Doc dr Benjamina Londrc KOMPARATIVNA PRAVNA HISTORIJA FRANAKA

Doc. dr. Benjamina Londrc KOMPARATIVNA PRAVNA HISTORIJA

FRANAČKA I. DRŽAVA, II. PRAVO

Razvoj Franačkog kraljevstva od Klodovika do Karla Vlikog

Merovinško kraljevstvo

Podjela karolinškog carstva Verdenskim sporazumo m 843

1. Historijski kontekst a) Preddinastički period: franačka plemena – tokom 4. v. u statusu rimskih pomagača, b) prvi Period Merovinga prve dinastije Franaka od 481 751. (Klodovik – Salijski zakon), c) drugi Period Karolinga, druge dinastije Franaka od 751 887. (major domus Karlo Martel 751. , Karlo Veliki, 800. g. ) d) Podjela carstva (Verdun 843)

Krštenje Klodovika, koji je prihvatio katoličanstvo negdje između 496. i 507. g.

1. Historijski kontekst, 2. Organizacija vlasti I. DRŽAVA 3. Državna ideologija 4. Sudovi i sudski postupak

Klodovik I diktira Salijski zakon krajem 5. ili početkom 6. stoljeća

a) Pred dinastički period: franačka plemena – tokom 4. v. u statusu rimskih pomagača (1) Polovina 3. v. n. e. : brojna germanska plemena koncentrišu se na istočnoj obali donje Rajne, među kojima su bili i Franci = „žestok“ ili „slobodan“. (2)Tokom 4. v. n. e. : široka invazija barbara Franci od Rimljana dobijaju status pomagača (saveznika), tu se nastanjuju, a zatim šire granice svoje teritorije. (3) Tokom 5. v. n. e. bore se na strani Rimljana: (a) boreći se na strani rimskih komandanata protiv Vizigota dijele se na dvije skupine: Salijske (uz more) i Ripuarske (uz rijeke); (b) tokom tih borbi, kao rimski saveznici, ulaze duboko u Galiju i ne vraćaju se više preko Rajne, već se tu trajno naseljavaju.

1. Ujedinjenje: Klodovik I. (481 511), ujedinio različita franačka ple mena i stvorio državu: b) Period Merovinga prve dinastije Franaka od 481 751. (Klodovik – Salijski zakon) prihvatio katoličanstvo i stekao legitimitet katoličkog vladara (negdje između 496. i 507. g) izdao Salijski zakon (Lex Salica), kao prvi pisani zbornik franačkog pra vai to uz crkvenu podršku (krajem 5. ili poč. 6. v. ); 2. Izazovi na granicama: Slovena i Avara na sjeveroistoku, Lombarda na jugoistočnoj i Muslimana na jugoza padnoj granici. 3. Slabljenje: počelo u vrijeme posljednjih meroviških vladara, uz proces feudalne decentralizacije (jačanje uloge major domusa (starješine palate, prenos ovlasti)

(1) Majordomus Karlo Martel: c) Period Karolinga, druge dinastije Franaka od 751 887. (Major domus Karlo Martel 751. , Karlo Veliki, 800. g. ) pobjednik bitke protiv Mavara kod Poatijea 732): proglašenjem major domusa Karla Martela za „prvog princa Franaka“(751. ) počinje drugi period u historiji franač ke države vladavina Karolinga (751 887), (2) Karlo Veliki (najvažniji vladar perioda Karolinga: na Božić, 800. g. , papa Leo III krunisao je Karla Velikog za imperatora, čime je. . . Franačka podignuta na rang carstva i priznata za nasljednika Rimske imperije.

d) Podjela carstva nakon smrti Karla Velikog (Verdun 843) 1. Verdun 843. g. : nakon smrti Karla Velikog 814. , po starom običaju carstvo dijele njegovi unuci, u Verdunu 843. ) Lotar I: postaje imperator i vladar centralnih Franaka; Luj German/Nijemac: postraje vladar istočnih Franaka – istok, Karlo Ćelavi: postaje vladar zapadnih Franaka. 2. Od ove tri cjeline, kasnije su nastale: Italija, Njemačka, Francuska 3. Franačko carstvo u doba Karolinga bilo je prva slavna srednjovjekov na evropska država, oslonjena na tradiciju Rimskog carstva

Krunisanje Karla velikog 800. g.

