DOLAIM SSTEMMZ BAYRAM TOSUN FEN VE TEKNOLOJ RETMEN

DOLAŞIM SİSTEMİMİZ BAYRAM TOSUN FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETMENİ

DOLAŞIM SİSTEMİNİN GÖREVİ Hücrelere gerekli olan besin ve oksijenin götürülmesini, hücrelerde oluşan atık maddelerin ve karbondioksitin uzaklaştırılmasını sağlar.

Dolaşım sistemi elemanları Kan Kalp Damarlar

Dolaşım Sistemi Organları Dolaşım Sistemi Kalp Damarlar Kan

KAN KAN(HÜCRELE Rİ %45 ALYUVAR AKYUVAR KAN PULCUKLARI PLAZMA (SERUM) %55 SU oksijen karbondioksit PROTEİN ORGANİK MADDE İNORGANİK MADDE

B-KAN PLAZMASI(SERUM)

KAN HÜCRELERİ v v v v ALYUVARLAR(): KIRMIZI KEMİK İLİĞİNDE ÜRETİLİR. YAPISNDAKİ HEMOGLOBİN KANIN KIRMIZI RENGİNİ VERİR. OKSİJENİ HÜCRELERE, HÜCRELERDE OLULUŞAN KARBONDİOKSİDİ AKCİĞERETAŞIR. 1 MİLİMETRE KÜP KANDA YAKLAŞIK 4 -5 MİLYON TANEDİR. ÇEKİRDEKSİZDİR. YAKLAŞIK 120 GÜN YAŞAR. DALAK VE KARACİĞERDE PARÇALANIR.

AKYUVAR(LÖKOSİT) BEYAZ RENKLİ, ÇEKİRDEKLİ HÜCRELERDİR n SARI KEMİK İLİĞİ, KARACİĞER, DALAK VE LENF DÜĞÜMLERİNDE ÜRETİLİR. n VÜCUDU MİKROPLARA KARŞI KORUR. n YAKLAŞIK 1 MM KANDA 810 BİN TANE OLUR. MİRKOP VÜCUDA GİRİNCE SAYILARI ARTAR. n

n n n Vücudun savunma işini yapar. Kemik iliği, lenf düğümleri ve dalakta yapılır. 1 mm kanda 7 -8 bin tane bulunur. Çekirdekli ve çekirdeksiz çeşitleri vardır. Beyaz renkli iri çekirdekli, büyük ve sabit bir şekli olmayan kan hücreleridir. Kemik iliği ile lenf düğümlerinde ve dalak, timüs gibi lenf dokularında üretilirler. Ömürleri birkaç gündür. İnsanın 1 mm 3 kanında 8 - 10 bin kadar akyuvar bulunur.

KAN PULCUKLARI (TROMBOSİTLER) n ALYUVAR VE AKYUVAR HÜCRELERİNDEN DAHA KÜÇÜKTÜR n KANINPIHTILAŞMASINI SAĞLAR. n. KIRMIZI KEMİKİLİĞİNDE BÜYÜK HÜCRELERİN PARÇALANMASI İLE OLUŞUR n MİKROSKOPTA GÖZÜKMEZ n ÇOK KÜÇÜK VE ÇEKİRDEKSİZDİR

KAN PULCUKLARI (Trombositler)

KANIN PIHTILAŞMASI n Vücudumuzda meydana gelen küçük bir çizik veya kesik sonucunda, derinin hemen altında damarlarımızda akan dışarı sızar

PIHTILAŞMA n Bir süre sonra deliğin etrafı pıhtılaşmaya başlar:

YARA KAPANIYOR n Yumuşak bir yapıya sahip olan fibrin ilk başta yarayı kapattıktan sonra kurumaya başlar ve yarayı iyileşene kadar korumak için büzülerek sert bir kabuk halini alır.

KAN GRUPLARIMIZ…

Kan Nakil Şeması O grubu genel vericidir. AB grubu genel alıcıdır. Bazı insanlarda alyuvarların üzerinde Rh proteini bulunur. Taşıyanlar Rh(+) taşımayanlar Rh(-) olarak adlandırılır.

