DOLAIM SSTEM FZYOLOJS II Kan Basnc Kann damar
DOLAŞIM SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ II
Kan Basıncı • Kanın damar duvarında birim alana uyguladığı basınç • Kan basıncı, hormonlar ve otonom sinir sistemi fonksiyonu ile düzenlenir • Dolaşım sisteminde kan yüksek basınçtan düşük basınca doğru akar • Sistemik arterlerdeki basınç ortalama değeri 100 mm. Hg iken kılcal damar ağına gelindiğinde bu basınç 35 mm. Hg ya düşer • Daha sonra venöz sistemde devam eden kanın basıncı 18 mm. Hg’ya düşer Seely’s Anatomy&Physiology, Vanputte, Regan, Russo, Mc. Graw-Hill, 2014
• • • Periferik Direnç Kan basıncına karşı koyan kuvvettir Venöz sistemde basınç oldukça düşüktür, arteryal sistemde dirençten bahsedilir Periferik direnç arttıkça kan akımı yavaşlar F (Kan akımı) = ΔP(Basınç değişimi) R (Direnç)
Periferik direncin üç önemli kaynağı vardır 1. Vasküler direnç 2. Viskozite 3. Turbulans
Vasküler Direnç Damar direncinin en önemli sebebi kan ile damar çeperi arasındaki sürtünmedir • Damar uzunluğu arttıkça sürtünme de artar • Damar çapı azaldıkça sürtünme artar • Kalın damarların merkezinde kan damara sürtünmediğinden direnç daha düşük olur • Damar kas tabakasının kasılıp gevşemesine bağlı olarak periferik direnç artar ya da azalır
Viskozite • Sıvıların viskozitesi arttıkça akışa karşı koyan direnç de artar • Plazma proteinleri ve kan hücrelerinden dolayı kanın vizkozitesi suyun 3 -5 katı kadardır
Turbulans • Akış hızının yüksek oluşu, pürüzlü yüzey veya damar çapındaki ani değişmeler kanın normalsessiz akışını bozar ve girdaplar oluşur • Turbulans akışı yavaşlatır, direnci artırır • Kan atriyumlardan ventriküllere ve ventriküllerden pulmoner arter ile aortaya geçerken meydana gelen turbulans normaldir • Kalp kapaklarında anormallik olduğunda kanın turbulanslı akışı üfürümlere sebep olur İnsan Fizyolojisi, Türk Fizyolojik Bilimler Derneği, İstanbul Tıp Kitapevleri, 2020
Kan Basıncının Bağlı Olduğu Faktörler Basınç = Kalp hızı x Atım hacmi x Periferik direnç
Kardiyovasküler Sistemde Basınç Değişimleri • Aortadan kılcallar gittikçe dallanmalar artar ve dallanmalar basınç düşüşü ile beraberdir • Venöz sisteme geçildiğinde enine kesit alanı azalır, kan basıncı düşmeye devam eder, fakat akış hızı artar • Sistemik basıncın en yüksek olduğu aorta (120 mm. Hg), en düşük olduğu sağ atriyumun girişidir (2 mm. Hg) • Akciğer dolaşımındaki basınçlar, sistemik dolaşımdakine göre çok daha düşüktür • Akciğer damarları sistemik dolaşımdaki damarlardan daha elastiktir ve kanın akışına daha az direnç gösterir
Arter Basıncı • Arter basıncının ventrikül sistolde iken ölçülen en yüksek değerine sistolik basınç denir • Ventrikül diyastolünün sonunda ölçülen en düşük kan basıncına diyastolik basınç adı verilir • Sistolik basıncın normal değeri 120 mm. Hg, diyastolik basıncınki ise 80 mm. Hg kadardır • Sistolik basınç ile diyastolik basıncın farkına nabız basıncı denir Ortalama Arter Basıncı (OAB) = Pdiastolik + nabızbasıncı/3
Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004
Hipertansiyon • Hipertansiyon erişkinde kan basıncının 140/90 mm. Hg’den yüksek olduğu durum • Hipertansiyon hem genetik hem de çevre şartlarıyla ilgili olan bir durumdur • Hipertansiyon kalbin yükünü artırır • Zamanla sol ventrikül kas kitlesinin artar • Koroner dolaşım artan oksijen ihtiyacını karşılamayınca koroner iskemi belirtileri ortaya çıkar • Artan kan basıncı damar çeperlerine fazladan fiziki stres uygular • MI, inme, anevrizma ihtimali artar