2. Organizaci ja vlasti a) Centralni organi: monarh, dvor (palatium), šefovi dvorskih službe, b) Lokalni (grofovije) i c) Posredni organi (vladarevi izaslanici i sabori)

(1) Franačka je bila rana srednjovjekovna monarhija sa tri reda institucija: (a) centralna, (b) lokalna, (c) posredni organi). (2) Centralna vlast: monarh i njegov dvor a) Centralni organi: monarh, dvor (palatium), šefovi dvorskih službe Od Karla Velikog monarh je titulisan kao "kralj„, "imperator" – bio je zakonodavac, komandant vojske, uprave, vrhovni sudija, zaštitnik (uživao mundijum=zaštita). Uz vladara je bio njegov dvor palatium – ustvari neki pokretni administrativni centar majordom je ključni faktor na dvoru u doba Merovinga, a ukinut je u doba Karolinga; (2) Šefovi dvorskih službi (bilo ih je 6): od Karolinga direktno podređeni vladaru (kao dostojanstvenici – palatint – bili su i glavni savjetnici svoga gospodara.

b) Lokalni (grofovije) i posredni organi (vladarevi izaslanici i sabori) (1) Lokalnu vlast je u grofovijama (comita tus, pagus), u koje su se stopile ranije rimske teri torijalne jedinice i franačke lokalne zajed nice (uprava u rukama grofa). (2) Posredni organi bili su: a) vladarevi izaslanici (missi dominici) slati iz centra u provincije (ubiranje poreza i sudska funkcija) i b) sabori – skupštine velikaša (placita), kojih je bilo dvije vrste: opšti sabor sazivan u proljeće (ratni) i krajnji sabor u jesen sa manjim brojem učesnika.

3. Državna ideologija Ideologija Franačke države oblikovala se pod utjecajem: (1) germanske tradicije, (2) naslije đa Rimskog carstva, (3) kršćanstva. a) Poimanje vlasti: - Prvo je bilo germansko poimanje vlasti, a - zatim rimsko naslijeđe isprepleteno s kršćanskim elementima, b) Savez sa Svetom stolicom (krunisanje Karla Velikog 800. g. , koji se smatrao „novim Davidom“

(1) Staro germansko poimanje kraljevske vlasti bilo je: a) Prvo je bilo germansko poimanje vlasti, a zatim rimsko naslijeđe isprepleteno s kršćanskim elementima u početku – vladar: "prvi među jednakima; vremenom prestaje izbornost kraljeva, oni državu shvaćaju kao svoj posjed. (2) Rimsko naslijeđe bilo je isprepleteno s kršćanskim elementima: papa dodjeljuje Pipinu Malom, osnivaču Karolinga titulu „rimskih patricija“, 754. g. , Tako se stvara savez između Sve te stolice i Franačke države, čime je franački monarh počeo potiskivati bizantskog basileusa kao tradicionalnog zaštitnika Rima.

b) Savez sa Svetom stolicom (krinisanje Karla Velikog 800. g. , koji se smatrao „novim Davidom“ (1) Savez između Svete stolice i Franačke konačno se uobličuje sa papskim krunisanjem Karla Velikog na Božić 25. 12. 800. g. za impe ratora Rimskog carstva (2) Povod: Rimska kurija ulazi u ovaj savez i zato što je u Bizantiji tri godine ranije jedna žena Irina — nelegalno uzela vlast i titulu cara (bazileusa) a ne carice (basilisa). (3) Karlo Veliki smatrao se nasljednikom staro zavjetnih vladara "novim Davidom", svoju državu vidio je kao "autentičnu kršćan sku državu“, ali za razliku od klerika koji su ga okruživali, franačke tradicije će nadvladati teo loške kon cepte onda kada je carstvo podijeljeno među njegovim unucima.