KAN GRUPLARI İnsanda kan gruplarını alyuvar üzerindeki bazı proteinler belirler ALYUVARDAKİ PROTEİN n I-A Proteini(B antikoru) II-B Proteini (A antikoru) III-A ve B Proteini (A ve B antikoru bulunur) IV-Protein yok I. n KAN GRUBU A Grubu II. B Grubu III AB Grubu IV 0 Grubu

KAN UYŞMAZLIĞI Rh(-) kana sahip bir kişiye Rh(+) kan verilmesidir. Bu durumda Rh(+) karşı antikor oluşur buna kan uyuşmazlığı denir. Hamile bir bayanın kanı Rh(-) bebeği Rh(+) ise anne ile bebek arasında kan uyuşmazlığı olur. Bebeğin yaşamı tehlikeye girer. Rh(+) ancak Rh(+) kan verebilir. Rh (+) kesinlikle Rh (-) kan veremez. Rh(-) ise hem Rh(-) ve hem de Rh(+) kan verir.

SORU: Aşağıda anne ve babanın kan grupları verilmiştir. Hangi durumda kan uyuşmazlığı olur? Anne Baba A) Rh (-) Rh (+) B) Rh (+) C) Rh (+) Rh (-) D) Rh (-) Rh (-)

Kalbin yeri

AH KALBİM BEN SENDEN ÇOK ÇEKTİM

KALP Kalp insanın göğüs boşluğunda iki akciğer arasında ve göğüs kemiğinin arkasında yer alır. n Ergin kadında ortalama 230 – 280 gr, erkekte 280 -340 gr ağırlığındadır. n İnsan kalbi herkesin kendi yumruğu büyüklüğündedir n

Üstte iki kulakçık alltta iki karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşmuştur. Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında üçlü (triküspit), sol kulakçık ile sağ karıncık arasında ikili (biküspit) kapakçık vardır. Vücutta pompa görevi yapar kanı pompalar.

Kalp kırmızı kas dokusundan yapılmıştır. Kalbin sol tarafında temiz kan, sağ tarafında kirli kan bulunur. Üstte sol kulakçık, sağ kulakçık; altta sol karıncık, sağ karıncık yer alır. o Kulakçıklarla karıncılar arasında tek yönlü geçişe izin veren kapakçılar vardır o Kalbe kan getiren damarlar kulakçıklara açılırlar. o Kulakçıklar, kalbe gelen kanın toplandığı odacıklardır. Kulakçıklara kan getiren damarlar toplardamarlardır. o Kalpten vücuda kan götüren damarlar karıncıklardan çıkarlar. Vücuda kan götüren bu damarlar atardamarlardır. o Temiz kan: Besin ve oksijen bakımından zengin olan kana denir. o Kirli kan: Besin ve oksijen bakımından fakir olan kana kirli kan denir. KALBİN ÇALIŞMASI v Kalbimiz yaşadığımız sürece sürekli kasılıp gevşeyerek çalışır . v Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi birbirine zıt-tır. Kulakçıkların her ikisi aynı anda kasılırken karıncıklar gevşeme durumuna geçer. v Kalbin her odacığı kasılma sırasında içindeki kanı pompalar. Gevşeme sırasında ise kanla dolar. v Kirli kan akciğerlere, temiz kan ise vücuda pompalanır. (Karıncıklardan) n n

n Kalbin çalışması, kalp kasının kasılıp-sistol ve gevşemesi-diastol ile olur. Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi kanın hareketi için itici bir güç oluşturur. Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi birbirine zıttır. Yani kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşeme durumuna geçer. Kalbin her odacığı kasılma sırasında içindeki kanı pompalar. Gevşeme anında ise kan ile dolar.

