DOAL KAYNAKLARIN KULLANIMI 1 Tarih boyunca insanlar ihtiyalarn

DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI 1

Tarih boyunca insanlar, ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli doğal kaynaklan kullanmışlardır. Bu doğal kaynaklan kullanırken de yaşadıkları mekânı ve çevreyi çeşitli şekillerde değiştirmişlerdir. 2

Tüm doğal kaynakların kullanımı ile ilişkili sorunlarda olduğu gibi madencilikte de faaliyet türlerine bağlı olarak farklı boyutlarda gelişen çevre bozulmaları meydana gelmiş ve gelmeye devam etmektedir. 3

Örneğin, Maden kömürü çıkarımı ve kullanımının coğrafi çevre üzerinde bazı olumsuz etkileri de vardır. Bunların en önemlisi meydana getirdiği çevre sorunlarıdır. Açık işletmelerden kömür çıkarımı sırasında yüzey şekillerinin ve drenajın değiştirilmesi, flora ve faunanın zarar görmesi bunlardan birkaçıdır 4

Orman tahrip edilerek kullanıma açılmış olan kömür sahaları 5

Çevre düzenlemesinin çözümlenmektedir. yapılmasıyla sorun Fakat bu faaliyetler kömürün maliyetini arttırarak onun pahalıya satılmasına yol açmaktadır. Ayrıca kömürün yanmasıyla oluşan sülfür bileşikleri asit yağmurları hâlinde yeryüzüne düşer ve havanın karbondioksit miktarını arttırır. 6

7

Jizera Dağları’nda Asit Yağmuru Etkisi (Çek Cumhuriyeti) 8

Bu durum İnsan sağlığına ciddi zararlar vermesinin yanı sıra sulara karışarak diğer canlıların hayatı üzerinde de olumsuz etkilere yol açmaktadır. Maden kömürü gittikçe artan enerji açığını kapatmada büyük bir öneme sahip olacaktır. Ancak sözü edilen zararlarından dolayı bugünkü kullanımı bazı gelişmiş ülkelerde sınırlandırılmaktadır. 9

Yaşamın temel kaynağı olan su; tarımsal üretim, endüstriyel kullanım, enerji üretimi, ulusal güvenlik gibi konularda önemli bir yere sahiptir. Suyun yeterli ve uygun kalitede olması ekonomik ve sosyal kalkınma İçin de gereklidir. 10

Su, yenilenebilir bir kaynaktır. Bu anlamda sürdürülebilir kullanımı mümkündür. Ancak çok önemli bir doğal kaynak olan suyun kıtlığı çölleşmeye, fazlası da sel ve taşkın afetlerine neden olmaktadır. Bu problemlerin önemli bölümü suyun hatalı kullanımından kaynaklanmaktadır. 11

Günümüzün en önemli sorunlarından kuraklık 12

DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER NELERDİR? 13

1. Doğal Kaynağın Potansiyeli Yeryüzündeki doğal kaynakların verimliliği her yerde aynı değildir. Bir doğal kaynağın İşletilebilirliği potansiyeline bağlıdır, verimliliği ve rezervi ise o doğal kaynağın potansiyelini belirleyen özellikleridir. 14

2. Kullanılan Yöntem ve Teknolojiler Temiz su ve verimli topraklar İnsan İçin çok eski dönemlerden bu yana önemli doğal kaynaklardandır Oysa tarımda kullanılan yöntemler ve teknolojik araç gereçler bu zaman İçinde çok değişmiştir. 15

Ziraat faaliyetlerinin günümüzde de ülkeden ülkeye hatta bölgeden bölgeye farklılık gösterdiği görülmektedir. Tarla sürme teknikleri, sulama, hasat yöntemleri bu tekniklerin uygulanmasında kullanılan alet ve diğer araçlar farklılığın temel elemanlarıdır. 16

Doğal kaynakların kullanımında görülen yöntem ve teknolojik farklılıklar, ülkelerin gelişmişlik seviyeleri İle de doğrudan İlişkilidir. Gelişmiş ülkelerin doğal kaynak kullanımında uyguladıkları yöntem ve teknolojik güç, 17

“Doğal kaynağın en verimli şekilde ve maksimum fayda İle ondan en uzun süre faydalanılması nasıl olmalıdır? ” 18

sorusunun cevabına göre belirlenmektedir. Bunun İçin yapılmaktadır. araştırma ve yatırımlar Az gelişmiş ülkelerde İse bu konudaki çabaların yetersizliği sorunlara neden olmaktadır. 19