4. Sudovi i sudski postupak Dijeljenje pravde kod Franaka pokazuje tendenciju prenosa nadležnosti s narodnih skupština na funkcionere koje imenuje kralj. a) Lokalni sudovi (u centenama, pod predsjedanjem lokalnog starješine), b) Grofovski sudovi (uz koje se pojavljuje 7 skabina) i kraljevski sudovi kao apelacija u slučaju izdaje, c) Sudski postupak (ostaci iz plemenskog uređenja)

a) Lokalni sudovi (u centenama, pod predsjedan jem lokalnog starješine) (1) U centenama, manjim teritorijalnim jedini cama – davale 100 vojnika, odvijao se najveći broj sudskih procesa (centenar ili tingin, sedmorica „dobrih ljudi). O sudskim procesima odlučivao je skup slobodnih ljudi (mallum) Skupom slobodnih ljudi predsjedava lokalni starješine (vikar, centenar ili tungin); (2) Lokalni starješina je samo radio sljedeće: usmjeravao postupak i objavljivao presudu koju su donosili "dobri ljudi" (boni hominis), kao poznavaoci prava, a njih je obično bilo 7.

(1) Grofovski sud: Karlo Veliki umjesto tungina, suđenje daje u nadležnost grofova, b) Grofovski (uz koje se pojavljuje 7 skabina) i kraljevski sudovi kao apelacija u slučaju izdaje uz grofove se po javljuje i 7 skabina, doživotno izabranih na tu funkciju; suđenju prisustvuju slobodni ljudi; (2) Kraljevski sud: postojao je na nivou države, predsjedavao mu je sam kralj ili major dom: Činili su ga sudije (auditori), koji su bili iz reda kneževa ili biskupa; Bio je apelaciona instanca u slučaju zločina izdaje ili poreskih prekršaja, U prvom stepenu sudio je za zločine koje počine dostojanstve nici.

(1) Sudski postupak: veoma dugo zadržali su se ostaci iz ple menskog uređenja: teret dokazivanja na tuženom; (2) dokazna sredstva: c) Sudski postupak (ostaci iz plemenskog uređenja) a) racionalna: priznanje, svjedoci, isprave; b) iracionalna: zakletve i ordalije zakletva je većinom bila purgatorna, opravdavajuća, kojom je optuženi negirao op tužbu, svjedočili su sakletvenici (obično 12), ordalije (različte i okrutne) (3) Pravo na žalbu nije postojalo (nekada se na presudu grofovskog suda moglo žaliti kralju), a nezadovoljna stranka mogla bi izazvati sup rotnu stranu na dvoboj.

II. PRAVO A. Izvori B. Koncept prava i pravde C. Materijalno pravo

(1) Kodifikacije običajnog prava (leges barbarorum), primjena po personalnom principu, npr. Salijski zakon za vrijeme merovinškog kralja Klodovika (484 511). A. Izvori (2) Rimski zakoni barbara (Lex romana barbarorum), zbornici pojednostavljenog rimskog prava, za rimsko stanovništvo barbarskih država (Burgundi, Vizigoti) (3) Kapitulari: su vladarske intervencije u važeće pravo kojima se "potvrđuju" ili "ispravljaju" raniji propisi običajnog prava ili reguliše neka nova materija. (4) Povelje izdate različitim pravnim i fizič kim licima, kao što su crkve, mana stiri, gradovi, pojedinci.

1. Rani pisci Franačke, npr. Sedelius Scotus (oko 850. ), razu mijevali su: da je izvor vlasti vladara Bog, da je suverenitet iz Božje volje i da su vladari Božije sluge. B. Koncept prava i pravde zakon se razumijevao kao neki davni narodni običaj koji proglašava kralj, za promjenu zakona trebala je saglasnost narod nih velikodostojnika. 2. Druga važna karakteristika razumijevanja prava jeste njegovo shvatanje kao perso nalne stvari (svaki pojedinac imao je pravo po kojem živi i koje mu slijedi).

C. Materijalno pravo 1. Lični status, 2. Imovinsko pravo, 3. Porodično pravo, 4. Nasljedno pravo, 5. Krivično pravo, 6. Međunarodno pravo

Po Salijskom zakonu: nekoliko kategorija stanovništva – razlikuju se po visini wergelda u slučaju njihovog ubistva ili ranjavanja: (1) slobodni ljudi (Franci i Galorimljani), 1. Lični status (Po Salijskom zakonu) među njima nije bilo razlike na temelju rođenja, ali u prologu Salijski zakon (6. v. ) govori o „uglednim licima“ i „nižim licima“. vrijednost Galorimljana u početku je bila pola "vrijednosti slobodnog Franka". (2) oslobođenici, lidi ( znamo da su imali poziciju između slobodnog čovjeka i roba). (3) robovi su tretirani kao imovina gospodara, povreda roba – tretiralo se kao nanošenje štete imovini gospodara (kraljevi robovi štićeni su višim wegeldom)

