1) Prinudnost (monopol vlasti) 2) Sveobuhvatnost (određuje koje će društvene odnose regulisati) 3) Originernost (zasniva se na sopstvenom pravnom poretku) 4) suverenost

Suverenost • Superanus-vrhovni, najviši • Svojstvo subjekta da bude najviši u određenoj oblasti pri čemu je bitno da je to svojstvo sam sebi pribavio • Učenje o suverenosti (Ž. Boden-Šest knjiga o republici XVI v. ) • Sadržaj suverenosti (pravo objavljivanja rata, mira, kovanje novca, imenovanje drž. Službenika, ubiranje poreza, pomilovanja itd. . )

Tri elementa suverenosti • R. Jering 1. Spoljašnji element (nezavisnost državne vlasti) 2. Unutrašnji element (nadmoć ili suprematija) 3. Pravni element (pravna neograničenost)

Pojam suverenosti • Faktično svojstvo državne vlasti koje se ogleda u nezavisnosti i nadmoći državne vlasti, odnosno u njenoj pravnoj neograničenosti

• Narodna suverenost (neposredna ili posredno demokratija) • Nacionalna suverenost (pravo na otcjepljenje)

Odnos države i prava • Dualistička teorija • Monistička teorija • Dualistička teorija; 1. Teorija sile (prva je nastala država) 2. Prvo je nastalo pravo 3. Država i pravo su nastali istovremeno

Međusobni odnos države i prava • Učešće države u stvaranju prava (neposredno i posredno) • Uslovi: 1. Politička sposobnost 2. Politički autoritet 3. Stručno tehničko znanje • Učešće države u primjeni prava 1. Dobrovoljna primjena prava (autonomna i heteronomna) 2. Prinudna primjena prava (ponašanje po sankciji)

PROMENE U DRŽAVNOM I PRAVNOM PORETKU • • • REVOLUCIJA REAKCIJA RESTAURACIJA REFORMA PREVRAT: – DRŽAVNI PUČ – UDAR

REVOLUCIJA I REAKCIJA • REVOLUCIJA: – Korenit prevrat u kom se menja funkcija države i prava. – Počinje kao ekonomska revolucija (izazvana genijalnim otkrićem tj. naučno- tehnološkim napretkom), a onda se pretvara u političku i socijalnu revoluciju. – Sveukupna i kvalitativna promena društva kojom se menjaju suština i smisao svih drugih društvenih pojava. – Narodni ustanak. • REAKCIJA: – Kontrarevolucija sa ciljem da se spreče revolucionari ili bilo koje druge promene u društvu. – Pobija revoluciju.

RESTAURACIJA I REFORMA • RESTAURACIJA: – Prihvata revoluciju i smatra je nužnom u razvoju civilizacije. • REFORMA: – Zakonita, postepena i mirna društvena promena u kojoj se iz korena menja funkcija države i prava. – Reforma prava: pravna reforma, kodifikacija. – Harmonizacija prava.

DRŽAVNI UDAR I PUČ • Kratkotrajne, nasilne promene kojima se ne menja postojeći državni i šravni poredak, već samo lica koja vrše vlast u državi. • DRŽAVNI UDAR: – izvodi poglavar ili vrh državne vlasti. • PUČ: – izvode ga niži činovnici.