dr hab Walenty Baluk prof UMCS Systemy polityczne

dr hab. Walenty Baluk, prof. UMCS Systemy polityczne państw Kaukazu Południowego

Państwa Kaukazu Południowego Armenia Azerbejdżan Gruzja

Ustrój polityczny Państwo Forma państwa Forma rządów Podstawa prawna Ocena wolności Armenia Republika prezydenckoparlamentarna Parlamentarna (dominacja prezydenta) UZ z 1995 Nowa UZ z 2005 Azerbejdżan Republika prezydencka Prezydialna UZ z 1995, nowelizacja z 2002 Not Free Gruzja Republika prezydenckoparlamentarna Parlamentarna (dominacja prezydenta) Konstytucja z 1995, nowelizacja z 2004 Party Free

Władza ustawodawcza Armenia Nazwa Liczba posłów System wyborczy Kadencja Jednoizbowy 131 56 członków – system proporcjonalny (listy partyjne), 75 w systemie większościowym w okręgach jednomandatowych. 1995 -2005 – 4 lata od 2005 – 5 lat Jednoizbowy (Zgromadzenie Narodowe - Mili Madżilis) 125 System mieszany; od 2002 r. system większościowy (jednomandatowe okręgi) 5 Jednoizbowy (Parlament) 235 150 (od 2005 r. ) System mieszany 150+85 (pro. / więk. ) 100+50 (pro. / więk. ) 75 + 75 (pro. /wiek. ) 4 (Zgromadzenie Narodowe) Azerbejdżan Gruzja

Kompetencja parlamentów Państwa Armenia Azerbejdżan Gruzja Kompetencje Rozwiązanie 1) uchwala budżet, ustawy, i in. akta; 2) na wniosek prezydenta powołuje PG, prezesa NB i Izby Kontroli (może odwołać). 3) zatwierdza program działań rządu 4) usuwa z urzędu prezydenta. 5) obala veto w/a 1) Jeśli Parlament w ciągu 2 mies. 2 krotnie zatwierdzi programu rządu; 2) w ciągu 3 mies. nie przyjmie decyzji w sprawie projektu uznanego za ważny; 3) w ciągu 3 mies. nie zwoła posiedzenia plenarnego lub nie uchwali żadnej decyzji. 1) uchwala budżet, ustawy i in. akta, Brak 2) wyraża zgodę na powołanie premiera (iluzorycznie), 3) powołuje i odwołuje na wniosek prezydenta sędziów SK, SN i sądów apelacyjnych; PG, prezesa BN, 4) odrzuca veto w/a i w/k (ust. - 83, veto - 95) 1) uchwala budżet, ustawy i in. akta 2) Wyraża zgodę na powołanie przez prezydenta rządu, przedstawicieli dyplomatycznych, przewodniczącego i sędziów SN, PG, członków Rady NB, przewodniczącego Izby Kontroli 3) odrzuca veto - w/a 1) Po 3 -krotnym odrzuceniu składu rządu i programu 2) Jeśli w ciągu 100 dni od poprzedniego votum nieufności parlament ponownie go przegłosuje to prezydent dymisjonuje rząd albo rozwiązuje parlament

Siła parlamentów I II IV V Siła ARMENIA 1 1 2 1 1 6 AZERBEJDŻAN 1 0 0 2 1 4 GRUZJA 1 1 2 1 0 5

Władza wykonawcza Status Wybory Kadencja Prezydenci Armenia Głowa państwa i szef egzekutywy (1995 -2005) Powszechne 5 (2 kolejne kadencje) 1991 -1998 L. Ter-Petrosian 1998 -2008 R. Koczarian 2008 – S. Sarkisian Azerbejdżan Głowa państwa i szef egzekutywy Powszechne 5 (2 kolejne kadencje) 1992 -1993 A. Elczibeja 1993 – 2003 G. Alijew 2003 - I. Alijew Gruzja Głowa państwa i egzekutywy (1995 -2004) Powszechne 5 (2 kolejne kadencje) 1991 -1992 - Z. Gamsachurdia 1995 -2003 – E. Szewardnadze 2004 - M. Saakaszwili

