Dobra publiczne i interwencja publiczna w rolnictwie Prezentacja

Dobra publiczne i interwencja publiczna w rolnictwie Prezentacja na podstawie prac tematycznej grupy roboczej ENRD nr 3 Wersja 1. 0 – styczeń 2011 r.

Wstęp • Tematyczna grupa robocza ENRD nr 3 ds. „dóbr publicznych i interwencji publicznej w rolnictwie” rozpoczęła działalność w kwietniu 2009 r. • Główny cel: wprowadzenie wspólnych ustaleń dotyczących „dóbr publicznych” dostarczanych przez rolnictwo, odpowiednich mechanizmów ich dostarczania i implikacji dla przyszłej polityki • Ukierunkowanie: rola programów rozwoju obszarów wiejskich UE na lata 2007– 2013 w dostarczaniu takich dóbr publicznych • Upowszechnienie wyników: seminarium końcowe (Bruksela, 10 grudnia 2010 r. ) oraz broszura towarzysząca niniejszej prezentacji Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Struktura prezentacji • Czym są dobra publiczne i czym różnią się od dóbr prywatnych? • Jaki związek zachodzi między dobrami publicznymi a polityką publiczną? • Jakich głównych dóbr publicznych dostarcza w Europie rolnictwo i z jakim rodzajem praktyk gospodarowania są one kojarzone? • W jaki sposób polityka rozwoju obszarów wiejskich zachęca do dostarczania dóbr publicznych? Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Czym są dobra publiczne? • „Dobra publiczne” to termin z dziedziny ekonomii odnoszący się do tych dóbr, usług i innych kwestii, które społeczeństwo ceni i pragnie mieć, ale których nie można dostarczyć za pośrednictwem rynku – np. różnorodność biologiczna lub krajobraz. • Przyjmuje się, że dobra publiczne mają dwie główne cechy charakterystyczne, są: • niewyłączne – jeśli dobro zostanie dostarczone jednej osobie, inni nie mogą być wykluczeni z korzystania z niego; • niekonkurencyjne – jeśli dobro jest skonsumowane przez jedną osobę, nie zmniejsza to możliwości korzystania z niego przez innych. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Różnica między dobrami prywatnymi a publicznymi: dobra prywatne • Dobra i usługi prywatne (np. żywność lub napoje) można skutecznie zapewnić za pośrednictwem rynku, który jest w stanie zrównoważyć podaż i popyt. • To się sprawdza, ponieważ konsumenci są w stanie wyrazić swoje zapotrzebowanie na dany produkt, a producenci (w tym rolnicy) mogą odpowiednio zareagować na to. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Różnica między dobrami prywatnymi a publicznymi: dobra publiczne • W przypadku dóbr publicznych rynki nie działają właściwie, ponieważ cechy charakterystyczne tych dóbr stanowią o tym, że brak jest wyraźnego bodźca, by ludzie płacili za nie. • Nie ma także żadnej zachęty dla nikogo, aby dostarczać dobra publiczne, ponieważ nie byłoby za to żadnego wynagrodzenia. • Oznacza to, że istnieje realne zagrożenie, iż dobra publiczne będą dostarczane w niedostatecznej ilości w stosunku do zapotrzebowania ze strony społeczeństwa. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Rola polityki publicznej • Interwencja w postaci polityki publicznej potrzebna jest tam, gdzie w społeczeństwie istnieje popyt na konkretne dobro publiczne, a nie występuje ono w dostatecznej ilości bez takiego działania. • Interwencja może przybierać szereg form: • jasne normy jako podstawa dopuszczalnych działań; a w wielu wypadkach także • wykorzystanie funduszy publicznych w celu zachęcania do dostarczania dóbr publicznych. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Środowiskowe dobra publiczne uzyskiwane dzięki rolnictwu © Mike Hammett/CCW © Bird. Life (Stefan Benko) © Clare Miller, RSPB © IEEP • • Różnorodność biologiczna terenów uprawnych Jakość i dostępność wody Funkcje gleby Stabilizacja klimatu – składowanie dwutlenku węgla i zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych • Odporność na pożary i powodzie • Krajobrazy rolnicze Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Inne dobra publiczne kojarzone z rolnictwem • Żywotność obszarów wiejskich – Możliwość utrzymania się populacji i społeczności wiejskich • Dobrostan zwierząt gospodarskich • Bezpieczeństwo żywności – Utrzymywanie zdolności gruntów, innych zasobów i umiejętności celem produkowania żywności w przyszłości. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Praktyki rolnicze dostarczające dóbr publicznych • Wszystkie typy rolnictwa mogą dostarczać dóbr publicznych, jeśli gruntami gospodaruje się właściwie • Rodzaj i wymiar dostarczanych dóbr publicznych różni się w zależności od typu gospodarstwa rolnego i systemu gospodarowania • Największej gamy dóbr publicznych dostarczają zazwyczaj: – systemy ekstensywnej produkcji zwierzęcej i produkcji mieszanej – bardziej tradycyjne uprawy stałe – systemy ekologiczne • © S. Huband Bardziej wydajne systemy gospodarowania także mogą dostarczać dóbr publicznych, kiedy stosuje się praktyki korzystne dla środowiska i nowe technologie. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Ekstensywna produkcja zwierzęca – Moieciu de Sus, Rumunia © S. Huband Zrównoważone zaopatrzenie w czystą wodę - Nie stosuje się nawadniania - Nie używa się pestycydów ani herbicydów - Lekkie nawożenie łąk i pastwisk nawozami naturalnymi. Zapobieganie powodziom, zapobieganie erozji - Stałe pastwiska na zboczach – gleba nie jest narażona na działanie czynników powodujących erozję -W zimie zwierzęta są trzymane pod dachem, co pozwala uniknąć kłusownictwa. Różnorodność biologiczna - Roślinność – przeważnie stałe obszary trawiaste użytkowane jako łąki i pastwiska, w tym 3 siedliska przyrodnicze o znaczeniu wspólnotowym oraz podtrzymywanie co najmniej 46 gatunków motyli, 3 z rumuńskiej czerwonej listy i kolejnych 5 z europejskiej czerwonej listy - Nie stosuje się herbicydów. Krajobraz kulturowy - Mury, żywopłoty, zabudowania gospodarskie -Historyczne układy pól, ponad 450 pól w jednej dolinie. Emisje gazów cieplarnianych - Obornik rozrzucany głównie ręcznie jako nawóz zwierzęcy; mało prawdopodobne, by doszło do denitryfikacji - Bardzo efektywne pod względem wykorzystania energii – używa się mało paliwa, azotanów lub koncentratów, albo w ogóle się ich nie używa. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Wypas na górskich pastwiskach, Owernia, Francja Letni wypas owiec chroni przed erozją gleby i dzikimi pożarami, nawet w miejscach niemal niedostępnych. Pasterstwo zapewnia użytkowanie całego terenu wypasu, sprzyja utrzymaniu otwartego krajobrazu i zapobiega szkodom. Szlaki utrzymywane w celu przeganiania wypasanych zwierząt stanowią naturalne trasy piesze dla turystów. © Y. Desjeux Utrzymywanie i przywracanie dziedzictwa kulturowego – kamienne mury oraz „burons” (szałasy używane dawniej przez pasterzy w lecie). Duża różnorodność roślin kwitnących, będąca skutkiem ekstensywnego gospodarowania bez stosowania środków do produkcji rolnej oraz wypasanie zwierząt przez 3 do 5 miesięcy w lecie Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Ekstensywne nienawadniane gaje oliwkowe – Sierra de Gata, Hiszpania Przeciwdziałanie pożarom - Brak gęstej roślinności może działać jak zapora przeciwpożarowa. Zrównoważone zaopatrzenie w czystą wodę - Nie stosuje się nawadniania - Nie stosuje się nawozów - Nie używa się pestycydów ani herbicydów. Krajobraz kulturowy - Mury i tarasy -Historyczna mozaika użytkowania gruntów. Różnorodność biologiczna - Małe płaty roślinności z długimi ekotonami z otaczającymi je obszarami roślinności półnaturalnej - Warstwa gruntu półnaturalnego; żadnych herbicydów - Tarasy stanowią siedliska dla bezkręgowców i gadów - Stare drzewa same są ważnym siedliskiem - Nie używa się pestycydów ani herbicydów. Zapobieganie erozji - Brak ingerencji w naturalne cieki wodne - Warstwa gruntu i tarasy minimalizują erozję zboczy -Warstwa gruntu zapobiega erozji wiatrowej. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Intensywna uprawa – Kraichgau, Badenia-Wirtembergia, Niemcy Krajobraz kulturowy - Otwarta struktura - Żywopłoty - Pojedyncze drzewa Różnorodność biologiczna Żywopłoty i linie drzew są siedliskiem dla: - ptaków [Lanius collurio – dzierzba gąsiorek], [Emberiza citrinella – trznadel] - owadów, - ssaków (jeże), - ropuch Jakość wody -Poprawę jakości wód gruntowych można uzyskać mniejszymi nakładami Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Wiele z tych praktyk i systemów gospodarowania także przyczynia się do żywotności obszarów wiejskich • Większe możliwości uprawiania turystyki • Zmiany w możliwościach zatrudnienia • Możliwości dodania wartości do żywności/innych produktów • Pielęgnowanie tradycyjnych umiejętności rolniczych lub rozwój nowych umiejętności • Przyciąganie inwestycji na lokalne tereny • Oddziaływanie na liczbę ludności – spowolnienie odpływu ludzi • Korzyści dla dziedzictwa kulturowego © Y. Desjeux

Dlaczego potrzebne są zachęty • Siły rynkowe i postęp technologiczny spowodowały, że użytkowanie gruntów przyjęło bardziej intensywne formy, z czym łączy się: • • większa wydajność na terenach bardziej żyznych; marginalizacja/porzucanie mniej wydajnych terenów. • Procesy te doprowadziły do powszechnego pogorszenia stanu środowiska, a zmiany strukturalne spowodowały odpływ ludności z obszarów wiejskich • Mimo pewnych zmian na lepsze w niektórych miejscach potrzebne są istotne zmiany, aby osiągnąć cele UE (np. w dziedzinie różnorodności biologicznej lub klimatu) • Potrzebne są działania polityczne, aby dostarczać dobra publiczne w wymiarze, na który w społeczeństwie jest popyt, oraz potrzebne są publiczne środki finansowe, by zapłacić za te dobra, których dostarczania nie wymaga prawo. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Rola polityki rozwoju obszarów wiejskich § § Polityka rozwoju obszarów wiejskich oferuje wachlarz środków wspierających dostarczanie dóbr publicznych w sposób ukierunkowany i przemyślany: • dopłaty obszarowe w celu zachęcenia do aktywnej gospodarki gruntami; • inwestycje kapitałowe wspierające wprowadzanie technologii zrównoważonych ekologicznie lub tworzące możliwości prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich; • inwestowanie w doradztwo, szkolenia i budowanie potencjału Dopłaty te są wsparte dopłatami bezpośrednimi w połączeniu z zasadą wzajemnej zgodności, co pomaga utrzymać żywotność ekonomiczną gospodarstw rolnych oraz zapewnić podstawowy wymiar dóbr publicznych. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Wspieranie praktyk gospodarowania gruntami dostarczających dóbr publicznych • Trzy najważniejsze środki: • • Ukierunkowanie przede wszystkim na zachowanie i wzbogacanie: • • rolnośrodowiskowy – zdecydowanie najważniejszy środki dotyczące obszarów, na których występują naturalne utrudnienia Natura 2000 różnorodności biologicznej terenów uprawnych i krajobrazu rolniczego Mają także ważną rolę do odegrania w odniesieniu do: • jakości wody, funkcji gleby, składowania dwutlenku węgla, żywotności obszarów wiejskich © beehive 365. eu