a) Već krajem 6. v. nestaju rodovski odnosi i učevršćuje privatna svojina – alod, 2. Imovinsko pravo b) Proces feudalizacije: zaštitnici postaju seniori (koji preuzimaju i javne ovlasti na posjedu), štićenici postaju vazali, c) Zaokruženje procesa feudalizacije: prenosom kompetencija na seniore i „ukmećivnjem“ robova Zaokruženje procesa feudalizacije

a) Već krajem 6. v. nestaju rodovski odnosi i učvršćuje privatna svojina alod 1. U početku je uporedo postojala: kolektivna svojina općine marke na zemljištu kao i pri vatna svojina posjednika. Učvršćuje se privatna svojina alod kojom vlasnik slobodno raspolaže (Ripuarski zakon). 2. Predmet zaštite su smo pokretne stvari, dok se zemlja smatrala kolektivnom svojinom, prvo roda ili plemena, a kasnije naroda. 3. Pojam svojine: umjesto apstraktnog pojma svojine u Sa lijskom zakonu se koriste riječi “ako neko ukrade”, “ako slobodan čovjek ukrade”, “ako rob ukrade”, “ako neko zapali”). Umjesto izraza vlasnik, upotrebljavala se riječ “gospodar”.

b) Proces feudalizacije: zaštitnici postaju seniori (koji preuzimaju i javne ovlasti na posjedu), štićenici postaju vazali 1. Tokom 7. v. ubrzana je imovinska diferencija: nastaju krupni posjedi, koje kraljevi daju za usluge, centralna vlast slabi, 2. sitni seljaci se stavljaju pod zaštitu. 3. Sitni posjednici obavezuju se na vjernost (fidelitas) svojim zaštitnicima koji postaju seniori, a štićenici vazali.

c) Zaokru ženje procesa feudaliza cije: 1. Proces feudalizacije zaokružuje se: prenosom kompetencija na seniore; „ukmećivnjem“ robova U prvo vrijeme na posjedima su radili robovi, prenosom odeđenih kompetencija javne vlasti na seniore, nakon prenosa tih kompetencija seniori na svojim posjedima uređuju: porez, javni red i suđenje. 2. Pretvaranje robova u kmetove: Kasnije, u 7. v. kao i drugi siromašni ljudi i robovi dobijaju manje parcele na obradu kao nova kategorija kmetova (serf).

a) Položaj porodice kao prirodne zajednice i 3. Porodično pravo oslanjanje na šire srodničke grupe b) Starateljstvo – mundijum c) Zaključenje braka (prethodno zaruke), udata žena pod mundiumom muža

a) Položaj porodice kao prirodne zajednice i oslanjanje na šire srodničke grupe 1. Porodica je prirodna zajednica koju predstavlja starješina kao glava porodice: koji je staratelj i zaštitnik porodice odgovara za djela članova svoje porodice. 2. Oslanjanje na šire srodničke grupe: Franci su se, više nego ostali, oslanjali na šire srodničke grupe: u slučajevima zaštite pojedinaca od napada, sakletveništva, plaćanja kompenzacije i sl.

1. Starateljstvo (mundijum) b) Staratelj stvo – mundijum nad ženom i ženskom djecom traje čitav život, s tim što ženska djeca nakon udaje dolaze pod mundijum muža. 2. Djeca se tretiraju kao maloljetnici do 12. godine, ali dok su u očevoj kući, bili su pod očevim starateljstvom.

c) Za ključenje braka (prethodno zaruke), udata žena pod mundiumom muža 1. Bračna zrelost: stiče se nakon 12. godine, s tim što o udaji ženske djece odlučuje otac. Brak se sklapa svečanim dogovorom između oca djevojke i mladoženje – mladoženja daje ocu ženidbeni dar. Zaruke: daje mladoženja (dos) budućoj supruzi. (poklon mladoj bi davao i njen otac, poklonima je raspolagala žena). U slučaju braka između slobodnih ljudi i robova, slobodan čovjek postaje rob. 2. Razvod se obavljao jednostavnim otpušta njem žene, odnosno vraćanjem njenoj porodici. za ženu razvod nije praktično postojao, otmica je bila jedini način napuštanja muža.

