DOUM SONU DNEM POSTPARTUM POSTNATAL PUERPERUM LOUSA Bebein
DOĞUM SONU DÖNEM POSTPARTUM POSTNATAL PUERPERİUM LOĞUSA (Bebeğin doğumunu izleyen ilk 6 hafta) 1
DOĞUM SONRASI DÖNEM; Annede meydana gelen gerileyici (retrogresive) ve ilerleyici (progresive) değişikliklerle karakterize bir dönemdir. Bu süreçte anneler, çeşitli fiziksel ve psikososyal değişiklikler yaşamaktadırlar. 2
İNVOLÜSYON: Üreme organlarının doğumu izleyen 6 hafta içinde normal ölçülerine ve fonksiyonlarına dönme sürecidir 3
UTERUS İNVOLÜSYONUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER • Uterus kas liflerinin kontraksiyonu • Uterus duvarında fibro elestik dokuların otolizi • Atrofi 4
UTERUS KAS LİFLERİNİN KONTRAKSİYONU • Uterus kontraksiyonları kan damarlarını sıkılaştırarak kanamayı kontrol eder. • Uterus kontraksiyonları yeterli olursa, uterus atonisi, dolayısıyla kanama tehlikesi azalır. 5
Uterus duvarında fibro elastik dokuların otolizi • Dokular kendini yeniler. 6
ATROFİ • Yüksek düzeyde östrojen varlığında prolifere olan dokuların, plasentanın ayrılması ile düşen östrojen seviyesine cevap olarak gerilemesidir. • Plasentanın ayrıldığı yerin iyileşmesi 8 hafta sürer. 7
Uterus involüsyonu, fundusun umblikusuna göre işaretlenmiş bazı noktalarına göre tayin edilir • Doğumdan hemen sonra, simphisis pubis ile umblikus arasında orta hatta palpe edilebilir. • Plasenta ayrıldıktan sonra umblikus hizasına yükselir • 24 saat sonra fundus yaklaşık 1 cm lik bir inme gösterir ve hergün birer cm lik bir inme gözlenir. • 10 -12. günlerde artık karın duvarından palpe edilemez. 8
DOĞUM SONRASI AĞRILARI • “Doğum sonrası ağrıları”= aralıklarla devam eden kontraksiyonlar • Bu rahatsızlık multiparlarda daha akuttur, (Kaslardaki tekrarlayan kasılmalar kas tonusunun kaybolmasına ve bu da birbiri ardına gelen kontraksiyon ve gevşemelere neden olmaktadır) • Primiparlarda ise uterus kontrakte kalmaya eğilimlidir. (Fakat bununla birlikte eğer ikiz gebelik, iri bebek, hidroamnios gibi aşırı gerildiği durumlarda aşırı ağrı yaşayabilmektedirler) 9
DOĞUM SONRASI AĞRILARI • Ağrıların Şiddeti Doğum sonrası ağrıları özellikle emzirme sırasında şiddetlidir. Emzirme sırasında süt inme refleksini sağlayan oksitosin aynı zamanda uterusta kuvvetli kontraksiyonları uyarmaktadır. 10
ENDOMETRİUM REJENERASYONU • Katabolik sürecin ürünleri nitrojen olarak idrarla atılmaktadır • Endometrial tabakanın dış parçası plasenta ile atılmaktadır. • 2 -3 gün içerisinde geride kalan decidua iki tabakaya ayrılmaktadır. İlk tabaka loşia olarak dökülmekte iken diğer tabaka (basal) kalır ve yeni 11 endometrium tabakasının kaynağıdır
ENDOMETRİUM REJENERASYONU • Plasentanın ayrıldığı alan dışında kalan endometriumun rejenerasyonu 2 -3 haftada tamamlanırken; plasentanın ayrıldığı alanın iyileşmesi için yaklaşık 6 -7 hafta geçmesi gereklidir. 12
LOŞİA VE ÖZELLİKLERİ • LOŞİA: Doğumdan sonra tüm püerperyum boyunca süren vajinal akıntıya denir. – LOŞİA RUBRA: 1 -4 gün sürer. Koyu kırmızı renktedir. Kan içeriği fazladır. – LOŞİA SEROZA: 4 -10 gün sürer. Pembe ve seröz renktedir. – LOŞİA ALBA: 10 -14 günden sonra 6. Haftaya kadar sürer. Sarı renktedir. Miktar olarak azalır. 13
LOŞİA • Loşianın renk ve miktarındaki değişiklikler involüsyon süreci konusunda bilgi vermektedir: 14
Total loşia miktarı 150 -400 cc’dir. Multiparlarda primiparlara göre daha fazladır. Loşia ilk 8 saatten sonra normal mentruasyon akıntısı gibidir. 15