Powołanie rządu Sposób powołania Odpowiedzialność Armenia Premiera powołuje prezydent po konsultacjach z parlamentem (zgoda większości bądź największego ugrupowania). Ministrów prezydent na wniosek premiera. Parlament zatwierdza program działań rzadu Przed prezydentem i parlamentem; Ustępuje w 1 dzień posiedzenia nowego parlamentu i po zaprzysiężeniu prezydenta. Podaje się do dymisji - nie uchwalono program, votum nieufności. Azerbejdżan Prezydent powołuje premiera za zgodą parlamentu. Po trzykrotnej odmowie czyni to bez zgody parlamentu. Powołuje ministrów. Odpowiedzialny przed prezydentem i ustępuje po wyborach prezydenckich Gruzja Prezydent mianował premiera (konsultacje z parlamentem) ministrów na wniosek premiera. Wnioskował o udzielenie rządowi wotum zaufania. Odpowiedzialny przed prezydentem i parlamentem, ustępuje po wyborach prezydenckich

Kompetencje prezydenta Państwo Armenia Kompetencje 1) powoływania premiera i rządu Wniosek - w/a parlamentu 2) 4 sędziów, w tym przewod. SK Opinia – SK 3) w zakresie bezpieczeństwa, obronności Usunięcie w/k (2/3 posłów) i polityki zagranicznej 4) reprezentacyjne, 5) obywatelstwo i i prawo łaski, 6) tworzenie organów konsul. Azerbejdżan 1) powołuje premiera i rząd, 2) powołuje centralne i terenowe organa wł. wykonawczej, 3) podpisuje ustawy, prawo inicjatywy ustawodawczej, 4) w zakresie bezpieczeństwa, obronności i polityki zagranicznej, 5) wnioskuje o powołanie sędziów i prokuratora, Gruzja Impeachment 1) podpisuje ustawy i ma inicjatywę ustawodawczą; 2) powoływania premiera i rządu, 3) w sprawach bezpieczeństwa, obronności i polityki zagranicznej, 4) reprezentacyjne, 5) wnioskuje o powołanie prokuratora generalnego. Procedurę wszczyna SK kierując wniosek do Parlamentu (wymagana opinia SN) Usuwa Parlament – 95 głos. Wniosek -1/3 deputowanych (Opinia SK i SN) Stan oskarżenia – w/a Usunięcie – 2/3

Siła prezydentury I II IV V VI VIII IX Siła ARMENIA 1 1 1 0 1 1 8 AZERBEJDŻAN 1 1 1 0 2 2 2 0 2 11 GRUZJA 1 0 2 1 2 12

Siła rządu I II IV V VI Siła ARMENIA 1 2 2 0 0 0 5 AZERBEJDŻAN 0 0 0 0 GRUZJA 0 1 0 0 1

Władza sądownicza / Sąd Konstytucyjny Kadencja Liczba sędziów Sposób wyboru Armenia Na stałe 9 5 Zgromadzenie Narodowe i 4 prezydent Azerbejdżan 15 bez możliwości reelekcji 9 Powołuje parlament na wniosek prezydenta Gruzja 10 bez możliwości reelekcji 9 Po 3 sędziów parlament, prezydent i Sąd Najwyższy

Wybory i partie polityczne w państwach Kaukazu Południowego

Wybory prezydenckie w Armenii 2003 roku (II tura) 2008 (I tura) - R. Koczarian – 67, 5 % - Sarkisian S. - 52, 82% - S. Demirczan – 32, 5 % - Ter-Pietrosian L. - 21, 50% Frekwencja - 64, 5% - Bagdasarian A. - 17, 7 %

Wybory parlamentarne w Armenii / 2003 (system mieszany; w systemie prop. - 5 % próg) Ugrupowanie System prop. System więk. Razem mandaty Mandaty / % 23 17 40 / 30, 5 14 3 17 / 13 12 - 12 / 9, 1 11 - 11 / 8, 4 9 - 9 / 6, 8 6 - 6 / 4, 6 - 36 36 75 56 131 % Republikańska Partia Armenii Blok „Sprawiedliwość” Partia „ORINAC ERKIR” (Partia „Państwo Prawa”) Armiańska Rewolucyjna Federacja „Dasznakcutiun” (ARFD) Partia Jedności Narodowej Zjednoczona Partia Robotnicza Niezależni Razem 23, 66 13, 78 12, 49 11, 5 8, 9 5, 7 -

Wybory parlamentarne w Armenii w 2007 r. (uczestników - 23, frekwencja 59, 9%, w systemie prop. – 5% próg) Ugrupowanie System prop. System więk. % mandaty Republikańska Partia Armenii 33, 91 41 24 Partia „ORINAC ERKIR” (Partia „Państwo Prawa”) 15, 13 18 1 Armiańska Rewolucyjna Federacja „Dasznakcutiun” (ARFD) 13, 16 16 1 Partia „Kwitnąca Armenia” 7, 05 8 8 Partia „Spuścizna” 6, 0 7 - Niezależni - - 7 Razem - 90 41