3. KAN DAMARLARININ YAPISI İnsanın dolaşım sisteminde üç çeşit kan damarı ve lenf damarları bulunur. Atar Damarlar (Arter): Kanı kalbin karıncıklarından diğer organlara taşıyan damarlardır. Akciğer atar damarı kirli kan, diğer atar damarlar O 2 bakımından temiz kan taşırlar. Atar damarlardaki kanın hareketi, kalbin yaptığı kan basıncıyla sağlanır. b. Toplar Damarlar (Vena) : Bunlar dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve ince bağırsakta emilen besin maddelerini kalbin kulakçıklarına taşıyan damarlardır. Akciğer toplar damarı O 2 bakımından temiz kan, diğer toplar damarlar ise kirli kan taşırlar.

Kalbi besleyen damarlar

TOPLARDAMARLAR Vücuttan toplanan kanı kalbin kulakçığına getiren damarlardır. Akciğer toplardamarı, alt ve üst ana toplardamarları kalbe bağlanan toplardamarlardır. Akciğer toplardamarı temiz kan taşıyan tek toplardamardır. Toplardamarlar üç tabakadan meydana gelmişlerdir. Vücudun alt kısımlarındaki toplardamarlarda bulunan üste doğru tek yönlü açılan kapakçıklar kanın tekrar geri dönmesini engeller. Toplardamarlarda kanın hareketi iskelet kaslarının kasılması ile gerçekleşir

ATARDAMAR n Kanı kalpten diğer organlara taşıyan damarlardır. Aort ve akciğer atardamarı Kalpten çıkan atardamarlardır. Atardamarların duvarı toplardamarlar gibi üç tabakadan meydana gelmiştir. En dışta, lifli bağ dokudan yapılmış bir dış tabaka bulunur. Bu tabakadaki bağ dokusunun elastik lifleri, kalp atışları sırasında meydana gelen kan basıncına karşı damarların dayanıklılığını arttırır. Orta kısımda kuvvetli düz kaslardan elastik lifler vardır. Bu kaslı tabakanın atardamar çapını arttırıp azaltması ile organlara giden kan miktarı düzenlenir. İç yüzeyi endotelyum adı verilen tek sıralı yassı epitel dokudan oluşmuş bir tabaka bulunur. Toplardamarlardaki gibi kapakçıklar yoktur. Atardamar: Kanı kalpten vücuda taşıyan damarlara denir.

KILCALDAMAR Kan ile doku hücreleri arasındaki bütün madde (besin, gaz, ve matabolik artıklar gibi) alışverişi kılcal damarlarla olur. Atardamarlar ile toplar damarları birleştirir Kanı hücrelere götürürler

Kılcal damarlar: Atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlayan tek sıralı epitel hücrelerinden yapılmış küçük yarıçaplı damarlardır.

DOLAŞIM ÇEŞİTLERİ BÜYÜK KAN KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI n. Kanın damarlar yardımı ile kalpten çıkıp tüm vücuda dolanması ve tekrar kalbe dönmesine kan dolaşımı denir.

BÜYÜK KAN DOLAŞIMI Büyük dolaşım ise akciğerde oksijenden zengin hale gelen kanı organların kullanması için vücuda gönderen sistemdir. Kalbin sol tarafı bu işten sorumludur. Oksijenden zenginleşen kan akciğerden dönen (akciğer toplardamarları) yolu ile sol kulakcığa ve buradan da kapaktan geçerek sol karıncığa gelir. Sol karıncığa ise kendisine gelen bu kanı aort damarı ile vücuda gönderir. Aort, kalpten çıkan en büyük atardamardır. Aort kalpten çıktıktan sonra kalp dahil çeşitli organlarımıza ve dokularımıza beslenmeleri ve oksijenlenmeleri için dallar vererek karnın alt taraflarına kadar devam eder. n Kalbin sol karıncığından, aort atardamarıyla çıkan temiz kanın, bütün vücudu dolaştıktan sonra birleşerek, alt ve üst ana toplardamarlarıyla kalbin sağ kulakçığına gelmesine büyük dolaşım denir. n

KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI n Kalbin sağ karıncığından akciğer atardamarıyla çıkan kirli kanın, akciğerlerde temizlendikten sonra, kalbin sol kulakçığına, akciğer toplardamarı yoluyla gelmesine küçük dolaşım denir.