LOŞİA VE ÖZELLİKLERİ • Çok az 5 cm den az (10 ml) • Az 10 cm den az (10 -25 ml) • Orta 15 cm den az (25 -50 ml) • Fazla 15 cm den fazla (50 -80 ml) 16
LOŞİANIN NORMAL OLUP OLMADIĞINI DEĞERLENDİRMEDE DİKKAT EDİLECEK KRİTERLER • Miktarı çok fazla ve parlar kırmızı renkte olmamalıdır. • Pis kokulu olmamalıdır. • İçinde büyük doku parçaları olmamalıdır. • İlk üç hafta boyunca sürmesi ve bu süreden önce kesilmemesi gerekir. • Karekteri rubradan serozaya, serozadan albaya dönecek şekilde olmalıdır. 17
LOHUSALIK BAKIMI • Püerperal bakım; • Anne ve bebeği sağlıklı bir şekilde taburcu etmek, • Bu iyilik halinin bütün püerperyum döneminde devam etmesini sağlamak, amacını güder. 18
BU AMACA ULAŞMAK İÇİN; • Gebelik ve doğumun fiziksel ve emasyonel yorgunluğunu atabilmesi için annenin yeterli şekilde dinlenmesini sağlamak. • Hızlı fizyolojik değişikliklerin olduğu bu dönemde vital bulguları sıkı takip etmek. • Püerperal kanama, atoni ve enfeksiyon gibi komplikasyonlara karşı dikkatli olmak. • Zedelenmiş dokuların iyileşmesini baskılayan faktörleri(enfeksiyon, anemi, kötü hijyen) önlemek. 19
SERVİKS • İnvolüsyonu altı hafta sürer. • Gebelik öncesi servikal os yuvarlak, gebelik sonrası düz çizgi halindedir. • Hiçbir zaman gebelik öncesi haline gelmez. 20
VULVA VE VAGİNA • Üç hafta sonra gebelik öncesi halini alır. • Vajinal orifis doğumdan sonra hafif açık kalır. • Postpartum period süresince vajinal mukoza atrofiktir ve overler tarafından estojen üretimi başladıktan sonra vajinal duvarlar gebelik öncesi kalınlığına ulaşmaktadır. 21
VULVA VE VAGİNA • Laktasyon süresince over fonksiyonu ve dolayısıyla estrojen üretimi yeterli olmadığı için emziren annelerin 4 -6 aya kadar vajinal kuruluk ve cinsel ilişki sırasında rahatsızlık yaşama olasılığı vardır 22
PERİNE • Doğumdan hemen sonra gevşektir. • Beşinci günden sonra tonüsüne kavuşur. • Çok doğum yapanlarda perine ve abdominal kaslarda relaksasyon meydana gelebilir. • Epizyotomiye bağlı insizyon annede rahatsızlığa neden olabilmektedir. 23
GÖĞÜSLER • Laktasyonun sonuna kadar tam olgunluğuna ulaşır. • Prolaktin hormonunun etkisiyle süt salınır. 24
OVULASYONUN BAŞLAMASI ve MENSTRUASYON • Emzirmeyen pek çok annenin menstruasyonu doğum sonrası genellikle 7 -9 hafta içinde başlar. Bu kadınların yaklaşık olarak yarısının ilk siklusu ovulasyonla birlikte olmaktadır. • Emzirme, ovulasyon ve menstruasyonu ertelemektedir. Ertelemenin süresi, LAKTASYONUN SÜRESİ ve EMZİRME SIKLIĞI’na bağlıdır. 25
OVULASYONUN BAŞLAMASI ve MENSTRUASYON • Emzirme, etkili bir kontraseptif yöntem değildir. • Menstrual siklus başlamadan önce de ovulasyon olabilmektedir. 26
DİĞER ORGAN VE SİSTEMLERDEKİ DEĞİŞİKLİKLER 27
ÜRİNER SİSTEM • Mesane kapasitesinde artma ve kas tonüsünde azalma bulunmaktadır. • Doğum sırasında üretra, mesane ve üriner açıklığın etrafındaki dokunun fetal başın baskısına maruz kalması sonucunda ödem gelişebilmektedir 28
ÜRİNER SİSTEM • Mesanede duyarlılığın azalması+idrar yapma gereksinimi hissetmeme=mesanenin yetersiz boşalması • Bu durum MESANE DİSTANSİYONU için risk oluşturmaktadır. 29
ÜRİNER SİSTEM • Mesanede üriner retansiyon ve distansiyon ise 2 komplikasyona neden olabilmektedir: – Üriner Yol Enfeksiyonları – Postpartum Kanama 30
ÜRİNER SİSTEM • İlk 24 saatte, sfinkterlerdeki spazm, ödem ve perinedeki laserasyonlar nedeniyle idrar yapmak zordur. • Proteinüri, uterus duvarındaki proteinlerin otolizi sonucu görülür. Üçüncü günden sonra olmaz. • Glikozüri, meme glandlarından dolaşıma laktoz absorbe olmasıyla görülür. ilk günde olur. • İdrar volümünde artış, 2 -5. günlerde görülür. 31