Kılcal Damarlar • Arterioller dallanarak kılcal damarlar ile devam eder • Kılcal damarların ayrıldıkları yerlerde kılcal damarları çevreleyen düz kas lifleri prekapiller sfinkterlerdir • Prekapiller sfinkterlerin açılıp kapanmasını etkileyen faktör doku oksijenasyonudur • Kılcal damarlar kan ile dokular arasında madde alış verişini sağlarlar • Maddelerin alış verişi kılcal damarlar ve intertisyel aralık arasında olur Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017
Kılcallarda Madde Değişimi Difüzyon İyon ve moleküllerin konsantrasyon gradyanına göre hareket etmeleridir • Su, iyonlar ve glikoz gibi küçük moleküllerin dolaşıma giriş-çıkışları kılcal damarlardan difüzyon yoluyla olur • Kan beyin bariyerinde kılcalların endotel hücreleri sıkı komşuluklarından dolayı iyonların pasif difüzyonuna imkân yoktur • Na++, K+, Ca+ ve Cl- endotel hücrelerinin zarlarındaki kanallardan geçerek difüzyon yapabilir • Yağ asitleri ve steroidler gibi lipitler, oksijen ve karbondioksit gibi lipitte eriyen maddeler kılcal damar endotelinden difüzyon yoluyla geçer • Normalde plazma proteinleri kılcal damar endotelinden geçemez
Filtrasyon • Filtrasyonu hidrostatik basınç sağlar • Hidrostatik basınç sıvıyı yüksek basınçlı alanlardan düşük basınçlı alana iten kuvvettir • Kılcal damarların arteryel kısmında olur çünkü burada hidrostatik basınç daha yüksektir • Kan basıncı kılcal damar yatağının başlangıcında 35 mm. Hg iken venöz sisteme ulaşıldığında 18 mm. Hg’ ye düşer • Kılcal damar filtrasyonunda küçük moleküller ve çözünen maddeler suyla birlikte hareket eder
Geri emilim • Geri emilim ozmoz ile olur • Kanın kolloid ozmotik basıncını (onkotik basınç) oluşturan plazma proteinleri vasıtasıyla gerçekleşir • Kılcallarda hidrostatik basınç suyu dışarıya iterken kolloid ozmotik (onkotik) basınç içe çekmeye meyleder
Net Filtrasyon Basıncı Kanın hidrostatik basıncı ve kan kolloid ozmotik basıncı arasındaki farktır Arteriel alanda 10 mm. Hg Venöz alanda -7 mm. Hg Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004
Kanamalarda kan hacmi ve kan basıncı düşer • Kanın hidrostatik basıncındaki düşme net filtrasyon basıncını azaltır ve geri emilim artar • Sonuçta, dokular arası sıvının hacmi azalır ve plazma hacmi artar Dehidratasyonda su kaybı nedeniyle plazma hacmi azalır ve plazma proteinlerinin konsantrasyonu artar • Kanın kolloid ozmotik basıncı yükselir ve geri emilim artar
Ven Basıncı ve Venöz Dönüş Venüllerdeki basınç 18 mm. Hg, sağ atriyuma açıldığında venöz sistemdeki basınç yaklaşık 2 mm. Hg kadardır Venöz sistem boyunca basınç düşüşü daha yavaştır 1. Kasların periferdeki damarları sıkıştırması 2. Solunum pompası 3. Ven kapakçıkları
Solunum Pompası • Nefes alındığında, göğüs boşluğu genişler ve basınç düşer. Basıncın düşüşü akciğerlerin içine havayı çeker. Aynı zamanda, kan inferior vena kava ve sağ atriyuma doğru çekilir. Superior vena kavada kanın akışına yer çekimi de yardım etmektedir • Nefes verince göğüs boşluğu daralır. İçteki basınç artar akciğerlerdeki hava dışarıya itilir. İşte bu mekanizmaya solunum pompası veya torakoabdominal pompa denir
ÖDEM Dokular arasında anormal sıvı birikimidir Kolloid ozmotik basınç ve hidrostatik basınç arasındaki dengeyi bozan durumlarda ödem oluşur Normalde lenfatik drenaj tarafından önlenir İntertisyel sıvı hacmi normalin %30’u kadar artmadıkça ödem oluşmaz
ÖDEM *Kapiller basınç artışı -Böbreklerin aşırı su ve tuz tutması Akut veya kronik böbrek yetmezliği -Venöz basınç artışı Kalp yetersizliği Ven pompalarının yetersizliği; kas paralizisi, ven kapaklarının yetersizliği
