Dokuzuncu Kalknma Plan ve Teknoloji Politikalarna Eletirel Bir

Dokuzuncu Kalkınma Planı ve Teknoloji Politikalarına Eleştirel Bir Bakış Meltem KURTOĞLU S. Sadi SEFEROĞLU Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, Ankara

Çalışmanın Amacı q Dokuzuncu kalkınma planında yer alan teknoloji politikalarına yönelik olarak, § Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi, § Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması ve § e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Etkinleştirilmesi başlıkları altında yer alan hedefler ve uygulanabilirliği eleştirel bir bakış açısı ile incelenerek tartışılmasıdır. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 2

Bilim ve Teknoloji Politikaları ve Kalkınma Türkiye’de bilim ve teknoloji konusunda politikaların belirlenmesi ve bu politikaların belirli bir plan çerçevesinde izlenmesi anlayışı planlı kalkınma dönemine geçişle birlikte işlevsellik kazanmıştır. q İlk kez 1960 lı yıllarda hazırlanmaya başlanan Kalkınma Planları ülkenin tamamı veya belirli bölgeleri için belirlenmiş olan kalkınma hedefleri doğrultusunda iktisadi, sosyal, bilimsel ve teknolojik hedeflere ulaşmak amacıyla yol gösterici olan planlardır. q XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 3

Dokuzuncu Kalkınma Planı q Şu anda, 2007 -2013 yılları arasını kapsayan ve yeniliği benimsemiş ve bilgi toplumuna dönüşmüş bir Türkiye’nin hedeflendiği Dokuzuncu Kalkınma Planı yürürlüktedir. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 4

Dokuzuncu Kalkınma Planı (2) Küreselleşmenin her alanda etkili olduğu, q bireyler, kurumlar ve uluslar için fırsat ve risklerin arttığı bir dönemde q Türkiye için kalkınmanın temelini oluşturan bir strateji dokümanı olarak adlandırılmaktadır. . . q XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 5

Dokuzuncu Kalkınma Planı Kamu, özel kesim, üniversite ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin katılımı ile oluşturulan Özel İhtisas Komisyonları, bu planın hazırlıklarında son derece önemli bir işleve sahiptirler. q Dokuzuncu Kalkınma planı oluşturulan diğer kalkınma planlarının aksine 5 yılı kapsayan değil 7 yılı kapsayan bir plan olarak hazırlanmıştır. q (3) 6

Dokuzuncu Kalkınma Planının Vizyonu q Dokuzuncu Kalkınma Planı, § § § “İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen ve AB’ye uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” vizyonunu temel alarak hazırlanmıştır. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 7

Dokuzuncu Kalkınma Planındaki Temel İlkeler Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül 8 yaklaşımın olması, • Toplumsal diyalog ve katılımcılığın güçlendirilmesi, • İnsan odaklı gelişme ve yönetimin baz alınması, • Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu yönetimi ve demokratik bir sivil toplumun gelişme sürecinde birbirini tamamlayıcı kurumlar olması •

Dokuzuncu Kalkınma Planındaki Temel İlkeler (2) 9 Kamusal hizmet sunumunda şeffaflık, hesap verilebilirlik, katılımcılık, verimlilik ve vatandaş memnuniyetinin ön plana alınması, • Uygulamanın vatandaşa en yakın birimlerce yapılması, • Toplumsal yapımızın ve bütünlüğümüzün ortak miras ve paylaşılan değerler çerçevesinde güçlendirilmesi •

10

Çalışma Kapsamında İncelenecek Başlıklar Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi • Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması • e-Devlet uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Etkinleştirilmesi • 11

Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi q 12 Ülkemizde Ar-Ge altyapısı büyük oranda üniversiteler ve kamu araştırma kurumlarında bulunmaktadır ve araştırma faaliyetlerinin çoğunluğu bu kurumlarda gerçekleştirilmektedir.

Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi (2) q Ar-Ge faaliyetlerinin sonuçlarının uygulamaya geçirilememesinin ya da yapılan araştırmaların genellikle sanayinin ihtiyaç ve talebinden uzak olmasının nedenleri; § Ar-Ge faaliyetlerini gerçekleştiren, § bu faaliyetlere destek sağlayan ve § bu faaliyetlerin sonucunda ortaya çıkan bilgi ve teknolojiyi kullanan kurumlar arasında güçlü bir bağ kurulamamış olmasıdır. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 13

Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması Elektronik haberleşme q Sayısal yayıncılık q e-Dönüşüm Türkiye q Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı yaygınlaşmış, vatandaş ve işletmelerin teknoloji konusunda farkındalığı ve hizmet taleplerinde önemli gelişmeler yaşanmıştır. q XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 14

e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Etkinleştirilmesi q Kamu kurum ve kuruluşları tarafından yürütülen § e-Devlet çalışmaları, q 2003 yılında başlatılan § e-Dönüşüm Türkiye Projesi q ile tek çatı altında toplanmış ve bütünlük içerisinde yürütülmeye başlanmıştır. § elektronik ortamda etkin bilgi paylaşımının sağlanması § hukuki altyapının oluşturulmasına özel önem verilmiş, § e-imza ve bilgi edinme hakkına ilişkin hususları düzenleyen yasalar hayata geçirilmiştir. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 15

Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik Hedefler Bilim ve teknoloji politikasının temel amacı Ø özel sektörün yenilik yaratma yeteneğinin artırılmasıdır. 16 Ø özel sektörün belirlenen öncelikli alanlarda araştırma enstitüleri ve/veya merkezleri kurması teşvik edilecektir. Ø özel sektör başta olmak üzere, toplumun her kesiminde bilim, teknoloji ve yenilik kültürünün ve farkındalığının artırılması için bilinçlendirme çalışmalarının artırılması Øve özel sektörde araştırmacı istihdamı teşvik edilecektir

Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik Hedefler Ø Kurumlar arası işbirliği artırılacak ve desteklenecektir. (2) 17 Ø Bilimsel yayın dışındaki patent ve benzeri sonuçlarının da akademik yükselmede dikkate alınması sağlanacaktır. Ø Üniversite-sanayi işbirliği geliştirilecektir. Ø Üniversitelerdeki Ar-Ge insan gücü ve altyapısının özel sektör tarafından kullanılması desteklenecektir. Ø Üniversiteler ile özel sektörü bir araya getiren Teknoloji Geliştirme Bölgeleri kurulacaktır.

Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik Hedefler • (3) Geleceğe yönelik olarak ▫ nanoteknoloji, ▫ biyoteknoloji, �yeni nesil nükleer teknolojiler ile hidrojen ve yakıt pili teknolojileri; ▫ sanayi politikasının öncelik vereceği sektörlerdeki araştırmalar; �yerli kaynakların katma değere dönüştürülmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetleri; ▫ aşı ve anti-serum başta olmak üzere yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik sağlık araştırmaları;

Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik Hedefler (4) Ø Ar-Ge faaliyetleri sonucunda 19 Ø Ayrıca teknoloji seçimi, transferi, Ø Kamusal alanlar, Ar-Ge Ø Diğer ülkeler ile bilgi ve oluşan bilginin sanayiye ve üretime aktarılmasında görev yapacak Teknoloji Transfer Merkezleri kurulacaktır. çalışmaları ve yerli teknoloji geliştirilmesini destekleyen bir yapıya kavuşturulacaktır. yönetimi gibi konularda danışmanlık yapmak üzere bazı kuruluşlar özel sektör ve sivil toplum kuruluşları desteklenecektir. teknoloji transferi amaçlı işbirliği faaliyetleri yürütülecektir.

Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılmasına Yönelik Hedefler Ø Bilgi ve iletişim teknolojileri altyapısı geliştirilecektir. Ø Bilgiye etkin, hızlı, güvenli ve uygun maliyetlerle yaygın erişim sağlanacak Ø Genişbant iletişim altyapıları yaygınlaştırılacaktır. 20 Ø Elektronik haberleşme sektöründe rekabet artırılacak Ø Yüksek vergi yükü, bilgi toplumuna dönüşüm sürecini hızlandırmak üzere makul seviyelere çekilecektir. Ø İşletmelerin, vatandaşların ve kurumların bilgi ve iletişim teknolojilerini yaygın kullanımı sağlanacaktır.

Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılmasına Yönelik Hedefler Ø Numara taşınabilirliğine ilişkin düzenlemeler tamamlanacak Ø Düzenleme ve yetkilendirmeler güncel ekonomik ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda gözden geçirilerek uyumlu hale getirilecek (2) Ø Pazar potansiyeli yüksek yeni 21 teknolojiler yakından takip edilerek bu teknolojilerin ülkemizde kullanımı konusunda proaktif bir yaklaşım benimsenecek Ø Ülkemizin uydu teknolojilerini üretme yetkinlikleri geliştirilecek, bu teknolojileri araştırmak üzere bir merkez kurulacaktır.

Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılmasına Yönelik Hedefler Ø Kamunun genişbant iletişim ihtiyaçları toplulaştırılarak temin edilecek, bu yolla hizmetin kamuya maliyetinin azaltılması ve genişbant iletişim altyapılarının geliştirilmesi sağlanacaktır. Ø Kamu yayın hizmeti, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler de dikkate alınarak geliştirilecek, toplumun farklı kesimlerinin ihtiyaçlarına cevap verecek ve seçme hakkı tanıyacak bir içeriğe kavuşturulacaktır. (3) Ø Kamunun alıcı rolü, bilgi ve 22 iletişim teknolojileri altyapısının geliştirilmesini destekleyecek bir politika aracı olarak kullanılacaktır. Ø Nitelikli insan gücü yetiştirilecek ve Eğitim programlarıyla teknoloji üretimine ve Ar-Ge’ye yatkın işgücü yetiştirilmesi sağlanacaktır.

e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Gerçekleştirilmesine Yönelik Hedefler Ø Kamu hizmetleri; iş süreçleri, vatandaş Ø e-Devlet, kamunun yeniden Ø Kamu hizmet sunumunda temel bilgi Ø Gerçek ve tüzel kişilere ait temel ve iş dünyasının ihtiyaçları doğrultusunda yeniden tasarlanarak ve bilgi ve iletişim teknolojilerinden en üst düzeyde faydalanılarak, etkin, şeffaf, sürekli, güvenilir, tek kapıdan ve farklı platformlardan bütünleşik şekilde sunulacaktır. altyapılarının oluşturulması sağlanacak; bu kapsamda gerçek kişilerde olduğu gibi tüzel kişiler için de tek numaraya dayalı bilgi sistemi ile adres ve gayrimenkul bilgi sistemleri geliştirilecektir. 23 yapılandırılmasında etkin bir araç olarak kullanılacak, yerel yönetimler de dahil olmak üzere, esnek, kaliteli, etkili, hızlı ve birlikte çalışabilir nitelikte hizmet sunabilen, iyi yönetişim ilkelerinin benimsendiği kamu yönetimi yapısının oluşmasına destek olunacaktır. bilgilerin ortak veri tabanlarından, belirli yetki ve sorumluluk ilkeleri çerçevesinde, ilgili kamu kuruluşları arasında elektronik ortamda etkin paylaşımı sağlanacaktır. Ø e-Devlet hizmetlerinin gerektirdiği kurumlar arası bilgi paylaşımında, kişisel bilgilerin mahremiyeti ilkesinin gözetilmesi esas olacaktır.

e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Gerçekleştirilmesine Yönelik Hedefler (2) q Kullanımı yoğun ve getirisi yüksek hizmetlere ilişkin e-devlet yatırımlarına öncelik verilecektir. q Kamu bilgi teknolojileri yatırımlarında belirlenen ortak standartlar ve bu teknolojilerin bilgi paylaşımında sağladığı olanaklarla gerçekleştirilecek ortak hizmet sunumuyla kamu kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacaktır. q Kimlik belirleme, elektronik ödeme ve benzeri ortak işlemler tek kapıdan yürütülerek, hizmetlere erişim kolaylaşacak ve iş süreçleri hızlanacaktır. q Bilgi güvenliğinin sağlanmasına yönelik yasal düzenlemeler yapılacak, güvenli kamu ağı oluşturulacak ve olağanüstü durum merkezi kurulacaktır. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 24

e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Gerçekleştirilmesine Yönelik Hedefler (2) q Kamuda e-imza kullanımı yaygınlaştırılacaktır. q Yerel yönetimlerce elektronik ortamda sunulan hizmetler geliştirilecek, bunlara ilişkin standartlar oluşturulacak ve veri paylaşımı sağlanacaktır. q Bu hizmetlerin sunumunda sinerji fırsatları ortaya çıkarılacak, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağladığı imkanlardan faydalanılarak halkın yönetime etkin katılımı için ortam sağlanacaktır. q AB’nin elektronik kamu hizmetleri sunumunun geliştirilmesine ilişkin program ve girişimleri yakından izlenecek, belirlenen hedeflere uyum için gerekli önlemler alınacaktır. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 25