GASTRO İNTESTİNAL SİSTEM • Doğumdan hemen sonra anne, doğumda harcadığı enerji nedeniyle genellikle açtır. • Aynı şekilde, doğum eyleminde sıvı kısıtlaması nedeniyle de susamıştır. • Barsak fonksiyonları 3 -4 günde normale döner • Konstipasyon doğum sonrası dönemde görülen yaygın bir problemdir. Nedenleri; – Gebelikte progesteronun etkisiyle barsak tonüsünün azalması, – Doğum eyleminde sıvı ve besin kısıtlaması, – Etkili barsak boşaltımını engelleyen ve rahatsızlığa neden olan perineal travma-epizyotomi-hemoroidlerin varlığı – Doğum öncesi yapılan lavman 32
KARDİYO VASKÜLER SİSTEM • Erken püerperal dönemde total kan volümünde artma vardır. (ilk 48 st. )Diürezden sonra normale döner. • Hb. beşinci haftadan sonra normale döner. 33
KARDİYO VASKÜLER SİSTEM Kardiyak out-put: Kan kaybına rağmen, doğumdan hemen sonra kardiyak out put’ta geçici bir artış olmaktadır. Bu artışın nedenleri şunlardır: I. Kalbe dönen kan miktarındaki artış (utero-plasental bölgedeki kanın dolaşıma dönmesi nedeniyle) II. Fazla miktardaki ekstrasellüler sıvının damarlara geçişi 34
KARDİYO VASKÜLER SİSTEM • Kardiyak out-put kademeli olarak azalmakta ve 12 hafta sonra normal düzeye dönmektedir 35
PSİKOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER • Hormonal durumdaki değişiklikler, normalde kolayca baş edebileceği olaylara karşı anneyi duyarlı kılar. 36
Doğumdan sonra ateş, nabız, tansiyon, fundus, kanama ve mesane kontrolü riskli bir durum yoksa şu şekilde yapılır • • İlk 1 saatte; 15 dakikada bir, Sonraki 1 saate; 30 ‘’ bir, İki saatten sonra; 4 saat süre ile, 1 saatte bir, Sonraki 24 saatte; 4 saatte bir yapılır. Daha sonra günde 2 defa izlemek yeterlidir. 37
ATEŞ • Doğumdan sonra ateş yüksek olabilir. Yalnız 38 C’yi geçmemelidir. Bunun üzerindeki ateş doktora bildirilmelidir. • Huzursuzluk , lokal ağrı, titreme gibi enfeksiyon belirtileri gözlenir. • Günde en az iki kez ateş takibi yapılmalıdır. 38
NABIZ • İlk günlerde 60 -70 dk. ’dir. 10. Günlerde normale döner. • Taşikardi; kanama, kalp rahatsızlığı ve enfeksiyon belirtisi olabilir. 39
KAN BASINCI • Annenin vajinal kanaması yada preeklemsisi varsa sık ölçülür. Normalde iki saatte bir ölçülür. 40
DOĞUM SONRASI AĞRILARINDA HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI • Ağrıların verdiği rahatsızlığın azaltılmasında genellikle analjezikler kullanılmaktadır. • Eğer emziren bir anne ise, emzirmeden en az yarım saat önce ilacın alınması en üst düzeyde rahatlama sağlamaktadır. • Pek çok emziren anne, ilacın sütten bebeğe geçeceği endişesi ile ilaç alma konusunda isteksizdirler. Ağrı kesiciler, bebeğe zarar vermeksizin ağrının kısa dönemli hafifletilmesinde kullanılabilir. 41
DOĞUM SONRASI AĞRILARINDA HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI • Ağrının hafifletilmesi, rahatlık ve gevşeme sağlayarak süt inme refleksini kolaylaştırmaktadır. • Ayrıca, ağrıların 48 saat sonra hızla azalacağı konusunda anne bilgilendirilmelidir. 42
PERİNE BAKIMI • Enfeksiyonları önlemek amacıyla yapılır. – Çünkü; loşia ve perinedeki zedelenmeler, bakterilerin üremesi için uygun bir ortam oluştururlar. • Perine bakımı verirken ayrıca; – Bölgede ödem, hematom, hemoroid ve yara olup olmadığını gözlemlememize yardımcı olur. 43
Perineyi rahatlatmak için; • Perinede ödem yada hematom varsa buz torbası konulabilir. (15 dk. ) • Sıcak oturma banyosu yada ışık rahatlatmak amacı ile kullanılır. (günde 3 kez, 15 dk. Işık 25 wolt ve 50 cm uzaklıktan verilmelidir. ) 44