4. Nasljedno pravo a) alod porodično zemljište nasljeđuju i muškarci i žene, terra salica zemljište koje je dodijeljeno samo muškarcima od strane gospodara za neku službu i nasljeđuju ga samo muškarci, b) Umjesto testamenta (koji nije postojao u zakonu) primjenjivana je ustanova affatomie,

a) Po nasljeđivanju, postojale dvije vrste zemljišta: alod nasljeđuju i muškarci i žene, terra salica zemljište nasljeđuju samo muškarci, 1. Salijski zakon reguliše nasljeđivanje dvije kategorije zemljišta: a) alod porodično zemljište sljedećim redom: djeca, roditelji, braća i sestre, sestre roditelja, očevi i majčini srodnici (do šestog stepena i ženskim i muškim nasljednicima) b) terra salica: nema naslijeđa ženama pošto je ta zemlja davana od strane kralja i nekog drugog gospodara kao nagrada za vršenje neke službe, a tu službu vršili su samo muškarci; 2. Neki ove odredbe tumače da se žene općenito isključuju iz naslijeđa „salijske zemlje“, jer ona pripada „muškarcima njegovog roda“ (Salijski zakon)

Umjesto testamenta (nije postojao u zakonu) primjenjiva na je ustanova affatomie, 1. To je simbolički prenos imovine na nasljednika putem trećeg lica, t. j. prijatelja koji nakon 12 mjeseci pred kraljevim sudom prenosi ostaviočevu imovinu, na lice (ili više lica) koje je ostavilac naznačio. 2. Obrazloženje: prema tom postupku lice koje želi raspo lagati imovinom pred svjedocima i sudijom tunginom baca grančicu u krilo drugog lica s kojim nije u srodstvu i na koga prenosi svoju određenu imovinu. Zatim se to lice nastanjuje u kući ostavioca, te je dužno da u roku od godine dana pred kraljevim sudom baci grančicu u krilo onima koji su određeni za nasljednika i da im preda imovinu koju im je ostavilac odredio.

5. Krivično pravo a) Germanski barbarski zakoni, kao što je Salijski, najvećim dijelom bavili su se pita njima krivičnog prava. b) Delikti i kazne

a) German ski barbarski zakoni, kao što je Salijski, najvećim dijelom bavili su se pita njima krivičnog prava. 1. Salijski zakon ne predviđa krivičnu odgovornost za lica mlađa od 12 godina, ali umjesto njih odgovaraju njihovi staratelji (što se ne odnosi na robove). 2. Visina kazni zavisi od toga da li je izvrši lac krivično djelo priznao ili nije (ako prizna, morao je platiti (nadoknaditi) samo štetu, ako ne prizna – i štetu i globu. 3. Slični principi važe i za krađu (što je detaljno regulisano)

b) Delikti i kazne: za ubistvo (wergeld), smrtna kazna rijetkost 1. Za ubistvo i teške tjelesne po vredekoristio se sistem kompozicije (otkup ili wergeld), (2/3 wergelda pripadalo je porodici ubijenog, 1/3 vladaru ili grofu, u slučaju prikrivanja, kazna tri puta veća od redovne). 2. Smrtna kazna: za razliku od kasnog Rima, bila je u rijetkoj primjeni, pod uticajem: (a) rodovskog uređenja naglašava otkup i (b) kršćanstva naglašava pokajanje; 3. Napušta se princip objektivne u korist principa subjektivne odgo vornosti, tj. da li je namjerno ili nenamjer. ubistvo, kažnjiv je i pokušaj, posebno prikrivanje.

1. U Evropi ranog srednjeg vijeka, dva autora su bila relevantna za međunarodno pravo pa i za Franačku, a to su: sv. Avgustin i sv. Isidor Seviljski. 6. Međunarod no pravo 2. Najpoznatije djelo Sv. Isidora je Etimologie, enciklopedije o različitim granama znanja, pa i međunarodnom pravu (ius gentium), nastala sa osloncem na rimsku tradiciju, a raspravljao je o pitanjima kao što su: zaposjedanje zemlje radi nastanjivanja, prava koja proizlaze iz građenja zgrada i utvrda, rat i njegova pravila, zarobljenici, primirje i mirovni ugovor, nepovredivost ambasadora, zabrana braka sa strancima itd.