BÜYÜK VE KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI

Biz iyi arkadaşlardık Şu bizim kanlar ile Beraberce dolaşırdık Dolaşım sisteminde İlk yolculuğumuzda Sol kulakçıktan başladık Kapakçıktan ta çıkınca Sol karıncığa vardık Buradaki çıkışımızı Aort denen damardan yaptık Damarlarda dolaşırken Her yerden kirlilik kaptık Alt taraftan girerken de Alt damarları kullandık Üsten girelim deyince Üst taraftan yardım aldık

Atardamarlardan geçip Sağ kulakçığa ulaştık Küçük bir geçişten sonra Sağ karıncık da buluştuk Bu dolaşımın adı Büyük bir dolaşımdır Gezintimizin tadı Sağ karıncığa bulaşmıştı En son bir yolculuk yaptık Ama akciğere ulaştık Orada temizlenince Damarlarda bir dolandık Bu dolaşımımıza biz Küçük kan dolaşımı deriz İlk dolaşımımızda bizde Böbreklerde eğleniriz Büyük gezdik küçük gezdik Önümüze çıkanı ezdik Büyük bir macera yaşayıp Kirlenip de temizlendik

Nabız ve Tansiyon n NABIZ: Kalp, her kasılışında basınç yaparak atardamarlara kan pompalar. Kan basıncının etkisiyle damarlar genişler ve hemen ardından daralır. Kan, damarlarda boğum ileriye doğru gider. Kanın damarlardaki bu hareketi, nabız dalgalarına sebep olur. Nabız, kalbin atış hızıyla aynı hızdadır. n TANSİYON: Kanın damar duvarlarına yaptığı basınca tansiyon denir. Kalbin kasılması sırasında oluşan basınca büyük tansiyon, kalbin dinlenmesi sırasında oluşan basınca küçük tansiyon denir.

n 5. LENF SİSTEMİ n Lenf sistemi : Lenf damarları, lenf düğümleri, lenf kılcalları ve bazı küçük organlardan meydana gelmiştir. n Lenf damarlarıyla taşınan ve içinde akyuvarlar bulunan doku sıvısına lenf (akkan) denir. Bu sıvıda alyuvar ve pıhtılaşma faktörleri yoktur.

n Lenf düğümleri : Lenf kılcallarının birleştiği yerlerde bulunan özel hücre kümeleridir. Bu yapılarda lenfosit adı verilen akyuvarlar üretilir. n Lenf düğümleri en çok kasıklarda koltuk altlarında boyunda ve bazı dokular arasında bulunur Lenf Damarları: Lenf sisteminde lenf atardamarları yoktur. Yalnızca toplar damarlar bulunur.

n Lenf dolaşımı: Vücuttan toplanan lenf iki yoldan kan dolaşımına katılır. I. Bacaklardan, vücudun ve başın sol tarafından, bağırsaklardan toplanan lenf damarları, sol köprücük altı toplar damarına bağlanır. Bu damar da üst ana toplar damarıyla kalbin sağ kulakçığına açılarak lenfi kalbe taşır. n II. Başın ve gövdenin sağ yarısıyla sağ koldaki lenfin taşındığı yoldur. Bu organlardaki lenf damarları büyük lenf kanalına bağlanır. Bu damar sağ köprücük altı toplar damarıyla birleşip üst ana toplar damarı yoluyla kalbin sağ kulakçığına açılır ve lenf kana karışır. n Böylece bütün lenfin birleştiği ilk yer üst ana toplar damarı olmuş olur. Buradan kalbe gelen lenf tekrar bütün vücuda dağıtılır. n