MESANE KONTROLÜ • Anneler doğum sonu ilk 6 -8 st. ’te idrar yapar. İdrar yapmakta güçlük çekilebilir. Bunun nedeni; – Eylemin ikinci evresinde fetüs başının üretraya taptığı basınç, – Eylem ve doğum travması sonucu mesanede oluşan tonüs kaybı, – Perinedeki yırtıklar, sıyrıklar, epizyo gibi problemlerin, üretra sfinkterinde reflesk bir spazm meydana getirmesidir. 45
• Doğumdan 4 st. sonra anneye sürgü verilerek mesanesinin boşaltılması için teşvik edilmelidir. Belli aralıklarla mesanenin dolu olup olmadığı kontrol edilmelidir. • Dolu bir mesane; simfisis pubis üzerinden gergin ve bir çıkıntı halinde hissedilir. • Dolu bir mesane (glob) acil müdahale gerektirir. 46
SPONTAN İDRAR YAPMAYAN ANNEDE YAPILMASI GEREKENLER • • • Su sesi dinletilir. Duş veya musluk açılır. Elleri sıcak suya sokulur. Vulvanın üzerine ılık su dökülebilir. Sıcak içecekler verilebilir. Yürütülebilir. Yürüyemiyorsa yatak içinde oturtulabilir. • İlk 12 saat içinde idrar hissi olmassa, ilk 24 st’te 2 -3 saatte bir sürgü verilir. 47
BARSAK KONTROLÜ • Kabızlık olabilir. Bazı hastanelerde rutin laksatif verilebilir. • Erken mobilizasyon, posalı diyet, hareket ve bol sıvı alması önerilir. 48
BESLENME • Diyet; protein, demir, kalsiyum, vitamin ve posadan zengin olmalıdır. Günlük; 1000 cc süt olmak üzere, 3000 cc sıvı almalıdır. Diyeti 2700 kalöri olacak şekilde düzenlenmelidir. • Oturamayan, kalkamayan annelerin yemesine yardıncı olunmalıdır. • Taburcu olurken et, süt, sebze ve sıvı alması önerilir. ilk 4 hafta demir preparatların verilmişse nasıl alacağı(yemeklerden 1 st. önce yada sonra alması) acıklanmalıdır. 49
UYKU VE DİNLENME • Uyku ve dinlenmeye ihtiyacı vardır. Gece saatlerinde mümkün olduğunca rahatsız edilmez. • Gündüz ziyaret saatinden sonra 2 st. dinlenmesi sağlanır. 50
FUNDUS KONTROLÜ • Uterus ilk 1 st. ’te 15 dk. ’da bir, sonra 4 st’te bir kontrol edilir. • Uterus kontrolü; bir elle fundus yakalanır, diğer elle simfisis pubis üzerinden bastırılarak uterus desteklenir. • Uterus yumuşak ele gelirse dairevi hareketlerle hafifçe masaj yapılır. • Sert masaj yapılmaz. Çünkü; aşırı ve sert masajda uterus iyice kasılır ve yorulur. Buda atoniye neden olur. 51
ANNENİN EĞİTİMİ • Annenin kendi yada bebeği hakkında ihtiyacı olan eğitimi alması sağlanır. • Bireysel yada toplu eğitim yapılır. 52
EĞİTİM VERMEDEN ÖNCE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKENLER • İhtiyaç duyulan konular belirlenir • Annelerin konu ile ilgili ön bilgileri test edilmelidir. • Eğitime başlamadan önce fizik ve emasyonel rahatlığı değerlendirilmelidir. • Eğitim için uygun ortam hazırlanmalıdır. • Eğitime annelerinde katılımı sağlanmalı ve sonucu değerlendirilmelidir. • Eğitim annelerin hastanede kaldığı süre ile sınırlı kalmamalıdır. 53
DOĞUM SONU AYAĞA KALDIRMA VE EGZERSİZLER • Normal doğumdan sonra hayati bulguları stabil olduktan sonra, sezeryanda 8 saat sonra ayağa kaldırılabilir. • Erken ayağa kaldırma; venöz trombozu önleme , supinvolüsyonu önleme ve konstipasyonu önleme acısından önemlidir. • Egzersizler ise; abdominal kasların gerginleşmesi, pelvik taban kaslarının güçlenmesini sağlayarak stres inkontinansının önlenmesi ve kan dolaşımının düzenlenmesi için önemlidir. • Doğum sonu egz. 1. günden başlayarak önce hafif sonra zor olanlara doğru geliştirilir. Kegel egz. ’de d. sonu önerilebilir 54
Örnek Soru • Postpartum kanamaların önlenmesinde hemşirelerin sorumlulukları nelerdir ? 55
- Slides: 55