3. İnsanların İhtiyaçları İnsanın yaşamını sürdürebilmesi İçin yeryüzündeki doğal kaynaklardan faydalanmaya İhtiyacı vardır. İhtiyaçları geçmişten günümüze değişiklik gösterir. 20

Madenler doğal kaynaklardandır. Örneğin, demir çok eski dönemlerden bu yana İnsan yaşamında İhtiyaç duyulan önemli bir doğal kaynak olarak kullanılmaktadır. 21

Bor madeni İse teknolojik gelişime bağlı olarak günümüzde kullanılmaya başlanmış ve kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Zamana bağlı olarak İnsanın İhtiyaçlarıyla doğru orantılı bir şekilde bu kaynakların kullanımı da artmakta ve çeşitlenmektedir. 22

ETKİNLİK Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, sosyal ve kültürel yapıları hatta gelenek ve görenekleri ile alışkanlıkları da bu konuda etkin rol oynamaktadır. Doğal kaynakların kullanımında etkili olan faktörlerin kontrolünde bazı ülke ve bölgelerde potansiyeli çok zayıf olsa dahi doğal kaynaklardan azami şekilde faydalanılması için çalışmalar yapılmıştır. 23

Japonya, Dubai, Hollanda gibi ülkelerde tarım toprakları sınırlı olduğu hâlde teknoloji kullanılarak bu kaynaklardan üst düzeyde yararlanma yoluna gidilmiştir. Bazı ülke ve bölgelerde ise yanlış yöntem ve yetersiz teknolojilerin kullanılması ile çok yüksek potansiyele sahip doğal kaynaklar kısa sürede tükenme seviyesine getirilmiştir. 24

Ayrıca doğal kaynak kullanımındaki olumsuz uygulamalardan biri de insanın zaman aşırı talebi ve kontrolsüz tüketimidir. 25

Yukarıdaki açıklamadan hareketle ülke ve bölge ölçeğinde doğal kaynak kullanımındaki farklı uygulamaların sebeplerini, olası sonuçlarını ve çözümüne yönelik yapılması gerekenleri tartışarak maddeler hâlinde özetleyiniz. 26

ETKİNLİK Doğal kaynakların kullanımında doğal ortam şartlarının da dikkate alınması gerekmektedir. Herhangi bir doğal kaynaktan faydalanma sırasında uygulanan yöntem ve kullanılan teknolojik imkânların çevresel şartlar ile uyumlu olması hem ilgili doğal kaynağın sürdürülebilir kullanımı hem de coğrafi çevre üzerindeki olumsuz etkisini engelleyecektir. 27

Coğrafi çevrede bozulma, kirlenme ve geri kazanılması imkânsız doğal kaynak kayıplarına neden olması, flora, fauna ve insan üzerindeki olumsuz etkileri, hatalı doğal kaynak kullanımının çevresel duyarlılık ile ilgili sorunları olarak özetlenebilir. 28

Yukarıdaki açıklamadan hareketle "doğal kaynak kullanımının doğal çevre ile etkileşimi" hakkında yorumlar yapınız. 29

İnsanlar, doğal kaynakları çeşitli amaçlar için kullanarak geri dönüşümü olmayan hatalar yapmışlardır. Örneğin, verimli tarım alanlarını yerleşim birimlerine çevirebilmek için doğal drenajı değişikliğe uğratmışlar, nehir kenarları boyunca setler yaparak taşkın ovalarına yerleşmişlerdir. 30

Oysaki bu setler olmasa (ya da yapılmasa), taşkın ovaları taşkın sularını daha geniş alana yayarak gücünü ve yüksekliğini azaltacaktır. Bir nehrin kenarları setlerle çevrildiğinde suyun akışı daha hızlanır ve nehrin taşıdığı alüvyonlar taşkın ovasının verimini artırmak üzere depolanamaz, setin içinde kalan dar kanalda birikir. 31

Zamanla bu birikinti nehrin yüksekliğini çevresindeki alana göre arttırır. Bu durum taşkın ovasına kurulmuş olan yerleşme için felaket riskini de beraberinde getirmektedir. 32

Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi doğal kaynaklar hatalı kullanıldığında çevresel etkiler yaratır ve doğal afetlere neden olur. Dünyanın en büyük nehirleri kenarlarında setler yapılması çok yaygınlaşmıştır. Örneğin, Amerika'daki Mississippi ve Arkansas nehirlerinin vadilerinde setler ve barajlar yapılması insanın hidrografya üzerindeki olumsuz etkisini gösteren iyi örnektir. 33