LENF DOLAŞIMI n n n n KANA GÖRE DAHA YAVAŞTIR. YAĞLARIN KANA KARIŞMASINI SAĞLAR. BADEMCİK, KOLTUK ALTLARI VE KASIKLARDA BULUNUR. AKYUVAR ÜRETİMİ YAPARLAR. LENF SIVISINDA ALYUVAR YOKTUR. DİREK KALBE AÇILMAZ BAĞIŞIKLIKTA GÖREVLİDİR.

n n n Lenf Sisteminin Görevleri: Madde alışverişine aracılık eder. İnce Bağırsaktan emilen yağ asitleri, gliserol ve A, D, E, K vitaminlerini dolaşıma katar. Lenfosit üreterek kana verir, böylece savunma sistemimizin temel yapısına katkı sağlar. Doku sıvısının fazlasını kana taşır. Kanın sıvı miktarının düzenlenmesine yardımcı olur. Bu sistemle kılcal damarlar ile alınamayan doku sıvısı içindeki maddeler yeniden dolaşım sistemine dahil edilir.

KAN HASTALIKLARI • LÖSEMİ(KAN KANSERİ) • HEMOFİLİ: KANIN PIHTILAŞMAMASI ANEMİ(KANSIZLIK): ALYUVAR AZLIĞI KANYOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLAR • AIDS-TETANOS-SITMA-KUDUZ-TİFÜS VEBA-HEPATİT B VE C •

Kan Yoluyla Bulaşan hastalıklar n AİDS n HEPATİT B n HEPATİT C BU HASTALIKLAR ÖLÜMCÜL HASTALIKLARDIR. NOT: BERBERDE TRAŞ OLURKEN MUTLAKA JİLET DEĞİŞTİRİLMELİ. HASTANEDE İĞNE YAPILIRKEN MUTLAKA ENJEKTÖR DEĞİŞTİRİLMELİDİR.

§Dolaşım sistemi organlarını korumak için yaşımıza uygun spor yapmak ve temiz hava almak gereklidir. Damar tıkanıklığının görüntülenmesi için yapılır. Kalbi besleyen damarların tıkanması ile kalp beslenemez.

Kalp krizi ya da enfarktüs; kalbin koroner arterlerinde gerçekleşen bir bozukluk sonrası meydana gelen yetersizlik sonucu şiddetli göğüs ağrısıyla ortaya çıkan ve ölümle sonuçlanması olası fizyolojik durum. Dünyada en başta gelen ölüm

§Vücudumuzdaki organların sağlıklı çalışması dolaşım sistemi sağlığına bağlıdır. §Kalp yetmezliği, damar tıkanıklığı, kalp romatizması gibi hastalıklar dolaşım sistemi ile ilgilidir. §Kalp ve damarlarda olaşabilecek bir rahatsızlık kanın vücuda yayılmasını engeller. Stres, aşırı beslenme, yağlı yiyecekler, alkol, sigara, aşırı çay, kahve tüketimi kalp ve damar sağlığını bozar. §Besin ve oksijen alamayan, zararlı maddelerini atamayan dokular ölür.

AIDS ve HEPATİT-B ’ DEN NASIL KORUNABİLİRİZ ? n n n Cinsel ilişkide prezervatif (kondom) kullanılmalıdır. Kan ve kan ürünleri naklinde, kontrolsüz kan asla kullanılmamalıdır. Kesici - delici aletler ortak kullanılmamalıdır. Ortak kullanılması zorunlu olanlar, kuralına uygun olarak temizlenerek steril edilmelidir. Ortak kullanılan şırınga, traş bıçağı, manikür aletleri, epilasyon / dövme iğneleri, diş fırçası vb. risk taşır. Hepatit B uygun aşılamayla önlenebilen bir hastalıktır.

Dolaşım Sisteminin Sağlığı Etkileyen Etmenler ve Zararları n n n Dolaşım sisteminin sağlığını olumsuz etkileyen en önemli etkenler sigara, alkol ve kirli havadır. Sigaradaki nikotin, kanın mikroplara karşı direncini azaltır. Alkol, damarların esnekliğini bozarak genişletir. Çocuklukta geçirilen enfeksiyonlar ve bademcik hastalıkları kalbi olumsuz etkiler. Uzun süre ayakta kalmak veya hareketsiz kalmak, toplardamar kapakçıklarını bozarak varise sebep olur.