ÖDEM *Plazma proteinlerinin azalması - İdrarla protein kaybı Nefrotik sendrom - Protein yapım bozuklukları Karaciğer hastalığı Malnütrisyon
ÖDEM * Kapiller geçirgenlik artışı - Histamin - Bakteriyel enfeksiyon * Lenf dönüşünün tıkanması - Kanser - Enfeksiyonlar(filaria nematod) - Cerrahi
KAN BASINCI VE KAN AKIMININ NÖRAL KONTROLÜ • Medulla oblangatada bulunan kardiyak merkezler ile vazomotor merkezler kan basıncı ve periferik direnci düzenlemede rol alan yapılardır • Vasomotor Merkez, sempatik lifler üzerinden kalbin çıkışını artıran Kalbi uyaran merkez ile parasempatik lifler üzerinden kalbin çıkışını azaltan kalbi inhibe eden merkez yapılarını içerir Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017
KAN BASINCI VE KAN AKIMININ NÖRAL KONTROLÜ Vazomotor Merkezler • Sempatik nöronlar üzerinden vasokonstruksiyon ve vasodilatasyon kontrol edilir Vazokonstriksiyonun Düzenlenmesi • Periferik kan damarı çeperindeki düz kaslar noradrenalinin etkisiyle kasılarak damar çapını küçültürler Vazodilatasyonun Düzenlenmesi • Vazodilatatör nöronlar iskelet kasları ile beyinde bulunan kan damarlarını innerve ederler
Vasomotor Tonus • Sempatik vazokonstriktör nöronlar sürekli tonik aktivite göstererek vazomotor tonusu sağlar • Vasomotor tonus neticesinde, arteriyoller biraz kasılı durumda bulunur
Kan Basıncının Düzenlenmesi Baroreseptör Refleks • Baroreseptörler, karotid sinüs ve aort kavsinde arter duvarına yerleşmiş sinir sonları • Basınç arttığında daha yüksek hızda uyarı üretirler Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017
Kan Basıncının Düzenlenmesi • Karotid sinüsten kaynaklı uyarılar n. glossofaringeus içinde, aort kaynaklı uyarılar n. vagus içinde vasomotor merkeze ulaşır ve vasomotor merkez inhibe edilir • Arteriollerde vasodilatasyon olur • Kalp hızı ve kasılma gücünün azalması sağlanır • Düşük basınç düzeyinde vasomotor merkez üzerinde inhibitör etkiler kalkar
Karotid ve Aortik Sinüslerle İlgili Refleksler Kan Basıncı Arttığında • Baroreseptör deşarjı artar • Sempatik sistem susturulur Kan Basınca Azaldığında • Baroreseptörlerin uyarılması azalır • Sempatik sistem uyarılır
Kan Basıncı ve Kan Akımının Nöronal Kontrolü • Sempatik lifler kalbi aktive eder • Parasempatik lifler kalbi inhibe eder • Kan basıncı periferik arteriyollerin vazokonstrüksiyonu ya da vazodilatasyonuyla kontrol altında tutulur Özet Fizyoloji, Marangoz, OMÜ Tıp, 2004
Baroreseptör Refleks • Arteryal basınç değişimlerine hızlı cevap oluştururlar • Ani basınç değişimlerini önlemede etkili • Karşılaştıkları basınç düzeyine 1 -2 gün içinde adapte olurlar
Kemoreseptör Refleks Merkezi medulla oblangatadadır • Aortik cisim ve karotid cisimde bulunan kemoreseptörler • Ph, CO 2, O 2 değişikliklerinde uyarılır ve dolaylı yoldan kan basıncı değişikliklerini kontrol eder • Arteryal basınç düştüğünde O 2 miktarı azalır, CO 2 ve H+ artar CO 2 + H 2 O «-» H+ + HCO 3 - • Kemoreseptörlerde oluşan uyarı N. vagus ve n. glossofarengeus Karotis arterin çatallanma yerinde bulunan karotid cismi içinde vasomotor merkeze iletilir • Sempatik uyarı ile kalbin atım frekansı ve çıkışı artar • Arteryal basınç artar • Solunum merkezi de etkilenir ve solunum hızı artar Paton, J. F. , Sobotka, P. A. , Fudim, M. , ve ark. 2013. ’ The Carotid Body as a Therapeutic Target for the. Treatment of Sympathetically Mediated. Diseases’, Hypertension, 61 (5), 13.