DOĞAL KAYNAK KULLANIMINAÖRNEKLER 1. Mississippi Nehri 34

1927'de meydana gelen sel ve taşkın çok büyük zararlara neden olmuştur Bu sel ve taşkından sonra Mississippi Nehrinin suyunu kontrol altına almak için birçok baraj ve belirlenen bir kanaldan akması için nehir üzerine kilometrelerce setler ve pompa istasyonları inşa edilmesine karar verilmiştir. Bu tedbirler kısa süre içinde uygulanmıştır 35

1927 yılında Mississippi Nehri Havzası’nda bahar ve yaz aylarında 36 meydana gelen taşkınlar

Mississippi Nehri kenarına set yapımından bir görünüm 37

Bu uygulamalarla istenen sonuca ulaşılamamış, Mississippi Nehri çevresine zarar vermeye devam etmiştir. 1993 yılında meydana gelen yoğun yağışlar sonucu nehirler taşarak dokuz eyalette on binlerce insanı evlerini terk etmeye zorlamıştır Milyonlarca hektarlık tarım arazisini su basmış, nehir trafiği durmuş, can kayıpları ve büyük hasar meydana gelmiştir. 38

1993 yılında Mississippi Nehri Havzası’nda bahar ve yaz aylarında meydana gelen taşkınlar 39

DOĞAL KAYNAK KULLANIMINAÖRNEKLER 2. Arkansas Nehri 40

Amerika'nın Oklahoma Eyaletindeki Tulsa şehrinden geçen Arkansas Nehri Havzasında, 1984 yılında önemli hasarlara neden olan sel ve taşkın afetleri sonucunda yol ve köprüler yıkılmış, altyapı hizmetleri yararlanılamaz hâle gelmiştir. 41

Tulsa’dan geçen Arkansas Nehri 42

1984'teki sel felaketinin ardından Tulsa'nın Mingo Creek taşkın ovası boyunca bir dizi göl oluşturulmasına karar verilmiş; bu göller, sel ya da taşkın olduğunda suların birikmesi için kuru durumda bırakılmıştır 43

Tulsa taşkın alanındaki bir gölet 44

Göl tabanları da genellikle futbol ve beyzbol sahaları ya da tenis kortlarıyla değerlendirilmiştir 45

Göller bir ağ hâlinde kurak zamanda jogging yapmak için kullanılan yollarla birbirine bağlanarak suyun bir gölden diğerine akışı sağlanmıştır. 46

Ayrıca taşkın ovasındaki inşaat faaliyetleri de sıkı bir denetim altına alınmıştır. Tulsa'da uygulanan bu tedbir sistemi, daha sonra meydana gelen sel ve taşkın afetleri sırasında mükemmel bir şekilde işlediğinden giderek bir ulusal model hâlini almaya başlamıştır. 47

Bazı doğal kaynakların potansiyellerinin giderek azalması, insanların ihtiyaçlarının zaman içinde değişmesi doğal kaynaklara olan talebin de artmasına neden olmuştur. Ayrıca nüfus artışı, sanayi ve teknolojinin gelişmişlik derecesi gibi faktörler de doğal kaynakların değeri ve kullanımı üzerinde belirleyici rol oynamaktadır. 48

Ülkelerin ekonomik seviyeleri ve sahip oldukları çevre bilincine göre doğal kaynakların değeri ve kullanımına ait algılar değişiklik göstermektedir. Örneğin, gelişmiş ülkelerden biri olan Finlandiya'da çeşitli ihtiyaçlar için kesilen her ağaca karşılık yenisinin dikilmesi gerekmektedir 49

Finlandiya ormanlarından bir görünüm 50

Aynı Tür ve miktardaki doğal kaynaklardan elde edilen verimin gelişmiş ülkelerde yüksek, az gelişmiş ülkelerde de düşük olması aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir? A) Doğal Kaynakların ülke içinde dengeli dağılmamasıyla B) Doğal kaynakların değerinin ülkeler arasında farklılık göstermesiyle C) Gelişmiş ülkelerin bazı doğal kaynakları ithalat ile karşılaması D) Az gelişmiş ülkelerin doğal kaynaklara daha fazla ihtiyaç duymasıyla E) Doğal kaynağı işlemede teknolojilerin farklı olmasıyla Zambak Coğrafya 11 sf 277 kullanılan yöntem ve 51

Dersi Dikkatli Dinlediğiniz İçin TEŞEKKÜRLER Gelecek Dersimizde Doğal Kaynakların Kullanımında Çevre Duyarlılığı Konusunu Örneklerle Göreceğiz Lütfen Derse Hazırlıklı Geliniz Kaynak: MEB Coğrafya 11 Ders Kitabı 52