HASTALIK Damar tıkanıklığı HASTALIĞIN OLUŞUM NEDENİ Yanlış beslenme, sigara içme ve hareketsizlik durumunda, damar içinde bazı maddelerin birikmesiyle oluşur Kalp krizi Kalbi besleyen damarların daralıp tıkanmasıyla oluşur Çok yağlı veya katı yağ içeren besinlerle beslenilmesi durumunda, yağın damar çeperinde birikmesiyle oluşur Damar sertliği Varis AIDS Anemi hemofili Toplardamarların şişmesi, kanı yeterince iletememesi durumudur AIDS virüsünün akyuvar hücrelerini tahrip etmesi durumudur Vücuda gerekli besinlerin alınmaması durumunda, yeterli hemoglobin üretilememesi durumudur Kalıtsal bir hastalıktır. Hemofili bireylerde yaralanma durumunda kan pıhtılaşmaz

Dolaşım Sisteminin Sağlığının Korunması İçin n Dengeli beslenilmeli, n Düzenli spor yapılmalı, n Sigara ve alkol gibi zararlı maddelerden uzak durulmalı, n Kalbi yoracak, yaşa ve bedene uygun olmayan işlerde çalışılmamalıdır.

DOLAŞIM (KAVRAM HARİTASI) lır a v DOLAŞIM ör G e ev r Gö ır al Damarlar Kalp aş ol ır lar a p İçi e nd d m Po T Karbondioksit r Oksijen aş ı şır a T Taşır KAN Besin

Bütün kan damarlarınızı uç uça ekleyebilseydiniz, ortaya çıkan damar dünyanın çevresini iki kez dolaşacak kadar uzun olurdu.

Örnek: 1992/FL I. Kalpten akciğere kirli kanı götürme II. Kalpten vücuda temiz kanı götürme III. Vücuttan kalbe kirli kanı getirme IV. Akciğerlerden kalbe temiz kan getirme Yukarıdakilerden hangisi yada hangileri atardamarların görevidir? A)Yalnız I B)I ve II C)Yalnız III D)III ve IV Toplardamarlar, kalbe kan getiren damarlardır. Atardamarlar ise kalpten kan götüren damarlardır Doğru seçenek B

Örnek: 1990/DPY Kılcal damarlardan çıkarak vücudun her tarafına gidebilen, karşılaştıkları mikropları içine parçalayarak sindiren aşağıdakilerden hangisidir? A)Alyuvar C)Akyuvar B)Antikor D)Antitoksin Akyuvarlar mikropları içine alıp parçalayarak sindirir.

I. Sol karıncık II. Aort III. Vücut IV. Sağ kulakçık Büyük kan dolaşımında kanın izlediği yol nasıl olmalıdır? A) I_II_IV_III C) IV_II_I B) I_II_IV D) IV_II_I_III Büyük kan dolaşımı sol karıncıktan Aort ile başlar. Sağ kulakçıkta biter.

, kalp, kılcal damar, aşı, atardamar, kulakçık, serum, bademcik, burun, antibiyotik, mikroorgani zmalar. ……………. . , kalbin üst bölümündeki odacıkların adıdır. ……………, kanın yapısında en çok bulunan maddedir. Tüpün içinde bir süre bekletilmiş kanın üstünde biriken sarı renkli sıvı kısım …………. . adını alır.

……………karıncıktan çıkan, kanı vücuda taşıyan damarlardır. …………. . . , kanı hücrelere taşıyan, madde alış-verişini sağlayan damarlardır. ………. . istem dışı çalışan, pompa görevi yapan organdır.

ANNEMİN AZİZ ANISINA 16 ARALIK 2006 Annem kalp büyümesinden vefat etti.