Nörepinefrin-Epinefrin • Sempatik sinir sistemi adrenal medulladan nörepinefrin ve epinefrin dolaşıma serbestlenmesiyle da arter ve venleri daraltır, kalbi uyarır • Kan basıncını yükseltir
Merkezi Sinir Sisteminin İskemik Cevabı • Kan basıncı 60 mm. Hg nın altına indiğinde vasomotor merkezdeki nöronlar kuvvetli bir şekilde uyarılır • En fazla uyarılma kan basıncı 15 -20 mm. Hg’ya düştüğünde oluşur • Beyin akımında öldürücü düzeyde azalma olduğunda aktif hale gelen son savunma sınırıdır • Serebral iskemiye cevap olarak sempatik sinir sisteminin uyarılması ile kalbin pompa gücünü ulaşabileceği en üst seviyede arttırır ve kan basıncı artar
Kalp Çalışmasının Düzenlenmesinde Hormonların Rolü • Antidiüretik hormon (ADH) • Atrial Natriüretik Peptit (ANP) • Renin-Anjiyotensin-Aldosteron sistemi • Eritropoetin
Antidiüretik Hormon (ADH)- Vasopressin Kan basıncındaki düşmeye ve artan serum osmolaritesine duyarlıdır Hipofiz arka lobundan kaynaklanır Böbreklerden su tutulumu Periferik arterioler vazokonstrüksiyon
• Anjiyotensin konverting enzim (ACE) • Periferik vazokonstrüksiyon • Su ve tuz tutulumu
Anjiyotensin II • Böbrek kan akımı azalınca, böbrekte bulunan Jukstaglomeruler aparattan renin salgılanır • Renin anjiyotensinojene etki ederek anjiotensin I e dönüşmesini sağlar • Anjiotensin I akciğer kılcal damarlarından geçerken anjiotensin dönüştürücü enzim (ACE) etkisi ile anjiotensin II ye dönüşür • Anjiyotensin II direkt etki ile böbreklerden sodyum ve su tulumunu arttır • Anjiyotensin II, arteriollerin vasokonstruksiyonu ile periferik direnci arttırır • Anjiyotensin II aldosteron salgısını uyarır, susuzluk hissi oluşturur • Aldosteron böbreklerden sodyum ve dolayısıyla su emilimini artırır
Atrial Natriüretik Peptit (ANP) • Diyastolde aşırı gerilmeden dolayı sağ atriyumun çeperlerindeki kas hücrelerinden kaynaklanır • Böbreklerden su atılmasını artırır
Kan Basıncı Düzenleme Mekanizmaları Hızlı Etkili Mekanizmalar Baroreseptör Refleks Kemoreseptör Refleks Merkezi Sinir Sisteminin İskemik Cevabı Orta Derecede Hızlı Mekanizmalar Renin-Anjiotensin Uzun Etkili Mekanizmalar Aldosteron Antidiüretik Hormon
Egzersizin Etkisi Hafif Egzersiz Kas O 2 tüketimi artar ve vasodilatasyon olur Venöz dönüş artar Kalp çıkışı artar Ağır Egzersiz Kalp çıkışı 20 -25 lt/dk olur Kan, kalp-akciğer ve iskelet kasları arasında gidip gelir Beyin akımı değişmez Splankik alanda vazokonstrüksiyon
Lenfatik Sistem • Sıvıların intertisyel alandan kana dönüşü için yardımcı yoldur • İntertisyel alandan kana ulaştırılamayan proteinler ve sıvı taşınır • Sindirim sisteminden yağların emilimini sağlar Tıbbi Fizyoloji, Guyton and Hall, Elsevier, 2017
Lenfatik Sistem • V. jugularis interna ve v. subclavianın birleştiği yerde venöz sistemine dökülür • Lenfositler aracılığı ile bağışıklıkta rolü vardır • Lenf düğümleri mikroorganizmaların ortadan kaldırıldığı fagositik hücreler içerir
- Slides: 44