Sonuçlar ve Tartışma (Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik Sonuçlar) • Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik hedeflerdeki vurgular: ▫ özel sektörün geliştirilmesi, ▫ ve teknoloji politikasın temel amacının özel sektörün yenilik yaratma yeteneğinin artırılması yönünde belirlenmesi, ▫ Üniversite-sanayi ve üniversite-özel sektör ilişkisinin düzenlenmesi.

Sonuçlar ve Tartışma (Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Gelişmesine Yönelik Sonuçlar) (2) 27 TÜİK tarafından yapılan Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması ile Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yenilik Anketi sonuçlarından görüldüğü üzere 2008 yılı itibariyle Ar-Ge harcamaları içerisinde özel sektörün payı giderek artmaktadır. • Hedefe ulaşıldı mı? ? ? •

Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması ile Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yenilik Anketi (TÜİK, 2008)

Sonuçlar ve Tartışma (Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılmasına Yönelik Sonuçlar) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin toplumda ve 29 kamu kurum ve kuruluşlarında kullanımının yaygınlaştırılması ön plana çıkmaktadır. • TÜİK tarafından 2009 yılında yapılan araştırmada, bilgisayar ve internet kullanım oranında yıllara göre artış olduğu görülmektedir. • Hedefe ulaşıldı mı? ? • Peki ya sayısal uçurum? ? ? •

30 Kaynak: TÜİK, 2009 Hane Halkı BT Kullanım Araştırması Sonuçları XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 30

Sonuçlar ve Tartışma (e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Gerçekleştirilmesine Yönelik Sonuçlar) • Hedefler incelendiğinde ▫ e-devlet uygulamalarında hedeflenen noktaya henüz ulaşılmasa da ▫ toplumun bu konudaki farkındalığı gün geçtikçe artmış olsa da, ▫ e-Devlet uygulamaları kullanımında birtakım engellerin olduğu gözlenmektedir. 31

Bireylerin e-Devlet Hizmetlerini Kullanımının Önündeki Engeller Kaynak: DPT (2009). Bilgi toplumu istatistikleri. XIII. Akademik Bilişim Kongresi, 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya 32

Sonuçlar ve Tartışma… Kalkınma planları, toplumun refah içerisinde yaşaması için geleceğe yön veren çerçeve planlar olarak hazırlanmış planlardır. • Ancak, planlar • ▫ kamu sektörü için emredici ve ▫ özel sektör için yol gösterici olma niteliğindedir. Bu bağlamda, plan hazırlanırken özel sektör ve kamu sektörü arasındaki ilişkiyi güçlendirici nitelikte olmasına daha fazla özen gösterilebilir. • Asıl iş, öncelikle planı uygulamaya geçirecek olan kurumlara, kuruluşlara ve bireylere düşmektedir. •

Sonuçlar ve Tartışma Toplumdaki bireyler için görünen koşulların eşit olması, görünmeyen koşulların da eşit olması anlamına gelmemektedir. • Teknolojik donanıma ulaşım açısından eşitlik varmış gibi görünmesi bireylerin eşit olduğu anlamına gelmemektedir. • Bireylerin beklenti, istek ve ihtiyaçları farklı olacaktır ve aynı ortamdan aynı düzeyde faydalanamayacaklardır. • Bu bağlamda bütün bireylere ulaşılmaya çalışılarak “sayısal uçurum” engelinin önüne •

Teşekkürler! Kurtoğlu, M. ve Seferoğlu, S. S. (2011). Dokuzuncu kalkınma planı ve teknoloji politikalarına eleştirel bir bakış. XIII. Akademik Bilişim Konferansı (AB 11), 2 -4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya. Kurtoğlu, M. , & Seferoğlu, S. S. (2011). A critical view on technology policies and ninth development plan (in Turkish). XIII. Academic Informatics Conference (AB 11), February 2 -4 2011, Inonu University, Malatya.