Wybory prezydenckie w Azerbejdżanie Elekcja 2003 Elekcja 2008 - Alijew I. - 80, 3% 1) Alijew I. („Nowy Azerbejdżan”) - 88, 73% 2) Agazade I. („Umud” („Nadzieja”)) 2, 86% 3) Gazanfarogłu F. (Partia „Wielikogo sozidanija”) - 2, 47% 4) Gasangulijew G. (Ludowy Front Zintegrowanego Azerbejdżanu) - 2, 28% 5) Alibejli G. (Niezależny) - 2, 23% 6) Alijew F. (Partia Liberalno. Demokratyczna) - 0, 78% 7) Gadzijew Ch. (Partia „Nowoczesny Musafat”) - 0, 65% - Gambar I. - 11, 7% - Mamiedow E. - 2, 08% Uczestników – 7 Frekwencja - 71, 56% Frekwencja - 75, 64%

Wybory parlamentarne w Azerbejdżanie / 2005 Partia „Nowy Azerbejdżan” Partia „Musafat” Partia Ludowy Front Azerbejdżanu (r) 60 (48%) 5 (4%) 3 (2, 4%) Partia „Ana Weten” (Ojczyzna) 2 (1, 6) Partia Obywatelskiej Solidarności 2 (1, 6) Ludowy Front Azerbejdżanu 1 Liberalna Partia Azerbejdżanu 1 „Umud” 1 Partia Dostatku Socjalnego 1 Partia Reform Demokratycznych 1 Partia „Wielikogo sozidanija” 1 Partia Jedności Obywatelskiej 1 Bezpartyjni 45 Ogółem 124

Wybory parlamentarne w Azerbejdżanie / 2010 Wyniki: „Nowy Azerbejdżan” - 74 mandaty Partia „Solidarności Obywatelskiej” - 3 Partia Ojczyzny (Ana Weten) – 2 Bezpartyjnych – 38 Bez podania przynależności partyjnej – 8 Uczestnicy – 690 kandydatów, 33 partii polityczne Frekwencja - 50, 14%

Wybory prezydenckie w Gruzji Elekcja 2004 1) Saakaszwili M. - 96, 24 % Elekcja 2008 Saakaszwili M. (Zjednoczony Ruch Narodowy) - 53, 47% 2) Szasziaszwili T. - 1, 87 % Gacziecziładze L. (Zjednoczona Opozycja) - 25, 69% 3) Liparteliani R. - 0, 26 % Patarkaciszwili B. (niezależny) - 7, 10% 4) Sicharulidze Z. - 0, 24 % 5) Garibaszwili K. - 0, 21 % 6) Kolechsaszwili Z. - 0, 1 % Natelaszwili Sz. (Partia Pracy) - 6, 49% Gamkrelidze D. („Nowa Prawica”) - 4, 02% Maisaszwili G. (Partia „Przyszłości”) - 0, 77 Sariszwili-Czanturija I. (Partia „Imedi”) 0, 16%

Wybory parlamentarne w Gruzji / 2003 Alternatywne wyniki „O nową Gruzję” (na czele Związek Obywatelski Gruzji) 21, 32% 18, 91 Związek Demokratycznego Odrodzenia 18, 84 8, 13 Ruch Narodowy (Saakaszwili) 18, 08 26, 26 Partii Lejburzystów 12, 04 17, 36 Burdżanadze – Demokraci 8, 79 10, 15 „Nowa Prawica” 7, 35 7, 9 Powtórzone wybory w systemie proporcjonalnym % głosów Mandaty Ruch Narodowy – Demokraci 67, 6 135 Blok Przemysłowców 7, 62 15

Wybory w Gruzji w 2008 roku Nazwa ugrupowania Głosy (%) Mandaty z listy Mandaty w okręgach Razem 1 Zjednoczony Ruch Narodowy 59, 18% 48 71 119 (79, 3%) 2 Zjednoczona Opozycja Gruzji 17, 7% 15 2 17 (11, 3%) 3 Ruch Chrześcijańsko. Demokratyczny 8, 66% 6 - 6 (4%) 4 Partia Pracy 7, 44% 6 - 6 (4%) 5 Partia Republikańska 3, 78% - 2 2 (1, 3%) 75 75 150 Razem