DPT DEVLET PLANLAMA TEKLATI Be Yllk Kalknma Planlarnda
DPT (DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI) Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Arazi Toplulaştırmasının Yeri ve Önemi Konya, 2012 HAZIRLAYAN TUĞBA GÜL 091205042
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI Türkiye'nin ekonomik ve sosyal kalkınmasını hızlandırmak için 30 Eylül 1960 yılında kurulan başbakana bağlı bir kuruluştur. Devletin ekonomik, sosyal ve kültürel amaçlarının belirlenmesinde hükümete danışmanlık yapar. Hükümetçe belirlenen amaçları gerçekleştirmek için kalkınma planları ve yıllık planlar hazırlar. Günümüzde Kalkınma Bakanlığı olarak hizmet vermektedir.
Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar, kırsal alanlar için pek çok çalışma yapılmış; bu çalışmalar kalkınma planları ile hükümet ve siyasi parti programlarında yer almıştır. Yapılan çalışmalar, genel olarak kırsal alanlara götürülemeyen hizmetlerin bu alanlara götürülmesini ve kır-kent arasındaki farklılıkların azaltılmasını içermiştir. Türkiye’de kır-kent arasındaki dengesizliklerin artması, kırsal yerleşmelerin dağınık olması ve sayısal çokluğu, kırda sınırlı istihdam olanakları, tarımda verimliliğin düşüklüğü, tarım arazisinin parçalı olması, örgütlenme eksikliği, kırsal alanda yaşayanların gelirinin ülke ortalamasının altında olması ve ayrıca bu sorunların kırdan kente göç hareketini yoğunlaştırması gibi kırsal alanlardaki temel sorunlar, bu alanlar için stratejik planların oluşturulup uygulanmasını zorunlu kılınmıştır. Bu kapsamda, oluşturulaçak olan planları DPT tarafından beşer yıllık programlar halinde 1963 -2013 yılları arasında 9 farklı kalkınma planı hazırlamıştır.
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planları ( 1963 -1967 ) Kırsal alanlar için sağlanacak hizmetlerde etkinlik ve verimliliği sağlamak amacıyla kırsal yerleşme yapısında yeni bir düzenleme yapılması gerekli görülmüştür. Bu kapsamda; Toplum kalkındırma yöntemi kabul edilmiş Kırsal alanların kalkındırılması için, Kredilendirme PAZARLAMA KOLAYLIĞI toprak reformu da planın ön görüleri arasındadı r KOOPERATİFLEŞME
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planları (1968 -1972) İlk planda olduğu gibi, halkın eğitilmesi ve örgütlemesi için Toplum Kalkınması yönetimi benimsenmiştir. Planda; Kırsal kesimde yaşayanların kalkınması ve artan gelirden pay almaları için tarımda çalışan nüfusun tarım dışı sektörlere aktarılması hedeflenmiş. Toprak ve Tarım Reformu Ön Tedbirler Kanunu bu plan döneminde kabul edilmiştir. İlk kez bu planda köykent ve tarım kent gibi kırsal yerleşme önerileri geliştirilmiştir. Ayrıca, Toplum Kalkınma Enstitüsü kurulması ve toprağın toplulaştırılması planlanmış olsa da bunlar daha sonra ki süreçte gerçekleşmiştir.
Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planında 1973 -1978) Merkez köy yaklaşımına ilk olarak yer veren kalkınma planıdır. Merkez köylere, kırsal yerleşme düzenini değiştirecek ve köylünün yaşam düzeyini yükseltecek bir araç olarak bakılmıştır. Ayrıca planda; Toprak ve Tarım Reformunun yapılması amaçlanmıştır. Ancak; Bu İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planında da olduğu gibi gerçekleştirilememiştir
Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planında (1979 -1983) Tarımsal gelişmeyle köylünün kalkınması özdeş sayılarak; sanayi toplumuna köylünün katkısıyla geçilebileceği varsayımından yola çıkılmıştır. Etkili bir toprak reformu, kooperatifleşme ve köykentler aracılığı ile yeni bir yerleşim düzeninin oluşturulması kırsal kalkınmanın araçları olarak belirlenmiştir. Kent ile köy arasında yeni bir ölçek olarak planlanan köykentler, kalkınma planının sosyo-ekonomik kararlarının, mekana uygulama aracı olarak önerilmiştir. Planla, Kalkınmada Öncelikli Yöreler kavramı getirilerek, geri kalmış yörelerin gelişiminin bölge gelişme anlayışıyla ele alınması ve geniş kapsamlı projeler hazırlanması amaçlanmıştır. Aşağı Fırat ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi için çok amaçlı gelişme projesi hazırlanması bu plan kapsamında yer almıştır.
Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (19851989) Köylünün refah seviyesini yükseltmek için kırsal kesime sosyal ve ekonomik hizmetlerin götürülmesi hedeflenmiş; bunun için bu defa merkez köylerin araç olarak kullanılması planlanmıştır.
Kırsal bölgelerde, entegre kırsal kalkınma projeleri uygulanması ve ve başta Doğu ve ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri olmak üzere Kalkınmada Öncelikli Yörelerin kalkındırılması hedeflenmiştir, böylece bu bu bölgeler ile diğer bölgeler arasında gelişmişlik farkının asgariye indirilmesi; ayrıca, miras hukukunda yeni düzenlemeler yapılarak tarım topraklarının mülkiyetinden kaynaklanan sorunların çözümlenmesi, tarımsal işletmelerin miras vb vb yollarla küçülmesinin önlenmesi hedeflenmiştir Ancak, bölgeler arası farklılıkların giderilmesi öngörüldüğü oranda gerçekleştirilememiş ve ve miras hukukunda istenilen yeni düzenlemeler yapılamamıştır.
Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında (19901994) Kamu kaynaklarının tahsisinde Kalkınmada Öncelikli Yöreler yararına bir uygulama yapılması; Bu yörelere imalat sanayi, madencilik ve bunlara dayalı sanayilerin kurulmasında Devletçe öncülük yapılması; Kalkınmada Öncelikli Yöreler için bölge ve alt bölge bazında planlar hazırlanması; Kırsal Alan Planlama yaklaşımı çerçevesinde hizmetlerin ve Tarıma dayalı sanayi yatırımlarının merkez köy ve kasabalara yönlendirilmesi; Kırsal alanda, tarım dışı ekonomik faaliyet kollarının desteklenmesi;
Toprağın rasyonel kullanımı için gerekli düzenlemelerin tarımsal araştırma kurumları ile birlikte yapılması; Kırsal alanda, tarım dışı ekonomik faaliyet kollarında da çalışılması; Kırsal alanda yaşayan ailelerin eğitim ve kültür düzeylerinin yükseltilmesi için eğitim program ve projelerinin artırılması; Kırsal alana götürülen sağlık hizmetleri ve ünitelerinin yaygınlaştırılması; Köye hizmet götüren kamu kuruluşları arasında koordinasyonun geliştirilerek birbirleriyle uyumlu hizmet vermelerini sağlayacak entegre projelerin uygulanması hedeflenmiştir
Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (19962000) 1996 yılı itibariyle tarım sektörünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla içindeki payının %17. 5’ten, %15’lere düştüğü ve tarımın ekonomideki öneminin azaldığı belirtilmektedir. Planda, bunun nedeni olarak ; Arazi kullanım planlarının bulunmayışı, Tarım alanlarının tarım dışı kullanımlarının artışı, Arazi mülkiyetinde dengesiz dağılımın olması ve küçük işletmelerin sayısının artması gösterilmiştir. Plan döneminde, Kırsal altyapının oluşturulması, Su ve Toprak Yasası çıkarılması;
Arazi toplulaştırma hizmetlerinin Toprak Yasası içinde yer alması, Tarım arazilerinin tarım dışı amaçlarla kullanımının önlenmesi, Bölgeler arası dengesizliklerin azaltılması için bölgesel gelişme projeleri hazırlanması; Kırsal alan yerleşim düzenin planlanmasında, merkez köyün araç olarak kullanılması; Arazi toplulaştırma ve tarım reformu çalışmalarına devam edilmesi planlanmıştır. Ancak ; Toprak ve Su Yasası çıkarılamamış, arazi toplulaştırma çalışmalarından beklenen verim alınamamış, Tarım reformu gerçekleştirilememiştir. Yedinci Planda kırsal kalkınma içi önerilen pek çok çalışmaya başlanılmamış, başlanılanlar da sonuçlandırılmamıştır.
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (20012005) Kırsal alan politikaları, Bölgesel Gelişme Hedef ve Politikaları başlığı altında Kırsal Kalkınma adıyla yer almıştır. Diğer kalkınma planlarıyla karşılaştırıldığında kırsal kalkınma kavramı, ilk kez bu planda doğrudan yer almıştır. Planın bölgesel gelişme hedef ve politikaları: Bölgelerarası dengesizliklerin en aza indirilmesi, Geri kalmış yörelerde yaşayan nüfusun refah düzeyinin yükseltilmesi, AB Bölgesel politikalarına uyum sağlanması, Bölge planlamasına ağırlık verilmesidir. Planın kırsal alana ilişkin ana hedefleri ise: Kırsal alanda istihdamın artırılması, İnsangücü kaynaklarının geliştirilmesi, Kırsal nüfusun gelirinin artırılması, Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, Etkili örgütlenme ve katılımcılığın desteklenmesidir.