Inwestowanie w obszary wiejskie: sektor rolniczy • • Stosowne środki obejmują: • środek służący modernizacji gospodarstw rolnych • środek na rzecz rozwoju infrastruktury • środek ukierunkowany na dodawanie wartości do produktów • środek wspierający gospodarstwa niskotowarowe W przypadku wykorzystywania ich jako zachęty do dostarczania dóbr publicznych, dotyczy to głównie poprawy: • • jakości wody, funkcji gleby, dostępności wody, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych Przyczyniają się także do żywotności obszarów wiejskich, bo sprzyjają zwiększeniu konkurencyjności gospodarstw rolnych lub tworzeniu szans dywersyfikacji Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Inwestowanie w obszary wiejskie: pozytywny wpływ na żywotność obszarów wiejskich • Stosowne środki obejmują: • • • podstawowe usługi wiejskie odnowę wsi działalność turystyczną zachowanie i poprawę stanu dziedzictwa obszarów wiejskich Utrzymanie społecznej i gospodarczej dynamiki gmin wiejskich sprzyja także: • utrzymaniu działalności rolniczej na obszarach wiejskich i związanych z tym środowiskowych dóbr publicznych • promowaniu różnorodności i tożsamości kulturowej • stanowi solidną podstawę dla nowych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, związanych m. in. z turystyką, lokalną żywnością itp. Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Budowanie potencjału • Polega między innymi na rozwijaniu umiejętności i wiedzy w gminach wiejskich oraz rozwijaniu umiejętności i wiedzy gospodarzy gruntów, a także pomaga w: • tworzeniu podstaw dla stabilności społeczności wiejskich • stymulowaniu zmiany zachowań w dłuższej perspektywie • w końcowym efekcie ułatwianiu długoterminowego zaangażowania podmiotów wiejskich w dostarczanie dóbr publicznych • Stosowne środki obejmują: • doradztwo i szkolenia dla danej społeczności rolniczej, zwłaszcza z zakresu technik zarządzania środowiskiem • podejście Leader do stymulowania żywotności obszarów wiejskich i rewitalizacji gmin wiejskich przez finansowanie oddolnych inicjatyw lokalnych Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Kwestie kluczowe dla pomyślnego dostarczania dóbr publicznych • Uzyskanie pożądanych efektów w dziedzinie dóbr publicznych dzięki wykorzystaniu instrumentów rozwoju obszarów wiejskich zależy od wielu czynników: • • • doboru środków wykorzystywanych w konkretnym PROW ukierunkowania środków na odpowiednie dobra publiczne potencjału administracyjnego i technicznego organów administracji krajowej, usług upowszechniania wiedzy, instytucji badawczych i agencji płatniczych zakresu, w jakim oferuje się doradztwo i szkolenie rolnikowi i innym lokalnym podmiotom skutecznego monitorowania i oceny realizowanych programów Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Wnioski • Rola WPR z czasem uległa zmianie: • • od dostarczania towarów z terenów wiejskich do bardziej ogólnego zestawu celów służących wspieraniu dostarczania szerokiej gamy środowiskowych i społecznych dóbr publicznych • W przyszłości dostarczanie dóbr publicznych stanie w obliczu nowych wyzwań, ponieważ zmieniają się warunki środowiskowe, społeczne i gospodarcze • Zestaw instrumentów politycznych ukierunkowanych na te wyzwania będzie musiał ewoluować, aby odpowiadać zmieniającym się okolicznościom Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.

Aby uzyskać więcej informacji: odwiedź stronę TWG 3 w witrynie internetowej ENRD… http: //enrd. ec. europa. eu/ app_templates/filedownlo ad. cfm? id=875 D 2197. . i pobierz broszurę B 61 D-D 700 -8 EE 2„Dobra publiczne i interwencja publiczna w rolnictwie” B 21 C 04 AB 9 B 59 Wersja 1. 0 - styczeń 2011 r.