Planda kırsal kalkınmanın sağlanması için sivil toplum örgütlerinin kalkınma sürecine katılımlarını artırıcı düzenlemeler yapılması; Kalkınmada Öncelikli Yörelerin geliştirilmesine devam edilmesi; Kırsal altyapı hizmetlerinin yaygınlaştırılması için merkezi kamu kuruluşları, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerinin eşgüdüm içinde çalışmaları; Sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde yerel potansiyellerin harekete geçirilerek gelir ve istihdamın artırılması için tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi; Sulama projelerinin, arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri ile birlikte yürütülmesinin sağlanması; Kırsal alanda yaşayan nüfusun gelirini artırmak için girişimcilerin desteklenmesi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla bölge planlaması yapılan alanlarda, bu planlarla uyumlu fiziksel planlama çalışmaları yapılması hedeflenmiştir.
Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planında (2007 -2013) Rekabet gücünün arttırılması; VIII. Plan dönemi başında GSYİH içerisinde yüzde 14, 1 olan tarımın payı, 2005 yılında yüzde 10, 3’e gerilerken, tarımsal istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı 2000 yılındaki yüzde 36 seviyesinden 2005 yılında yüzde 29, 5 seviyesine inmiştir. 2005 yılında çıkarılan 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu toprak kaynaklarının etkin kullanımı konusunda önemli bir gelişme sağlamıştır. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması Kırsal kesimin en önemli ekonomik faaliyeti olan tarım sektöründeki nispi verimsizlik sorunlarının azaltılması için; arazi toplulaştırma çalışmalarının hızlandırılması, üretici örgütlenmelerinin güçlendirilmesi, eğitim ve yayım faaliyetlerinin etkinleştirilmesi konularının öncelikli olarak ele alınması gerekmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde, geçmişte terör nedeniyle köylerini terk etmek zorunda kalan yurttaşlarımızdan geri dönüş yapmak isteyenler için, ekonomik ve sosyal alt yapının sağlanması çalışmalarına devam edilmektedir.
Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması Sulama altyapısının işletme ve yönetiminin katılımcı mekanizmalarla gerçekleştirilmesi sağlanacak, toprak ve su kaynaklarının etkin ve sürdürülebilir kullanımı için üreticilere yönelik programlar uygulamaya konulacaktır. Kırsal kesimde merkezi yerleşim birimleri öncelikli olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçları karşılanacaktır. Ekonomik ve sosyal gelişmeye yönelik proje ve destekler ile eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumunda bu merkezi birimlere öncelik verilecektir. Kırsal kesimin kaynak ihtiyacının giderilmesine yönelik olarak uygun finansman araçları geliştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır. Başta il özel idareleri olmak üzere, yerel yönetimler ile birliklerinin kırsal kalkınma konusundaki etkinliğini artırmak için teknik, mali ve kurumsal kapasiteleri güçlendirilecektir. Kırsal yerleşim planlamasının esas ve kriterleri, kırsal alanın özelliklerine ve kırsal toplumun ihtiyaçlarına göre belirlenecek, plan yapımında gelişmekte olan merkezi yerleşim birimlerine, turizm bölgelerine, koruma alanlarına ve afet riski yüksek yörelere öncelik verilecektir. AB kırsal kalkınma politikalarına uyum için gerekli kurumsal çerçeve oluşturularak, kırsal kalkınma fonlarının yönetimine ve etkin kullanımına ilişkin idari kapasite geliştirilecektir.
SONUÇ OLARAK ; Türkiye’de kırsal kalkınmayı sağlamak amacıyla planlı dönemde benimsenen politika ve uygulamaların önemli bir kısmı benzer özelliklere sahiptir. Bugün Türkiye’de kırsal alanda, fiziksel sorunların yanında, sosyal ve ekonomik sorunlar da mevcuttur. Oluşturulan politikalar ve yapılan uygulamalarda tüm bu sorunlar bir bütün olarak ele alınmamış; kır ve kent bütünlüğü sağlanamamış ve politikalar, sosyal ve ekonomik gerçeklerden bağımsız düşünülmüştür. Dolayısıyla, kırsal alanda yaşayan kesimin yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik politikalar oluşturulamamıştır.
Kırsal kalkınma alanında halen politikalar netleşmemiş ve bu alanda etkin bir yasal ve kurumsal yapılanma oluşturulamamıştır; bu güne dek, bir bölgeyi tüm yönleri ile ele alan kırsal planlama yapılmamıştır. Özellikle beş yıllık kalkınma planlarında ve kırsal kalkınma projelerinde(KKP) kırsal kalkınmanın mekan boyutu göz ardı edilmiştir.
Kaynakça Øwww. wikipedia. org Øhttp: //ekutup. dpt. gov. tr/plan 9. pdf Øhttp: //www. dpt. gov. tr/Kalkinma. portal Øhttp: //www. hkmo. org. tr/
TEŞEKKÜRLER
- Slides: 22